Podstawowe wiadomości o rozwiązaniu kazusów egzaminacyjnych

Podstawowe wiadomości o rozwiązaniu kazusów egzaminacyjnych
w prawie cywilnym
góry były bezsporne, albo zostały udowodnione. Taki właśnie stan faktyczny zawierają kazusy omawiane na zajęciach oraz występujące na egzaminie. Za stan faktyczny egzaminowany winien przyjmować jedynie to, co zostało podane w kazusie, jako że tylko to można
uznać za bezsporne lub udowodnione. Tym samym należy ograniczyć rozważania i odpowiedzi do stanu prawnego objętego zakresem faktycznym kazusu (tzn. nie powinno się
rozpatrywać problemów niezawartych w stanie faktycznym).
Jeśli na przykład w kazusie nie ma mowy o tym, że dłużnik zapłacił, to należy przyjąć, że tego nie zrobił.
Aby rozwiązać kazus, należy najpierw zapoznać się w całości ze stanem faktycznym, a jeśli jest on skomplikowany, powinno się zanotować najistotniejsze dane. Gdy występują w
nim więcej niż dwa podmioty, wskazane jest sporządzenie szkicu prawnych zachowań
stron sporu.
Spis treści
I. Analiza kazusów w prawie cywilnym
II. Stan faktyczny
III. Trzy rodzaje zadań (pytań)
IV. Uporządkowanie stosunków prawnych przy pytaniach otwartych
V. Określenie programu analizy roszczenia
1. