docGeografia fizyczna świata
download 
Reklamacja Transkrypt
Geografia fizyczna świata
Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Ewa Wilczyńska Geografia fizyczna świata Cele wychowania zapisane dla działów* Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: I. Geografia jako nauka o środowisku geograficznym (2 godziny lekcyjne) Cele wychowania: rozwijanie zainteresowań, ciekawości świata; kształtowanie postaw odpowiedzialności za stan środowiska; rozwijanie przekonania o użyteczności edukacji geograficznej w życiu codziennym; kształtowanie postaw dociekliwości poznawczej oraz umiejętności myślenia naukowego; przygotowanie do aktywnego, odpowiedzialnego życia we współczesnym świecie 1. Geografia jako −Treści wykraczające po- −wymienia zadania geografii jako na- −potrafi podać przykładowy przed- −wymienia i charakteryzuje dyscypliny geograficzne miot badań dla nauk geograficznych −wyróżnia geografię fizyczną, społeczno-ekonomiczną i regionauka nad podstawę programo- uki wą (poszerzające wiedzę −przedstawia podział nauk geogra- −udowadnia na przykładach użytecz- nalną ność wiedzy geograficznej −rozumie i uzasadnia znaczenie geografii jako nauki interdyi doskonalące umiejętno- ficznych scyplinarnej ści) −uzasadnia potrzebę rozwijania nauk geograficznych −1.3, 1.5 oraz treści wykra- −przedstawia wpływ energii słonecz- −formułuje zależności między ele- −zna różnice między determinizmem, nihilizmem i posybilizmem 2. Środowisko czające poza podstawę nej i energii wnętrza Ziemi na cechy mentami środowiska geograficzne- −wykazuje związek między klimatem, glebami i roślinnością geograficzne – elementy, współzależprogramową i rozwój środowiska przyrodniczego go w poszczególnych strefach krajobrazowych ności −wymienia założenia determinizmu, −wykazuje rolę środowiska przyrod- −wykazuje wpływ środowiska przyrodniczego na działalność nihilizmu i posybilizmu, ilustruje je niczego na różnych etapach rozwoju człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych oraz przykładami społeczno-ekonomicznego wpływ człowieka na środowisko −lokalizuje na mapie strefy klimatyczno-roślinno-glebowe Ziemi, analizuje ich rozmieszczenie, uzasadnia konieczność zachowania równowagi ekologicznej w ekosystemach II. Źródła i metody badań geograficznych (8 godzin lekcyjnych + 1 godzina na powtórzenia) Cele wychowania: kształtowanie postaw dociekliwości poznawczej; przygotowanie do aktywnego, odpowiedzialnego życia we współczesnym świecie; przygotowanie do odpowiedzialnego korzystania ze środków masowej komunikacji; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego i formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym 3. Źródła informacji −1.8 −wymienia możliwości wykorzystania −potrafi skorzystać z różnych źródeł −wymienia, charakteryzuje różne źródła informacji geograficzgeograficznej i GIS różnych źródeł wiedzy geograficznej wiedzy geograficznej nej i ocenia ich przydatność −przedstawia możliwości wykorzy- −sporządza bibliografię do wybrane- −porównuje metody bezpośrednie, terenowe i kameralne, stania internetu oraz zdjęć satelitar- go tematu omawia przykłady praktycznego ich wykorzystania nych i lotniczych jako źródeł wiedzy −potrafi ocenić przydatność i wiary- −selekcjonuje i przetwarza zebrane informacje oraz prezentuje geograficznej godność różnych źródeł wiedzy je wykorzystując narzędzia TIK −wymienia zalety GIS jako bazy infor- −korzysta z technologii informacyjno- −korzysta z danych GIS, GARP, NASA itp. macji geograficznych -komunikacyjnych −analizuje mapy cyfrowe, opisowe bazy danych, modele cyfrowe i cyfrowe źródła informacji (np. obrazy satelitarne) −odczytuje i interpretuje informacje z GIS-u −posługuje się rocznikiem statystycznym, wyszukuje i interpretuje dane liczbowe, wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do przeliczeń i zobrazowania danych statystycznych 1 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: 4. Badania i obserwacje terenowe −1.6 −zna zasady bezpiecznego przepro- −planuje i przeprowadza proste obwadzania badań terenowych serwacje i pomiary terenowe −opracowuje ankiety z geografii spo- −przedstawia wyniki obserwacji w for łeczno-ekonomicznej i realizuje je mie graficznej w regionie zamieszkania 5. Mapa – elementy, rodzaje i zastosowania −1.1, 1.2 −wyjaśnia pojęcia kartograficzne −przedstawia podział map −określa długość i szerokość geograficzną dowolnego miejsca na Ziemi −oblicza odległości i pola powierzchni w terenie na podstawie map −klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria −odczytuje i opisuje cechy środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego na podstawie map: topograficznej, hipsometrycznej i tematycznej* −formułuje zależności między wybranymi elementami środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystując mapy tematyczne* 2 Planowane osiągnięcia ucznia −odczytuje i interpretuje zjawiska geograficzne przedstawione na wykresach, w tabelach, na schematach, animacjach, prezentacjach flash, modelach −posługuje się mapą topograficzną w terenie −posługuje się badawczymi metodami ilościowymi (np. badaniem ankietowym, obserwacją) i jakościowymi (np. wywiad, analiza dokumentów) przy użyciu odpowiednich narzędzi badawczych −opracowuje wyniki badań i prezentuje je przy zastosowaniu narzędzi TIK −dokonuje pomiarów terenowych (np. wysokości górowania Słońca za pomocą gnomonu, wielkości i wartości poszczególnych elementów pogody posługując się prostymi przyrządami meteorologicznymi, upadu i biegu warstw skalnych za pomocą klizymetru i busoli, wysokości względnej i nachylenia stoków, odczynu gleby wykorzystując pomiar kolorymetryczny itp.) −identyfikuje dominanty krajobrazowe −dokumentuje badania terenowe (np. wykorzystując aparat fotograficzny, dzienniki pomiarów itp.) −odczytuje wartości wysokości bezwzględnych obiektów na mapie −prawidłowo orientuje mapę, wyznacza kierunki na mapie (główne i pośrednie) −dokonuje obliczeń z wykorzystaniem skali mapy −odczytuje z mapy i podaje wartość azymutu −charakteryzuje cechy odwzorowań kartograficznych −grupuje i klasyfikuje mapy ze względu na skalę i treść −wymienia przykłady zastosowań odwzorowań kartograficznych do map o różnej treści Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −wymienia i omawia metody przed- −rozpoznaje metody stosowane na −wyjaśnia pojęcia: metody ilościowe, metody jakościowe, interpolacja polowa stawiania cech jakościowych i ilo- mapach w atlasie szkolnym −potrafi dobrać metodę kartograficz- −wymienia i opisuje metody sygnaturowe, zasięgów, pościowych na mapie −podaje nazwy izolinii przedstawiają- ną do przedstawienia na mapie róż- wierzchniową, kartogramu, kartodiagramu, izarytmiczne nych treści −wykreśla profil terenu na odpowiednim podkładzie kartogracych różne zjawiska ficznym −dobiera dane do zaprezentowania w postaci kartogramu i kartodiagramu III. Ziemia we Wszechświecie (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; rozbudzanie zainteresowań i ciekawości świata; przygotowanie do świadomego funkcjonowania w społeczeństwie; rozpoznawanie własnych potrzeb edukacyjnych; kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do formułowania wniosków opartych na obserwacjach 7. Układ Słoneczny we −2.1 −wymienia astronomiczne miary od- −identyfikuje różne ciała niebieskie na −definiuje pojęcia: Wszechświat, galaktyka, planeta, gwiazda, Wszechświecie ległości podstawie opisu i ilustracji planetoida, kometa, księżyc −określa położenie i cechy różnych −porównuje planety typu ziemskiego −rozumie pojęcie astronomicznych miar odległości (np. rok ciał niebieskich we Wszechświecie i planety olbrzymy Układu Słonecz- świetlny, jednostka astronomiczna) −opisuje naszą Galaktykę nego −omawia budowę Układu Słonecznego, wyjaśnia różnicę mię−przedstawia założenia teorii geo- −przedstawia na rysunku fazy Księży- dzy heliocentryczną a geocentryczną teorią budowy US, pocentrycznej i heliocentrycznej ca daje różnice pomiędzy planetami wewnętrznymi a zewnętrznymi −charakteryzuje budowę Wszechświata i teorię jego powstania −charakteryzuje ciała niebieskie tworzące US, porównuje ich cechy, określa położenie we Wszechświecie 8. Planeta Ziemia – −2.2 −przedstawia cechy wyróżniające Zie- −przedstawia na rysunku zasady −odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów na współrzędne geomię spośród innych planet Układu pomiaru obwodu Ziemi dokonane mapie i globusie graficzne Słonecznego przez Eratostenesa −wyjaśnia konsekwencje kształtu Ziemi dla środowiska przy−zna kształt i wymiary Ziemi −przedstawia za pomocą rysunku rodniczego i działalności człowieka związek między szerokością geo- −rozumie różnice miedzy kulą, elipsoidą obrotową i geoidą graficzną a wysokością górowania −wyjaśnia zjawisko zaćmienia Księżyca i Słońca Słońca −przedstawia na rysunku zaćmienie Słońca i Księżyca 9. Ruch obrotowy −2.3, 2.8 −wymienia cechy ruchu obrotowego −przedstawia na rysunku mechanizm −wyjaśnia pojęcia: górowanie, dołowanie gwiazdy, siła CoZiemi i jego następstwa działania siły Coriolisa riolisa, prędkość kątowa, prędkość liniowa punktów na po−wskazuje skutki działania siły Coriowierzchni Ziemi podczas ruchu obrotowego lisa dla środowiska przyrodniczego 6. Kartograficzne me- −1.4, 1.7 tody przedstawiania obiektów i zjawisk 3 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: 10. R uch obiegowy Ziemi −2.3–2.7 −wymienia cechy ruchu obiegowego −przedstawia na rysunku oświetlenie Ziemi i jego następstwa Ziemi w dniach równonocy i przesileń −wyjaśnia przyczynę występowania −oblicza wysokość górowania Słońdni i nocy polarnych w obszarach ca w dowolnym miejscu Ziemi podbiegunowych w dniach równonocy i przesileń −oblicza szerokość geograficzną dowolnego miejsca na Ziemi na podstawie górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń 11. C zas, odwieczny problem −2.3 −wyjaśnia pojęcia: doba słoneczna, −potrafi obliczyć czas słoneczny doczas słoneczny, strefowy, urzędowy, wolnego miejsca na Ziemi na podmiędzynarodowa linia zmiany daty stawie różnicy długości geograficznej −wyjaśnia różnice między kalenda- i długość geograficzną na podstawie rzem juliańskim a gregoriańskim różnicy czasu słonecznego −określa zasadę liczenia lat przestępnych w kalendarzu gregoriańskim Planowane osiągnięcia ucznia −posługując się rysunkiem przedstawia następstwa ruchu obrotowego Ziemi (np. zmianę dnia i nocy, spłaszczenie Ziemi, widomą wędrówkę Słońca po sklepieniu nieba) −wyjaśnia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi, rozumie ich wpływ na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka −wyjaśnia skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego i działalności ludzkiej (m.in. wpływ tej siły na kierunek stałych wiatrów, prądów morskich, torów ruchu pocisków i rakiet) −wyjaśnia pojęcia: peryhelium, aphelium, układ horyzontalny −wymienia i rozumie następstwa ruchu obiegowego Ziemi i ich wpływ na działalność człowieka oraz środowisko przyrodnicze −przedstawia na rysunku strefy oświetlenia Ziemi −dokonuje obliczeń wysokości górowania Słońca i szerokości geograficznej w dniach równonocy i przesileń −zna i stosuje zależność między szerokością geograficzną danego miejsca a wysokością Gwiazdy Polarnej nad horyzontem −oblicza rozciągłość równoleżnikową −oblicza różnicę czasu miejscowego między dwoma południkami −oblicza czas słoneczny dowolnego punktu na Ziemi −wyznacza czas strefowy oraz strefy czasu −wyjaśnia mechanizm zmiany daty po przekroczeniu linii zmiany daty −wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym w Polsce −zna nazwy stref czasowych w Europie −porównuje kalendarz juliański i gregoriański, wyznacza lata przestępne i zwykłe w kalendarzu gregoriańskim IV. Budowa i dzieje Ziemi (6 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw szacunku do przyrody; uświadomienie konieczności współpracy w kwestii zapobiegania zagrożeniom środowiska przyrodniczego; pobudzanie ciekawości poznawczej; kształtowanie odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów 12. B adania i budowa −5.1 −wymienia źródła wiedzy o budowie −przedstawia na schemacie budowę −wyjaśnia pojęcia: fale podłużne, fale poprzeczne, warstwa wnętrza Ziemi wnętrza Ziemi wnętrza Ziemi nieciągłości, stopień geotermiczny, gradient geotermiczny, −wymienia sfery Ziemi i podaje wymagnetosfera różniające je cechy 4 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −potrafi wyjaśnić przyczyny wzrostu temperatury i ciśnienia we wnętrzu Ziemi −potrafi czytać tabelę stratygraficzną i mapę geologiczną −lokalizuje na mapie góry orogenezy kaledońskiej, waryscyjskiej i alpejskiej −potrafi przedstawić dzieje geologiczne w postaci ciągu zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowych −ocenia zmiany środowiska przyrodniczego w holocenie, spowodowane działalnością człowieka −rozpoznaje główne minerały skałotwórcze −5.2 13., 1 4. Najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi (ewolucja Ziemi i życia; kenozoik – era ssaków zdominowana w holocenie przez człowieka) −charakteryzuje metody badania dziejów Ziemi −wymienia ery i okresy −przedstawia najważniejsze wydarzenia geologiczne w dziejach Ziemi −omawia przyczyny i przebieg zlodowaceń w plejstocenie −przedstawia rozwój świata organicznego i główne etapy ewolucji człowieka 15. M inerały – właściwości i rozpoznawanie −5.1 16. S kały −5.1 17. Z łoża surowców mineralnych −5.1 −podaje różnice między związkiem chemicznym a minerałem −wymienia cechy rozpoznawcze minerałów −podaje przykłady wykorzystania minerałów w życiu gospodarczym −dokonuje podziału skał −potrafi rozpoznać podstawowe skały −przedstawia warunki, w których po- −wykazuje związek między miejscem wstają różne rodzaje skał magmo- krystalizacji magmy a budową skał wych i osadowych magmowych −opisuje warunki, w jakich dochodzi −potrafi przedstawić na schemacie do metamorfizmu skał cykl geologiczny, uwzględniając rodzaje skał i procesy geologiczne prowadzące do ich powstania −wymienia typy złóż mineralnych −potrafi na podstawie przekroju geo−dokonuje podziału złóż mineralnych logicznego rozpoznać typ złoża mize względu na działy gospodarki neralnego człowieka, w których są one wyko- −przedstawia związek między budorzystywane wą geologiczną a typem złoża 5 Planowane osiągnięcia ucznia −charakteryzuje poszczególne warstwy wnętrza Ziemi (skład chemiczny, właściwości fizyczne, głębokość występowania) −opisuje znaczenie magnetosfery dla życia na Ziemi −wyjaśnia pojęcia: skamieniałości przewodnie, orogenezy, dryf kontynentów, transgresje i regresje morskie −porządkuje ery geologiczne według ich trwania, dzieli ery na okresy, analizuje tablicę stratygraficzną −charakteryzuje wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w poszczególnych erach −lokalizuje na mapie łańcuchy górskie powstałe w orogenezie kaledońskiej, hercyńskiej i alpejskiej −wyjaśnia konsekwencje przemieszczania się kontynentów w przeszłości geologicznej −wyjaśnia pojęcia: minerał, mineraloid, minerał skałotwórczy −charakteryzuje cechy minerałów, posługując się skalą Mohsa określa twardość minerałów budujących poszczególne skały −dokonuje podziału minerałów pod względem chemicznym, podaje ich przykłady −wyjaśnia pojęcia: skała, skała magmowa, skała osadowa, skała metamorficzna, diageneza, budowa jawno- i skrytokrystaliczna −rozpoznaje (np. ze zdjęć, okazów) po opisie i wyglądzie skały, podaje ich nazwy i wyjaśnia genezę −ocenia działania służące racjonalnemu gospodarowaniu zasobami naturalnymi −wyjaśnia pojęcia: złoże surowców mineralnych, pokłady, soczewki, wysady, żyły, gniazda, intruzja −ocenia gospodarcze znaczenie surowców mineralnych, podaje przykłady zastosowania surowców mineralnych w gospodarce człowieka, zna metody ich eksploatacji −ocenia zmiany środowiska przyrodniczego wywołane eksploatacją surowców mineralnych Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: V. Litosfera – procesy endogeniczne (7 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw szacunku do przyrody; uświadomienie konieczności współpracy w kwestii zapobiegania zagrożeniom środowiska przyrodniczego; pobudzanie ciekawości poznawczej; kształtowanie odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów 18. Tektonika płyt li−5.2, 5.5 −przedstawia założenia teorii płyt li- −przedstawia na rysunku ryft, sub- −wyjaśnia pojęcia: płyty litosfery, kratony, prądy konwekcyjne, dukcję, kolizję ryft, subdukcja, uskok transformacyjny, strefa kolizji tosfery tosfery −wyjaśnia przyczyny ruchów płyt li- −porównuje procesy zachodzące −lokalizuje na mapie geologiczno-tektonicznej i fizycznej świata w strefie ryftu i subdukcji płyty kontynentalne i oceaniczne, wskazuje miejsce występowatosfery −wskazuje konsekwencje ruchu płyt nia stref ryftowej i subdukcji −wymienia płyty litosfery −formułuje główne założenia teorii tektoniki płyt litosfery −opisuje procesy zachodzące na gra- litosfery −wyjaśnia mechanizm ruchu płyt litosfery, w tym działanie prądów nicach płyt litosfery konwekcyjnych −opisuje formy i procesy tektoniczne zachodzące na krawędziach płyt litosfery −analizuje przyczyny uformowania się pacyficznego pierścienia ognia 19. P lutonizm i meta- −5.5 −wyjaśnia pojęcia: plutonizm, meta- −rozpoznaje na schemacie różne ro- −wyjaśnia pojęcia: metamorfizm termiczny, metamorfizm remorfizm morfizm dzaje intruzji magmowych gionalny, metamorfizm dyslokacyjny, magmatyzm, intruzje −wymienia czynniki, pod wpływem −wykazuje na przykładach znaczenie zgodne i niezgodne których następuje metamorfizm procesów metamorficznych i pluto- −porównuje i charakteryzuje różne rodzaje intruzji magmoskał, i dokonuje podziału