Nowe klauzule abuzywne

KONSUMENT NA RYNKU
MIESIĘCZNIK UBEZPIECZENIOWY
Nowe klauzule abuzywne
Ubezpieczyciele powinni coraz baczniejszą uwagę zwracać na klauzule uznawane przez regulatorów rynku za niedozwolone
postanowienia umowne. Za ich stosowanie grozą bowiem wysokie kary. – PIOTR CZUBLUN
N
Niniejszym artykułem chciałbym otworzyć cykl poświęcony zagadnieniom
związanym z ochroną konsumenta na
rynku ubezpieczeniowym. Nie trzeba
chyba nikogo przekonywać, że z roku na
rok poziom tej ochrony wzrasta. Co chwila
pojawiają się nowe instrumenty prawne, nowe decyzje organów nadzoru, czy też nowe orzeczenia
sądowe, które wzmacniają pozycję prawną konsumenta. Ubezpieczyciele powinni z uwagą
śledzić ten proces, aby uchronić się przed
skutkami stosowania rozwiązań prawnych,
które z jednej strony mogą ich narażać
na ponoszenie dodatkowych kosztów,
wynikających chociażby z przegrywanych
spraw sądowych, a z drugiej strony mogą
oznaczać dość dotkliwe sankcje stosowane
przez regulatorów rynku.
Na początek chciałbym przedstawić niedozwolone postanowienia umowne, które
w ostatnim czasie zostały umieszczone
w rejestrze takich postanowień, publikowanym przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).
Piotr Czublun
jest partnerem
w Kancelarii Prawnej
Czublun Trębicki,
specjalizuje się
m.in. w prawie
ubezpieczeniowym
i prawie IT.
NIEDOZWOLONE, CZYLI JAKIE?
Niedozwolone postanowienia umowne,
czyli tzw. klauzule abuzywne, są od dawna dużym wyzwaniem również dla rynku
ubezpieczeniowego. Wiele już na ich
temat napisano. Ważne jest jednak, aby
regularnie weryfikować rejestr tych klauzul, ponieważ stosowanie postanowień
wpisanych do rejestru może być uznane
ze stosowanie przez zakład ubezpieczeń
praktyk naruszających zbiorowe interesy
konsumentów.
Niedozwolone postanowienia umowne są to
postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione z nim indywidualnie, które
kształtują jego prawa i obowiązki w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Takie postanowienia nie
wiążą konsumenta, czyli, inaczej mówiąc,
zakład ubezpieczeń nie będzie się mógł na
nie powołać i z nich skorzystać w stosunkach z ubezpieczającym/ubezpieczonymkonsumentem.
Niedozwolonymi postanowieniami
umownymi będą więc takie postanowienia, które dotyczą umów zawieranych
z konsumentami (za konsumenta uważa
się osobę fizyczną, dokonującą czynności
prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej
działalnością gospodarczą lub zawodową). W tym miejscu należy wskazać,
że w przypadku umów ubezpieczenia
przepisy dotyczące klauzul abuzywnych
mają zastosowanie nie tylko do konsumenta-ubezpieczającego, czyli strony
Po czym poznać niedozwolone klauzule?
W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:
1. przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
2. uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą
oceniane postanowienie,
3. uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,
4. przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
5. uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
6. przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta, spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,
7. nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,
8. stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie
złoży przeciwnego oświadczenia,
9. przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
10. przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy, bez
przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,
11. wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo
innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.
30
KONSUMENT NA RYNKU
PAŹDZIERNIK 2010
umowy, ale również do konsumentaubezpieczonego, czyli osoby, na której
rzecz umowa ubezpieczenia została zawarta (wynika to z art. 808 § 5 k.c.).
Niedozwolone postanowienia umowne nie mogą
dotyczyć klauzul, które zostały indywidualnie
uzgodnione z konsumentem. Za nie uzgodnione indywidualnie uważa się te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu.
W szczególności odnosi się to do postano-
wień przejętych z wzorca umowy (ogólnych warunków ubezpieczenia lub wzoru
polisy), zaproponowanego konsumentowi
przez kontrahenta. Istotne jest, że ciężar dowodu, że postanowienie zostało
uzgodnione indywidualnie, spoczywa na
stronie, która się na to powołuje. Inaczej
mówiąc, jeżeli ubezpieczyciel twierdzi,
że określona klauzula została z klientem
indywidulanie uzgodniona, to musi ten
fakt udowodnić.
WYBRANE Z REJESTRU
Właściwe omówienie danej klauzuli, ze wskazaniem przesłanek i argumentacji decydującej o uznaniu danego postanowienia za niedozwolone, wymaga szczegółowego przeanalizowania i przedstawienia orzeczeń wydanych w sprawach, w których Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów – SOKiK
(Sąd Okręgowy w Warszawie) orzekał o danej klauzuli. Biorąc
pod uwag liczbę klauzul uznanych za niedozwolone, takie
omówienie znacznie wykraczałoby poza ramy tego artykułu.
Dlatego też zostaną przytoczone jedynie wybrane klauzule
z rejestru, wpisane do niego na przestrzeni ostatnich 2 lat,
natomiast ich dokładniejsze omówienie zostanie zaprezentowane w kolejnych tekstach cyklu.
NIE TYLKO TREŚĆ, ALE I SKUTKI
Warto raz jeszcze przypomnieć, że stosowanie klauzul abuzywnych – po ich wpisaniu do rejestru – jest przykładem praktyki
naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Ubezpieczyciel stosujący takie
praktyki może być dotknięty znacznymi
sankcjami finansowymi, wynikającymi
z przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Ponadto, trzeba pamiętać, że zarzut stosowania niedozwolonych
u
Koszt części zamiennych z uwzględnieniem procentowo ustalonego
rynkowego ubytku wartości części - nie przekraczającego procentowo
ustalonego poziomu ubytku wartości rynkowej pojazdu ustalonego przez zakład ubezpieczeń - określonego w kalkulacji naprawy.
(wpis nr 1652)
W przypadku utraty dokumentów określonych w ust. 3 i 4, zgubienia,
wymiany lub dorobienia kluczyków do pojazdu, wymiany zamków,
Ubezpieczający zobowiązany jest niezwłocznie zgłosić ten fakt w biurze najbliższej jednostki organizacyjnej zakładu ubezpieczeń (oddział,
filia) i uzyskać pisemne potwierdzenie tego zgłoszenia. Zakład ubezpieczeń wydaje takie potwierdzenie po wykonaniu oględzin ubezpieczonego pojazdu.
Niedopełnienie tego obowiązku w przypadku kradzieży pojazdu lub
jego zaboru w celu krótkotrwałego użycia jest podstawą do odmowy
wypłaty odszkodowania. (wpis nr 1508)
Z perspektywy zakładów ubezpieczeń zwrócić należy uwagę
przede wszystkim na następujące klauzule abuzywne (firmy
poszczególnych ubezpieczycieli, o ile występują w treści
klauzuli, zostały zastąpione zwrotem „zakład ubezpieczeń”,
odpowiednio zmieniono też formy gramatyczne; śródtytuły
pochodzą od autora):
1. W razie powstania szkody polegającej na zniszczeniu lub uszkodzeniu pojazdu (wyposażenia dodatkowego) ubezpieczyciel ustala
w ocenie technicznej:
1. zakres uszkodzeń, których powstanie pozostaje w związku przyczynowym ze zdarzeniem, za którego następstwo Ubezpieczyciel
ponosi odpowiedzialność,
2. części pojazdu podlegające wymianie lub naprawie w następstwie
tego zdarzenia,
3. czas robocizny niezbędny do wykonania naprawy,
4. maksymalne stawki za roboczogodzinę naprawy,
5. zużycie eksploatacyjne części pojazdu (ogumienia, tłumików, katalizatorów, akumulatora itd.)
Ubezpieczyciel uwzględnia koszty naprawy dokonanej wyłącznie
w zakresie określonym w ocenie technicznej i technologicznie koniecznej w związku ze szkodą, udokumentowane imiennymi rachunkami.
