docANALIZA ZAG DOBRAMI KUL ŚWIATOWEGO Ratio legis est anima
download 
Reklamacja Transkrypt
ANALIZA ZAG DOBRAMI KUL ŚWIATOWEGO Ratio legis est anima
Ratio legis est anima legis ZARZĄDZANIA a potrzeba ANALIZA ZAGROŻEŃ W PLANACH istnieniaKULTUROWYMI i wzmacniania państwowej DOBRAMI służby konserwatorskiej ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA w Polsce Anna Fortuna-Marek Piotr Dobosz Summary: This article focuses on LatinWH constitutional and organisation of German (federal 1. Zagrożenia oddziałujące nathe dobro w systemielawochrony zabytków legal maximiread as „ratio legis est anima legis.” It needs and lance) historic preservation administration. ich znaczenie w kontekście zarządzania miejscami światowego dziedzictwa to be emphasised that, unless they are well-considered, In the conclusion, the author summarizes his no approval will be zagrożeń granted tojest actsczęścią which składową are invalidsystemu Zagadnienie ochronyon i systemu zarządzania deliberations the Polish model ofdziedzictwem. administrative from legal and formal perspective or under which legally bodies responsible for conservation and protection Problem zagrożeń dla zabytków i szerzej dziedzictwa oraz zapobiegania tym zagrożeniom – jakoof incorrect substantive solutions are to come into force. historic monuments and sites. zagadnienie ważne w systemie ochrony – wielokrotnie pojawia się w polskim ustawodawstwie, jest The author of this article claims that Polish też istotnym elementem metodyki dóbr zalecanym przez Komitet Key dziedzictwa words: protection of monuments and central government may prove useful ochrony in the field of światowego Światowego Dziedzictwa. Charakterystyka zagrożeń jest składnikiem procesów monitosites,nieodłącznym cultural heritage, state historic preservation servprotecting historic monuments and sites. Furthermore, ratioWH. legis est anima legis („Reasoning is the soul the article1 oraz also explores which the dlaice, planów experiences zarządzaniathrough sporządzanych miejsc rowania German government went in the areas pertaining to of legal acts”). Każde dobro niezależnie od jego typu narażone jest na szereg różnorodnych czynników zagrażających jego stanowi (czynniki antropogeniczne i naturalne). By skutecznie chronić jakieś dobro i efektywnie nim zarządzać konieczne jest ustalenie czynników, które mogą mu zagrażać I.Wprowadzenie do ustaleń ustrojowo-prawnych w dziedzinie ochrony (czynników obecnie występujących i potencjalnych), monitorowanie tych zagrożeń oraz określenie dziedzictwa kulturowego działań i środków zapobiegających wszystkim zidentyfikowanym zagrożeniom. Dlatego też niezbędnym każdego zarządzania dla paremia: miejsca Światowego Dziedzictwa być Ratioelementem legis est anima legis planu – jak stanowi rzymska „Uzasadnienie (podstawa,powinna sens) (ustawy) identyfi monitorowanie wskazanie jak eliminować bądź przynajmniej minimalizować jest dusząkacja, ustawy”. Jej zasadnośćoraz nie budzi wątpliwości także i współcześnie. Przywołana paremia może zagrożenia. zostać odniesiona również do rozważań o kształcie i kierunku przekształceń ustroju administracji Poznanie przyczyn konserwatorskiej w Polsce.i mechanizmów, które wpływają na niszczenie zabytkowej substancji, na degradację wartości przestrzennych, zanikanie wartości jak również na nieprawidłowe Każda ustawa powinna służyć realizacji jasno,niematerialnych, precyzyjnie określonych celów, stanowiących funkcjonowanie systemu ochrony pozwala lepiej i skuteczniej chronić dziedzictwo. fundament logistyczno-normatywny „dobrego prawa”. Wynikają one z jednej strony z samego brzmieCharakterystyka zagrożeń i ich monitorowanie ma duże znaczenie w ochroniektóre i zarządzaniu, nia tekstu normatywnego zawartego w regulacji ustawowej, a z drugiej z uzasadnienia, towarzyszy gdyż działania te nastawione są przede wszystkim na ochronę prewencyjną, zapobiegawczą. Identyfi kaprojektowi regulacji ustawowej. O motywach przyjmowania danej regulacji ustawowej możemy wywocja potencjalnych zagrożeń konferencji, i odpowiedzialne reagowanie na nie pozwala uniknąć rzeczywistego ryzyka dzić także z opracowań, poszczególnych zindywidualizowanych wypowiedzi autorów i zapobiegać niszczeniu. projektu, konstatacji naukowych i społecznych oraz innych wydarzeń poprzedzających proces legisla- cyjny, w których wyjaśniane i uzasadniane są przyczyny, istota i skutki promowanych rozwiązań prawnych. Zagrożenia Uzasadnieniedóbr takie światowego nie pozostajedziedzictwa bez wpływu anapolskie ocenę prawodawstwo przyjmowanych rozwiązań prawnych. DobrzeWsformułowane uzasadnienie, logiczne, poprawne konstrukcyjnie, które nie musi być efektowne ramach istniejącego systemu ochrony zabytków w Polsce problemy związane z pojawiającymi zawiera w sobie przymiot efektywności. się zagrożeniami obiektów,waloru zespołów czy obszarów zabytkowych rozwiązywane są przede wszystkim poprzez egzekwowanie zapisów Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wraz z wykonawczymi Każda ustawa korzysta z domniemania materialnoprawnej i formalnoprawnej poprawności konstrukcyjnej. Z tego względu niezwykle ważne jest aby przyjmowane rozwiązania były w płaszczyź1 nie metodologicznej, i formalnoprawnej optymalne w pełnymUniwersalna tego słowa Oaksjologicznej, monitoringu zagrożeń m.in. Z. Mirek,materialnej Monitoring miejsc światowego dziedzictwa, /w:/ Wyjątkowa Wartość, aZmiany monitoring dóbr światowego dziedzictwa, red. B.wSzmygin, Warszawa 2011, s. 49punktów odniesienia. znaczeniu. ustawowe wymagają spojrzenia skali makro i z rożnych 42 54 AnnaDobosz Fortuna-Marek Piotr Odrzucane musządobyć rozwiązania partykularne, przyjmowane rozporządzeniami tejże ustawy2. Obok niej pewnepopulistycznie znaczenie dla protekcjonistyczne zagadnień dotyczących zagrożeń mają też regulacje prawne zawarte w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu wyłącznie w jednym zamierzonym a priori kierunku. Koniunkturalizm legislacyjny nie może oznaczać przestrzennym oraz w Ustawie z 7 lipcao1994 roku owartości prawie budowlanym. lansowania regulacji normatywnych zaniżonej merytorycznej. Legislacja jako proces służy Ustawy te, a zwłaszcza Ustawa o ochronie zabytków dają też teoretycznie nie tylko do optymalizacji porządku prawnego a nie jego pogarszaniu. Rozwiązania prawne narzędzia przyjmowane pochopreagowania na nieprzemyślany zagrożenie, któreosłabiają już wystąpiło (aktualne), lecz równieżpaństwa do zapobiegania niekorzystnym nie i w sposób wizerunek demokratycznego prawnego. Szkodzą przy zjawiskom czy działaniom czysamorządowi obszarów zabytkowych objętych ochroną tym wszystkim. Wyrządzająwobec szkodęobiektów, Państwu zespołów jako całości, terytorialnemu, organizacjom prawną czyli do zapobiegania zagrożeniom potencjalnym. Co istotne przepisy te dotyczą w równym pozarządowym a przede wszystkim obywatelom. stopniu wszystkich obiektów objętych ochroną prawną bez specjalnego wyodrębnienia dóbr najcenniejJuż na wstępie stwierdzić należy, że w prowadzonej aktualnie w Polsce dyskusji o przyszłoszych jakimi są miejsca światowego dziedzictwa. Kwestie przeciwdziałania zagrożeniom wobec chrości modelu ustrojowego systemu ochrony zdefi zabytków należy zwrócić m.in. uwagępoprzez na konieczność nionych obiektów i obszarów zabytkowych niowane są ustawowo określenie istnienia działań izabronionych wzmacnianiaoraz rządowej służby konserwatorskiej, a nie jej osłabiania albo całkowitej likwidacji. Są wyszczególnienie działań, które wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora bowiem w ochronie zabytków takie kategorie dziedzictwa kulturowego przeszłości, które skutecznie Zabytków. mogą W byćUstawie chronione tylko zabytków na poziomie rządowym i ze względu na interes ogólnopaństwowy. Tym o ochronie i opiece nad zabytkami wśród sześciu podstawowych działań okresamym wymagają nie tylko utrzymania ale i znacznego instytucjonalślającychrządowe na czymsłużby polegakonserwatorskie ochrona zabytków sprawowana przez organy administracji publicznej wymienego nionewzmocnienia. jest zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków oraz udaremnianie niszczenia takiego i niewłaściwego korzystania z zabytków (co jest po prostu reagowaniem niektóre Uzasadnienie stanowiska podyktowane jest rozwarstwiającym się interesem na publicznym 3 . Także ustawowe określenie opieki nad zabytkiem, które należy do kompetencji właściciela zwzagrożeń) państwie. Interes publiczny jest bowiem tylko z pozoru niepodzielny. W obrębie dziedzictwa kulturolub posiadacza pośrednio odwołuje się do potencjalnych zagrożeń (opieka bowiem na wego i ochrony też zabytków wymaga on znacznej dyferencjacji. Bardzo wyraziście dostrzecpolega należym.in. potrzebę zapewnieniu warunków do zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie ochrony interesu publicznego z dwóch punktów odniesienia: rządowego i samorządowego, które nie oraz korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, czyli na eliminowaniu zawsze są4tożsame. Interesy te nie powinny ze sobą konkurować lecz stanowić wzajemne uzupełnienie zagrożeń) . Właściciel lub posiadacz zabytku jest też zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia w ramach konstytucyjnej zasady 5 pomocniczości (subsydiarności). Nie jest również możliwe wyeliminoWKZ o zagrożeniu dla zabytku . wanie któregokolwiek z przywołanych tu dwóch przejawów interesu publicznego. Ponadto służby konserwatorskie posiadają cały szereg prerogatyw do kontroli stanu zachowania Pojęcie nadzoru interesu konserwatorskiego, publicznego zaliczane dowpojęć ocennych, nienarzędziem mających do jednorodnego i prowadzenia co majest m.in. zamiarze swym być reagowania 6 charakteru. nauce prawa . i w orzecznictwie nie wypracowano jednolitej, nie budzącej rozbieżności na zagrożeniaWzabytków trwałej, przyjmującej postaćz art. constans definicji interesu publicznego. Jest tozabytków pojęcie, które permanentnie Dodatkowo zgodnie 18 Ustawy o ochronie zabytków ochronę i opiekę nad zabytewoluuje. Jak zasadnie stwierdza J. Zimmermann: „Pojęcie interesu publicznego nie jest ostre, ale najlekami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju województw, planów zagospopiej oddaje przestrzennego istotę zagadnienia. Interes takianaliz jest bowiem relacją między zagospodarowania pewnym stanem faktycznym a jego darowania województw, i studiów z zakresu przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, i kierunków przestrzennego oceną, zawierającą odpowiedź na studiów pytanie, uwarunkowań czy stan ten może przynieść zagospodarowania jakieś korzyści ogółowi. W interesie gmin oraz mpzp albo decyzji ustaleniu lokalizacji publicznego,i przeciwnie decyzji o warunkach publicznym leżą zatem postawyolub działania korzystneinwestycji dla ogółucelu (społeczeństwa) – działania 1 zabudowy (…) I co bardzo istotnez winteresem kontekście analizy zagrożeń – we wszystkich ww koncepcjach, . dla ogółu niekorzystne są sprzeczne publicznym.” strategiach, analizach, planach i studiach należy m.in. w J.szczególności określić rozwiązania Nawiązując do zarysowanej powyżej wypowiedzi Zimmermanna uzasadnione jestniezbędne traktowado zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przynia zabytków i historycznego dziedzictwa7kulturowego (różniącego się od współczesnego dziedzictwa wracania zabytków do jak najlepszego stanu . Najważniejsze w tej kwestii są zwłaszcza Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (DzU z 2004 r., nr 150, poz. 1579), Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (DzU z 2004 r., nr 212, poz. 2153). 3 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446), Art. 4 (dalej: Ustawa o ochronie). 4 Ustawa o ochronie, Art. 5. 5 Ustawa o ochronie, Art. 28. 6 Ustawa o ochronie, Rozdz. 4. 17 J. Zimmermann, Warszawa 2014, s. 30. Ustawa o ochronie,Prawo Art. 18administracyjne, ust. 2 pkt 2. 2 Analiza zagrożeń w planach dobrami kulturowymi światowego dziedzictwa Ratio legis est anima legis a potrzeba istnieniazarządzania i wzmacniania państwowej służby konserwatorskiej w Polsce 43 55 3 4 kulturowego), „dobra prawnego2” znaczeniu – „dobra publicznego” („rzeczy publicznej” ), w być wymiarze rzeczoPonadtojako dobra o największym dla dziedzictwa kulturowego winny uwzględniane w planie ochrony zabytków jednostki organizacyjnej oraz w krajowym, wojewódzkim, powiatowym wym, i odnoszenie go także do wartości, ujmowanych współcześnie jako dziedzictwo niematerialne. Za i gminnym planie ochrony zabytków na wypadek konfliktuwzbrojnego sytuacji kryzysowych w celu stan zabytków i innych elementów dziedzictwa kulturowego, wymiarzei etycznym, odpowiedzialność ich zabezpieczenia przed skutkami zagrożeń wynikających z sytuacji kryzysowych. Do zagrożeń (przeponosi Państwo, a w wymiarze moralnym całe społeczeństwo. M. Rouba wyraża tę ideę w sposób nastęwidywanych i realnych), które należy uwzględnić w tych planach zaliczono w szczególności: pożar; pujący: „Elementy dziedzictwa stanowiące dobro publiczne są własnością całego społeczeństwa, dlatego powodzie, ulewy lub winno zalaniazdawać z innych przyczyn; katastrofy budowlane, awarie też całe społeczeństwo sobie sprawę zwichury; konieczności ich ochrony i aktywnie się wtechniczne, tę ochronę chemiczne; 5demonstracje i rozruchy uliczne, rabunki lub akty wandalizmu; atak terrorystyczny i konangażować.” .8 Natomiast J. Pruszyński ujmuje tę materię w innym kontekście: „W kategoriach społeczflikt zbrojny . nych składniki dziedzictwa kultury można postrzegać jako wspólne dobro, z czego w żaden sposób nie da się Pomimo tak zdawałoby się rozbudowanych przepisów odnoszących się do zagrożeń dotychczasowywieść, że są one wspólną własnością całego społeczeństwa.”6. we rozwiązania w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom dotyczącym miejsc Światowego Dziedzictwa Odkodowanie zatem istoty publicznego wymaga odniesienia się doz inwestycjami wartości akceptowaw Polsce są niewystarczające – jakinteresu pokazują choćby ostatnie problemy związane w Warnych przez ustawodawcę, których normatywne ujęcie ma służyć ochronie „dobra wspólnego”. szawie czy we Wrocławiu. W praktyce bowiem służby konserwatorskie odpowiedzialne (zgodnie Pojęcie z zapiinteresu publicznegozajest powiązane z administracją publiczną. Jak dobitnie podnosi J. Zimmermann sami ustawowymi) ochronę zabytków sprawują nadzór i wykonują działania kontrolne w stosunku do obiektów zabytkowych (w wyróżnia tym dóbr się WH), kują i nie monitorują zagrożeń miejsc administracja publiczna „(…) tym,ależenie jestidentyfi sprawowana przez państwo (lub przezdla wyodrębUNESCO w sposób systemowy. Ocena zagrożeń monitorowanie w obecnym systemie prawnym nione podmioty działające z upoważnienia państwa)ii ich realizuje dobro wspólne, czyli interes publiczny po to, w Polsce – także w stosunku do dóbr(wspólnocie, o najwyższej wartościalbo są działaniami okazjonalnymi, wyrywkowyaby przynieść jakąś korzyść ogółowi państwu) też dba o interes indywidualny, reprezenmi, niesystemowymi. tując interesy całego społeczeństwa lub wspólnoty, lub ze względu na wyznawane powszechnie wartości.”7. jak najwyższych standardów ochrony polskich miejsc z Listy UNESCO służyć mają Można Zapewnieniu dostrzec zatem, że administracja pełni często funkcję stymulacyjną (stymulatywną). Można działania Narodowego Instytutu Dziedzictwa, którego jednym z zadań jest monitorowanie i analizow tym zakresie przywołać poglądy J. Zimmermann, który stwierdza, że: „Administracja publiczna ma wanieo tezagrożeń dziedzictwa i wypracowywanie metodi toprzeciwdziałania tym zagrożeniom, dbać korzyścidla i działać tak, aby je osiągać i pomnażać jest jej podstawowym zadaniem.”8.w tym w szczególności obiektów z Listy Światowego Dziedzictwa (…)9. Instytutowi przypisana jest także realizacja Ze względu na konieczność interpretacji pojęcia „interes publiczny” należy dokonywać go w