procesów nicznych wych (batolit, lakolit, dajka, sill, lopolit, ksenolit) metamorficznych −opisuje znaczenie gospodarcze procesów plutonicznych i metamorficznych 20. W ulkanizm −5.5 −wymienia typy erupcji wulkanicz- −wyjaśnia, dlaczego wulkany wystę- −wyjaśnia pojęcia: wulkanizm, lawa, magma, wybuch eksplozywnych pują na granicy płyt litosfery ny, wybuch efuzywny, erupcja centralna, erupcja szczelinowa, −opisuje budowę stożka wulka- −rozpoznaje typy wulkanów i skały gejzer nicznego, przedstawia czynniki wulkaniczne −na schemacie prezentuje budowę wulkanu wpływające na przebieg wybuchu −wykazuje konsekwencje wulkani- −charakteryzuje produkty erupcji wulkanicznej i kształt stożka wulkanicznego zmu i procesów postwulkanicznych −dostrzega zależność między kształtem wulkanu a typem law dla środowiska przyrodniczego i charakterem erupcji i działalności człowieka −podaje przykłady wulkanów różnych typów i lokalizuje je na mapie −formułuje zależność między występowaniem wulkanów a przebiegiem płyt litosfery i wiekiem geologicznym obszaru, wyjaśnia genezę wulkanów położonych z dala od krawędzi płyt litosfery −wyjaśnia zasadę funkcjonowania gejzerów, wskazuje na mapie miejsca ich występowania −wyjaśnia znaczenie wulkanów i gejzerów dla życia i gospodarki 6 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji 21. P rocesy górotwórcze i inne ruchy litosfery −5.5 22. T rzęsienia ziemi i inne deformacje litosfery −5.5 23. O pis i interpretacja −5.3, 5.5 odsłonięcia, profilu i przekroju geologicznego Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −opisuje ruchy pionowe litosfery −rozpoznaje na schematach góry fał- −wyjaśnia pojęcia: ruchy izostatyczne, orogen, górotwór sub−wyjaśnia sposób powstania góro- dowe, zrębowe i wulkaniczne oraz dukcyjny i kolizyjny, góry fałdowe, góry zrębowe −wyjaśnia mechanizm izostazji tworu subdukcyjnego i kolizyjnego podaje ich przykłady −wyjaśnia procesy izostatyczne na −wymienia dowody na istnienie pionowych ruchów litosfery, lokalizuje na mapie obszary objęte pionowymi ruchami skopodstawie różnych źródeł wiedzy rupy ziemskiej −opisuje konsekwencje ruchów pionowych dla życia i działalności człowieka −wyjaśnia genezę gór fałdowych w kontekście tektoniki płyt litosfery −opisuje mechanizm powstawania górotworów subdukcyjnego i kolizyjnego (podaje przykłady gór) −porównuje góry fałdowe i zrębowe −lokalizuje na mapie struktury zrębowe −przedstawia podział trzęsień ziemi −przedstawia na rysunku epicentrum −wyjaśnia pojęcia: hipocentrum, epicentrum, fala sejsmiczna, −omawia skutki trzęsień ziemi i hipocentrum obszary sejsmiczne, asejsmiczne, pen sejsmiczne, tektonika, −opisuje różne struktury tektoniczne −wyjaśnia rozmieszczenie obszarów struktury tektoniczne, ciągłe i nieciągłe deformacje tektoniczsejsmicznych na Ziemi ne, zrąb, rów tektoniczny, płaszczowina, łuska tektoniczna, −przedstawia na modelu przyczyno- antyklina, synklina, tsunami wo-skutkowym powstawanie tsu- −charakteryzuje trzęsienia ziemi ze względu na ich przyczynę nami −lokalizuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne −ocenia różne sposoby zapobiegania i asejsmiczne, formułuje zależność między występowaniem skutkom trzęsień ziemi trzęsień ziemi, wiekiem geologicznym obszarów, przebiegiem granic płyt litosfery i zjawiskami wulkanicznymi −ocenia skutki wielkich trzęsień ziemi, uzasadnia konieczność podejmowania działań zmierzających do zmniejszenia negatywnych skutków trzęsień ziemi −rozpoznaje różne struktury tektoniczne przedstawione na rysunku, omawia różnice między fałdem, łuską i płaszczowiną −opisuje warunki i środowisko po- −potrafi opisywać i interpretować od- −wyjaśnia pojęcia: wiek względny skał, wiek bezwzględny wstania różnych typów skał krywkę geologiczną skał, luka stratygraficzna, miąższość warstw skalnych, odsło−potrafi odczytać kolejność wydarzeń nięcie (odkrywka) geologiczne, upad warstw, profil geolona podstawie przekroju geologicz- giczny, przekrój geologiczny, mapa geologiczna nego −analizuje przekrój geologiczny, na jego podstawie odtwarza dzieje geologiczne obszaru, identyfikuje wydarzenia geologiczne na podstawie genezy skał 7 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia −analizuje wiek skał na przekroju i profilu geologicznym, odczytuje wiek względny i bezwzględny skał −interpretuje układ warstw skalnych w naturalnej lub sztucznej (np. kopalniach, kamieniołomach, wykopach) odkrywce geologicznej −posługując się klizymetrem i busolą mierzy upad i bieg warstw skalnych, zaznacza upad warstw na przekroju geologicznym VI. Litosfera – procesy egzogeniczne (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw proekologicznych, dbałości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego i odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw ciekawości świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów i poszukiwania sposobów ich rozwiązywania 24. W ietrzenie i jego −5.6 − wymienia rodzaje wietrzenia −rozpoznaje efekty wietrzenia fizycz- −wyjaśnia pojęcia: wietrzenie, rozpad ziarnisty, rozpad blokoznaczenie dla −przedstawia czynniki wpływające nego na ilustracjach i w odsłonię- wy, zwietrzelina, łuszczenie się skał procesów geolona przebieg procesów wietrzenia ciach skał −charakteryzuje rodzaje wietrzenia gicznych −podaje skutki wietrzenia dla proce- −wykazuje wpływ klimatu na prze- −opisuje produkty i formy rzeźby powstałe w wyniku procesów rzeźbo- i glebotwórczych bieg i rodzaj wietrzenia sów wietrzenia, w tym wpływ wietrzenia na rzeźbę −analizuje wpływ wietrzenia na działalność gospodarczą człowieka −wyjaśnia zależność między strefą klimatyczną a rodzajem wietrzenia 25. Z jawiska krasowe −5.6 −wymienia skały, które podlegają −rozpoznaje na ilustracjach formy −wyjaśnia pojęcia: kras powierzchniowy, kras podziemny procesom krasowym krasu powierzchniowego i podziem- −charakteryzuje formy krasu powierzchniowego (ospa kraso−przedstawia czynniki wpływające na nego oraz wyjaśnia ich genezę wa, żłobki krasowe, żebra krasowe, uwały, polje, ostańce intensywność procesów krasowych krasowe, doliny i jary krasowe), opisuje sposób ich powsta−wymienia obszary występowania nia, rozpoznaje formy na rysunku zjawisk krasowych na świecie −opisuje sposób powstania form krasu podziemnego (jaskinie, korytarze, pieczary, studnie, kominy, stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, formy naciekowe, ponor), rozpoznaje formy krasu podziemnego na rysunku i fotografii −wyjaśnia genezę form krasu powierzchniowego powstałych z form krasu podziemnego (np. wąwozy) −wyjaśnia znaczenie rzeźby krasowej dla działalności człowieka 26. R zeźbotwórcza −5.7 −wyjaśnia pojęcia dotyczące rzeźbo- −rozpoznaje na rysunku elementy do- −wyjaśnia pojęcia: dolina wciosowa, kaptaż rzeczny, obciądziałalność wód twórczej działalności rzek liny rzecznej żenie rzeki, zdolność transportowa rzeki, wydolność rzeki, płynących −omawia działalność rzeźbotwórczą −rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach podstawa erozyjna rzeki rzeki w różnych odcinkach jej biegu formy powstałe w wyniku rzeźbo- −charakteryzuje formy powstałe w wyniku erozyjnej i akumutwórczej działalności wód płynących lacyjnej działalności rzek 8 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji 27. R zeźbotwórcza działalność wód morskich i jeziornych −5.7 28. R zeźbotwórcza −5.7 działalność lodowców 29. R zeźbotwórcza działalność wiatru −5.7 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −przedstawia warunki powstawania −wyjaśnia proces meandrowania rzeki −za pomocą rysunku przedstawia i wyjaśnia: erozję wsteczną delty i estuarium na progu skalnym, etapy powstawania meandrów, a także teras rzecznych, wyjaśnia zjawisko kaptażu −analizuje poprzeczny przekrój doliny rzecznej, wyróżnia elementy doliny rzecznej −charakteryzuje działalność rzeki w poszczególnych jej biegach −podaje przykłady działalności człowieka, które mogą się odbywać w obrębie terasy zalewowej i nadzalewowej −wyjaśnia dużą gęstość zaludnienia obszarów delt rzecznych −ocenia zasadność wykorzystania obszarów przełomowych do rozbudowy sieci komunikacyjnej −wyjaśnia pojęcia dotyczące rzeźbo- −rozpoznaje typy wybrzeży przedsta- −wyjaśnia pojęcia: abrazja, klif (faleza), kosa, mierzeja, wytwórczej działalności wód morskich wione na rysunkach i mapach oraz brzeże zanurzone, wybrzeże narastające, terasy i listwy jei jeziornych wyjaśnia ich genezę ziorne −opisuje działalność morza na wy- −wyjaśnia za pomocą rysunku po- −charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrzebrzeżu niskim i wysokim wstawanie atolu koralowego żu wysokim i niskim −wymienia miejsca występowania −wymienia działania człowieka ograniczające tempo niszczeróżnych typów wybrzeży morskich nia klifów −opisuje główne typy wybrzeży morskich, rozpoznaje je na rycinie, lokalizuje na mapie −udowadnia zależność między typem wybrzeża a działalnością człowieka −charakteryzuje proces tworzenia raf koralowych oraz etapy powstawania atolu −wyjaśnia pojęcia dotyczące działal- −rozpoznaje na ilustracjach wybrane −wyjaśnia pojęcia: detersja, detrakcja, egzaracja, deglacjacja, ności rzeźbotwórczej lodowca gór- formy polodowcowe ablacja, procesy fluwioglacjalne skiego i lądolodu −klasyfikuje formy rzeźby polodow- −charakteryzuje erozyjne, akumulacyjne i fluwioglacjalne for−opisuje działalność erozyjną i bu- cowej według czynnika i procesu my polodowcowe oraz proces ich powstania dującą lodowców górskich i lądolo- rzeźbotwórczego −opisuje sposób użytkowania obszarów polodowcowych dów −wskazuje na mapie świata obszary, −wyjaśnia procesy powstawania które podlegały w przeszłości zlodoform wodnolodowcowych waceniom −wyjaśnia pojęcia związane z rzeźbo- −rozpoznaje na ilustracjach eoliczne −wyjaśnia pojęcia: deflacja, korazja, ripplemarki twórczą działalnością wiatru formy rzeźby −lokalizuje na mapie obszary zagrożone pustynnieniem, pu−wymienia czynniki wpływające na −porównuje barchan i wydmę para- stynie i półpustynie intensywność procesów eolicznych boliczną 9 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji 30. D enudacja −5.8 31. R zeźba Ziemi jako −5.9 efekt procesów endo- i egzogenicznych Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −opisuje działalność wiatru i podaje −lokalizuje na mapie pustynie i ob- −wykazuje wpływ działalności gospodarczej człowieka na inprzykłady form rzeźby eolicznej szary występowania pokryw lesso- tensywność procesów deflacyjnych i procesów pustynnienia wych −charakteryzuje niszczącą i budującą działalność wiatru, wymienia formy powstałe w wyniku działalności wiatru, identyfikuje czynniki wpływające na intensywność oddziaływania wiatru −za pomocą rysunku opisuje genezę grzybów skalnych; −porównuje wydmę paraboliczną z barchanem, udowadnia wpływ klimatu na kształt wydm −wyjaśnia genezę pokryw lessowych, lokalizuje na mapie przykłady obszarów z pokrywami lessowymi −wyróżnia podstawowe rodzaje ru- −rozpoznaje na ilustracjach rodzaje −wyjaśnia pojęcia: grawitacyjne ruchy masowe, denudacja, chów masowych i wyjaśnia ich prze- ruchów masowych żleby, stożek usypiskowy, nisza osuwiskowa, jęzor osuwibieg −przedstawia wpływ budowy geolo- skowy, badlandy −opisuje proces spłukiwania gicznej i działalności człowieka na −wyjaśnia wpływ działalności wód opadowych na gospodarruchy masowe kę −wykazuje wpływ procesów spłuki- −posługując się rysunkami, wyjaśnia mechanizm tworzenia wania i ruchów masowych na erozję się poszczególnych rodzajów ruchów masowych gleb −wyjaśnia proces denudacji −opisuje skutki ruchów masowych; −ocenia wpływ ruchów masowych na życie i działalność człowieka, podaje przykłady działań ograniczających skutki ruchów masowych −formułuje zależność między budową geologiczną, działalnością człowieka a tempem procesu −przedstawia główne formy rzeźby −wyjaśnia rozmieszczenie najwyż- −wyjaśnia pojęcia: krzywa hipsograficzna, krzywa batymelądów i dna oceanów szych gór świata, grzbietów i ro- tryczna, obszary górskie, wyżynne i nizinne wów oceanicznych −charakteryzuje formy ukształtowania powierzchni lądów −przedstawia cechy ukształtowania i dna oceanicznego powierzchni Ziemi jako efekt od- −formułuje zależność między ukształtowaniem powierzchni działywania procesów wewnętrz- terenu a budową geologiczną i procesami wewnętrznymi nych i zewnętrznych i zewnętrznymi kształtującymi litosferę −lokalizuje na mapie najgłębsze rowy oceanów Spokojnego, Atlantyku, Indyjskiego, Antarktycznego i Arktycznego oraz najwyższe szczyty poszczególnych kontynentów −analizuje i ocenia gospodarczą i osadniczą przydatność form ukształtowania powierzchni lądów 10 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −omawia wpływ gospodarki zbierac- −wykazuje zależność erozji gleb od −wyjaśnia pojęcie antropopresji ko-łowieckiej, rolnictwa, górnictwa, lesistości oraz sposobu orki na stoku −wyjaśnia wpływ działalności gospodarczej człowieka na −rozpoznaje antropogeniczne formy zmiany w litosferze (powstanie nowych form terenu, zagotransportu na litosferę −przedstawia na rysunku skutki pod- rzeźby powstałe przy odkrywkowej spodarowanie stoków, np. terasowanie, działania prowaeksploatacji surowców dzące do wyrównania) ziemnej eksploatacji surowców −ocenia zmiany w litosferze wywołane nadmierną eksploatacją surowców mineralnych −proponuje (zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju) działania prowadzące do poprawy stanu litosfery VII. Atmosfera (12 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska; kształtowanie świadomości potrzeby współpracy w zakresie zwalczania i zmniejszania zagrożeń wynikających z działalności ludzkiej; rozbudzanie zainteresowań i kształtowanie ciekawości poznawczej; kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy do formułowania wniosków opartych na obserwacjach 33. Skład i budowa −Treści wykraczające po- −wymienia stałe i zmienne składniki −wysuwa propozycje działań ograni- −porównuje właściwości fizyczne i chemiczne poszczególnych atmosfery nad podstawę programo- atmosfery czających wpływ człowieka na za- warstw atmosfery wą (poszerzające wiedzę −opisuje skład chemiczny atmosfery nieczyszczenie atmosfery −charakteryzuje budowę atmosfery na podstawie pionowego i doskonalące umiejętno- −wymienia gazy cieplarniane i omaprzekroju ści) wia ich wpływ na wzrost tempera−wymienia składniki zmienne i stałe atmosfery tury powietrza na Ziemi −wyjaśnia znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi −wyróżnia warstwy atmosfery i przedstawia ich najważniejsze cechy 34. G lobalna cyrkulacja −3.1 −wyróżnia podstawowe przyczyny −przedstawia na rysunku schemat −wyjaśnia pojęcia: komórka cyrkulacyjna, prądy konwekcyjne, mas powietrza krążenia powietrza atmosferyczne- globalnej cyrkulacji powietrza zaburzenia cyrkulacyjne, monsuny, cyklony, fronty atmosfego ryczne, masy powietrza −charakteryzuje masy powietrza rów−posługując się modelem, schematem, wyjaśnia mechanizm nikowego, zwrotnikowego, polarglobalnej (ogólnej) cyrkulacji mas powietrza nego i arktycznego −wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów, wiatrów zachodnich i wschodnich oraz wpływ siły Coriolisa na ich kierunek −wymienia przyczyny krążenia powietrza w troposferze −opisuje sposób powstania deszczów zenitalnych −objaśnia mechanizm powstawania frontów atmosferycznych (zimnego, ciepłego i zokludowanego) −wymienia zjawiska towarzyszące frontom atmosferycznym 32. W pływ człowieka na litosferę −5.4 11 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji 35. T emperatura i opa- −3.2 dy na świecie 36. C iśnienie atmosfe- −3.3 ryczne i wiatry kuli ziemskiej Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: −przedstawia bilans promieniowania Ziemi −wymienia sposoby wymiany ciepła w atmosferze −wymienia czynniki wpływające na intensywność parowania −wymienia warunki kondensacji pary wodnej −przedstawia opady i osady atmosferyczne oraz warunki, w których powstają −omawia wielkość opadów w różnych szerokościach geograficznych Uczeń: −wykazuje wpływ różnych czynników na zróżnicowanie dopływu energii słonecznej −przedstawia przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatur powietrza −wskazuje na mapie obszary o najwyższych i najniższych średnich rocznych amplitudach temperatury i wyjaśnia ich przyczyny −przedstawia wpływ temperatury powietrza na maksymalną zawartość pary wodnej w atmosferze – rozpoznaje i opisuje podstawowe rodzaje chmur −wyjaśnia proces powstawania opadów konwekcyjnych, frontalnych i orograficznych −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości opadów na Ziemi Planowane osiągnięcia ucznia −wyjaśnia pojęcia: bilans promieniowania, bilans cieplny Ziemi, albedo, turbulencja, konwekcja, adwekcja, procesy adiabatyczne, inwersja termiczna, amplituda temperatur, strefowość termiczna, parowanie, kondensacja pary wodnej, transpiracja, sublimacja, wilgotność, osady, opady atmosferyczne, temperatura punktu rosy, jądra kondensacji, powietrze nasycone −wyjaśnia zależność między ilością promieniowania słonecznego a ekspozycją stoków oraz położeniem Ziemi względem Słońca −opisuje bilans promieniowania Ziemi −wymienia i charakteryzuje czynniki kształtujące temperaturę na powierzchni Ziemi −korzystając z map klimatycznych, analizuje przebieg średniej rocznej temperatury powietrza, wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury −na podstawie danych klimatycznych oblicza średnią temperaturę powietrza, amplitudę temperatury powietrza oraz spadek temperatury powietrza wraz z wysokością −wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury −wymienia i charakteryzuje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych −rozpoznaje rodzaje chmur i przyporządkowuje do odpowiedniej wysokości w troposferze, zna zjawiska towarzyszące poszczególnym chmurom −wyjaśnia warunki powstania opadu atmosferycznego −porównuje opady konwekcyjne, orograficzne i frontalne −wymienia i charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość i rozmieszczenie opadów na kuli ziemskiej −analizuje mapę przebiegu rocznej sumy opadów na Ziemi, wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych −zna wartość normalnego ciśnienia −wyjaśnia rozkład ciśnienia atmosfe- −wyjaśnia pojęcia: ciśnienie atmosferyczne, izobara, hektopaatmosferycznego rycznego na kuli ziemskiej skal, układy baryczne, ośrodki baryczne, przemiany wilgot−wymienia czynniki wpływające na −wyjaśnia, dlaczego monsun letni no- i suchoadiabatyczne wielkość ciśnienia atmosferycznego przynosi opady −charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość ciśnienia 12 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −omawia powstawanie cyklonów −wskazuje na mapie regiony wystętropikalnych i monsunów powania monsunów i cyklonów −wyjaśnia pojęcia: wiatr stały, wiatr −przedstawia wpływ monsunów i cyklonów na działalność człowieka okresowy i wiatr lokalny −wyjaśnia genezę wiatrów stałych, −wykazuje znaczenie wiatrów dla przebiegu pogody i działalności gookresowych i lokalnych spodarczej człowieka 37. C zynniki klimatotwórcze −Treści wykraczające po- −wymienia główne czynniki klimato- −na podstawie analizy danych klimanad podstawę programo- twórcze, w tym czynniki astrefowe tycznych i klimatogramów wyjaśnia wą (poszerzające wiedzę i antropogeniczne wpływ różnych czynników na klimat i doskonalące umiejętno−formułuje prawidłowości klimatyczści) ne na podstawie analizy map i klimatogramów −wnioskuje o cechach klimatu danego miejsca na podstawie jego położenia geograficznego 38. K limaty kuli ziem- −3.4, 3.5 −charakteryzuje strefy klimatyczne −rozpoznaje strefy klimatyczne i wyskiej i typy klimatów na Ziemi i uzasadnia brane typy klimatów na podstawie ich zasięgi rocznego przebiegu temperatury −wymienia obszary położone w da- powietrza i sum opadów nej strefie klimatycznej i danym typie klimatu 39. P ogoda i człowiek −3.6, 3.7 −przedstawia globalny system po- −odczytuje informacje o pogodzie – mapy synoptyczmiarów meteorologicznych z mapy synoptycznej ne, zmiany antropogeniczne 13 Planowane osiągnięcia ucznia −za pomocą rysunku wyjaśnia schemat krążenia mas powietrza w niżu i wyżu na obu półkulach (z uwzględnieniem działania siły Coriolisa) −identyfikuje układy baryczne na podstawie przebiegu izobar −wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy, wiatrów dolinnych i górskich, fenu, wiatrów spływowych −wskazuje na mapie obszary występowania wiatrów lokalnych i monsunów −wyjaśnia sposób powstania monsunów i ich wpływ na gospodarkę Azji Południowo-Wschodniej i Południowej −oblicza temperaturę powietrza na szczycie, po stronie zawietrznej lub dowietrznej góry w warunkach fenowych −oblicza ciśnienie atmosferyczne na szczycie góry −wyjaśnia pojęcia: proces klimatyczny, czynniki klimatotwórcze, inwersja opadowa, klimat miasta, klimatogram −wymienia i analizuje czynniki wpływające na zróżnicowanie elementów klimatu −charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat wybranych regionów świata −charakteryzuje klimat miasta (MWC) −lokalizuje na mapie i charakteryzuje strefy klimatyczne, uzasadnia zasięgi poszczególnych stref klimatycznych −opisuje typy klimatów w obrębie poszczególnych stref klimatycznych −na podstawie map i klimatogramów rozpoznaje i charakteryzuje strefę klimatyczną oraz typ klimatu −wyjaśnia pojęcia: mapa synoptyczna, prognoza pogody, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze, smog −wyróżnia składniki mapy synoptycznej −analizuje zmiany temperatury i wilgotności po przejściu frontów atmosferycznych −odczytuje i interpretuje zjawiska zaznaczone na mapie synoptycznej Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia −ocenia konsekwencje przyrodnicze i gospodarcze zmian w atmosferze wynikających z działalności człowieka, wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki zmian klimatu (globalnych i lokalnych) −analizuje wpływ działalności człowieka na warunki klimatyczne (w skali makro i mikro) −dostrzega i charakteryzuje wpływ klimatu na przebieg procesów rzeźbotwórczych, glebę, świat organiczny 40. W łasne obserwacje −3.6 −wymienia przyrządy meteorologicz- −przygotowuje krótkoterminową pro- −prognozuje zmiany parametrów pogodowych na podstawie zjawisk i prognozone gnozę pogody na podstawie mapy obserwacji bezpośrednich i pomiarów meteorologicznych wanie pogody synoptycznej oraz obserwacji i po- (np. amatorskich obserwacji nieba, odczytów z przyrządów miarów meteorologicznych na stacji meteorologicznej, w ogródku meteorologicznym, domowych stacjach meteorologicznych) −określa stan zachmurzenia nieba, identyfikuje rodzaje chmur oraz inne zjawiska występujące w atmosferze (dokumentuje za pomocą np. aparatu fotograficznego i/lub zapisu w dzienniku pogody) −na podstawie dokonanych obserwacji wyjaśnia zjawiska zachodzące aktualnie w atmosferze −mierzy wielkości i wartości poszczególnych elementów pogody (posługuje się termometrem, barometrem, anemometrem, deszczomierzem i skalą Beauforta) −zna zasady konstrukcji deszczomierza −dokonuje ilościowej i jakościowej analizy danych z obserwacji bezpośredniej i pomiaru −sporządza krótkoterminową prognozę pogody lokalnej, weryfikuje dane VIII. Hydrosfera (15 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; rozbudzanie gotowości do podejmowania działań na rzecz ochrony zasobów wodnych Ziemi (kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji służących zachowaniu równowagi w środowisku); rozbudzanie zainteresowań przyrodniczych; kształtowanie umiejętności współpracy w grupie, formułowania opinii i obrony własnych poglądów; kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy do formułowania wniosków opartych na obserwacjach 41. W ystępowanie −4.1, 4.2 −przedstawia genezę i zasoby hy- −porównuje zasoby różnych rodza- −na podstawie zestawień statystycznych wymienia zasoby i zasoby wód, cykl drosfery jów wód wodne Ziemi hydrologiczny −omawia cechy cyklu hydrologiczne- −wykazuje związek między klimatem −opisuje elementy krążenia wody w przyrodzie (charakterygo w różnych warunkach klimatycz- a cyklem hydrologicznym zuje cykl oceaniczny i cykl kontynentalny) – przedstawia na nych rysunku elementy krążenia wody w przyrodzie 14 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: −wymienia składniki bilansu wodnego Uczeń: 42. W ody morskie −4.2 −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania −wymienia typy mórz −przedstawia skład chemiczny wody zasolenia wód morskich morskiej −wykazuje związek między szerokością geograficzną a temperaturą wody morskiej 43. R uchy wód morskich −4.6, 4.7 −przedstawia rodzaje ruchów wody −przedstawia na rysunku genezę rumorskiej i mechanizm ich powsta- chów wody morskiej wania −formułuje prawidłowości dotyczące −wymienia ciepłe i zimne prądy mor- prądów morskich oraz ich wpływu skie na klimat oraz środowisko wybrzeży −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania −wykazuje na przykładach gospodarwielkości pływów morskich cze znaczenie ruchów wody morskiej 44. D ziałalność czło−4.7 wieka a ekosystemy mórz i oceanów 45. W ody podziemne, źródła −4.2, 4.8 −wskazuje możliwości gospodarcze- −wykazuje wpływ rybołówstwa na go wykorzystania oceanów zasoby biologiczne mórz −wymienia przyczyny zanieczyszcze- −wyjaśnia proces eutrofizacji wód nia wód morskich morskich −przedstawia działania podejmowane dla ochrony zasobów biologicznych mórz −omawia pochodzenie wód pod- −wykazuje związek między rodzajem ziemnych wód podziemnych a ich cechami −przedstawia różne rodzaje wód i zasobami podziemnych i typy źródeł 15 Planowane osiągnięcia ucznia −podaje przykłady (i lokalizuje na mapie) obszary o dodatnim i ujemnym bilansie wodnym −wymienia właściwości wody −wyjaśnia pojęcia: wszechocean, morze −dokonuje podziału wszechoceanu i wskazuje na mapie granice akwenów wszechoceanu −wymienia i wskazuje na mapie przykłady typów mórz; −wyjaśnia zależność temperatury wód powierzchniowych i zasolenia od typów mórz i ich położenia geograficznego −analizuje mapę rozkładu izohalin powierzchniowych wód oceanicznych −opisuje zmiany zasolenia wód morskich wraz z głębokością −opisuje zasoby wód morskich −wyjaśnia pojęcia: falowanie wiatrowe, pływy, prądy morskie, tsunami, upwelling, downwelling −wyjaśnia mechanizm ruchów wód oceanicznych; −korzystając ze schematu (rysunku), wyjaśnia różnice między pływami syzygijnymi a kwadraturowymi −charakteryzuje model krążenia prądów morskich −zna mechanizm powstania tsunami i ocenia skutki wywołane działaniem tej fali w środowisku geograficznym −analizuje przyczyny i skutki upwellingu i downwellingu −dostrzega i wyjaśnia wpływ ruchów wód morskich na warunki klimatyczne, środowisko życia na wybrzeżach i działalność gospodarczą człowieka −wyjaśnia pojęcie eutrofizacja −ocenia zmiany w ekosystemie mórz i oceanów wywołane nieracjonalną gospodarką wodną −wyjaśnia związki między oceanosferą a elementami środowiska geograficznego −wykazuje konieczność ochrony mórz i oceanów −wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki eutrofizacji wód −wyjaśnia pojęcia: wody podziemne, infiltracja, wody artezyjskie, subartezyjskie, strefa saturacji, strefa aeracji, wody mineralne, źródło −klasyfikuje wody podziemne, w tym mineralne Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej 46. P owierzchniowe wody płynące −4.2–4.5 47. J eziora i bagna −4.2, 4.3, 4.5 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −dokonuje podziału wód mineralnych −wyjaśnia na rysunku powstawanie −formułuje zależność wód podziemnych od budowy geoloze względu na ich skład chemiczny wód artezyjskich i różnych typów gicznej −opisuje działanie gejzerów źródeł −porównuje wody artezyjskie z subartezyjskimi, lokalizuje główne obszary artezyjskie na mapie, na schemacie wyjaśnia funkcjonowanie studni artezyjskich, ocenia znaczenie wód artezyjskich dla życia i gospodarki −ocenia znaczenie wód podziemnych dla gospodarki −uzasadnia konieczność racjonalnego wykorzystania wód podziemnych −za pomocą schematów charakteryzuje warunki powstawania różnych typów źródeł −ocenia znaczenie cieplic dla gospodarki człowieka −charakteryzuje sieć rzeczną na po- −wyznacza przebieg działu wodnego −wyjaśnia pojęcia: rzeka (ciek), system rzeczny i jego elemenszczególnych kontynentach na mapie ty, dorzecze, zlewisko, obszar bezodpływowy, ustrój (reżim) −wymienia rodzaje zasilania rzek −rozpoznaje ustrój rzeczny wybra- rzeczny −opisuje cechy różnych ustrojów nych rzek −na podstawie wykresów przepływów wody rozpoznaje rzecznych −wyjaśnia cechy wybranych rzek i charakteryzuje typ ustroju rzecznego, podaje przykłady rzek świata w nawiązaniu do zasilania, o danym typie reżimu i lokalizuje je na mapie klimatu, rzeźby terenu, znaczenia −wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki wezbrań wody w rzekach gospodarczego (powodzi) −wskazuje na mapie i porównuje najdłuższe rzeki świata −wyznacza na mapie zasięg dorzeczy głównych rzek europejskich −porównuje sieć rzeczną poszczególnych kontynentów −charakteryzuje typy genetyczne mis −klasyfikuje jeziora według różnych −wyjaśnia pojęcia: jezioro, obszary podmokłe, bagna jeziornych na poszczególnych konty- kryteriów −prezentuje klasyfikację genetyczną jezior, podaje ich przykłanentach −rozpoznaje typ genetyczny misy je- dy i lokalizuje na mapie −wskazuje przykłady jezior o różnej ziornej na podstawie rysunku baty- −charakteryzuje etapy zaniku jezior genezie metrycznego −wyjaśnia gospodarcze znaczenie jezior −na podstawie batymetrii dna rozpoznaje typ jeziora −wykazuje związki pomiędzy klimatem, ukształtowaniem powierzchni, budową geologiczną a tempem przekształcania jezior −charakteryzuje funkcje sztucznych zbiorników wodnych, ocenia przekształcenia środowiska związane z ich budową 16 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej 48. L odowce i lądolody −4.9–4.11 49. R ola wody w gospodarce i środowisku −4.12 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −przedstawia różnice między lądolo- −wyjaśnia przyczyny różnej wysokodem a lodowcem górskim ści występowania granicy wielolet−wyjaśnia proces powstawania lo- niego śniegu w różnych szerokościach geograficznych dowców −przedstawia mechanizm ruchu lo- −rozpoznaje typy lodowców górskich −przedstawia związek między klimadowca tem a występowaniem wieloletniej zmarzliny −wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodowaconych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów −przedstawia rolę wody dla rozwoju różnych działów gospodarki −opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach świata 50. O bserwacje i po- −Zalecane warunki i spo- −wymienia przyrządy służące do pomiary hydrologiczsób realizacji podstawy miarów hydrologicznych ne w terenie programowej Planowane osiągnięcia ucznia −wyjaśnia pojęcia: lodowiec górski, lądolód, granica wiecznego śniegu, pole firnowe, jęzor lodowcowy, lód szelfowy, wieloletnia zmarzlina −wyjaśnia wysokość granicy wiecznego śniegu w różnych szerokościach geograficznych, formułuje zależność wysokości granicy wiecznego śniegu od warunków klimatycznych −wyjaśnia warunki powstawania lodowców górskich i lądolodów −wyjaśnia mechanizm ruchu lodowców, porównuje prędkość poruszania wybranych lodowców, analizuje konsekwencje szybszego tempa topnienia lodowców dla środowiska geograficznego −opisuje wygląd lodowca górskiego w zależności od warunków jego powstania, charakteryzuje i porównuje różne typy lodowców, wskazuje na mapie obszary ich występowania −wyjaśnia wpływ wieloletniej zmarzliny na działalność gospodarczą człowieka, wskazuje problemy zagospodarowania obszarów, na których występuje wieloletnia zmarzlina −wymienia działania wspomagające −wyjaśnia pojęcia: lej depresyjny, irygacja, regulacja rzek racjonalne gospodarowanie wodą −ocenia zmiany w hydrosferze wywołane nieracjonalną gospodarką wodną −wyjaśnia związki między hydrosferą a elementami środowiska przyrodniczego −wykazuje konieczność ochrony zasobów wodnych −wyjaśnia znaczenie wody dla rolnictwa, przemysłu, transportu i energetyki −ocenia wpływ osuszania terenów na równowagę ekologiczną −wyjaśnia proces eutrofizacji wód jeziornych i rzecznych −prezentuje przyrodnicze i gospodarcze konsekwencje wysychania Jeziora Aralskiego −wskazuje na mapie obszary, na których występują konflikty związane z deficytem wody −Dokonuje hydrologicznych obser- −wyjaśnia pojęcia: monitoring wód, wodowskaz, natężenie wacji i prostych pomiarów w terenie przepływu, prędkość powierzchniowa wody, pehametr (stosuje bezpośrednie i pośrednie metody pomiarowe) 17 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia −określa (na podstawie obserwacji terenowych) przezroczystość i zabarwienie wody −odczytuje z wodowskazu aktualny stan wody w rzece i jeziorze −dokonuje pomiarów natężenia przepływów w małym cieku, w przypadku większych rzek mierzy prędkość przepływu wody metodą pływakową −mierzy temperaturę wody −dokonuje ilościowej i jakościowej analizy wyników badań terenowych (przy zastosowaniu narzędzi TIK) IX. Pedosfera i biosfera (7 godzin lekcyjnych) Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska; kształtowanie postaw dociekliwych, poszukujących i krytycznych; kształtowanie świadomości o potrzebie współpracy w zakresie zwalczania zagrożeń środowiska przyrodniczego 51. G leba i procesy ją −6.1 −charakteryzuje procesy glebotwór- −lokalizuje na mapie obszary wystę- −wyjaśnia pojęcia: gleba początkowego stadium rozwoju (inikształtujące cze i omawia cechy głównych typów powania głównych typów gleb cjalna), gleba dojrzała gleb strefowych i niestrefowych −przedstawia związek między glebą, −wyjaśnia wpływ czynników biotycznych i abiotycznych na −omawia przydatność rolniczą głów- skałą macierzystą, roślinnością i kli- intensywność procesów glebotwórczych nych typów gleb matem −charakteryzuje etapy procesu glebotwórczego (wykorzystuje schemat) −analizuje profil glebowy, identyfikuje poziomy genetyczne gleby −wykazuje zależność między klimatem, szatą roślinną a intensywnością procesu glebotwórczego −wymienia najważniejsze składniki i funkcje gleby −analizuje wpływ człowieka na zahamowanie procesów glebotwórczych 52. Z różnicowanie gleb −6.1 −wymienia gleby występujące w da- −dokonuje oceny przydatności rolni- −wyróżnia i wskazuje na mapie główne typy gleb na świecie świata i ich przynej strefie klimatycznej czej gleb −wyjaśnia zależność między klimatem, szatą roślinną a wystędatność rolnicza −interpretuje profile glebowe i wyja- powaniem gleb strefowych i śródstrefowych śnia pochodzenie poziomów glebo- −lokalizuje na mapie gleby najżyźniejsze i formułuje związek wych różnych typów gleb pomiędzy rozmieszczeniem żyznych gleb a obszarami rolniczymi −na podstawie profilu glebowego rozpoznaje główne gleby i ocenia ich przydatność rolniczą −analizuje wpływ człowieka na degradację gleb 18 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: −planuje i przeprowadza obserwację −identyfikuje poziomy genetyczne w profilu glebowym i na ich profilu glebowego w miejscu za- podstawie charakteryzuje procesy glebotwórcze mieszkania −na podstawie profilu glebowego rozpoznaje typ gleby i ocenia jej rolniczą przydatność −opisuje cechy morfologiczne gleby (np. miąższość poszczególnych poziomów, ich barwę, układ glebowy, występowanie konkrecji) −wykorzystując pomiar