wyrównywanie pionowe i poziome

Subwencje wyrównawcze w
Europie: wyrównywanie
pionowe i poziome
Paweł Swianiewicz
Zakład Rozwoju i Polityki Lokalnej
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych
Uniwersytet Warszawski
Systemy subwencji w Europie
• Wyrównywanie poziome – rzadsze od pionowego, ale pojawia się w
wielu krajach
• Wyrównywanie
• Bazy dochodowej (nie dochodów)
• Ze względu na różnice potrzeb wydatkowych
• Ze względu na obiektywne czynniki wpływające na koszty jednostkowe
Polski system niemal wyłącznie koncentruje się na pierwszym czynniku (niezbyt
udane wyjątki – np. subwencja oświatowa)
• Różny stopień komplikacji algorytmu wyrównywania
• Wyrafinowane ( perfekcjonistyczne) – np. brytyjski Standard Spending
Assessment i Revenue Support Grant, systemy skandynawskie, holenderski
• Uproszczone – np. dla gmin hiszpańskich
• Związek komplikacji algorytmu z zakresem decentralizacji funkcjonalnej
Wyrównywanie poziome w Europie przykłady
• Skandynawia (Dania, Szwecja, Norwegia) – do niedawna niemal
całkowicie poziome systemy, obecnie mieszane
• Niemcy, Szwajcaria, Austria – wyrównywanie między landami/
kantonami, systemu międzygminne zależne od kantonu
• Hiszpania – miedzy regionami autonomicznymi
• Także w niektórych krajach Europy Wschodniej – np. Ukraina
Rola wyrównywania poziomego w systemach subwencji
Wybrane kraje europejskie
Polska (2013)
Szwajcaria – ok. 20%
Szwecja – ok. 15%
Hiszpania – ok. 15%
Niemcy – ok. 15%
Województwa – 28%
Powiaty – 6%
Miasta na prawach powiatu – 5%
Gminy – 1,5%
Wyrównywanie poziome – zagadnienia
dyskusyjne
• Nigdzie nie udało się wypracować systemu nie budzącego
kontrowersji tak politycznych jak i o charakterze technicznym
• Spory przez Trybunałem Konstytucyjnym nie tylko w Polsce – por.
sprawa niemiecka w 2003 r.
• Zagadnienie wyrównywania nierozwiązywalne na gruncie
ekonometrii i rozważań eksperckich. Jego istotą jest pojęcie
solidarności mające charakter normatywny – etyczny i
polityczny
Dania
kryterium
Grupy wiekowe
0-6 lat
7-16 lat
17-19 lat
20-24 lata
25-34 lata
35-39 lat
40-64 lat
65-74 lat
75-84 lata
85 i więcej
Norwegia
Waga (%) kryterium
9,8
21,2
1,1
2,0
5,4
2,9
11,7
4,2
5,6
4,8
Grupy wiekowe
0-5 lat
6-15 lat
16-66 lat
67-79 lat
80-89 lat
90 i więcej
Waga(%)
2,3
30,8
12,0
8,5
13,3
4,9
Dania
kryterium
Waga (%)
Czas dojazdów do pracy
1,4
Bezrobotni 20-59 lat
5,4
Ludność 24-49 lat bez wykszt. zawodowego 5,2
Norwegia
kryterium
Waga(%)
Rozwiedzeni 16-59 lat
Bezrobotni 16-59 lat
3,8
1,1
Wynajmowane mieszkania
1,5
Czas dojazdów do pracy
1,5
Leczeni psychiatrycznie
Rodziny w niektórych rodzajach mieszkań
1,5
4,5
Śmiertelność
2,5
Samotni pow.67 lat
2,5
Imigranci
0,5
Niepełnosprawni psychicznie:
- pow. 16 lat
- do 16 lat
6,6
0,4
Wskaźnik urbanizacji
4,2
Obszary wiejskie
0,5
Dzieci rodziców z niskim poziomem
wykształcenia
4,5
Samotni pow. 65 lat
0,7
Ludność z niskimi dochodami
Niepełnosprawni
Imigranci
3,0
1,5
0,7
Obszary depopulacyjne
0,7
Niemcy
Szwajcaria
Wyrównywanie bazy podatkowej
„Luka czasowa”
Czynniki dotyczące potrzeb
Minimalna gwarantowana
Maksymalna
wydatkowych
wysokość dochodów jako
krańcowa stawka
% średniej krajowej
„Janosikowego”
Brak. Bieżące rozliczenia Złożone indeksy odwołujące
80%
80%
wpływów podatkowych się do różnic
Dane historyczne, ale
85%
demograficznych, społecznośrednie z kilku lat dla
gospodarczych i
złagodzenia wahań
geograficznych
cyklicznych
Dania
45%
81%
Norwegia
60%
91%
95% (obecnie 85%)
40%
98%
95%
77%
88%
95%
70%
Szwecja
Polska – gminy
Polska –
powiaty
Polska województwa
Rozliczenia wg prognoz
dochodów z końcowym
wyrównaniem po
zakończeniu roku
Dane sprzed 2 lat
Dane sprzed 2 lat
Brak w subwencji wyrównawczej
i po stronie „podatkowej” w
subwencji równoważącej.
Śladowe i wątpliwe metodycznie
uwzględnienie po stronie
dochodowej subwencji
równoważącej.
Doświadczenia europejskie dla Polski
• Odwołanie nie tylko do wyrównywania dochodowego ale także
zróżnicowania potrzeb wydatkowych
• Wielkie miasta
• Tereny rzadko zaludnione
• Wskaźniki sytuacji społecznej (np. stopa bezrobocia)
• Które z dochodów brać pod uwagę w systemach wyrównawczych?
• Celowość versus ogólny charakter kwot przekazywanych słabszym
jednostkom
• Argumenty za ogólnym charakterem transferów – teoretyczne i wyprowadzane z
EKST
• Prawo do wyrównywania a stymulacja zachowań pro-rozwojowych
• Nie-całkowite wyrównywanie
• Rozsądna „stopa opodatkowania nadwyżki dochodów” – korzyść krańcowa nie
może być bliska 0
Doświadczenia europejskie dla Polski –
c.d.
• Co zrobić z „luką czasową” groźną zwłaszcza w okresach
dekoniunktury?
•
•
•
•
Problem mniej drastyczny przy umiarkowanej stawce „podatku”
Średnie kilkuletnie łagodzą wpływ wahań cyklicznych
Rozliczenia na podstawie bieżących dochodów z końcowym wyrównaniem
Możliwość posłużenia się własnymi prognozami wraz z końcowym
wyrównaniem
• Integracja systemów wyrównawczych – pionowego i poziomego?
• System monitoringu i okresowego przeglądu wartości wag (np. ze
względu na zmieniającą się strukturę wydatków)
• „Przelewy powrotne” Janosikowego – problem specyficznie polski