2. Jeżeli naprawa pojazdu nie została udokumentowana imiennymi
rachunkami wysokość odszkodowania nie uwzględnia podatku
VAT. (wpis nr 2001)
1. Rozliczanie składek ubezpieczeniowych
Zwrot składki nie przysługuje, jeżeli w okresie ubezpieczenia zaistniało zdarzenie, w związku z którym zakład ubezpieczeń wypłacił
lub jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania. (wpis nr 1367)
W przypadku odstąpienia od umowy ubezpieczenia lub jej wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron, składka za niewykorzystany okres
ubezpieczenia podlega zwrotowi tylko wtedy, jeżeli w okresie ubezpieczenia nie nastąpiła wypłata odszkodowania lub zakład ubezpieczeń
nie jest zobowiązany do jego wypłaty. (wpis nr 1581)
Jeżeli niniejsza umowa dodatkowa wygaśnie lub zostanie rozwiązana
w inny sposób, obowiązek opłacania składek ustaje i Towarzystwo nie
ponosi z jej tytułu żadnej odpowiedzialności z wyjątkiem ewentualnego zwrotu części ostatniej składki na żądanie Ubezpieczającego za
okres nie objęty ochroną ubezpieczeniową oraz dodatkowych składek
wpłaconych po rozwiązaniu umowy. (wpis nr 1713)
3. Ustalenie wartości szkody (w przypadku wybrania wariantu
kosztorysowego) następuje na podstawie wyceny dokonanej przez
ubezpieczyciela. Wyceny dokonuje się w oparciu o zasady systemu
Audatex (bez uwzględnienia podatku VAT). (wpis nr 2012)
9. Ubezpieczyciel ma prawo do potrącenia z odszkodowania rat składki jeszcze nie wymagalnych niezależnie od tego, którego rodzaju
ubezpieczenia dotyczy wypłata. (wpis nr 2013)
3. Wyłączanie/ograniczanie odpowiedzialności
2.Ubezpieczenie nie obejmuje także szkód powstałych w pojeździe,
którego kierujący w chwili wypadku znajdował się w stanie nietrzeźwości lub stanie wskazującym na spożycie alkoholu, był pod wpływem
narkotyków, środków psychotropowych lub innych podobnie działających środków, a także gdy kierowca pojazdu bez uzasadnionej przyczyny oddalił się z miejsca wypadku. (wpis nr 2008)
2. Likwidacja szkód
Wysokość odszkodowania pomniejsza się o procent udzielonej zniżki
za zastosowanie dodatkowych zabezpieczeń, jeżeli nie zadziałały one w momencie zajścia zdarzenia, które spowodowało szkodę.
(wpis nr 1583)
u
31
KONSUMENT NA RYNKU
u postanowień umownych można postawić
nie tylko zakładowi ubezpieczeń, którego
klauzula ma taką samą w treść, co klauzula
wcześniej wpisana do rejestru, ale również ubezpieczycielowi, którego klauzula
wywoła takie same skutki prawne, jak
klauzula z rejestru. Wynika to w sposób
jednoznaczny z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 października
2009 r., VI ACa 363/2009 (LexPolonica nr
2151543): ocena tożsamości treści klauzul stosowanych przez przedsiębiorców i klauzul wpi-
u
MIESIĘCZNIK UBEZPIECZENIOWY
sanych do rejestru nie może prowadzić do oceny
abuzywności klauzuli stosowanej przez przedsiębiorcę w świetle przepisów kodeksu cywilnego,
a powinna ograniczać się po pierwsze do ustalenia, na ile obie klauzule są tożsame treściowo,
a przy uznaniu, że treść klauzul jest na tyle
zbliżona, że wprowadzone przez przedsiębiorcę
zmiany polegają jedynie na przestawieniu szyku
wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów
innymi – ustalenia, czy hipotezy tych klauzul się
pokrywają, a więc czy obie klauzule wywołują
takie same skutki.
Dość duże rozbieżności i kontrowersje wywołuje próba oceny, czy każdy
przedsiębiorca, który zastosuje postanowienie wzorca umowy uznane przez
SOKiK za niedozwolone, dopuszcza się
praktyki naruszającej zbiorowe interesy
konsumentów, nawet jeżeli stosowane
przez niego klauzule nie były przedmiotem postępowania przed SOKiK.
To zagadnienie zostanie bardziej szczegółowo omówione w kolejnych artykułach. q
– Liczba pełnych lat polisowych, za które opłacono wszystkie składki
całkowite;
– Wartość wykupu jako procent rezerwy matematycznej przypadającej
na daną umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie
dodatkowe umowy głównej:
a) 2 lata – 80% wartości wykupu,
b) 3 lata – 85% wartości wykupu,
c) 4 lata – 90% wartości wykupu,
d) 5 i więcej lat – 95% wartości wykupu.