kolorymetryczny określa odczyn gleby −dokumentuje wyniki badań w karcie opisu odkrywki glebowej −interpretuje mapę glebowo-rolniczą 54. S zata roślinna −6.3 −wyjaśnia zróżnicowanie formacji −wykazuje związki między warun- −charakteryzuje cechy i wskazuje na mapie rozmieszczenie i świat zwierząt roślinnych na Ziemi i piętrowość ro- kami klimatycznymi a formacją ro- formacji roślinnych ślinną ślinną, przyporządkowuje typowe −wykazuje związek między formacją roślinną a klimatem, gatunki flory i fauny do poszczegól- przyporządkowuje gatunki roślin do stref krajobrazowych nych stref krajobrazowych −formułuje zależność między zasięgami poszczególnych pięter roślinnych a warunkami klimatycznymi i glebowymi zmieniającymi się wraz z wysokością nad poziomem morza −wyjaśnia sposób przystosowania się roślin do przetrwania w klimatach suchym i zimnym −charakteryzuje występowanie gatunków zwierząt w poszczególnych królestwach, lokalizuje na mapie zasięg państw zoogeograficznych, przyporządkowuje typowe gatunki fauny do stref krajobrazowych −wykazuje zależność między występowaniem zwierząt a formacjami roślinnymi −wskazuje dominujące gatunki litoralu, pelagialu i abisalu, charakteryzuje cechy stref morskich X. Ekosystemy świata i ich ochrona (3 godziny lekcyjne + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw poczucia odpowiedzialności za działania ingerujące w środowisko przyrodnicze; kształtowanie świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego (postawy proekologiczne); kształtowanie postaw twórczego, kreatywnego rozwiązywania problemów; kształtowanie postaw szacunku do życia; rozwijanie dociekliwości poznawczej 55. Ekosystemy −6.4 −wymienia podstawowe dziedziny −wyjaśnia pojęcie struktura krajobra- −lokalizuje na mapie zasięg podstawowych dziedzin morfoklii dziedziny morfoklimatyczne świata zu matycznych świata morfoklimatyczne −prezentuje powiązania między wa- −wyjaśnia sposób wydzielania dziedzin morfoklimatycznych świata runkami klimatycznymi a procesami −wymienia przykłady procesów drugorzędnych występujązewnętrznymi cych w każdej dziedzinie morfoklimatycznej 53. B adania terenowe gleb i ich opis −6.2 Uczeń: −omawia profil glebowy Planowane osiągnięcia ucznia 19 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: 56., 5 7. Zrównoważo- −6.5, 6.6 ny rozwój a środowisko. Ochrona i restytucja środowiska przyrodniczego −wskazuje podejmowane na świecie −ocenia możliwości realizacji zrównodziałania na rzecz ochrony i restytu- ważonego rozwoju w skali lokalnej, cji środowiska geograficznego regionalnej i globalnej −omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju 58. S kutki działalności człowieka w środowisku przyrodniczym −wymienia antropogeniczne zmiany −dowodzi na przykładach, że naruw środowisku przyrodniczym szenie stabilności ekosystemu może −przedstawia wpływ człowieka na spowodować nieodwracalne zmiawzrost efektu cieplarnianego ny w środowisku naturalnym −omawia skutki efektu cieplarnianego −3.7, 4.12, 5.8, 6.6 Planowane osiągnięcia ucznia −charakteryzuje wybraną dziedzinę morfoklimatyczną (uwzględniając dominujące w niej procesy rzeźbotwórcze i formy powierzchni, które stanowią efekt ich działania) −prezentuje zasady rozwoju zrównoważonego, ocenia możliwość wdrażania działań zmierzających do przywrócenia równowagi ekologicznej (ograniczenie źródeł degradacji środowiska przyrodniczego i wzrost powierzchni terenów chronionych) −lokalizuje na mapie największe parki narodowe na świecie oraz rezerwaty biosfery −prezentuje cele i zadania międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną przyrody (IUCN, ONZ, WWF) −wyjaśnia idee ekorozwoju −podaje przykłady antropogenicznych zmian w środowisku −planuje i proponuje działania zmierzające do poprawy stanu ekosystemów świata −wyjaśnia na czym polega kompleksowy charakter zmian w środowisku Uwagi: 1. Umiejętności pracy z mapą oznaczone *są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia. 2. T reści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela. 20 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Ewa Wilczyńska Geografia społeczno-ekonomiczna świata Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: I. Klasyfikacja państw świata (4 godziny lekcyjne + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie świadomości potrzeby współpracy społeczeństw w rozwiązywaniu problemów; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość narodów i państw; rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów we współczesnym świecie i poszukiwania sposobów ich rozwiązania; kształtowanie postaw odpowiedzialności i poczucia tożsamości narodowej, patriotyzmu, a także poszanowania odrębności innych społeczeństw i narodów 1. Aktualny podział −7.3 −charakteryzuje współczesny stan na −ocenia współczesny stan polityczny −wyjaśnia pojęcia: państwo, suwerenność, terytoria zależne, w Europie i na świecie terytoria powiernicze ONZ, wody wewnętrzne, morza terytopolityczny świata mapie politycznej świata −opisuje zróżnicowanie polityczne −wyjaśnia przyczyny utrzymywania rialne, strefa wyłączności ekonomicznej się terytoriów zależnych −analizuje przyczyny zmian na politycznej mapie świata po współczesnego świata 1989 r., opisuje proces rozpadu i łączenia państw Europy −wymienia i wskazuje na mapie teryi innych części świata toria zależne −wymienia niezbędne warunki utworzenia nowego państwa −lokalizuje na mapie politycznej państwa, które powstały po 1989 r. −wyjaśnia zasady funkcjonowania terytoriów niesamodzielnych, wskazuje na mapie ich przykłady −prezentuje polityczny podział mórz i oceanów, dokonuje oceny ich wykorzystania przez państwa 2. Kryteria podziałów −7.1 −podaje kryteria podziałów państw −klasyfikuje kraje świata według kry- −wyjaśnia pojęcia: produkt krajowy brutto (PKB), wskaźnik państw świata świata teriów politycznych, społecznych, HDI (wskaźnik rozwoju społecznego), wskaźnik skolaryzacji −wyjaśnia pojęcie PKB kulturowych, ekonomicznych −analizuje i wyjaśnia przyczyny nierówności w rozwoju spo−opisuje i podaje składowe wskaźni- −wykazuje zróżnicowanie państw łeczno-gospodarczym świata, pogłębiania się różnic między ka HDI świata, posługując się wskaźnikami najbogatszymi a najbiedniejszymi państwami świata poziomu rozwoju społeczno-gospo- −charakteryzuje konstrukcję wskaźników poziomu rozwoju darczego państw, wymienia mierniki rozwoju społeczno-gospodarcze−porównuje strukturę PKB krajów na go, grupuje państwa na podstawie wielkości HDI różnym poziomie rozwoju gospodarczego 3. Charakterystyka −7.2 −przedstawia cechy gospodarki kra- −na podstawie danych statystycznych −porównuje państwa bardzo wysoko, wysoko i średnio rozwikrajów o wysokim jów o wysokim i średnim poziomie porównuje cechy krajów o bardzo nięte, wskazuje przykłady na mapie państw średnio, wysoko i średnim poziomie rozwoju gospodarczego wysokim, wysokim i średnim pozio- i bardzo wysoko rozwiniętych rozwoju gospodar−wskazuje problemy gospodarcze mie rozwoju gospodarczego −wyjaśnia najważniejsze przyczyny bardzo wysokiego i wysoczego i społeczne tych krajów kiego poziomu rozwoju gospodarczego wybranych krajów −analizuje i ocenia problemy społeczno-gospodarcze państw o wysokim poziomie rozwoju 21 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −wymienia cechy krajów średnio −wyjaśnia przyczyny obecnej sytuacji −porównuje państwa wysoko, średnio i słabo rozwinięte, i słabo rozwiniętych gospodarczej i społecznej krajów sła- wskazuje przykłady państw słabo rozwiniętych na mapie −ocenia szanse rozwoju wybranych państw słabo rozwinię−wskazuje problemy gospodarcze bo rozwiniętych i społeczne krajów słabo rozwinię- −porównuje cechy gospodarki krajów tych słabo rozwiniętych z cechami gospo- −proponuje działania hamujące mechanizmy narastania nietych darki krajów wysoko rozwiniętych równości w rozwoju społeczno-gospodarczym współczesne−wyjaśnia przyczyny wzrostu dys- go świata proporcji pomiędzy poziomem życia w krajach wysoko i słabo rozwiniętych II. Procesy demograficzne i zróżnicowanie ludności na świecie (14 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw prospołecznych, zdolności empatii i odpowiedzialności za przyszłość świata; kształtowanie umiejętności oceny zjawisk i procesów, formułowania i uzasadniania własnej opinii; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość demograficzną świata, rozwijanie wrażliwości na potrzeby innych i tolerancji wobec różnic kulturowych społeczeństw; kształtowanie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska geograficznego; rozwijanie umiejętności wnioskowania na podstawie doświadczenia (myślenia naukowego) 5. Przestrzenne i cza- −8.3 −opisuje przestrzenne i czasowe zróż- −analizuje i interpretuje mapy oraz −wyjaśnia przyczyny wzrostu liczby ludności świata na przesowe zróżnicowanie nicowanie wskaźników urodzeń, dane statystyczne prezentujące strzeni dziejów, ocenia dynamikę zmian liczby ludności wskaźnika przyrostu zgonów, przyrostu naturalnego oraz zmiany i zróżnicowanie przestrzen- w krajach słabo i wysoko rozwiniętych naturalnego na liczby ludności na świecie ne wskaźnika przyrostu naturalnego −na podstawie danych statystycznych oblicza wskaźnik przyświecie −podaje przykłady zróżnicowania na świecie rostu naturalnego wskaźników: urodzeń zgonów, −wyjaśnia przyczyny zmian i prze- −porównuje wielkość współczynnika przyrostu naturalnego przyrostu naturalnego na świecie, strzennego zróżnicowania wskaźni- w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego, w wybranych regionach i krajach ka przyrostu naturalnego analizuje przyczyny jego zróżnicowania 6. Etapy rozwoju de−8.4 −opisuje etapy rozwoju demogra- −porównuje cechy demograficzne −wyjaśnia model przejścia demograficznego, analizuje wykres mograficznego na ficznego na przykładzie wybranych społeczeństw znajdujących się na faz rozwoju demograficznego przykładzie wybrapaństw świata różnych etapach rozwoju demogra- −podaje przykłady państw będących w różnych fazach rozwonych państw świata −podaje przykłady krajów, których ficznego ju demograficznego, lokalizuje je na mapie społeczeństwa znajdują się na okre- −na podstawie wskaźnika urodzeń ślonym etapie rozwoju demograficz- i zgonów przyporządkowuje społenego czeństwa różnych krajów do odpowiedniej fazy rozwoju demograficznego −przedstawia fazy rozwoju demograficznego 4. Problemy krajów słabo rozwiniętych −7.2 22 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −wyróżnia regiony wzrostu i regresu −formułuje prawidłowości dotyczące demograficznego regionów wzrostu i regresu demo−podaje przyczyny wzrostu i regresu graficznego demograficznego w tych regionach − porównuje cechy demograficzne −wymienia cechy społeczeństwa sta- społeczeństwa starego i młodego −analizuje, interpretuje i rozpoznaje rego i młodego piramidę wieku i płci społeczeństwa starego i młodego −prognozuje zmiany struktury wieku i tempa przyrostu ludności na podstawie piramidy wieku ludności 7, 8. Regiony wzrostu i regresu demograficznego na świecie −8.4, 8.5 9. Konsekwencje wzrostu i regresu demograficznego w wybranych państwach −8.5 −podaje konsekwencje społeczne −wyjaśnia konsekwencje eksplozji i gospodarcze eksplozji demogra- demograficznej lub regresu deficznej mograficznego w wybranych pań−wskazuje problemy społeczne i go- stwach spodarcze społeczeństw starzeją- −ocenia konsekwencje eksplozji i recych się gresu demograficznego w wybranych państwach −podaje przykłady skutecznej, prorodzinnej polityki społecznej rządów wybranych państw 10, 1 1. Przyczyny i konsekwencje migracji ludności −8.6 −podaje kryteria klasyfikacji migracji −interpretuje mapy i dane liczbowe ludności prezentujące kierunki i rodzaje mi−wymienia przyczyny migracji i po- gracji na świecie i w wybranych kradaje przykłady migracji wg ich przy- jach czyn w wybranych krajach −prognozuje zmiany w kierunkach −wymienia skutki migracji ludności migracji na świecie −przedstawia związek pomiędzy potrzebami człowieka, poziomem ich zaspokojenia a natężeniem migracji 23 Planowane osiągnięcia ucznia −wyjaśnia pojęcia: piramida wieku i płci, współczynnik dzietności, współczynniki feminizacji −opisuje strukturę ludności według wieku, wymienia cechy społeczeństwa młodego i starego, podaje przykłady i wskazuje je na mapie −wyjaśnia zależność między strukturą ludności według wieku a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państwa −uzasadnia tezę, że średnia długość trwania życia jest wskaźnikiem rozwoju społeczno-gospodarczego −porównuje wielkość współczynnika dzietności społeczeństw młodych i starych −korzystając z danych statystycznych, oblicza współczynnik feminizacji −analizuje strukturę płci wybranych państw, podaje przyczyny zróżnicowania liczby kobiet i mężczyzn, wskazuje na mapie kraje o dużym współczynniku feminizacji −wskazuje na mapie państwa o największym przyroście naturalnym, analizuje przestrzenne zróżnicowanie wielkości współczynnika urodzeń i zgonów −charakteryzuje i ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej w skali lokalnej, regionalnej i globalnej −ocenia konsekwencje regresu demograficznego państw znajdujących się w IV i V fazie rozwoju −wymienia i ocenia konsekwencje starzenia się ludności −ocenia działania rządu chińskiego zmierzające do ograniczenia przyrostu liczby ludności −wyjaśnia pojęcia: „drenaż mózgów”, uchodźstwo, sukcesja migracji, państwo emigracyjne, państwo imigracyjne; −klasyfikuje migracje ze względu na różne kryteria −oblicza saldo migracji i przyrost rzeczywisty, korzystając z danych statystycznych, wyjaśnia przyczyny dodatniego lub ujemnego salda migracji wybranych państw −analizuje przyczyny ruchów migracyjnych we współczesnym świecie, wskazuje na mapie ich kierunki −formułuje zależność między tempem rozwoju gospodarczego państw a wielkością migracji Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 12. Z różnicowanie −8.1 warunków osiedlania się człowieka na Ziemi 13. C echy rozmiesz−8.2 czenia ludności na świecie 14. Z różnicowanie struktury zatrudnienia ludności na świecie. Problem bezrobocia −8.8 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej Uczeń: kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: −podaje konsekwencje migracji (eko- −ocenia ruchy migracyjne z punktu widzenia państwa imigranomiczne, społeczne i kulturowe) cyjnego i emigracyjnego dla wybranych krajów emigracyj- −wyjaśnia zjawisko sukcesji migracji, podaje przykłady nych i imigracyjnych państw, których to zjawisko dotyczy, i lokalizuje je na mapie −ocenia problem współczesnych uchodźców, projektuje działania zmierzające do zmniejszenia zjawiska i do pomocy migrantom przymusowym −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania −wyjaśnia pojęcia: ekumena, subekumena, anekumena, bawarunków osiedlania się człowieka riera osadnicza na Ziemi −analizuje wpływ przyrodniczych i pozaprzyrodniczych czynni−formułuje prawidłowości, które wy- ków rozmieszczenia ludności jaśniają wpływ różnych czynników −ocenia warunki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne osiena osiedlanie się ludności dlania się ludności w wybranych regionach świata −wymienia i charakteryzuje warunki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne wpływające na osiedlanie się człowieka −podaje przykłady warunków pozytywnie i negatywnie wpływających na osiedlanie się człowieka −podaje cechy rozmieszczenia ludno- −omawia na przykładach znaczenie ści na Ziemi głównych czynników wpływających −wskazuje na mapie obszary koncen- na gęstość zaludnienia tracji ludności −przedstawia konsekwencje nad−wskazuje na mapie obszary słabego miernej koncentracji ludności zaludnienia −ocenia wartość informacyjną wskaźnika gęstości zaludnienia oraz map i danych statystycznych prezentujących gęstość zaludnienia na świecie −podaje główne cechy struktury za- −formułuje prawidłowości określające trudnienia ludności na świecie zróżnicowanie struktury zatrudnie−wskazuje tendencje zmian w struk- nia w wybranych krajach na świecie turze zaludnienia ludności w zależności od poziomu rozwoju −charakteryzuje zmiany i wielkość kraju bezrobocia na świecie i w wybra- −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania nych krajach struktury zatrudnienia w wybranych −podaje skutki bezrobocia krajach −na wybranych przykładach ocenia wpływ globalizacji na bezrobocie ludności 24 −wyjaśnia pojęcie wskaźnik gęstości zaludnienia −oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranych obszarów −lokalizuje na mapie obszary o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia i wyjaśnia przyczyny różnej koncentracji ludności −identyfikuje i wyjaśnia problemy społeczne, gospodarcze i ekologiczne wynikające z wysokiej gęstości zaludnienia −wyjaśnia pojęcia: wskaźnik aktywności zawodowej, współczynnik bezrobocia −opisuje nowy międzynarodowy podział pracy (kraje o wysokich i niskich kosztach pracy) −ocenia skalę i konsekwencje społeczne zjawiska bezrobocia Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 15. S truktura etniczna −8.9 i narodowościowa ludności świata 16. P rzyczyny i kon−8.12 sekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie 17. Z różnicowanie religijne ludności na świecie −8.11 18. W pływ cech kul−Treści wykraczające poturowych społenad podstawę programoczeństwa na życie wą (poszerzające wiedzę społeczne i gospoi doskonalące umiejętnodarcze ści) Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −charakteryzuje zróżnicowanie naro- −na przykładach wybranych krajów dowościowe ludności na świecie wielonarodowych omawia wpływ −podaje cechy zróżnicowania etnicz- zróżnicowania narodowościowego nego na przykładzie wybranych kra- i etnicznego na funkcjonowanie społeczeństw jów −wykazuje zróżnicowanie narodowo- −na przykładzie wybranych regionów ściowe i etniczne społeczeństw świata przedstawia znaczenie narodowościowego i etnicznego zróżnicowania ludności dla konfliktów zbrojnych −charakteryzuje zróżnicowanie języ- −wyjaśnia przyczyny zanikania i upokowe społeczeństw wszechniania się niektórych języ−podaje przykłady zanikania języków ków na świecie −podaje przykłady upowszechniania −omawia konsekwencje zanikania się wybranych języków na świecie i upowszechniania się niektórych języków na świecie Planowane osiągnięcia ucznia −wyjaśnia pojęcia: rasa, rasizm, Mulat, Metys, Zambo −charakteryzuje zróżnicowanie rasowe ludności świata, wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych i pośrednich ras ludzkich −prezentuje i ocenia problem rasizmu −ocenia skutki zmian w strukturze narodowościowej i etnicznej w wybranych krajach −wyjaśnia pojęcia: język, dialekt, gwara, alfabetyzacja −opisuje zróżnicowanie językowe ludności świata, wyróżnia i podaje przykłady języków oficjalnych ONZ, języków używanych przez największą liczbę ludności, języków sztucznych i wehikularnych −prezentuje przykłady języków należących do indoeuropejskiej rodziny językowej −wskazuje na mapie przykłady państw, w których używa się alfabetu łacińskiego, greckiego, arabskiego, hebrajskiego, chińskiego, cyrylicy −formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a poziomem alfabetyzacji, analizuje i interpretuje mapę przedstawiającą udział analfabetów wśród ludności powyżej 14 roku życia −wyjaśnia pojęcie religia −wymienia i charakteryzuje największe religie świata, wskazuje na mapie rozmieszczenie największych religii świata, prezentuje różnice i podobieństwa między nimi, charakteryzuje cechy religii monoteistycznych i politeistycznych −ocenia wpływ religii na życie i gospodarkę człowieka −charakteryzuje zróżnicowanie religij- −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ne ludności na świecie, biorąc pod religijnego ludności na świecie uwagę zasięg występowania, liczbę −określa wpływ poziomu wiedzy na wyznawców, wiek religii temat danej religii na stosunek do −podaje główne zasady wiary naj- ich wyznawców oraz poziom tolewiększych religii na świecie rancji religijnej −wyjaśnia zmiany liczby wyznawców różnych religii w Europie −analizuje rozmieszczenie głównych −wykazuje na przykładach zróżnico- −wyjaśnia pojęcia: kultura, krąg kulturowy, macdonaldyzacja, kręgów kulturowych na świecie wanie kulturowe ludności amerykanizacja, system kastowy −wskazuje główne cechy kulturowe −omawia wpływ cech kulturowych −wymienia podstawowe kręgi kulturowe współczesnego społeczeństw należących do róż- na życie społeczne i gospodarcze świata i lokalizuje je na mapie nych kręgów kulturowych −uzasadnia równorzędność kultur 25 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia −charakteryzuje podstawowe cechy kultury islamu, anglo-amerykańskiej i europejskiej −uzasadnia tezę, iż warunkiem koniecznym oceny innych kultur jest ich poznanie, postawa dialogu, akceptacji, tolerancji i otwartości −ocenia rolę zróżnicowania kulturowego w procesie przemian cywilizacyjnych współczesnego świata III. Współczesne procesy urbanizacyjne (5 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: doskonalenie umiejętności oceny zjawisk i procesów, formułowania i udowadniania własnych opinii, rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata, kształtowanie umiejętności wnioskowania opartego na obserwacjach 19. Zróżnicowanie −8.7 −wyróżnia rodzaje urbanizacji −porównuje fazy urbanizacji −opisuje płaszczyzny urbanizacji, na podstawie schematu chaprocesów urbaniza−wymienia fazy urbanizacji −wyjaśnia zróżnicowanie przebiegu rakteryzuje fazy urbanizacji cyjnych na świecie −podaje cechy różniące procesy urba- procesów urbanizacyjnych w róż- −analizuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji, nizacyjne na świecie nych regionach świata wyjaśnia zaobserwowane dysproporcje −wymienia przyczyny zróżnicowania −ocenia skutki różnego przebiegu −prezentuje poziom urbanizacji państw świata, wskazuje na procesów urbanizacyjnych na świe- procesów urbanizacyjnych mapie państwa o najwyższym i najniższym poziomie urbanicie zacji na poszczególnych kontynentach 20. Z miany w struktu- −8.10 −podaje przykłady miast o różnych −ocenia zmiany struktury funkcjonal- −wyjaśnia pojęcia: funkcje miast, sieć osadnicza, funkcje miarze funkcjonalnofunkcjach no-przestrzennej miast stotwórcze -przestrzennej −określa strukturę funkcjonalną róż- −wykazuje zmiany funkcji terenów −formułuje zależność między rozwojem cywilizacyjnym miast na świecie nych miast miejskich wraz z ich rozwojem i po- a wzrostem znaczenia miast −podaje przyczyny zmiany struktury ziomem rozwoju kraju −charakteryzuje funkcje wybranych miast, rozróżnia funkcje funkcjonalno-przestrzennej miast miastotwórcze, endogeniczne i egzogeniczne −podaje przykłady miast, które uformowały się dzięki konkretnym funkcjom miastotwórczym (wskazuje je na mapie) −wyjaśnia przyczyny wielofunkcyjności współczesnych miast −dokonuje waloryzacji zmian struktury przestrzenno-funkcjonalnej różnych miast wraz z rozwojem gospodarczym państw 21. R ozwój najwięk−8.10 −lokalizuje na mapie największe mia- −rozróżnia typy miast i zespołów −rozpoznaje na schematach, mapach, rysunkach typy zesposzych miast świata sta świata miejskich na podstawie różnych źró- łów miejskich, podaje ich przykłady i lokalizuje na mapie −opisuje rozwój ludnościowy i prze- deł −wyjaśnia zagrożenia dla środowiska przyrodniczego wynikastrzenny największych miast świata −na podstawie materiałów kartogra- jące z rozwoju miast −wymienia i charakteryzuje różne ficznych przyporządkowuje wybrane −charakteryzuje uwarunkowania historyczne i kulturowe roztypy miast i zespołów miejskich miasta do określonego typu woju miast na różnych kontynentach 26 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −przedstawia cechy fizjonomiczne −na podstawie ilustracji, opisu, map −wyjaśnia pojęcie fizjonomia miast miast typowych dla różnych regio- satelitarnych porównuje miasta pod −ocenia zmiany struktury przestrzennej miast wraz z rozwojem względem cech fizjonomicznych gospodarczym państw; charakteryzuje typy fizjonomiczne nów świata −charakteryzuje na przykładach zmia- −ocenia przemiany fizjonomiczne miast europejskich, amerykańskich, australijskich, arabskich, ny w fizjonomii wybranych miast miast na świecie oraz miast(a) w za- wschodnioazjatyckich; porównuje ich układy przestrzenne, mieszkiwanym regionie wskazuje przykłady i lokalizuje na mapie świata −na podstawie fotografii, opisu, planu rozpoznaje typy fizjonomiczne miast 23. Z różnicowanie −8.7 −wymienia podstawowe wskaźniki −na przykładzie wybranych miast −porównuje rozmieszczenie w miastach grup społecznych poziomu życia (kryteria oceny) poziomu życia lud- omawia zróżnicowanie poziomu w państwach wysoko rozwiniętych i rozwijających się ludności miejskiej ności miejskiej życia ich mieszkańców (slumsy, −ocenia warunki życia w miastach −podaje przykłady zróżnicowania po- dzielnice nędzy) w krajach o różnym −podaje przykłady działań zmierzających do poprawy standarziomu życia w wybranych miastach poziomie rozwoju gospodarczego du życia w miastach na świecie −na przykładzie wybranych miast wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu i kosztów życia −ocenia skutki zróżnicowania poziomu życia w miastach różnych typów i wielkości IV. Działalność gospodarcza człowieka (24 godziny lekcyjne + 2 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw altruistycznych, poszanowania uczuć; świadomości wartości życia ludzkiego; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego; kształtowanie postaw poszanowania zasobów środowiska przyrodniczego (postawy proekologiczne) i odpowiedzialności za jego stan; kształtowanie postaw ukierunkowanych na zrozumienie konieczności stosowania zasad rozwoju zrównoważonego podczas gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego; uświadomienie potrzeby solidarności w rozwiązywaniu problemu głodu na świecie; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów, rozwijanie umiejętności wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do rozwiązywania problemów; kształtowanie postaw warunkujących odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie; kształtowanie umiejętności wartościowania działań człowieka w środowisku, dostrzegania problemów i poszukiwania sposobów ich rozwiązywania; doskonalenie umiejętności myślenia naukowego i pragmatycznego 24. C zynniki przy−9.1 −charakteryzuje zróżnicowanie struk- −wykazuje zróżnicowanie warunków −wymienia przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, analizurodnicze rozwoju tury użytkowania ziemi na świecie przyrodniczych rozwoju rolnictwa je wpływ elementów środowiska przyrodniczego na rozwój rolnictwa −wymienia czynniki przyrodnicze roz- na świecie rolnictwa dowolnego regionu woju rolnictwa −wykazuje związki pomiędzy warun- −opisuje najważniejsze funkcje rolnictwa −charakteryzuje warunki przyrodnicze kami przyrodniczymi a użytkowa- −wyjaśnia spadek udziału rolnictwa w tworzeniu PKB wraz rozwoju rolnictwa w wybranych re- niem ziemi, kosztami i poziomem z rozwojem gospodarczym państw gionach świata produkcji rolnej −wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warunkach rozwoju rolnictwa na poszczególnych kontynentach 22. Z różnicowanie −8.10 fizjonomiczne miast świata 27 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 25. S połeczno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa na świecie −9.1 26. C zynniki warunku- −9.2, 9.3 jące rodzaj produkcji roślinnej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −wymienia czynniki społeczno-eko- −omawia zróżnicowanie cech spo- −wyjaśnia pojęcia: kultura rolna, ustrój rolny, interwencjonizm łeczno-ekonomicznych rozwoju rol- państwowy nomiczne rozwoju rolnictwa −charakteryzuje czynniki społeczno- nictwa na świecie −prezentuje wpływ uwarunkowań pozaprzyrodniczych na roz-ekonomiczne rozwoju rolnictwa − przedstawia związki pomiędzy wa- wój rolnictwa obszarów w wybranych regionach świata runkami społeczno-ekonomicznymi −analizuje działania człowieka zmierzające do modyfikacji waa rozwojem rolnictwa w wybranych runków przyrodniczych dla potrzeb rolnictwa, ocenia działaregionach świata nia w kontekście podnoszenia efektywności rolnictwa −udowadnia twierdzenie, że wraz z rozwojem gospodarczym następuje coraz większe uniezależnienie rolnictwa kraju od środowiska przyrodniczego, a wyższy poziom kultury rolnej powoduje podnoszenie efektywności produkcji rolniczej −dokonuje analizy mapy przedstawiającej strukturę agrarną (wielkość i własność gospodarstw rolnych) na świecie, ocenia typy własności gospodarstw rolnych pod kątem ich znaczenia dla rolnictwa −ocenia wpływ interwencjonizmu państwowego na rozwój rolnictwa (m.in. utrzymanie stabilności cen płodów rolnych i ograniczenie nadwyżek żywności oraz ochrona interesów rodzimych rolników) −na podstawie danych statystycznych i wykresów wyjaśnia zróżnicowanie zasobów pracy (poziom zatrudnienia w rolnictwie) na świecie −identyfikuje formy użytkowania ziemi, na podstawie danych statystycznych wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na poszczególnych kontynentach −charakteryzuje i wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju rolnictwa na świecie −wskazuje czynniki warunkujące roz- −wyjaśnia rozmieszczenie produkcji −wyjaśnia pojęcia: rośliny alimentacyjne, przemysłowe, pamieszczenie produkcji roślinnej na roślinnej na świecie stewne, pseudoalimentacyjne (w tym używki), rośliny geneświecie −wyjaśnia czynniki kształtujące struk- tycznie modyfikowane (transgeniczne) −charakteryzuje strukturę i poziom turę i poziom produkcji roślinnej −charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki produkcji roślinnej w różnych regio- w różnych regionach świata rozmieszczenia upraw zbóż, roślin okopowych, cukrodajnach świata −wskazuje korzyści i zagrożenia oraz nych, oleistych, włóknodajnych, używek, wskazuje na mapie −wskazuje główne rejony upraw mo- ocenia skutki rozwoju upraw mody- główne obszary upraw tych roślin dyfikowanych genetycznie fikowanych genetycznie −analizuje dane statystyczne dotyczące zbiorów i plonów roślin uprawnych, odczytuje z zestawień statystycznych głównych producentów, eksporterów i importerów 28 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: 27. U warunkowania rozmieszczenia hodowli −9.2, 9.4 −wskazuje czynniki warunkujące roz- −wyjaśnia rozmieszczenie hodowli na mieszczenie hodowli na świecie świecie −charakteryzuje strukturę i poziom −wyjaśnia czynniki kształtujące strukprodukcji zwierzęcej w różnych re- turę i poziom produkcji zwierzęcej gionach świata w różnych regionach świata 28. T ypy rolnictwa na świecie −9.2 −wyróżnia cechy rolnictwa w wybra- −przyporządkowuje rolnictwo w danych regionach świata nym regionie świata do odpowied−charakteryzuje typy rolnictwa na niego typu świecie −wykazuje związki pomiędzy cechami produkcji rolnej a typem rolnictwa 29 Planowane osiągnięcia ucznia −wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki upowszechniania się upraw roślin genetycznie modyfikowanych, wskazuje na mapie obszary ich upraw, przedstawia argumenty za i przeciw żywności genetycznie modyfikowanej (pochodzącej z roślin transgenicznych) −na podstawie danych statystycznych oblicza wielkość plonów obszaru; −wyjaśnia pojęcia: chów, hodowla −identyfikuje główne zwierzęta hodowlane, wskazuje na mapie ich rozmieszczenie −charakteryzuje czynniki wpływające na rozmieszczenie bydła, trzody chlewnej i owiec −analizuje przyczyny spadku pogłowia bydła w Europie i zwiększającej się koncentracji owiec w krajach muzułmańskic −formułuje zależność między rozmieszczeniem zwierząt hodowlanych a religią (nakazami i zakazami żywieniowymi i zwyczajami religijnymi); −wyjaśnia wpływ dużej koncentracji ludności na rozwój chowu trzody chlewnej −wyjaśnia pojęcia: rolnictwo samozaopatrzeniowe, monokultura, rolnictwo plantacyjne −porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego, analizuje prawidłowości rozmieszczenia typów rolnictwa, wskazuje na mapie przykłady państw z rolnictwem intensywnym i ekstensywnym −ocenia wpływ rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na środowisko geograficzne wybranych regionów −na podstawie wybranych wskaźników statystycznych rozpoznaje typ rolnictwa −wyjaśnia różnice między rolnictwem towarowym a samozaopatrzeniowym −podaje przyczyny pustynnienia wybranych obszarów świata Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia 29. M ożliwości rozwo- −9.6 ju wykorzystania zasobów oceanów i mórz 30. P rzyczyny zróżni- −9.4 cowania poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −wskazuje największe łowiska na −wyjaśnia rozmieszczenie łowisk na −wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące rozmieszczenie łowisk w morzach i oceanach świecie świecie −wymienia sposoby i podaje przy- −wskazuje możliwości rozwoju wyko- −wskazuje na mapie obszary intensywnego rybołówstwa morskiego kłady wykorzystania zasobów oce- rzystania zasobów oceanów −ocenia skutki wzrostu wykorzystania −wyjaśnia znaczenie dostępu do morza dla gospodarki anów i mórz zasobów morskich państw −korzystając z danych statystycznych i wykresów, opisuje strukturę połowów według gatunków, wymienia kraje o największych połowach morskich i słodkowodnych (lokalizuje na mapie), wyjaśnia spadek połowów ryb u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej i wzrost w krajach Azji Południowo-Wschodniej −formułuje i wyjaśnia zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a rozwojem rybołówstwa dalekomorskiego −prezentuje główne zalecenia Konwencji Prawa Morza −ocenia stopień wykorzystania zasobów oceanów i mórz −przedstawia zróżnicowanie pozio- −określa konsekwencje zróżnicowa- −wyjaśnia pojęcia: głód jawny, głód utajony, zielona rewolumu i struktury wyżywienia ludności nia poziomu i struktury wyżywienia cja, niedożywienie na świecie ludności na świecie −identyfikuje na mapie obszary nadwyżek i niedoborów żyw−podaje przyczyny zróżnicowania po- −proponuje sposoby zwiększenia ności, wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu proziomu i struktury wyżywienia ludno- produkcji żywności w regionach dukcji żywności ści na świecie głodu oraz jej racjonalnej dystrybucji −charakteryzuje zróżnicowanie poziomu wyżywienia ludności na świecie na świecie na podstawie podziału norm żywieniowych FAO i WHO −wymienia organizacje o światowym zasięgu, które zajmują się diagnozowaniem i rozwiązywaniem problemów wyżywienia ludności i ich konsekwencjami −wyjaśnia różnice między głodem jawnym i utajonym, wskazuje na mapie obszary występowania głodu na świecie, formułuje zależność między poziomem rozwoju gospodarczego a występowaniem zjawiska głodu i niedożywienia −wyjaśnia przyczyny głodu i niedożywienia −proponuje sposoby walki z głodem, ocenia ich skuteczność −charakteryzuje założenia „zielonej rewolucji”, ocenia jej skutki 30 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 31. K onieczność racjo- −9.5 nalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie 32. P rzyczyny i skutki wzrostu produkcji energii −9.7 33. Z miany w wielkości −9.7 i strukturze zużycia źródeł energii Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: −określa tendencje zmian w zalesie- −ocenia racjonalność gospodarowa- −prezentuje (i wskazuje na mapie) zróżnicowanie wskaźnika lesistości na świecie, charakteryzuje przyczyny zróżnicowania