taki w zakresie powierzonym przez Ministra zadań wynikających z porozumień, konwencji i innych dokumentów sposób, który zakłada, że interes publiczny o charakterze rządowym i interes publiczny o charakterze podpisanych przez Polskę związanych z ochroną i opieką nad dziedzictwem materialnym i niematerialnym10, samorządności terytorialnej zbiorami mającymi pewienPolski wspólny zakres, aleŚwiatowego mają również wyraźnie a więc m.in. realizacja zadańsą wynikających z przystąpienia do Konwencji Dziedzictwa i UNESCO biegunowo odmiennie ujętedotyczące obszary monitorowania regulacji normatywnej. pojęciez zagadnieniem w kontekście z 1972 r. Zadania wiążą się Identyfikując w bezpośrednitosposób ustrojowo-prawnym budowy konserwatorskiej stwierdzićWnależy, że zagrożeń, gdyż jednym z celówi funkcjonowania monitoringu jest administracji zapobieganie ewentualnym zagrożeniom. praktyce jednak dotychczas niektóra wypracowano i nieprolegomena wdrożono doformalnego realizacji zestandaryzowanego, prowartością chronioną, jawi się jako i materialnego prawasystemowo ochrony oraz wadzonego monitoringu miejsc. determinująca w takim przypadku pojęcie interesu publicznego kształtowania dziedzictwatych kulturowego, Zagrożenia dóbr WH a wytyczne Komitetu Światowego Dziedzictwa W nauce prawa administracyjnego podział dóbr publicznych na: tzw. administracji Podstawą wszelkich działańwyróżniamy związanych z dobrami wpisanymi na dobra Listę własne Światowego Dziei tzw. dobra użytku powszechnego. Zob.: M. Kamiński, Zarys koncepcji dobra prawnego objętego ochroną norm dzictwa UNESCO jest Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalprawa administracyjnego (dobra administracyjnoprawnego), (w:) Dobra chronione w prawie administracyjnym, 11 nego , a przepisy wykonawcze do realizacji Konwencji zawiera dokument Wytyczne Operacyjne do red. Z. Duniewska, 2014, s. 37. realizacji Konwencji Łódź Światowego Dziedzictwa (dalej: Wytyczne Operacyjne)12. Kwestia zagrożeń po- 2 jawia D. R.sięKijowski podkreśla, że w ustawodawstwie można znaleźć przepisy których wykorzystano wielokrotnie w Wytycznych operacyjnych i omawiana jest wprawne, bardzowróżnych kontekstach. pojęcie „dobra publicznego”, ale są to przypadki nieczęste. Zob.: R. Kijowski, Rzeczy i urządzenia publiczne, 8 (w:) Z. Duniewska, M. Górski, J. Jagielski, J. Kierzkowska, D. Kijowski, H. Nowicki, J. Stelmasiak, M. Szalewska, Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na M. Zdyb (redaktorzy: R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel), System prawa administracyjnego. T. 7. Prawo wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych administracyjne materialne, Warszawa 2012, s. 408. 9 Statut Narodowego Instytutu Dziedzictwa §4 – Załącznik do Zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa 4 Wszechstronnej analizy historycznej i współczesnej doktryny prawa administracyjnego dotyczącej pojęć Narodowego z dnia 23 stycznia 2014 r. „dobra publicznego” w teorii rzeczy i urządzeń publicznych dokonuje D. R. Kijowski: Ibidem, s. 403–454. 10 j.w. 5 M. Rouba, Zadania władz publicznych w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami w Rzeczypospolitej Polskiej ze 11 Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Paryż 1972 (DzU 1976 Nr 32, szczególnym uwzględnieniem obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego poz. 190) UNESCO, Toruń 2013, s. 161. 12 Operational Guidelines for the implementation of the World Heritage Convention. Dokument ten jest okresowo 6 J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. I, Kraków 2001, s. 360. aktualizowany. Tłumaczenie na język polski wg angielskiej wersji językowej z 2012 r. Wytyczne Operacyjne do 7 J. Zimmermann, Prawo administracyjne, op. cit., s. 30. K. Piotrowskiej i B. Szmygina dostępne jest na stronie realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa autorstwa 8 Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOSop. http://www.icomos-poland.org/index.php/pl/dokumenty-doktrynalne J. Zimmermann, Prawo administracyjne, cit., s. 30. 3 44 54 AnnaDobosz Fortuna-Marek Piotr 9 2 jest „strzeżenie dziedzictwa narodowego”, którym mowa w art. 5dlaKonstytucji , stanowiące fundarozporządzeniami do tejże ustawy . Oboko niej pewne znaczenie zagadnień RP dotyczących zagrożeń mają też regulacje prawne zawarte w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu ment tego systemu Rzeczypospolitej Polskiej. Zarówno w interesie rządowym, jak w samorządowym przestrzennym oraz w Ustawie z 7 lipca 1994 o prawiepaństwa budowlanym. interesie publicznym jest prowadzenie przezroku podmioty działań służących urzeczywistnieniu Ustawy te,idei a zwłaszcza Ustawa o ochronie zabytkówdziedzictwa dają też teoretycznie narzędzia nie tylko do konstytucyjnej i normatywnej dyspozycji „strzeżenia narodowego”. reagowania na zagrożenie, które już wystąpiło (aktualne), lecz również do zapobiegania niekorzystnym Płaszczyzna ochrony i „sterowania” dziedzictwem kulturowym ma wymiar normatywny, które zjawiskom czy działaniom wobec obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych objętych ochroną jednak jest determinowany politycznie. Jak stwierdza J. Zimmermann: „Problemem jest jednak zwykle prawną czyli do zapobiegania zagrożeniom potencjalnym. Co istotne przepisy te dotyczą w równym to, że przy używaniu pojęcia interesu publicznego samo jego pojmowanie zależy od elementów i uwarunstopniu wszystkich obiektów objętych ochroną prawną bez specjalnego wyodrębnienia dóbr najcenniejkowań politycznych. W zależności od poglądów politycznych różne wartości leżą lub nie leżą „w interesie szych jakimi są miejsca światowego dziedzictwa. Kwestie przeciwdziałania zagrożeniom wobec chropublicznym” i w zależności od zabytkowych ustroju państwa i orientacji przy poprzez władzy rozumienie interesu nionych obiektów i obszarów zdefi niowane znajdującej są ustawowosięm.in. określenie działań publicznego może być różne. W ten sposób administracja publiczna i samo jej pojmowanie jest również zabronionych oraz wyszczególnienie działań, które wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora zawsze uzależnione od czynników politycznych, a praktyczny rezultat sporu o rozumienie interesu publiczZabytków. 10 . podstawowych działań okrenego stanowi o przedmiocie publicznej w danym wśród systemie.” W Ustawie o ochronieadministracji zabytków i opiece nad zabytkami sześciu Rolanaadministracji jest tutajsprawowana trudna do przecenienia to tym bardziej, że administraślających czym polega publicznej ochrona zabytków przez organy iadministracji publicznej wymienione zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla pojęcie wartościdziedzictwa zabytków oraz udacja ta jest ma strzec dziedzictwo narodowe i europejskie a z drugiej strony kulturoremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków (co jest po prostu reagowaniem na niektóre wego przyjmuje współcześnie poszerzony zakres przedmiotowy. W najnowszych trendach dziedzictwo 3 . Także ustawowe opieki nad zabytkiem,pokoleniach, które należywe dowszelkich kompetencji właściciela zkulturowe zagrożeń)obejmuje: „zasoby określenie odziedziczone po wcześniejszych swoich formach lub posiadacza też pośrednio odwołuje się do potencjalnych zagrożeń (opieka bowiem polega m.in. na i aspektach – materialnych, niematerialnych i cyfrowych (powstałych w formie cyfrowej lub scyfryzowazapewnieniu warunków do zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie nych), w tym pomniki, obiekty, krajobrazy, umiejętności, praktyki, wiedza oraz efekty ludzkiej kreatyworaz korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, czyli na eliminowaniu ności, a także zbiory chronione i administrowane przez instytucje publiczne i prywatne, takie jak muzea, zagrożeń)4. Właściciel lub posiadacz zabytku jest też zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia biblioteki i archiwa. Dziedzictwo WKZ o zagrożeniu dla zabytku5. jest efektem zachodzących w czasie interakcji ludzi i miejsc i stale się ono rozwija. Zasoby te mają dla społeczeństwa ogromną wartość pod względem kulturalnym, środowiskowym, Ponadto służby konserwatorskie posiadają cały szereg prerogatyw do kontroli stanu zachowania społecznym i ekonomicznym, i dlatego zrównoważone nimi w XXIdowieku decyzję i prowadzenia nadzoru konserwatorskiego, co ma m.in.administrowanie w zamiarze swym byćstanowi narzędziem reagowania 11 . onacharakterze zagrożeniastrategicznym.” zabytków6. Dodatkowo zgodnie z art. 18 Ustawy o ochronie zabytków ochronę zabytków i opiekę nad zabyt12 II. Przydatność centralnego – doświadczenia niemieckie kami uwzględnia się przystopnia sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego Przydatność stopniawojewództw, centralnego analiz dla działań administracji publicznej nie budzi wątpliwości powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w innych krajach. Spoglądając w stronę rozwiązań niemieckich należy dostrzec, że Niemcy przyjęły gmin oraz mpzp albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach rozwiązania zapewniające spójność funkcjonowania całego organizmu państwa federacyjnego. zabudowy (…) I co bardzo istotne w kontekście analizy zagrożeń – we wszystkich ww koncepcjach, Federacyjny charakter współczesnych Niemiec, się z szesnastu krajów związkowych strategiach, analizach, planach i studiach należy m.in.składających w szczególności określić rozwiązania niezbędne– landów (w tym tzw. miast-krajów, czyli miast posiadających status landu: Brema, Hamburg i Berlin), do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przy7 wracania zabytków do jak najlepszego stanu . „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa Najważniejsze w tej kwestii zwłaszcza Rozporządzenie Ministra Kultury znarodowego dnia 9 czerwca r. w sprawie człowieka i obywatela oraz są bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa oraz 2004 zapewnia ochronę prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.”; Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 akwietnia także innych przy zabytku wpisanym do Narodowe rejestru zabytków badań 1997 archeologicznych i poszukiwań 1997 działań r. uchwalona przez Zgromadzenie w dniu 2oraz kwietnia r., przyjęta przez Naród w ukrytych lub konstytucyjnym porzuconych zabytków (DzUr.,zpodpisana 2004 r., nr 150,Prezydenta poz. 1579), RozporządzeniePolskiej Ministraw referendum w dniuruchomych 25 maja 1997 przez Rzeczypospolitej Kultury dnia 25 sierpnia w sprawie organizacji dniu 16z lipca 1997 r., Dz.2004 U. zr.1997 r. nr 78, poz. 483i sposobu ze zm. ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (DzU z 2004 r., nr 212, poz. 2153). 10 Zimmermann, Prawo administracyjne, op. cit., s. 30. 3 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446), 11 Projekt Konkluzjach Rady Europejskiej z dnia 21 maja 2014 r. na stronie: http://register.consilium.europa.eu/ Art. 4 (dalej: Ustawa o ochronie). doc/srv?l=PL&f=ST%209129%202014%20INIT, dostęp: 28.9.2015. 4 Ustawa o ochronie, Art. 5. 12 Na temat analizowanych tutaj rozwiązań zob.: P. Dobosz, Systemy prawne ochrony zabytków z perspektywy teo5 Ustawa o ochronie, Art. 28. rii prawa administracyjnego/tytuł równoległy: Legal systems governing the protection of monuments in view of the 6 Ustawa o ochronie, Rozdz.law, 4. Kraków 2015, s. 120–127; https://issuu.com/michaadamus/docs/systemy_prawne_theory of administrative 7 _p._dobosz Ustawa o ochronie, Art. 18 ust. 2 pkt 2. 9 2 Analiza zagrożeń w planach dobrami kulturowymi światowego dziedzictwa Ratio legis est anima legis a potrzeba istnieniazarządzania i wzmacniania państwowej służby konserwatorskiej w Polsce 45 55 determinuje kształt ustrojowego, materialnego procesowego ochronywinny zabytków. Poszczególne Ponadto dobra o największym znaczeniui dla dziedzictwaprawa kulturowego być uwzględniane w planie ochrony zabytków jednostki organizacyjnej oraz w krajowym, wojewódzkim, powiatowym kraje związkowe posiadają – w ramach autonomicznych kompetencji do regulowania materii wewnętrzi gminnym planie ochrony zabytków na wypadek konfl iktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych w celu nych – zróżnicowane „terytorialne” prawodawstwo ochrony zabytków. W Niemczech nie obowiązuje ich zabezpieczenia przed skutkami zagrożeń wynikających z sytuacji kryzysowych. Do zagrożeń (przezatem jedna federalna ustawa z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami, lecz w każdym z krajów związwidywanych i realnych), które należy uwzględnić w tych planach zaliczono w szczególności: pożar; kowych obowiązuje inna regulacja prawna. Tym samym w Republice Federalnej Niemiec zasadnicza powodzie, ulewy nad lub zabytkami zalania z innych wichury; landów, katastrofy budowlane, awarie techniczne, ochrona i opieka należy przyczyn; do poszczególnych a nie do federacji. Pewne materie chemiczne; demonstracje i rozruchy uliczne, rabunki lub akty wandalizmu; atak terrorystyczny i konsą jednak normowane na poziomie federalnym, co dotyczy przepisów określających zasady przemieszflikt zbrojny8. czania zabytków, w tym również ich wywozu z terytorium Niemiec, albo mających inną rangę prawną Pomimo tak zdawałoby się rozbudowanych przepisów odnoszących się do zagrożeń dotychczasowspólnych aktów organów władzy publicznej o charakterze federalnym i związkowym (kwestie badań we rozwiązania w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom dotyczącym miejsc Światowego Dziedzictwa proweniencyjnych i ich skutków W zakresie ochrony dziedzictwa prawodaww Polsce są niewystarczające – jakprawnych). pokazują choćby ostatnie problemy związanekulturowego z inwestycjami w Warstwo federalne obowiązuje we wszystkich landach, wyznacza ogólne, ale w pewnym zakresie szawie czy we Wrocławiu. W praktyce bowiem służby konserwatorskie odpowiedzialne (zgodnierównież z zapiszczegółowe ramy prawne. Władze poszczególnych mogą spotęgować ochronę sami ustawowymi) za ochronę zabytków sprawująkrajów nadzórzwiązkowych i wykonują działania kontrolnetaką w stosunku własnymi regulacjami prawnymi, mogą pozostawać w sprzeczności z przepisami do obiektów zabytkowych (w tymktóre dóbr nie WH), ale nie identyfikują i nie monitorują zagrożeńustanowiodla miejsc nymi na poziomie federalnym. UNESCO w sposób systemowy. Ocena zagrożeń i ich monitorowanie w obecnym systemie prawnym w Polsce – także w stosunku o najwyższej są działaniami okazjonalnymi, wyrywkowyMożna zatem dostrzec,do że dóbr obszary i kategoriewartości spraw, które państwo niemieckie uznaje, za istotne niesystemowymi. zmi, punktu widzenia federalnego interesu publicznego lub interesu publicznego całych krajów związkoZapewnieniu jakdecentralizowane. najwyższych standardów ochrony polskich miejsc z Listy UNESCO służyć mają wych nie są całkowicie działania Narodowego Instytutu Dziedzictwa, którego jednym z zadań jest monitorowanie i analizoTakie ustawienie problemu ma wymiar konstytucyjny: federalny i poszczególnych niemieckich wanie zagrożeń dla dziedzictwa i wypracowywanie metod przeciwdziałania tym zagrożeniom, w tym w krajów związkowych. szczególności obiektów z Listy Światowego Dziedzictwa (…)9. Instytutowi przypisana jest także realizacja Konstytucyjne podstawy ochrony opieki nad zabytkami zawarte są w przepisach, które w zakresie powierzonym przez Ministra zadańi wynikających z porozumień, konwencji i innych dokumentów wpodpisanych sposób bezpośredni lub pośredni regulują zagadnienia odnoszące się do powyższej materii. Zawarte przez Polskę związanych z ochroną i opieką nad dziedzictwem materialnym i niematerialnym10, 13 . one są m.in. w Konstytucji Federalnej a także zwprzystąpienia konstytucjach poszczególnych krajów związkowych a więc realizacja zadań wynikających Polski do Konwencji Światowego Dziedzictwa Tak np. art.z 1972 141 ust. 1 Konstytucji Wolnego Państwa wiążą Bawaria 2 grudnia 1946zr.zagadnieniem stanowi, że: UNESCO r. Zadania dotyczące monitorowania sięzwdnia bezpośredni sposób zagrożeń,sztuki, gdyż jednym celów monitoringu jest zapobieganie ewentualnym zagrożeniom. praktyce „Zabytki historii izprzyrody oraz krajobrazu objęte są ochroną i opieką państwa, gmin iWorganizacji jednakpublicznego.” dotychczas nie wypracowano i nie wdrożono dozrealizacji systemowo proprawa Należy jednak dodać, że niektóre landów zestandaryzowanego, uchyliły swoje wcześniejsze przepisy 14 wadzonego monitoringu tych miejsc. dotyczące zabytków . Federalna Konstytucja niemiecka bardzo enigmatycznie i bezpośrednio tylko w jednym przepisie odnosi się do problematyki ochrony i opieki nad zabytkami, ale inne jej uregulowaZagrożenia dóbr WH a wytyczne Komitetu Światowego Dziedzictwa nia mogą zostać przywołane, jako odnoszące się do niej w sposób pośredni. Podstawą14wszelkich działań związanych dobrami wpisanymi na Listę Światowego DzieRFN16 chroniąc Artykuł Ustawy Zasadniczej Republikiz Federalnej Niemiec15/Konstytucji dzictwa UNESCO jest Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalprawa: własności i dziedziczenia („Zapewnia się prawo własności i prawo dziedziczenia. Treść tych praw nego11, a przepisy wykonawcze do realizacji Konwencji zawiera dokument Wytyczne Operacyjne do i ich granice określają ustawy” – ust. 1) koreluje zarazem aspekt prywatno-prawny własności z dobrem realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa (dalej: Wytyczne Operacyjne)12. Kwestia zagrożeń poogółu, jakowielokrotnie dobrem publicznym( („Własność zobowiązuje. Korzystanie niej ma jednocześnie służyć jawia się w Wytycznych operacyjnych i omawiana jest w zbardzo różnych kontekstach. dobru ogółu” ust. 2). W kontekście ochrony i opieki nad zabytkami dyspozycja ta nie tylko wyłącza 8 całkowitą swobodę władania rzeczą, do takiego korzystania która leży zabytków w interesie Rozporządzenie Ministra Kultury z dniaale 25 obliguje sierpnia 2004 r. w sprawie organizacjiz iniej, sposobu ochrony na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych Statut Narodowego Instytutu Dziedzictwa §4 – Załącznik do Zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa 13 Zob. art. 141z dnia Verfassung des Freistaates Bayern vom 2. Dezember 1946, obwieszczenie nowego brzmienia Narodowego 23 stycznia 2014 r. 10 Konstytucji Wolnego Państwa Bawaria z dnia 15 grudnia 1998 r. (GVBl. Seite 991), zm. GVBl. S. 816 i 817. j.w. 14 Został uchylony art. 86ochrony Konstytucji Badenii-Wirtembergii z dnia 11ilipca 1953 r. –Paryż Verfassung des Landes 11 Konwencja w sprawie światowego dziedzictwa kulturalnego naturalnego, 1972 (DzU 1976 BadenNr 32, Württemberg vom 11. November 1953 (GBl. S. 173) z póź. zm. i uzup. Zob. także: J. P. Pruszyński, Ochrona poz. 190) prawna zabytków w Republice Federalnej Niemiec. Teksty i komentarze, Warszawa 1992, s. 16 (przypis nr 5). 12 Operational Guidelines for the implementation of the World Heritage Convention. Dokument ten jest okresowo 15 Grundgesetz fürTłumaczenie die Bundesrepublik (GG), 23 maja (BGBl.zS.1), zm.: BGBl.Operacyjne I S. 2438. do aktualizowany. na językDeutschland polski wg angielskiej wersji1949 językowej 2012ost. r. Wytyczne 16 realizacji Dziedzictwa autorstwa K. Zasadnicza Piotrowskiejdlai B. Szmygina dostępne jest naTekst stronie Zob. takżeKonwencji tekst w j. Światowego polskim: Deutscher Bundestag. Ustawa Republiki Federalnej Niemiec bez Polskiego Komitetu Narodowego http://www.icomos-poland.org/index.php/pl/dokumenty-doktrynalne komentarza Stan: październik 2010ICOMOS r., Przekład: A.-M. Sadowski, Korekta merytoryczna: A. Malicka, Berlin 2010. 9 46 54 AnnaDobosz Fortuna-Marek Piotr 2 publicznym/interesie Jednocześnie jest dokonywanie wywłaszczenia np.zagrożeń zabytku rozporządzeniami do ogółu. tejże ustawy . Obok dopuszczalne niej pewne znaczenie dla zagadnień dotyczących mają też regulacje prawne zawarte w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu w interesie publicznym. W myśl art. 14 ust. 3 GG: „Wywłaszczenie dozwolone jest wyłącznie na rzecz przestrzennym oraz ono w Ustawie z 7 lipca 1994wyłącznie roku o prawie budowlanym. dobra ogółu. Może być przeprowadzone zgodnie z ustawą lub na mocy ustawy, która określa te, odszkodowania. a zwłaszcza Ustawa o ochronie zabytków też sprawiedliwym teoretycznie narzędzia nie interesów tylko do rodzaj Ustawy i wysokość Odszkodowanie wyznaczadają się przy rozważeniu reagowania jużWwystąpiło leczwysokości również odszkodowania do zapobieganiaprzysługuje niekorzystnym ogółu i osób,nadozagrożenie, których się które odnosi. przypadku(aktualne), sporu co do droga zjawiskom czy działaniom wobec obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych objętych ochroną prawna przed sądami powszechnymi.”. prawną czyli do zapobiegania zagrożeniom potencjalnym. Co istotne przepisy te dotyczą w równym Dodany w 1994 r. art. 20a GG wprowadza konstytucyjny standard międzypokoleniowej ochrony stopniu wszystkich obiektów objętych ochroną prawną bez specjalnego wyodrębnienia dóbr najcenniejnaturalnych podstaw życia i zwierząt. E. Schmidt-Aβmann podnosi, że jest to „ochrona przyrodniczych szych jakimi są miejsca światowego dziedzictwa. Kwestie przeciwdziałania zagrożeniom wobec chro17 . Art. 20 azdefi GG niowane stanowi, są że:ustawowo „Państwom.in. w ramach porządku konstytucyjpodstaw życia jako icel państwa” nionych obiektów obszarów zabytkowych poprzez określenie działań nego chroni poprzez ustawodawstwo oraz zgodnie z ustawami i przepisami prawa poprzez władzę wykozabronionych oraz wyszczególnienie działań, które wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora nawczą i sądownictwo naturalne podstawy życia i zwierzęta również w poczuciu odpowiedzialności przed Zabytków. przyszłymi pokoleniami.”. Przywołany przepis ma zastosowanie do zabytków tylko wtedy, gdy mają W Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wśród sześciu podstawowych działań okreone w jakimkolwiek stopniu charakter przyrodniczy. Stanowi jednakadministracji konstrukcję publicznej teoretyczną, która ślających na czym polega ochrona zabytków sprawowana przez organy wymiemogłaby paralelnie zagrożeniom wykorzystanamogącym w ochronie i opiece nad zabytkami. W przyszłości przypadku jej nione jestbyć zapobieganie spowodować uszczerbek dla wartości zabytków oraz udaremnianie i niewłaściwego korzystania z zabytków (co jest„Państwo po prostuwreagowaniem na niektóre wyraźnegoniszczenia znormatywizowania mogłaby ona przyjąć brzmienie: ramach porządku konsty3 . Także ustawowe określenie opieki zabytkiem, którei należy do kompetencji właściciela ztucyjnego zagrożeń)chroni poprzez ustawodawstwo oraz nad zgodnie z ustawami przepisami prawa poprzez władzę lub posiadacza też pośrednio odwołuje się do potencjalnych zagrożeń (opieka bowiem polega m.in. na wykonawczą i sądownictwo zabytki również w poczuciu odpowiedzialności przed przyszłymi pokoleniami.” zapewnieniu warunków do zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie 9uwage tę odnoszę do systemu prawa niemieckiego, ale mogłaby ona być wprowadzona równie dobrze orazsystemu korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, czyli na eliminowaniu do prawa polskiego). zagrożeń)4. Właściciel lub posiadacz zabytku jest też zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia 30 GG formułuje tzw. 5 prawa suwerenne krajów związkowych: „Realizacja uprawnień władzy WKZ oArt. zagrożeniu dla zabytku . państwowej i wykonywanie zadań państwowych należy do władz krajów związkowych, o ile niniejsza Ponadto służby konserwatorskie posiadają cały szereg prerogatyw do kontroli stanu zachowania Ustawa Zasadnicza nie konserwatorskiego, stanowi inaczej lubco niema dopuszcza innych regulacji prawnych.”, a art. 31 GG daje i prowadzenia nadzoru m.in. w zamiarze swym być narzędziem do reagowania w zakresiezabytków pierwszeństwo prawu federalnemu: „Prawo federalne ma pierwszeństwo przed prawem 6 . na tym zagrożenia krajówDodatkowo związkowych.”