Ubezpieczenie nie obejmuje także szkód powstałych w wyniku kradzieży pojazdu lub jego części albo użycia pojazdu bez zgody właściciela, jeżeli:
a) w chwili dokonania kradzieży pojazd nie był należycie zabezpieczony (...)
d) poszkodowany nie przedłożył ubezpieczycielowi oryginału dowodu rejestracyjnego i innych oryginałów dokumentów pojazdu
na podstawie których pojazd był dopuszczony do ruchu w dniu
szkody oraz kompletu kluczy służących do otwarcia i uruchomienia pojazdu w liczbie podanej we wniosku ubezpieczeniowym
wraz z kompletem urządzeń uruchamiających urządzenia zabezpieczające przed kradzieżą (piloty immobilizery, karty magnetyczne itp) chyba, że pojazd został utracony w wyniku rozboju.
(wpis nr 2007)
Wysokość wartości wykupu oblicza się według stanu rezerwy matematycznej przypadającej na umowę główną z wyłączeniem rezerwy
na świadczenie dodatkowe umowy głównej, na wcześniejszy z dni
(dalej: dzień wartości wykupu):
a) dzień następujący po ostatnim dniu opłaconego okresu, tj. termin
płatności (...). (wpis nr 1749 – część klauzuli)
Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkody powstałe
w okolicznościach innych, niż podano w zgłoszeniu szkody. (wpis
nr 1654)
5. Rozstrzyganie sporów
W braku zapisu na sąd polubowny spory wynikające z umowy ubezpieczenia rozstrzyga sąd powszechny właściwy dla siedziby ubezpieczyciela. (wpis nr 1529)
Nie odpowiadamy również za szkody, jeżeli doszło do niej w innych
okolicznościach niż podano przy jej zgłoszeniu. (wpis nr 1719)
Wypłata nie zostanie dokonana, jeżeli obrażenia fizyczne powstały
bezpośrednio lub pośrednio, całkowicie lub częściowo: (…) b) w wyniku podróży łodzią podwodną, lotu samolotem lub jakimkolwiek
powietrznym środkiem transportu w charakterze pasażera lub innym,
z wyjątkiem lotu w charakterze pasażera samolotem pasażerskich linii
lotniczych odbywanego na ustalonej trasie i według zaplanowanego
rozkładu. (wpis nr 1712)
Sądem właściwym dla rozstrzygania ewentualnych sporów w zakresie świadczenia usług drogą elektroniczną jest Sąd powszechny RP
wg siedziby zakładu ubezpieczeń. (wpis nr 2035)
6. Przekazywanie korespondencji
Zawiadomienia, oświadczenia i wnioski Ubezpieczającego, Ubezpieczonego lub Uposażonego związane z umową winny być doręczone na iśmie za potwierdzeniem odbioru w Biurze Głównym
Towarzystwa lub listem poleconym na jego adres. Pismo Towarzystwa dostarczone pod ostatni wskazany adres Ubezpieczającego,
Ubezpieczonego lub Uposażonego uznaje się za prawidłowo doręczone. (wpis nr 1711)
Bez względu na postanowienia umowy ubezpieczenia dotyczące wieku Ubezpieczonego, zawarcie niniejszej umowy dodatkowej po dniu
sześćdziesiątych pierwszych (61) urodzin Ubezpieczonego lub objętego
niniejszą umową dodatkową jego współmałżonka jest bezskuteczne
i nie rodzi żadnych zobowiązań Towarzystwa, z wyjątkiem obowiązku zwrotu otrzymanych składek na żądanie Ubezpieczającego.
(wpis nr 1714)
Poniższe trzy klauzule dotyczą sektora bankowego:
Pisemne zawiadomienie o dokonanych zmianach uważa się za doręczone po upływie 14 dni od daty wysłania na ostatni podany przez
Klienta adres do korespondencji. (wpis nr 1746)
3.Ubezpieczenie nie obejmuje także szkód powstałych: w wyniku
kradzieży radia lub radioodtwarzacza z odejmowanym panelem
czołowym gdy ubezpieczający nie może przedstawić tego panela
towarzystwu. (wpis nr 2009)
Pismo wysłane do Kredytobiorcy na ostatni znany Bankowi adres
korespondencyjny uważa się za doręczone. (wpis nr 1826)
4. Wliczanie wartości wykupu
Wartość wykupu jest to procent rezerwy matematycznej przypadającej
na daną umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej, zgodnie z poniższą tabelą:
Bank nie odpowiada za opóźnienia wynikające z działania telekomunikacji oraz Poczty Polskiej. (wpis nr 1981)
32