niu kontynentów nia zasobami leśnymi na świecie −charakteryzuje zróżnicowanie spo- −uzasadnia konieczność racjonalne- −opisuje przyczyny wylesiania (deforestacji), wskazuje obszasobów gospodarowania zasobami go gospodarowania zasobami le- ry o największej intensywności zjawiska, ocenia globalne śnymi na świecie i regionalne skutki nadmiernego wycinania lasów leśnymi na świecie −prezentuje ekologiczne i przyrodnicze funkcje lasów, ocenia rolę lasów w życiu i gospodarce człowieka −opisuje czynniki rozwoju leśnictwa, porównuje gospodarkę leśną obszaru Europy i Ameryki Północnej oraz Azji Południowo-Wschodniej, Afryki i Ameryki Południowej −uzasadnia konieczność racjonalnego (zgodnego z założeniami rozwoju zrównoważonego) gospodarowania zasobami leśnymi −na podstawie analizy danych statystycznych identyfikuje głównych producentów drewna i papieru na świecie, podaje przyczyny zaobserwowanych różnic −analizuje i charakteryzuje zmiany −wyjaśnia przyczyny wzrostu produ- −wyjaśnia pojęcia: sprawność energetyczna, energetyka konw wielkości produkcji energii na kowanej energii wencjonalna, energetyka alternatywna świecie i w wybranych krajach −wykazuje konsekwencje wzrostu −uzasadnia lokalizację produkcji energii elektrycznej w miej−określa rolę energii w życiu gospo- produkcji energii w skali globalnej scach dużego jej zużycia darczym i w wybranych regionach −na podstawie danych statystycznych zapisanych w różnej postaci (np. tabel, wykresów) wymienia głównych producentów energii elektrycznej na świecie, wskazuje ich na mapie −ocenia skutki wzrostu produkcji energii elektrycznej w skali makro i mikro −wymienia rodzaje źródeł energii −wyjaśnia przyczyny zmian w struktu- −wyjaśnia pojęcia: energetyka, źródła energii pierwotnej, źró−analizuje i charakteryzuje zmiany rze zużycia źródeł energii dła odnawialne i nieodnawialne, bilans energetyczny w strukturze zużycia źródeł energii −wyjaśnia strukturę źródeł zużycia −klasyfikuje źródła energii pierwotnej, uwzględniając podział energii w wybranych krajach na źródła wyczerpywane (nieodnawialne) i niewyczerpywane (odnawialne) −prezentuje zmiany w bilansie energetycznym świata na przestrzeni lat, analizuje przyczyny spadku wykorzystania węgla i wzrostu znaczenia ropy naftowej, gazu ziemnego oraz źródeł odnawialnych −charakteryzuje udział poszczególnych źródeł energii pierwotnej w ogólnej produkcji energii (mechanicznej, elektrycznej i cieplnej) 31 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: 34. E nergetyka alterna- −9.7 tywna −wymienia rodzaje alternatywnych −uzasadnia konieczność pozyskiwaźródeł energii nia nowych źródeł energii −charakteryzuje i podaje zalety i wady −ocenia perspektywy rozwoju wykoalternatywnych źródeł energii rzystania nowych źródeł energii 35. C zynniki kształtują- −9.8 ce rozmieszczenie i rozwój wybranych gałęzi przemysłu −wymienia podstawowe gałęzie −wyjaśnia rozmieszczenie wybranych przemysłu gałęzi przemysłu −charakteryzuje rozmieszczenie wy- −wyjaśnia przyczyny rozwoju wybrabranych gałęzi przemysłu nych gałęzi przemysłu 36. Z różnicowanie produkcji przemysłowej na świecie −analizuje wielkość i strukturę pro- −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania dukcji przemysłowej w wybranych wielkości i struktury produkcji przekrajach mysłowej w wybranych krajach −ocenia zmiany w strukturze produkcji przemysłowej na świecie i miejscu zamieszkania −9.9 32 Planowane osiągnięcia ucznia −wyjaśnia zależność zużycia energii elektrycznej na jednego mieszkańca od rozwoju społeczno-gospodarczego regionu (analizuje mapę lub zestawienie statystyczne dotyczące wielkości produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w kWh) −charakteryzuje tendencje zmian w strukturze produkcji energii elektrycznej według typów elektrowni −wyjaśnia zmiany globalnej produkcji energii elektrycznej od lat 70. −ocenia sprawność energetyczną poszczególnych typów elektrowni, wymienia i charakteryzuje ich wady i zalety −identyfikuje alternatywne (niepochodzące ze spalania paliw kopalnych lub rozszczepiania jąder atomowych) źródła energii, wyjaśnia ich znaczenie dla współczesnej gospodarki −wymienia wady i zalety wykorzystania alternatywnych źródeł energii −wskazuje na mapie państwa wykorzystujące do produkcji energii elektrycznej źródła odnawialne, wyjaśnia przyczyny rosnącego znaczenia źródeł alternatywnych w produkcji energii −wyjaśnia pojęcia: przemysł, czynniki lokalizacji przemysłu, lokalizacja przymusowa, związana, swobodna −prezentuje branżowy podział przemysłu, charakteryzuje funkcje przemysłu −wymienia i definiuje podstawowe czynniki lokalizacji przemysłu −dobiera czynniki lokalizacji przemysłu do wybranych gałęzi przemysłu i uzasadnia swój wybór −wyjaśnia różnice między lokalizacją przymusową, związaną i swobodną −proponuje i uzasadnia lokalizację zakładów przemysłu wysokiej technologii −charakteryzuje przeobrażenia strukturalne przemysłu dokonujące się wraz z rozwojem gospodarczym −porównuje i wyjaśnia geograficzne zróżnicowanie zmian w przemyśle krajów o różnym stopniu rozwoju gospodarczego Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: −porównuje wielkość i strukturę produkcji przemysłowej w regionach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego Uczeń: 37. N owoczesne gałę- −9.9 zie przemysłu i ich wpływ na rozwój gospodarczy i jakość życia człowieka −charakteryzuje nowoczesne gałęzie −wykazuje wpływ nowoczesnych gaprzemysłu łęzi przemysłu na rozwój gospodar−podaje przykłady wpływu nowocze- czy snych gałęzi przemysłu na rozwój −wyjaśnia związek pomiędzy rozwogospodarczy i jakość życia człowieka jem nowoczesnych gałęzi przemysłu a jakością życia człowieka 38. Z różnicowanie za- −9.10, 9.12 spokojenia potrzeb na usługi w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego −wymienia rodzaje usług material- −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania nych i niematerialnych poziomu usług na przykładzie wy−przedstawia zróżnicowanie zakresu branych państw i poziomu usług w państwach o róż- −przedstawia związek pomiędzy zanym poziomie rozwoju gospodar- trudnieniem w usługach a pozioczego mem rozwoju gospodarczego w różnych krajach −omawia przyczyny dynamicznego rozwoju usług w KWR 39. R ozwój usług turystycznych na świecie −wymienia główne rodzaje usług tu- −wyjaśnia przyczyny rozwoju usług rystycznych na świecie turystycznych na świecie −przedstawia zróżnicowanie pozio- −omawia znaczenie rozwoju usług mu usług turystycznych na świecie turystycznych w gospodarce wybranych krajów −9.10, 9.12 33 Planowane osiągnięcia ucznia −wyjaśnia spadek zapotrzebowania na stal w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo i wzrost znaczenia hutnictwa metali w państwach nowo uprzemysłowionych −charakteryzuje zmiany w rozmieszczeniu przemysłu środków transportu, wyjaśnia duże znaczenie Japonii w wytwarzaniu statków i samochodów oraz produktów przemysłu elektronicznego −porównuje strukturę gałęziową państw wysoko rozwiniętych i rozwijających się −formułuje zależność wzrostu znaczenia przemysłu wysokiej technologii od rozwoju gospodarczego −wymienia największe korporacje high-tech na świecie; −opisuje czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki i technologii −na podstawie informacji statystycznych, opisów, map i wiedzy z mediów proponuje nowe miejsce lokalizacji technopolii na świecie, uzasadnia wybór −dostrzega i opisuje wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na jakość życia −prezentuje podział usług według różnych kryteriów −formułuje i uzasadnia zależność między rozwojem gospodarczym a wzrostem zatrudnienia w usługach −analizuje dane dotyczące przestrzennego zróżnicowania udziału usług w tworzeniu PKB, przedstawia dominujące rodzaje usług w poszczególnych etapach ich rozwoju −charakteryzuje czynniki wpływające na poziom rozwoju usług −wyjaśnia rolę usług w tworzeniu PKB jako miernika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państwa −wskazuje na mapie regiony, państwa, obszary o najmniejszym i największym udziale usług w gospodarce, wyjaśnia dysproporcje −wyjaśnia pojęcia: turystyka, turystyka kwalifikowana, saldo gospodarki turystycznej −wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia turystyki, analizuje i prezentuje czynniki wpływające na rozwój turystyki Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej Uczeń: 40, 4 1. Uwarunko−9.10, 9.12 wania rozwoju różnych rodzajów transportu w wybranych regionach świata −przedstawia rolę transportu w gospodarce −opisuje zróżnicowanie struktury transportu w wybranych regionach świata −na podstawie dostępnych źródeł charakteryzuje zmiany w strukturze transportu 42. N owoczesne systemy i środki łączności −opisuje nowe systemy i środki łączności −analizuje i porównuje rozwój łączności w wybranych krajach −9.11, 9.12 Ewa Wilczyńska kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: −ocenia wpływ turystyki na środowi- −wymienia i opisuje rodzaje turystyki ze względu na motywy sko wyjazdów −wymienia i wskazuje na mapie państwa o największych wpływach z turystyki światowej oraz kraje o największych wydatkach na wyjazdy zagraniczne −analizuje dane statystyczne dotyczące salda gospodarki turystycznej, wyjaśnia zaobserwowane różnice (np. ujemne saldo w Niemczech i Wielkiej Brytanii, dodatnie we Francji i Hiszpanii) −opisuje wpływ turystyki na organizację przestrzeni, zmianę w zagospodarowaniu przestrzennym obszarów atrakcyjnych dla turystó; −ocenia wpływ ruchu turystycznego na stan środowiska przyrodniczego, proponuje działania niwelujące zagrożenia ekologiczne −wyjaśnia czynniki wpływające na −wyjaśnia wpływ elementów środowiska przyrodniczego i czynrozwój różnych rodzajów transportu ników społeczno-ekonomicznych na kształt sieci transportowej w wybranych regionach świata poszczególnych kontynentów (posługuje się mapami) −porównuje rozwój usług transporto- −opisuje wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój wybrawych w różnych regionach świata nych rodzajów transportu −charakteryzuje wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój środków transportu −korzystając z różnych źródeł (np. map, internetu) porównuje gęstość sieci transportowej w wybranych wysoko i słabo rozwiniętych państwach świata, wyjaśnia zaobserwowane różnice −prezentuje wady i zalety środków transportu −na podstawie danych statystycznych ocenia zróżnicowanie rozwoju transportu w wybranych państwach świata, analizuje mapę zróżnicowania rozwoju transportu na świecie −identyfikuje i ocenia wpływ transportu na środowisko przyrodnicze −omawia znaczenie nowoczesnych −wymienia i opisuje rodzaje łączności systemów oraz środków łączności −ocenia wpływ zmian społeczno-gospodarczych współczew życiu społecznym i gospodarce snego świata na tempo rozwoju nowoczesnych środków −ocenia poziom rozwoju systemu łączności łączności w miejscu zamieszkania 34 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej 43. W pływ rozwoju −9.11 usług materialnych i niematerialnych na jakość życia człowieka. Usługi w miejscu zamieszkania uczni 44. G eograficzne kierunki handlu międzynarodowego −9.13 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia −analizuje mapę zróżnicowania dostępu do internetu na świecie, wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych dysproporcji, charakteryzuje wady i zalety korzystania z internetu; −wyjaśnia znaczenie poczty, radia, telewizji i prasy w procesach globalizacji −na podstawie zestawień statystycznych porównuje liczbę abonentów telefonii (stacjonarnej i komórkowej) w państwach wysoko i słabo rozwiniętych, wyjaśnia zaobserwowane różnice −uzasadnia twierdzenie, że informacja stanowi najcenniejszy towar współczesnego świata −charakteryzuje wpływ usług na aktywizację i integrację gospodarczą regionów −ocenia stopień rozwoju usług w miejscu zamieszkania −wyjaśnia wpływ rozwoju usług na rozwój społeczno-gospodarczy i jakość życia −wyjaśnia wzrost znaczenia usług dla producenta w ogólnym zatrudnieniu w usługach −przeprowadza badania terenowe i dokonuje analizy jakościowej i ilościowej ich wyników (korzysta z narzędzi TIK) −charakteryzuje wpływ rozwoju −przedstawia wpływ rozwoju usług usług materialnych i niematerial- materialnych i niematerialnych na nych na jakość życia człowieka jakość życia człowieka −wymienia i charakteryzuje główne −ocenia perspektywy rozwoju usług rodzaje usług w miejscu zamieszka- na świecie i w miejscu zamieszkania nia −przeprowadza ankiety w swojej miejscowości na temat usług i prezentuje ich wyniki −wyjaśnia przyczyny rozwoju głównych rodzajów usług w miejscu zamieszkania −analizuje i przedstawia główne kie- −wyjaśnia zmiany kierunków handlu −wyjaśnia wpływ społecznych, gospodarczych i politycznych runki wymiany międzynarodowej międzynarodowego czynników na rozwój, wielkość i kierunki handlu międzyna−ukazuje zmiany kierunków handlu −przedstawia wpływ międzynarodo- rodowego państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczemiędzynarodowego wej wymiany handlowej na rozwój go społeczno-gospodarczy państw −wymienia grupy towarów, które obecnie stanowią przedmiot wymiany towarowej, wskazuje kierunki ich przemieszczania na świecie −wyjaśnia zmiany geograficznych kierunków handlu międzynarodowego na początku XXI wieku −ocenia prawdziwość stwierdzenia, że geograficzne kierunki handlu międzynarodowego są odzwierciedleniem zróżnicowania rozwoju gospodarczego świata 35 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −wyjaśnia pojęcie bilansu handlowe- −formułuje prawidłowości ukazujące związki między poziomem rozwoju go −analizuje i charakteryzuje struktu- gospodarczego a strukturą towarorę towarową handlu wybranych wą eksportu i importu państw −wyjaśnia zmiany struktury towarowej handlu międzynarodowego −przedstawia konsekwencje odmiennej struktury eksportu i importu w KWR i KSR Planowane osiągnięcia ucznia −wymienia składowe obrotu międzynarodowego −na podstawie danych statystycznych (tabel, wykresów) wymienia największych importerów, eksporterów na świecie −wyjaśnia zmiany w wielkości eksportu i importu światowego w ciągu ostatnich 25 lat, ukazuje rolę globalizacji gospodarczej we wzroście znaczenia handlu międzynarodowego −wskazuje na mapie przykłady państw o ujemnym i dodatnim bilansie handlowym, ocenia znaczenie wartości bilansu handlowego dla rozwoju gospodarczego regionu; −wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia urządzeń i maszyn opartych na wysokich technologiach w międzynarodowym obrocie handlowym −analizuje zestawienia statystyczne dotyczące struktury importu i eksportu wybranych państw świata według grup towarów −wyjaśnia wzrost znaczenia transferu kapitału w obrocie międzynarodowym V. Problemy polityczne współczesnego świata (7 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie świadomości potrzeby współpracy społeczeństw w rozwiązywaniu problemów; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość narodów i państw; rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów we współczesnym świecie i poszukiwania sposobów ich rozwiązania; kształtowanie postaw odpowiedzialności i poczucia tożsamości narodowej, patriotyzmu, a także poszanowania odrębności innych społeczeństw i narodów 46. P rocesy integracyj- −9.14 −charakteryzuje różne aspekty proce- −identyfikuje i wyjaśnia problemy −wyjaśnia płaszczyzny integracji państw, charakteryzuje dziane na świecie sów integracji i dezintegracji w Eu- rozwoju procesów integracji w Eu- łania integracyjne ropie i na świecie ropie i na świecie −wykazuje wpływ procesu globalizacji (stale powiększających −wskazuje przejawy integracji w wy- −porównuje przebieg procesów in- się zależności gospodarczych, politycznych i kulturowych) na miarze krajowym, regionalnym i lo- tegracyjnych i dezintegracyjnych działania integracyjne kalnym w różnych regionach świata −wskazuje na mapie i krótko opisuje wybrane organizacje o charakterze zrzeszeń regionalnych −wymienia przykłady międzynarodowych organizacji gospodarczych i polityczno-wojskowych, na mapie lokalizuje członków poszczególnych organizacji, opisuje cele ich działania −charakteryzuje cele, zadania, etapy i płaszczyzny integracji Unii Europejskiej −wyjaśnia polityczne i gospodarcze aspekty procesu integracji Europy 45. Z różnicowanie −9.13 struktury eksportu i importu w wybranych państwach świata 36 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia 47. S kutki procesów integracyjnych Zapis w podstawie programowej −9.14 48., 4 9. Przejawy pro- −9.14 cesów globalizacji. Pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji na świecie Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −na przykładach wskazuje skutki pro- −dokonuje oceny aktualnych procecesów integracyjnych na świecie sów integracyjnych −przedstawia przykłady i przyczyny −wskazuje skutki zjawiska izolacji izolacji państw na świecie państw −charakteryzuje przejawy procesów globalizacji −podaje przykłady przejawów globalizacji −wymienia pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji na świecie −podaje przykłady skutków globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju −określa znaczenie procesów globalizacji w przemianach społecznych i gospodarczych wybranych regionów na świecie −uzasadnia wpływ procesów globalizacji na życie i gospodarkę poszczególnych krajów −ocenia skutki globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju −identyfikuje pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji w miejscu swojego zamieszkania 37 Planowane osiągnięcia ucznia −wskazuje na mapie państwa należące do Unii Europejskiej („starej” i „nowej”) −dokonuje analizy (na podstawie danych statystycznych, wykresów, informacji z mediów) sytuacji społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej na tle całej Europy i państw świata −opisuje korzyści z integracji europejskiej, ocenia znaczenie Unii Europejskiej w rozwiązywaniu problemów społecznych, gospodarczych, ekologicznych i bezpieczeństwa kontynentu −ocenia szanse i zagrożenia wynikające z rozszerzania zasięgu Unii Europejskiej −podaje przykłady izolacji oraz integracji i dezintegracji państw na świecie (wskazuje na mapie) −charakteryzuje przyczyny i ocenia skutki zjawiska izolacji państw −identyfikuje i ocenia korzyści wynikające z integracji gospodarczej i polityczno-wojskowej na świecie, ocenia wpływ organizacji integracyjnych na rozwiązanie problemów globalnych, regionalnych i lokalnych −wyjaśnia pojęcia: globalizacja, organizacje ponadnarodowe −wyjaśnia rolę środków masowego przekazu w procesach globalizacyjnych współczesnego świata −charakteryzuje konsekwencje negatywne i pozytywne procesów globalizacyjnych dla gospodarek światowych −wyjaśnia rolę globalizacji w tworzeniu wielkich międzynarodowych organizacji, przedsiębiorstw i korporacji oraz ich wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą regionów −uzasadnia tezę, że globalizacja sprzyja koncentracji produkcji, bogactwa i władzy gospodarczej −dokonuje waloryzacji procesów globalizacyjnych, ocenia skutki globalizacji dla życia ludzi −ocenia wpływ globalizacji kulturowej (np. wzrost znaczenia języka angielskiego, swobodny przepływ informacji, nowy kształt rynku pracy, zmianę zachowań konsumpcyjnych, ujednolicenie wzorców kultury i rozrywki itp.) na środowisko społeczne państw świata −wyjaśnia wpływ globalizacji na proces tworzenia się nowego podziału społecznego Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej 50. C zynniki stabilizują- −9.15 ce i destabilizujące sytuację polityczną na świecie 51. G łówne obszary współczesnych konfliktów zbrojnych −9.15 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −wymienia czynniki stabilizujące i de- −wykazuje i wyjaśnia zmiany czynnistabilizujące sytuację polityczną na ków stabilizujących i destabilizująświecie cych sytuację polityczną w różnych −podaje przykłady wyżej wymienio- regionach świata nych czynników −wskazuje obszary współczesnych −wyjaśnia przyczyny i przebieg konkonfliktów i napięć na świecie fliktów zbrojnych w wybranych re−wyróżnia przyczyny i skutki konflik- gionach współczesnego świata tów zbrojnych Planowane osiągnięcia ucznia −opisuje wpływ globalizacji na rozwiązanie problemów społecznych w skali globalnej i lokalnej (np. zagrożenia równowagi ekologicznej, głodu, ubóstwa, braku poszanowania swobód obywatelskich) −ocenia skutki działania czynników destabilizujących i stabilizujących na funkcjonowanie państw −charakteryzuje i ocenia działania organizacji międzynarodowych na rzecz stabilizacji sytuacji politycznej w różnych regionach świata −wyjaśnia pojęcie terroryzm −charakteryzuje przyczyny konfliktów zbrojnych i napięć w Europie, Azji, Afryce, wymienia strony konfliktów, lokalizuje na mapie politycznej obszary objęte konfliktami −wyjaśnia powody częstych wojen domowych w Afryce; −ocenia skuteczność i zasadność interwencji międzynarodowej w Iraku i Afganistanie −wyjaśnia przyczyny i opisuje formy współczesnego terroryzmu −ocenia skutki działań terrorystycznych na świecie −uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu światowego Uwagi: 1. Umiejętności pracy z mapą oznaczone *są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia. 2. T reści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela. 38 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Ewa Wilczyńska Geografia Polski Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: I. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski (26 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie) 1. Położenie Polski w Europie 2, 3. Budowa geologiczna Polski 4. Jednostki tektoniczne Polski 5. Surowce mineralne −Treści wykraczające poza pod- −podaje współrzędne geograficzne skrajnie położonych stawę programową (poszerzają- punktów Polski ce wiedzę i doskonalące umie- −wymienia cechy położenia fizycznogeograficznego i geopojętności) litycznego Polski −podaje przykłady konsekwencji przyrodniczych i pozaprzyrodniczych położenia Polski −opisuje przebieg granic Polski −wyjaśnia pojęcia: terytorium, obszar lądowy, morskie wody wewnętrzne −10.1 −wymienia i opisuje najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski w nawiązaniu do budowy geologicznej Europy −prezentuje etapy rozwoju geologicznego Polski (w tym sposób powstawania gór fałdowych i zrębowych) −wyjaśnia sposób powstawania płaszczowin −przedstawia cechy budowy geologicznej Polski −10.1 −opisuje położenie Polski na tle głównych jednostek tektonicznych Europy −wymienia jednostki tektoniczne Polski −charakteryzuje poszczególne jednostki tektoniczne Polski −10.1, 12.3 6,7. W pływ zlodowaceń na rzeź- −10.1, 10.2 bę powierzchni Polski −opisuje zmiany terytorialne w ujęciu historycznym −oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową terytorium Polski −ocenia wpływ położenia na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski (korzyści i zagrożenia wynikające z geopolitycznego położenia Polski) −analizuje i interpretuje mapy i przekroje geologiczne −odtwarza przeszłość geologiczną wybranych regionów na podstawie przekrojów geologicznych −wyjaśnia wpływ orogenez na ukształtowanie powierzchni kraju −analizuje mapy tektoniczne Europy i Polski −wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych struktur geologicznych Europy i jednostek tektonicznych Polski −rozpoznaje jednostki tektoniczne Polski na podstawie opisu ich charakterystycznych cech, porównuje cechy budowy platformy wschodnioeuropejskiej i zachodnioeuropejskiej −wykazuje związek między budową geologiczną Polski a występowaniem surowców mineralnych −ocenia znaczenie surowców mineralnych dla gospodarki i rozwoju kraju −ocenia wpływ eksploatacji surowców na stan środowiska −wskazuje na mapie surowce mineralne występujące na platformie wschodnioeuropejskiej, zachodnioeuropejskiej i w obrębie alpejskich struktur fałdowych −opisuje proces powstania surowców mineralnych na obszarze Polski (wyjaśnia ich powstanie wydarzeniami geologicznymi w poszczególnych erach) −podaje zasoby głównych surowców −opisuje przebieg zlodowaceń czwartorzędowych Polski na −wskazuje na mapie zasięgi wybranych plejstoceńskich zlotle zlodowaceń Europy dowaceń (np. Wisły, Warty, Odry, Sanu lub zlodowacenia południowopolskiego, środkowopolskiego i północnopolskiego) 39 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 8. Ukształtowanie powierzchni Polski −10.1, 10.2 9. Czynniki kształtujące klimat Polski −10.3 10. Cechy klimatu Polski −10.3 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −charakteryzuje cechy form powstałych w wyniku działalno- −wyjaśnia układ form polodowcowych w stosunku do czoła ści erozyjnej i akumulacyjnej lądolodów i lodowców gór- lądolodu skich (prezentuje wpływ lodowców na rzeźbę gór) −lokalizuje na mapie obszary o krajobrazie stroglacjalnym −opisuje cechy rzeźby staro- i młodoglacjalnej i młodoglacjalnym, porównuje cechy rzeźby staro- i młodoglacjalnej −wykazuje wpływ zlodowaceń na jeziorność Polski −omawia wpływ przebiegu pradolin na układ współczesnej sieci rzecznej −wyjaśnia genezę pokryw lessowych −wyjaśnia zróżnicowanie grubości osadów plejstoceńskich na obszarze Polski −opisuje charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ukształtowania poPolski wierzchni Polski −charakteryzuje procesy rzeźbotwórcze wpływające na zróż- −formułuje zależność miedzy budową geologiczną a ukształnicowanie ukształtowania terenu młodych gór i pogórzy, towaniem powierzchni Polski kotlin podkarpackich, starych gór, wyżyn i nizin −wyjaśnia wpływ zlodowaceń czwartorzędowych na ukształ−lokalizuje na mapie najniżej i najwyżej położone punkty kra- towanie powierzchni Polski ju −identyfikuje i ocenia wpływ człowieka i jego działalności na modyfikację rzeźby kraju −wskazuje na mapie pasy rzeźby, wyjaśnia pasowość −rozpoznaje typ krajobrazu na fotografii, odczytuje cechy rzeźby występujące w danym krajobrazie −interpretuje krzywą hipsograficzną Polski −wymienia czynniki kształtujące klimat Polski i wyjaśnia ich −omawia wpływ położenia Polski w Europie na klimat wpływ na poszczególne elementy klimatu −na podstawie opisu stanu pogody rozpoznaje masy powie−wyjaśnia pojęcia: czynniki meteorologiczne, czynniki nieme- trza napływające nad Polskę teorologiczne −wyjaśnia przyczyny częstych zmian stanów pogody −podaje obszary źródłowe i nazwy mas powietrza kształtujących pogodę w Polsce −charakteryzuje przestrzenne zróżnicowanie wybranych ele- −interpretuje i analizuje mapy klimatyczne oraz dane zapisamentów klimatu Polski ne w postaci tabel i wykresów −wyjaśnia pojęcie termiczna pora roku −wyjaśnia rozkład temperatur i opadów czynnikami kształtu−wyróżnia i charakteryzuje klimatyczne pory roku, jącymi klimat Polski −wymienia cechy klimatu Polski świadczące o jego przejścio- −rozpoznaje stacje meteorologiczne na podstawie klimatowości pomiędzy morskim a kontynentalnym klimatem strefy gramów i danych statystycznych umiarkowanej −uzasadnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu kraju 40 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia 11. Zasoby wodne Polski 12. Sieć rzeczna Polski 13. R ozmieszczenie jezior w Polsce 14. Morze Bałtyckie Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −porównuje cechy klimatu występujące w poszczególnych regionach klimatycznych Polski −wyjaśnia gospodarcze skutki zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce −10.5, 10.7 −wymienia elementy zasobów wodnych oraz bilansu wodne- −ocenia zasoby wodne Polski na tle państw Unii Europejskiej go Polski −proponuje działania zmierzające do oszczędnego wykorzy−opisuje przyczyny niskich zasobów wodnych Polski stania zasobów wodnych Polski (zmniejszenia zużycia wody i zwiększenia zasobów wodnych) −formułuje zależność bilansu wodnego od warunków klimatycznych i hydrologicznych −wskazuje na mapie obszary zagrożone deficytem wody −10.4, 10.5, 10.7 −przedstawia główne cechy układów sieci rzecznej −wskazuje na mapie obszary dorzeczy głównych rzek Polski, −opisuje dorzecza głównych rzek Polski wyznacza działy wodne pomiędzy Wisłą, Odrą i rzekami po−charakteryzuje ustroje polskich rzek brzeża −lokalizuje na mapie rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego i Północnego −porównuje gęstość sieci rzecznej obszarów gór, nizin i wyżyn: wyjaśnia zaobserwowane różnice −wyjaśnia asymetrię dorzeczy Wisły i Odry −na podstawie mapy, schematów i rycin rozpoznaje układy sieci rzecznych −wykazuje zależność między rodzajem zasilania a wahaniami stanów wody w rzekach w ciągu roku −podaje przyczyny powodzi, ocenia ich skutki −proponuje działania zmniejszające skutki powodzi lub zapobiegające powodziom −10.6 −wymienia typy genetyczne jezior w Polsce −wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie jeziorności w Polsce −wyjaśnia pojęcia: jeziorność, typ genetyczny jezior −rozpoznaje typy genetyczne mis jeziornych na podstawie −przedstawia główne cechy rozmieszczenia jezior w Polsce opisu lub rysunku poziomicowego i batymetrycznego −wymienia i lokalizuje na mapie sztuczne zbiorniki wodne −charakteryzuje funkcje sztucznych zbiorników wodnych i kanały −wykazuje przyrodnicze i gospodarcze znaczenie jezior −Treści wykraczające poza pod- −lokalizuje Morze Bałtyckie na mapie, wskazuje państwa −na podstawie schematów, animacji, rysunków, map prezenstawę programową (poszerzają- nadbałtyckie tuje fazy formowania się Morza Bałtyckiego ce wiedzę i doskonalące umie- −prezentuje kolejne etapy rozwoju Morza Bałtyckiego −analizuje ukształtowanie dna morskiego i linii brzegowej jętności) −podaje cechy fizyczne i chemiczne wód Bałtyku Morza Bałtyckiego, wskazuje na mapie Morza Bałtyckiego −wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku głębie, ławice, wybrzeża szkierowe, fiordowe, wyrównane, klifowe i mierzejowo-zalewowe 41 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 15, 1 6. Zróżnicowanie glebowe Polski −10.9 17. N aturalne zbiorowiska roślinne −10.8 18, 1 9. Ochrona środowiska przy- −6.4–6.6, 10.7, 10.11 rodniczego Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −podaje przykłady działań międzynarodowych na rzecz −rozpoznaje rodzaje wybrzeży na podstawie mapy, zdjęcia, ochrony wód Bałtyku rysunku lub opisu −wymienia rodzaje wybrzeży morskich i opisuje ich genezę −formułuje i wyjaśnia zależność między położeniem Morza Bałtyckiego i jego typem a wielkością zasolenia wód powierzchniowych (analizuje mapę izohalin) −analizuje mapę rozkładu średniej rocznej temperatury wód powierzchniowych Bałtyku, wyjaśnia różnice −identyfikuje i opisuje przyczyny i skutki zanieczyszczenia wód Morza Bałtyckiego; proponuje działania zmniejszające poziom zanieczyszczeń −opisuje gospodarcze znaczenia Morza Bałtyckiego −wymienia typy gleb strefowych, śródstrefowych i astrefowych −opisuje czynniki glebotwórcze decydujące o typie gleb występujących w Polsce w poszczególnych obszarach kraju −opisuje rozmieszczenie strefowych, śródstrefowych i astrefo- −rozpoznaje po opisie, profilu glebowym typy genetyczne wych gleb w Polsce gleb na obszarze Polski, ocenia ich przydatność rolniczą −opisuje zróżnicowanie żyzności gleb −charakteryzuje działania prowadzące do zwiększania przy−podaje przykłady obszarów gleb zdegradowanych datności gleb dla rolnictwa −opisuje sposoby zapobiegania degradacji gleb −na podstawie danych statystycznych ocenia wartość użytko−prezentuje podział gleb Polski na klasy bonitacyjne wą polskich gleb −ocenia zasadność wykorzystania gleb pod uprawy różnych typów zbóż, roślin okopowych i pastewnych, analizuje wpływ zróżnicowania glebowego Polski na strukturę użytkowania gruntów ornych −wyjaśnia przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny degradacji gleb −wymienia i charakteryzuje naturalne zbiorowiska roślinne −formułuje i wyjaśnia zależność między położeniem geograPolski, wymienia piętra roślinne w górach ficznym Polski a granicą występowania drzew iglastych i li−podaje przykłady gatunków charakterystycznych dla po- ściastych szczególnych zbiorowisk −wyjaśnia przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów −wyjaśnia pojęcia: endemit, relikt, grąd, ols, łęg, bór w kraju −wymienia i lokalizuje na mapie zasięgi największych kom- −odczytuje z diagramów skład gatunkowy lasów pleksów leśnych Polski −uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin −opisuje stan środowiska przyrodniczego i lokalizuje na ma- −charakteryzuje i ocenia skutki degradacji i dewastacji środopie obszary ekologicznego zagrożenia wiska −wymienia i opisuje formy ochrony przyrody w Polsce (w ra- −identyfikuje problemy ekologiczne Polski, wyjaśnia ich przymach krajowego systemu obszarów chronionych i indywi- czyny dualnych form ochrony przyrody) 42 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: −charakteryzuje rozmieszczenie obszarów chronionych, wskazuje na mapie różne formy ochrony przyrody w Polsce −wymienia główne źródła zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego w Polsce −przedstawia główne założenia idei rozwoju zrównoważonego −wskazuje formy współpracy międzynarodowej na rzecz środowiska Uczeń: −uzasadnia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska przyrodniczego w Polsce −proponuje działania mogące wpłynąć na poprawę stanu środowiska przyrodniczego w Polsce −ocenia znaczenie parków narodowych, rezerwatów przyrody i innych form ochrony dla zachowania naturalnych elementów środowiska Polski −uzasadnia stwierdzenie, że ochrona przyrody stanowi element zrównoważonego rozwoju przyrody, społeczeństw i gospodarki −uzasadnia konieczność współpracy państw w celu ochrony i poprawy jakości środowiska przyrodniczego II. Procesy demograficzne i osadnicze w Polsce (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) 20. Rozwój demograficzny Polski −11.1 −przedstawia zmiany liczby ludności Polski po II wojnie świa- −na podstawie wykresów, tabel i map charakteryzuje zmiany towej liczby ludności w Polsce od zakończenia II wojny światowej, −podaje okresy występowania wyżów i niżów demograficz- podaje aktualną liczbę ludności (korzysta z zasobów Internetu) nych −korzystając z rocznika statystycznego i Internetu, porównuje liczbę ludności Polski z innymi państwami europejskimi, odczytuje miejsce Polski w Europie i na świecie pod względem liczby ludności i przyrostu rzeczywistego −formułuje prawidłowości dotyczące kształtowania się przyrostu naturalnego Polski w okresie powojennym −wyjaśnia różnice w przyroście naturalnym między wsią a miastem −prognozuje tendencje zmian procesów demograficznych w Polsce wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym −podaje główne cechy struktury płci i wieku ludności 21. S truktura demograficzna lud- −11.1 −analizuje piramidę wieku i płci ludności Polski, wyjaśnia ności Polski −wymienia przyczyny i skutki starzenia się społeczeństwa pol- przyczyny zmiany jej kształtu wraz z rozwojem gospodarskiego czym, prognozuje zmiany struktury wiekowej ludności Polski do 2030 roku −porównuje strukturę wieku i płci ludności kraju ze strukturą innych państw (europejskich i pozaeuropejskich) −wnioskuje o zmianach cech demograficznych na podstawie piramidy płci i wieku z różnych lat i ustala etap cyklu demograficznego −wykazuje zależność między spadkiem przyrostu naturalnego a starzeniem się społeczeństwa 43 