. zgodnie z art. 18 Ustawy o ochronie zabytków ochronę zabytków i opiekę nad zabytDla zrozumienia niemieckiego systemu ochrony istrategii opieki nad zabytkami a także planowania i zagokami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji rozwoju województw, planów zagospospodarowania przestrzennego istotnego znaczenia nabierają art. 71 zagospodarowania i art. 72 GG. Art. przestrzennego 71 GG zawiera darowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego zasadę wyłączności ustawodawstwa federalnego: „W dziedzinach leżących w wyłącznej kompetencji ustawogmin oraz mpzp albo decyzji ustaleniu posiadają lokalizacjikompetencje inwestycji ustawodawcze celu publicznego, warunkach dawczej władz federalnych krajeozwiązkowe tylkodecyzji wtedy iotylko w takim zabudowy cowyraźnie bardzo istotne kontekściew analizy – we ww koncepcjach, zakresie, w (…) jakimI są do tego w uprawnione ustawie zagrożeń federalnej.”. Art.wszystkich 72 GG określający standardy strategiach, analizach, planach i studiach należy m.in. w szczególności określić rozwiązania niezbędne ustawodawstwa konkurencyjnego stanowi, że: a) „W dziedzinach objętych ustawodawstwem konkurencyjdo zapobiegania zabytków, im ochrony przy realizacji oraz przynym kompetencje zagrożeniom ustawodawczedla posiadają krajezapewnienia związkowe tak długo, jak długo i o ileinwestycji władze federalne nie wracania zabytków do jak najlepszego stanu7. skorzystały na mocy ustawy ze swoich kompetencji ustawodawczych” – ust. 1; b) „Władze federalne posiadają uprawnienia ustawodawcze dziedzinach przepisami 74 ust. 1 pkty 4, 7, 11,2004 13, 15, a, 20, 2 Najważniejsze w tej kwestiiwsą zwłaszcza określonych Rozporządzenie Ministra art. Kultury z dnia 9 czerwca r. w19 sprawie 22,prowadzenia 25 i 26, jeżeli o ile ustanowienie jednakowychrobót warunków życia badań na terytorium Federacji oraz zachowanie pracikonserwatorskich, restauratorskich, budowlanych, konserwatorskich i architektonicznych jedności leży w wpisanym interesie całego państwa i wymaga regulacji prawnych ze istrony władz a takżeprawa innychi ekonomicznej działań przy zabytku do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych poszukiwań ukrytych lub– porzuconych ruchomych (DzUfederalne z 2004 skorzystały r., nr 150, poz. 1579), prawa Rozporządzenie Ministra federalnych.” ust. 2; c) „Wzabytków przypadku gdy władze ze swojego ustawodawczego, Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 ustawy r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktudziedziny: zbrojnego kraje związkowe mogą na mocy przyjąć odmienne regulacje prawne obejmujące następujące i sytuacji kryzysowych (DzU z 2004 r., nr 212, poz. 2153). (…) 2. ochrona przyrody i pielęgnacja krajobrazu (poza przepisami dotyczącymi podstawowych zasad ochrony 3 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446), przyrody, gatunków lub przyrody morskiej); 3. podział gruntów; 4. planowanie przestrzenne (…). Art. 4 (dalej: Ustawa o ochronie). Ustawa o ochronie, Art. 5. 5 17 Ustawa o ochronie, Art. 28. E. Schmidt-Aβmann, Ogólne prawo administracyjne jako idea porządku. Założenia i zadania tworzenia sys6 Ustawa o ochronie, Rozdz. 4. temu prawnoadministracyjnego. Wydanie drugie przeredagowane i rozszerzone w tłumaczeniu prof. Andrzeja 7 Wasilewskiego, Warszawa 2011, s. 204. Ustawa o ochronie, Art. 18 ust. 2 pkt 2. 4 Analiza zagrożeń w planach dobrami kulturowymi światowego dziedzictwa Ratio legis est anima legis a potrzeba istnieniazarządzania i wzmacniania państwowej służby konserwatorskiej w Polsce 47 55 Ustawy się znaczeniu do tych dziedzin wchodzą w życie najwcześniej sześć miesięcy po Ponadtofederalne dobra o odnoszące największym dla dziedzictwa kulturowego winny być uwzględniane w planie ochrony zabytków jednostki organizacyjnej oraz w krajowym, wojewódzkim, powiatowym ich ogłoszeniu, o ile za zgodą Bundesratu nie postanowiono inaczej. W odniesieniu do dziedzin, o których i gminnym planie na federalnego wypadek konfl iktu zbrojnego i sytuacji w celu mowa w zdaniu 1, i wochrony ramach zabytków relacji prawa i krajowego pierwszeństwo ma kryzysowych każdorazowo ustawa ich zabezpieczenia przed skutkami zagrożeń wynikających z sytuacji kryzysowych. Do zagrożeń (przepóźniejsza.” – ust. 3, d) „Ustawa federalna może określić, że regulacje prawne w formie ustawy federalnej, widywanych i realnych), które należy uwzględnić w tych planach zaliczono w szczególności: pożar; w odniesieniu do których nie istnieje już konieczność w myśl ust. 2, mogą być zastąpione prawem krajopowodzie, wym.” – ust.ulewy 4. lub zalania z innych przyczyn; wichury; katastrofy budowlane, awarie techniczne, chemiczne; demonstracje i rozruchy uliczne, rabunki lub akty wandalizmu; atak terrorystyczny i konArt. 738.GG określa zakres wyłącznego ustawodawstwa federalnego. W myśl art. 73 ust. 1 GG: flikt zbrojny „Władze federalne posiadają wyłączne kompetencje ustawodawcze w następujących dziedzinach: (…) 5 a. Pomimo tak zdawałoby się rozbudowanych przepisów odnoszących się do zagrożeń dotychczasoochrona niemieckich dóbr kultury przed wywozem za granicę dotyczącym (…) 9 a. obrona przed zagrożeniami ze strony we rozwiązania w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom miejsc Światowego Dziedzictwa międzynarodowego terroryzmu [także przeciwko zabytkom/dóbr kultury/dziedzictwu kulturalnemu w Polsce są niewystarczające – jak pokazują choćby ostatnie problemy związane z inwestycjami w War-– uwaga przez Federalny W Urząd Policjibowiem Kryminalnej przypadkach zaistniałego niebezpieczeństwa szawieP.D.] czy we Wrocławiu. praktyce służbywkonserwatorskie odpowiedzialne (zgodnie z obejzapimującego kilka krajów związkowych, co do których odpowiedzialność policji krajowej nie jest wjasna lub o sami ustawowymi) za ochronę zabytków sprawują nadzór i wykonują działania kontrolne stosunku których przejęcie zwrócą się najwyższe krajowe 10. współpraca międzyzagrożeń władzami do obiektów zabytkowych (w tym dóbr WH),władze ale niepolicyjne; identyfikują i nie monitorują dlafederalmiejsc UNESCO w sposób systemowy. Ocena zagrożeń i ich kryminalnej, monitorowanie obecnym systemie prawnym nymi i krajami związkowymi a) w zakresie działań policji b) wwzakresie ochrony wolnościowow Polsce – także w stosunku do dóbr o najwyższej wartościi bezpieczeństwa są działaniami Federacji okazjonalnymi, wyrywkowydemokratycznego ustroju państwa, zagrożenia dla istnienia lub jednego z krajów mi, niesystemowymi. związkowych (ochrona konstytucji) oraz c) w zakresie ochrony przed działaniami na terytorium Federacji Zapewnieniu jak najwyższych standardów ochrony polskich miejsc zNiemiec Listy UNESCO zmierzającymi do zagrożenia zagranicznym interesom Republiki Federalnej poprzezsłużyć użyciemają siły działania Narodowego Instytutu Dziedzictwa, którego jednym z zadań jest monitorowanie i analizolub ukierunkowane na jej użycie przygotowania, oraz utworzenie Federalnego Urzędu Policji Kryminalnej dla dziedzictwa i wypracowywanie metod przeciwdziałania w tym w i wanie udziałzagrożeń w międzynarodowym zwalczaniu przestępczości; (…)”. W myśl art. 73tym ust.zagrożeniom, 2 „Ustawy odnoszące szczególności obiektów z Listy Światowego Dziedzictwa (…)9. Instytutowi przypisana jest także realizacja się do przepisu ust. 1 pkt 9 a wymagają zgody Bundesratu.”. w zakresie powierzonym przez Ministra zadań wynikających z porozumień, konwencji i innych dokumentów Art. 74przez GGPolskę reguluje zakres z ustawodawstwa konkurencyjnego. Zgodnie izniematerialnym art. 77 ust. 101, podpisanych związanych ochroną i opieką nad dziedzictwem materialnym „Ustawodawstwo konkurencyjne obejmuje następujące dziedziny: (…) 9. zniszczenia wojenne i reparacje a więc m.in. realizacja zadań wynikających z przystąpienia Polski do Konwencji Światowego Dziedzictwa wojenne; grobyr.wojenne innych ofiar wojny oraz ofiar rządów (…)sposób 14. przepisy dotyczące UNESCO10. z 1972 Zadaniai dotyczące monitorowania wiążą się wprzemocy bezpośredni z zagadnieniem wywłaszczeń, odnoszą się one do przypadków określonych ewentualnym przepisami art.zagrożeniom. 