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia 22. S truktura zatrudnienia i wykształcenia ludności Polski 23. R ozmieszczenie ludności w Polsce 24. M igracje wewnętrzne i zewnętrzne 25. S ieć osadnicza w Polsce Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −11.1–11.3 −podaje zmiany w wykształceniu ludności w ciągu ostatnich −ocenia zmiany w wykształceniu ludności i wyjaśnia wpływ dziesięcioleci wykształcenia na rozwój gospodarczy kraju −opisuje strukturę zatrudnienia ludności i zachodzące w niej −wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zatrudnienia zmiany −wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury zawodowej −wymienia problemy wynikające z bezrobocia i podaje przy- ludności Polski, wskazuje na mapie województwa o wysokłady ich rozwiązywania kim stopniu zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle i usługach −charakteryzuje regionalne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce, analizuje zmiany stopy bezrobocia od 1989 roku (korzysta z danych statystycznych i Internetu) −ocenia poziom wykształcenia ludności kraju na tle innych państw Unii Europejskiej −Treści wykraczające poza pod- −opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludno- −analizuje mapę gęstości zaludnienia Polski, wyjaśnia zaobstawę programową (poszerzają- ści w Polsce serwowane dysproporcje ce wiedzę i doskonalące umie- −podaje średnią gęstość zaludnienia −charakteryzuje związki między gęstością zaludnienia a wajętności) −wskazuje obszary o największej i najmniejszej gęstości za- runkami przyrodniczymi i zagospodarowaniem terenu ludnienia −11.4 −wymienia przyczyny migracji wewnętrznych i podaje ich −wyjaśnia przyczyny wewnętrznych migracji ludności główne kierunki −ocenia wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnie−podaje główne przyczyny, kierunki i wielkość współczesnych nia w różnych częściach Polski migracji zewnętrznych −wyjaśnia wpływ salda migracji zewnętrznych na liczbę lud−opisuje społeczne i gospodarcze skutki migracji zewnętrz- ności kraju nych −analizuje okresowe zmiany salda migracji zewnętrznych −ocenia skutki współczesnej emigracji Polaków do innych krajów −11.5 −opisuje rozwój sieci osadniczej −wyjaśnia czynniki wpływające na zróżnicowanie cech osad−charakteryzuje układy urbanistyczne, typy fizjonomiczne nictwa w poszczególnych regionach Polski miast Polski oraz układów przestrzennych i funkcji wsi −analizuje diagramy przedstawiające strukturę wielkościową −wymienia główne cechy systemu osadniczego Polski wsi w Polsce −opisuje największe zespoły miejskie w Polsce −wykazuje związek między czynnikami miastotwórczymi −podaje przykłady miast pełniących określone funkcje a rozmieszczeniem miast −podaje przykłady zmienności funkcji miejskich w czasie −wyjaśnia genezę miast w Polsce i zróżnicowanie ich układów urbanistycznych, podaje przykłady miast średniowiecznych, renesansowych, barokowych, przemysłowych i lokalizuje je na mapie −na podstawie diagramów, wykresów, danych statystycznych opisuje współczesną miejską sieć osadniczą, wskazuje przykłady aglomeracji i porównuje ich cechy 44 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 26. P rocesy urbanizacyjne −11.5 27. Warunki rozwoju rolnictwa −12.1 28, 2 9. Rozmieszczenie produkcji −12.2 roślinnej i zwierzęcej 30. R olnictwo Polski w Unii Euro- −12.2 pejskiej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −prezentuje zmiany zachodzące w przestrzeni miast, wsi i stref podmiejskich wraz z rozwojem społeczno – gospodarczym kraju −omawia związek między okresem powstania miasta a pełnioną przez nie funkcją −wskazuje na mapie obszary o najwyższym i najniższym po- −analizuje regionalne zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce i wyjaśnia przyczyny dysproporcji ziomie urbanizacji −przyporządkowuje zachodzące w Polsce procesy urbaniza−podaje główne cechy urbanizacji Polski −określa zmiany zachodzące współcześnie w procesach urba- cyjne i przyporządkowuje je do odpowiedniego etapu urbanizacji nizacji kraju −na podstawie danych statystycznych analizuje i wyjaśnia zmiany wielkości wskaźnika urbanizacji w Polsce po II wojnie światowej III. Gospodarka Polski (24 godziny lekcyjne + 2 na powtórzenie) −charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki roz- −analizuje środowisko przyrodnicze pod kątem jego przydatwoju rolnictwa Polski ności dla rozwoju rolnictwa, wskazuje na mapie obszary −wyjaśnia pojęcie struktura agrarna o najkorzystniejszych i najmniej korzystnych warunkach dla −opisuje strukturę użytkowania ziem w Polsce rozwoju rolnictwa, wyjaśnia dysproporcje −formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a zmianami w strukturze agrarnej i poziomie zatrudnienia ludności w I sektorze gospodarki −wymienia główne obszary upraw zbóż, roślin przemysło- −wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniwych, ziemniaków, warzyw i owoców czych na przestrzenne zróżnicowanie upraw pszenicy, żyta, −wskazuje najważniejsze obszary hodowli bydła i trzody buraków cukrowych, ziemniaków, rzepaku oraz hodowli bychlewnej dła, trzody chlewnej i owiec w Polsce −porównuje wielkość plonów i zbiorów najważniejszych upraw w Polsce z innymi krajami europejskimi −analizuje dane przedstawiające produkcję zwierzęcą w Polsce na tle państw Unii Europejskiej −podaje podobieństwa i różnice między rolnictwem w Polsce −charakteryzuje zasady i cele Wspólnej Polityki Rolnej w krai w krajach UE jach Unii Europejskiej −przedstawia zasady polityki rolnej w UE i opisuje ich wpływ −na podstawie danych statystycznych porównuje cechy na zmiany w polskim rolnictwie społeczno-ekonomiczne rolnictwa Polski na tle wybranych państw UE −proponuje zmiany w polskim rolnictwie prowadzące do wzrostu jego efektywności, konkurencyjności i intensywności 45 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 31. B aza surowcowa dla przemysłu −12.3 32. Produkcja energii −12.4 33. Z miany w strukturze produkcji −12.5, 12.6 przemysłowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: −prezentuje przestrzenne rozmieszczenie surowców dla przemysłu przetwórczego i paliwowo-energetycznego i lokalizuje na mapie obszary wydobycia surowców energetycznych, metalicznych, chemicznych i skalnych −podaje zmiany wielkości eksploatacji podstawowych surowców −opisuje bilans energetyczny Polski −podaje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i wybranych krajach świata −lokalizuje elektrownie cieplne, wodne i wiatrowe na mapie Uczeń: −na podstawie danych statystycznych, wykresów, informacji z Internetu wyjaśnia zmiany w wydobyciu niektórych surowców mineralnych w Polsce od lat 60. XX wieku −ocenia wpływ eksploatacji surowców mineralnych różnymi metodami (głębinową, odkrywkową, otworową) na stan środowiska przyrodniczego Polski −ocenia zasoby złóż surowców energetycznych Polski −uzasadnia potrzebę dywersyfikacji źródeł energii, wyjaśnia konieczność poszukiwania nowych źródeł energii w kontekście bezpieczeństwa energetycznego kraju −na podstawie danych statystycznych, wykresów i zasobów sieci informatycznej charakteryzuje i ocenia strukturę produkcji energii elektrycznej Polski −ocenia wpływ wykorzystania paliw kopalnych na środowisko przyrodnicze Polski −na podstawie danych statystycznych i innych źródeł porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej Polski z innymi krajami europejskimi −wyjaśnia czynniki decydujące o spadku zużycia energii elektrycznej w Polsce −korzystając z mapy i danych statystycznych wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w Polsce −ocenia stopień wykorzystania alternatywnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej i cieplnej −charakteryzuje główne czynniki lokalizacji w rejonach kon- −wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia przecentracji przemysłu mysłu w Polsce −opisuje zmiany zachodzące w polskim przemyśle po 1990 −porównuje i analizuje stan polskiego przemysłu z przemyroku słem krajów europejskich −podaje przykłady zmian w strukturze produkcji i lokalizacji −ocenia przemiany okresu transformacji polskiej gospodarki zakładów przemysłowych −prezentuje zmiany w gospodarce i środowisku wynikające z restrukturyzacji i modernizacji przemysłu po roku 1990; na podstawie danych statystycznych porównuje obecną strukturę gałęziową produkcji globalnej w przemyśle ze strukturą sprzed lat 90. XX wieku 46 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 34. N owoczesne gałęzie przemysłu −12.5 35. R ozwój sektora usług w Polsce 36., 37. Badania terenowe −12.8, 12.9 38. Z aspokojenie potrzeb ludności −12.9 w zakresie usług 39., 40. Komunikacja w Polsce −12.8 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −wymienia gałęzie przemysłu rozwijające się najszybciej −przedstawia wpływ nowoczesnych gałęzi przemysłu na inne −przedstawia przykłady świadczące o nowoczesności pol- działy gospodarki kraju skiego przemysłu −ocenia poziom rozwoju nowoczesnych gałęzi przemy−podaje główne cechy rozmieszczenia przemysłu wysokich słu w Polsce, wskazuje możliwość powstania technopolii technologii (wskazuje na mapie przykłady parków technologicznych i przemysłowych), wyjaśnia lokalizację zakładów przemysłu wysokich technologii −dostrzega i opisuje wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na jakość życia −wymienia rodzaje usług i opisuje ich znaczenie dla ludności −formułuje zależność poziomu zatrudnienia w usługach od i gospodarki Polski i innych krajów UE stopnia rozwoju gospodarczego −podaje przyczyny szybkiego rozwoju usług w Polsce po −wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia usług w Polsce, po1990 roku równuje cechy usług w kraju przed rokiem 1990 i w czasach współczesnych −uzasadnia stwierdzenie, że wzrost znaczenia usług zaspokajających potrzeby wyższego rzędu uzależniony jest od tempa rozwoju społeczno-gospodarczego państwa −na podstawie map i danych statystycznych opisuje zróżnicowanie sektora usług w Polsce na tle państw Unii Europejskiej −wyjaśnia i ocenia poziom zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania (prowadzi badania terenowe) −opisuje stopień zaspokojenia potrzeb ludności w zakresie −wyjaśnia zróżnicowanie stopnia zaspokojenia potrzeb ludpodstawowych usług na różnych obszarach Polski ności na różnorodne usługi w poszczególnych regionach kraju −ocenia stopień rozwoju podstawowych usług w różnych regionach kraju, wyjaśnia szybszy rozwój usług w Polsce Zachodniej i województwie mazowieckim −wymienia podstawowe rodzaje komunikacji −wyjaśnia różnice w przestrzennym zagospodarowaniu −podaje czynniki wpływające na rozwój środków transportu transportowym Polski w Polsce −wyjaśnia wzrost znaczenia dróg kołowych w sieci transpor−wyjaśnia pojęcia: sieć transportowa, węzeł transportowy towej kraju −opisuje rodzaje łączności −analizuje przyczyny wzrostu znaczenia transportu lotniczego −wymienia i wskazuje na mapie główne szlaki i węzły trans- −charakteryzuje zmianę gęstości sieci transportu kolejowego portowe w Polsce, wyjaśnia przyczyny spadku długości linii kolejowych 47 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: 41. Z agospodarowanie turystycz- −12.8 ne Polski −podaje przykłady walorów turystycznych −charakteryzuje infrastrukturę turystyczną różnych regionów Polski 42. Inwestycje zagraniczne w pol- −12.7 skiej gospodarce −wymienia gałęzie przemysłu, w które inwestuje kapitał zagraniczny −charakteryzuje wpływ inwestycji zagranicznych na rozwój społeczno-gospodarczy Polski 43. S truktura handlu zagranicznego −wyjaśnia pojęcia: bilans handlowy, bilans płatniczy, saldo bilansu handlowego i płatniczego −opisuje zmiany geograficznych kierunków handlu zagranicznego Polski od lat 90. XX wieku −podaje udział Polski w światowym obrocie towarowym −wymienia główne towary importowane i eksportowane, wskazuje najważniejszych partnerów Polski w handlu zagranicznym −12.10 48 Uczeń: −porównuje gęstość sieci transportowej Polski z innymi krajami Unii Europejskiej (korzysta z map, danych statystycznych, Internetu), ocenia stan sieci transportowej Polski, charakteryzuje czynniki wpływające na współczesne zróżnicowanie infrastruktury transportowej −ocenia wpływ środków transportu na środowisko Polski −analizuje wzrost znaczenia łączności we współczesnych powiązaniach komunikacyjnych −porównuje dostępność sieci internetowej w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej −ocenia wpływ zmian społeczno-gospodarczych na tempo rozwoju nowoczesnych środków łączności −ocenia walory Polski z punktu widzenia rozwoju różnych rodzajów turystyki −ocenia zagospodarowanie turystyczne różnych obszarów kraju (w tym regionu zamieszkania) −przedstawia wpływ turystyki na rozwój gospodarczy regionu i kraju −charakteryzuje wpływ bezpośrednich i portfelowych (kapitałowych) inwestycji zagranicznych na zrównoważony rozwój poprzez m.in. transfer innowacji i poprawę konkurencyjności gospodarczej −korzystając z informacji zaczerpniętych z Internetu i innych źródeł wskazuje na mapie regiony atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych, ocenia szanse rozwoju regionów Polski Wschodniej −wymienia i ocenia pozytywne i negatywne skutki zagranicznych inwestycji w Polsce −ocenia pozycję Polski w światowej wymianie towarów −wyjaśnia przyczyny ujemnego bilansu handlu zagranicznego Polski i ocenia jego znaczenie dla rozwoju gospodarczego kraju −analizuje zmianę struktury towarowej importu i eksportu od końca lat 90. XX wieku −wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struktury towarowej handlu z poszczególnymi krajami Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 44. D ominanty w środowisku przyrodniczym krain geograficznych Polski −10.10 46. Pobrzeże Bałtyku −10.2, 10.10 47. Pojezierze Mazurskie −10.2, 10.10 48. Nizina Mazowiecka −10.2, 10.10 49. Wyżyna Lubelska −10.2, 10.10 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: IV. Zróżnicowanie regionalne Polski −wskazuje na mapie regiony geograficzne w poszczególnych −korzystając z różnych źródeł informacji wyjaśnia związki popasach ukształtowania powierzchni między warunkami przyrodniczymi a gospodarką poszcze−charakteryzuje elementy środowiska świadczące o indywi- gólnych regionów Polski dualności poszczególnych krain geograficznych −opisuje dominujące cechy wybranych krain geograficznych (w pasie pobrzeży, pojezierzy, nizin, wyżyn i gór), charakteryzuje czynnik decydujące o ich powstaniu −wskazuje na mapie położenie pasa pobrzeży −wyjaśnia wpływ morza na modelowanie typów wybrzeży −wymienia cechy środowiska naturalnego decydujące o od- i cech klimatu rębności krainy −ocenia walory przyrodnicze i zabytki z punktu widzenia roz−opisuje walory turystyczne regionu woju turystyki wypoczynkowej i krajoznawczej −podaje przykłady zabytków kultury materialnej −wyjaśnia związek między gospodarką obszaru a jego nadmorskim położeniem −wskazuje na mapie położenie Pojezierza Mazurskiego −ocenia środowisko przyrodnicze Pojezierza Mazurskiego −opisuje cechy krajobrazu młodoglacjalnego z punktu widzenia rozwoju turystyki −wymienia walory turystyczne Pojezierza Mazurskiego −wyjaśnia problemy ochrony środowiska na terenie Pojezierza Mazurskiego −analizuje zależność gospodarki od środowiska −wymienia główne cechy środowiska, ze szczególnym −korzystając z map charakteryzuje środowisko przyrodnicze uwzględnieniem Kotliny Warszawskiej krainy −podaje przykłady dominacji gospodarczej i społecznej War- −omawia wpływ ukształtowania powierzchni na sieć rzeczną szawy nad pozostałą częścią krainy −uzasadnia dominującą rolę Warszawy w gospodarce Niziny −wskazuje na mapie położenie Niziny Mazowieckiej Mazowieckiej −wykazuje różnice w poziomie zagospodarowania aglomeracji warszawskiej i pozostałych obszarów regionu −wskazuje na mapie położenie Wyżyny Lubelskiej −wyjaśnia wpływ zlodowaceń na powstanie pokryw lesso−opisuje główne cechy środowiska przyrodniczego Wyżyny wych Lubelskiej −ocenia wpływ środowiska przyrodniczego Wyżyny Lubel−wymienia przyrodnicze i antropogeniczne walory turystycz- skiej na gospodarkę regionu ne regionu −uzasadnia twierdzenie, że Wyżyna Lubelska jest najbardziej rozwiniętym rolniczo regionem Polski −ocenia walory turystyczne i zabytki regionu pod kątem rozwoju turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i uzdrowiskowej 49 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej 50. Wyżyna Śląska −10.2, 10.10 51. Karpaty −10.2, 10.10 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: −opisuje przekształcenia środowiska w wyniku działalności −omawia wpływ budowy geologicznej na rozwój gospodarki gospodarczej −charakteryzuje problemy górnictwa i przemysłu ciężkiego −wymienia gałęzie przemysłu rozwinięte na Górnym Śląsku wynikające ze zmian w gospodarce po 1990 roku −podaje przykłady degradacji środowiska −wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości zaludnienia −ocenia stan środowiska przyrodniczego na podstawie danych statystycznych −wskazuje na mapie Karpaty oraz krainy geograficzne wcho- −omawia wpływ budowy geologicznej na zróżnicowanie dzące w skład łańcucha karpackiego: Beskidy, Pieniny, Pod- rzeźby Tatr, Pienin i Beskidów −wyjaśnia wpływ wysokości bezwzględnej na zróżnicowanie hale i Tary klimatu i roślinności −podaje główne cechy budowy geologicznej Karpat −opisuje cechy rzeźby wysokogórskiej i przedstawia jej genezę −porównuje rzeźbę Tatr Zachodnich i Tatr Wysokich −ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Tatr Uwagi: 3. U miejętności pracy z mapą oznaczone *są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia. 4. T reści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela. 50