73 i 74 (…) 29. ochrona zagrożeń, gdyżo ile jednym z celów monitoringu jest zapobieganie W praktyce przyrody i pielęgnacja 30. podział gruntów;do 31.realizacji planowanie przestrzenne (…). systemowo projednak dotychczas niekrajobrazu; wypracowano i nie wdrożono zestandaryzowanego, wadzonego monitoringu tych także miejsc.na ustrojowe mechanizmy dobrowolnego harmonizowania inteZwrócić uwagę należy resu publicznego federalnego z interesem publicznym niemieckich krajów związkowych. Tak np. Stała Zagrożenia dóbr WH a wytyczne Komitetu Światowego Dziedzictwa Konferencja Ministrów Kultury18 Krajów Związkowych/Landów w Republice Federalnej Niemiec 19 Podstawą wszelkich działań związanych z dobrami wpisanymi naDeutschland Listę Światowego (Ständige Konferenz der Kultusminister der Länder in der Bundesrepublik – KMKDzie) to dzictwa UNESCO jest Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalorgan11kolegialny administracji publicznej będący instrumentem strukturalno-organizacyjnym dobronego , a przepisy wykonawcze do realizacji Konwencji zawiera dokument Wytyczne Operacyjne do wolnej współpracy krajów związkowych w zakresie problematyki polityki12kulturalnej o znaczeniu realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa (dalej: Wytyczne Operacyjne) . Kwestia zagrożeń poponadregionalnym20. Celem jest wypracowywanie zgodnego stanowiska w danej kwestii i wspólna jawia się wielokrotnie w Wytycznych operacyjnych i omawiana jest w bardzo różnych kontekstach. reprezentacja zdefiniowanego przejawu interesu publicznego. Stała Konferencja Ministrów Kultury Krajów Związkowych w Republice Federalnej Niemiec relacje partnerskie organami 8 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 utrzymuje r. w sprawierównież organizacji i sposobu ochrony zzabytków na 21 federalnymi, samorządowymi i innymi podmiotami działającymi w zakresie ochrony zabytków . wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych Statut Narodowego Instytutu Dziedzictwa §4 – Załącznik do Zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 23 stycznia 2014 r. 10 j.w. 11 Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Paryż 1972 (DzU 1976 Nr 32, 18 Poprzednio ministrów wyznań. poz. 190) 19 Także jako: Stała Komisja Ministrów Kultury. 12 Operational Guidelines for the implementation of the World Heritage Convention. Dokument ten jest okresowo 20 P. M. Jagłowski,Tłumaczenie system ochrony archeologicznych, Ochrona dziedzictwa w Europie, aktualizowany. nazabytków język polski wg angielskiej(w) wersji językowej z 2012archeologicznego r. Wytyczne Operacyjne do red. Z. Kobyliński, Warszawa 1998, s. 240. realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa autorstwa K. Piotrowskiej i B. Szmygina dostępne jest na stronie 21 Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS http://www.icomos-poland.org/index.php/pl/dokumenty-doktrynalne Ibidem. 9 48 54 AnnaDobosz Fortuna-Marek Piotr 22 2 Do jej zadań koordynowania edukacji idla kultury w krajach związkowych . rozporządzeniami do należy tejże ustawy . Obok niejpolityki pewne znaczenie zagadnień dotyczących zagrożeń mają też regulacje zawartezagadnienia w Ustawie kultury z dnia 27 marca 2003 należą r. o planowaniu W aspekcie funkcjiprawne ministerstwa i wychowania do jedneji zzagospodarowaniu głównych materii 23 przestrzennymkrajów oraz w związkowych Ustawie z 7 lipca 1994 roku decyzje o prawiesąbudowlanym. administracji . Skuteczne podejmowane w sposób jednogłośny, przyjmują zUstawy reguły te, charakter publicznych oświadczeń woli do władz nie landów a zwłaszcza Ustawa oogólnych ochronie zabytków dają teżkierowanych teoretycznie narzędzia tylkojako do zalecenia nadania imktóre wiążącego charakteru wymagają odpowiedniego reagowaniai dla na zagrożenie, już wystąpiło (aktualne), leczprzyjęcia również do zapobiegania ustawodawstwa niekorzystnym 24 . w danym landzie zjawiskom czy działaniom wobec obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych objętych ochroną prawnąJest czyli do zapobiegania zagrożeniom potencjalnym. Co istotne przepisy te dotyczą w równym to organ poprzez który kraje związkowe wraz z rządem federalnym i ogólnokrajowymi stowa25 stopniu wszystkich obiektówrealizują objętychwspólne ochronąinteresy prawną bez specjalnego wyodrębnienia dóbr także najcenniej. Jest to zatem szczerzyszeniami komunalnymi w sektorze kultury szych jakimi są miejsca światowego dziedzictwa. Kwestie przeciwdziałania zagrożeniom wobec chroFederacją a krajami gólna forma organizacyjna rozwiązywania potencjalnych konfliktów26 pomiędzy nionych obiektów i obszarówochrony zabytkowych zdefiniowane są ustawowo poprzezempirycznych określenie działań związkowymi w dziedzinie dziedzictwa kulturowego, a takżem.in. platforma relacji zabronionych oraz w wyszczególnienie działań, które wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora interpersonalnych zakresie wymiany doświadczeń. Zabytków. W systemie niemieckim pomimo mocnego samorządu terytorialnego interes publiczny w zakreW Ustawie zabytków i opiece nad wśródna sześciu podstawowych działań okresie kultury, w tymo ochronie także ochrony zabytków jest zabytkami identyfikowany szczeblach ponadsamorządowych ślających na czym polega ochrona zabytków sprawowana przez organy administracji publicznej wymiepaństwa federacyjnego. nione jest zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków oraz udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków (co jestadministracji po prostu reagowaniem na niektóre III.Konkluzje wobec polskiego ustrojowego modelu konserwatorskiej . Także ustawowe określenie opieki nad zabytkiem, które należy do kompetencji właściciela z zagrożeń)i 3ochrony zabytków lub posiadacza też pośrednio odwołuje się do potencjalnych zagrożeń (opieka bowiem polega m.in. na Dyskusja na temat ustroju administracji konserwatorskiej, która jest prowadzona w Polsce zapewnieniu warunków do zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie w płaszczyźnie naukowej, politycznej, prawnej, oficjalnej i kuluarowej przyjmuje niekiedy poziom oraz korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, czyli na eliminowaniu „przepychania” pomiędzy szczeblem rządowym i samorządowym. Taki mechanizm potencjalnych przezagrożeń)4. Właściciel lub posiadacz zabytku jest też zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia obrażeń ustrojowo-prawnych 5nie służy idei optymalnej przebudowy administracji konserwatorskiej WKZ o zagrożeniu dla zabytku . i systemu ochrony zabytków. Problem nie tkwi bowiem we wzajemnym przemieszczaniu obszarów zadaPonadto służby konserwatorskie posiadająpolepszonych cały szereg prerogatyw do kontroli stanu zachowania niowych i kompetencyjnych lecz w kreowaniu rozwiązań instytucjonalnych. Całkowicie i prowadzenia nadzoru konserwatorskiego, co ma m.in. w zamiarze swym być narzędziem do reagowania zasadne jest w tym zakresie stwierdzenie B. Szmygina, który stwierdził, że: „Logika podpowiada, na zagrożenia zabytków6. że w efekcie trwających cały czas zmian i procesów, system ochrony zabytków powinien się przekształcać, Dodatkowo zgodnie Można z art. 18teżUstawy o ochronie zabytków i opiekę nad do zabytreagując na nową sytuację. zakładać, że zakreszabytków przemianochronę powinien pozostawać w relacji skali kami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju województw, planów zagospozachodzących zmian. To oznaczałoby, że polski system ochrony zabytków powinien cały czas radykalnie darowania przestrzennego analiz i poprzedzać studiów z zakresu przestrzennego przekształcać się. Natomiastwojewództw, zmiany te powinna analiza zagospodarowania sytuacji, ujawniająca nowe ogranipowiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego czenia, potrzeby i możliwości; permanentna analiza istotnych uwarunkowań systemu powinna być wręcz gminelementem. oraz mpzpWalbo decyzji o ustaleniu lokalizacji celu publicznego, decyzji iozaplanowaną warunkach jego efekcie zmiany w systemie ochrony inwestycji zabytków powinny być przemyślaną zabudowy (…) I co bardzo istotne w kontekście analizy zagrożeń – we wszystkich ww koncepcjach, reakcją na zmiany otoczenia. Tak jednak nie jest i dlatego tak pilnym i ważnym zadaniem jest kompleksowa strategiach, analizach, planach i studiach należy m.in. w szczególności określić rozwiązania niezbędne diagnoza sytuacji.”27. do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu7. 22 2 Działa w oparciu o regulamin wewnętrzny: Geschäftsordnung der Ständigen Konferenz der Kultusminister der Länder in der Bundesrepublik gemäß BeschlussMinistra vom 19.Kultury November 19559 i.czerwca d. F. vom 29. August 2014, Najważniejsze w tej kwestii sąDeutschland zwłaszcza Rozporządzenie z dnia 2004 r. w sprawie http://www.kmk.org/fileadmin/pdf/gogr.pdf, dostęp: prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót22.8.2015. budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych a także innych przy zabytku do rejestru zabytków oraz Kommunalwesen, badań archeologicznych i poszukiwań E. Laux, Vomdziałań Verwalten: Beiträgewpisanym zur Staatsorganisation und zum Freiherr-vom-Steinukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (DzU z 2004 r., 1993, nr 150, poz.i n. 1579), Rozporządzenie Ministra Gesellschaft e. V, H.Siedentopf, K. Treppe (Hrsg), Baden-Baden s. 303 24 Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego P. M. Jagłowski, Niemcy: System ochrony zabytków archeologicznych, (w) Ochrona dziedzictwa archeologicznei go…, sytuacji op.kryzysowych cit., s. 240 i (DzU n. z 2004 r., nr 212, poz. 2153). 3 25 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446), W kwestii zadań i przejawów aktywności KMK zob.: http://www.kmk.org/kunst-kultur.html, dostęp: Art. 4 (dalej: Ustawa o ochronie). 22.8.2015. 4 26 Ustawa o ochronie, Art. 5. Zob. szerzej: H. Faber, Verwaltungsrecht, Tübingen 1987, s. 5 i n. 5 27 Ustawa o ochronie, Art. 28. B. Szmygin, System ochrony zabytków w Polsce – próba diagnozy, (w:) System ochrony zabytków w Polsce: 6 Ustawa 4. analiza,o ochronie, diagnoza,Rozdz. propozycje, red. B. Szmygin, Lublin – Warszawa 2011, s. 7, http://bc.pollub.pl/dlibra/ 7 doccontent?id=691 Ustawa o ochronie, Art. 18 ust. 2 pkt 2. 23 Analiza zagrożeń w planach dobrami kulturowymi światowego dziedzictwa Ratio legis est anima legis a potrzeba istnieniazarządzania i wzmacniania państwowej służby konserwatorskiej w Polsce 49 55 Ze względu na to, że część problemów, zadań i kompetencji dotyczą materii, umiejscowić Ponadto dobra o największym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego winny którą być uwzględniane w planie ochrony zabytków jednostki organizacyjnej oraz w krajowym, wojewódzkim, powiatowym należy w obrębie rządowego interesu publicznego (obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa i gminnympomniki planie ochrony zabytków narządowy wypadekcentralny konfliktui terenowy zbrojnegosąi sytuacji kryzysowych celu UNESCO, historii etc.) szczebel nieodzowne. Samorządw teryich zabezpieczenia przed skutkami zagrożeń wynikających z sytuacji kryzysowych. Do zagrożeń (przetorialny uwikłany ze swej istoty w zależność „oddolną” nie jest w stanie w sposób zobiektywizowany widywanych realnych), które należy uwzględnić w tych planach zaliczono w szczególności: pożar; podołać temu izadaniu. powodzie, ulewy lub zalania z innych przyczyn; wichury; katastrofy budowlane, awarie techniczne, W odniesieniu do szczebla terenowego model rządowej „odzespolonej” administracji konserchemiczne; demonstracje i rozruchy uliczne, rabunki lub akty wandalizmu; atak terrorystyczny i konwatorskiej potencjalnie ze względu na wyspecjalizowanie będzie efektywniejszy w zakresie skutecznej 8 flikt zbrojny . ochronyPomimo zabytków. Obawy, że wojewódzki konserwator zabytków „wymknie” sięzagrożeń tutaj całkowicie spod tak zdawałoby się rozbudowanych przepisów odnoszących się do dotychczasoimperium wojewody nie są przeciwdziałania w pełni uzasadnione. Wojewodzie pozostaną bowiem inne mechanizmy we rozwiązania w zakresie zagrożeniom dotyczącym miejsc Światowego Dziedzictwa oddziaływania na urząd konserwatorski. w Polsce są niewystarczające – jak pokazują choćby ostatnie problemy związane z inwestycjami w Warjest również wzmocnienie administracji konserwatorskiej poprzez zwiększawieNiezbędne czy we Wrocławiu. W praktyce bowiemrządowej służby konserwatorskie odpowiedzialne (zgodnie z zapisami ustawowymi) za ochronę zabytków sprawują wykonują działania kontrolne w stosunku szenie jej układu strukturalno-logistycznego, w tymnadzór m. in. ibudżetu zadaniowego i siatki płac, a także do obiektówwiększej zabytkowych (w tym jej dóbr WH), ale nie identyfikują i nie monitorują zagrożeń dla miejsc zapewnienie skuteczności aktywności proceduralnej. UNESCO w sposób systemowy. Ocena zagrożeń i ich monitorowanie w obecnym systemie prawnym Osobną kwestią, która nie może znikać z horyzontów ustawodawcy jest zmiana materialnego w Polsce – także w stosunku do dóbr o najwyższej wartości są działaniami okazjonalnymi, wyrywkowyprawa ochrony zabytków. Nie można jednak zapominać, że niekiedy pojawia się nieefektywność strukmi, niesystemowymi. turalno-organizacyjna administracji publicznej przy tzw. dobrym ustawodawstwie. Tym samym zmiana Zapewnieniu jak najwyższych standardów ochrony polskich miejsc z Listy UNESCO służyć mają materialnego prawa ochrony zabytków może nie stanowić skutecznego antidotum na problemy współdziałania Narodowego Instytutu Dziedzictwa, którego jednym z zadań jest monitorowanie i analizoczesnej administracji konserwatorskiej. wanie zagrożeń dla dziedzictwa i wypracowywanie metod przeciwdziałania tym zagrożeniom, w tym w szczególności obiektów z Listy Światowego Dziedzictwa (…)9. Instytutowi przypisana jest także realizacja w zakresie powierzonym przez Ministra zadań wynikających z porozumień, konwencji i innych dokumentów podpisanych przez Polskę związanych z ochroną i opieką nad dziedzictwem materialnym i niematerialnym10, a więc m.in. realizacja zadań wynikających z przystąpienia Polski do Konwencji Światowego Dziedzictwa UNESCO z 1972 r. Zadania dotyczące monitorowania wiążą się w bezpośredni sposób z zagadnieniem zagrożeń, gdyż jednym z celów monitoringu jest zapobieganie ewentualnym zagrożeniom. W praktyce jednak dotychczas nie wypracowano i nie wdrożono do realizacji zestandaryzowanego, systemowo prowadzonego monitoringu tych miejsc. Zagrożenia dóbr WH a wytyczne Komitetu Światowego Dziedzictwa Podstawą wszelkich działań związanych z dobrami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jest Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego11, a przepisy wykonawcze do realizacji Konwencji zawiera dokument Wytyczne Operacyjne do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa (dalej: Wytyczne Operacyjne)12. Kwestia zagrożeń pojawia się wielokrotnie w Wytycznych operacyjnych i omawiana jest w bardzo różnych kontekstach. 8 9 10 11 12 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych Statut Narodowego Instytutu Dziedzictwa §4 – Załącznik do Zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 23 stycznia 2014 r. j.w. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Paryż 1972 (DzU 1976 Nr 32, poz. 190) Operational Guidelines for the implementation of the World Heritage Convention. Dokument ten jest okresowo aktualizowany. Tłumaczenie na język polski wg angielskiej wersji językowej z 2012 r. Wytyczne Operacyjne do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa autorstwa K. Piotrowskiej i B. Szmygina dostępne jest na stronie Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS http://www.icomos-poland.org/index.php/pl/dokumenty-doktrynalne
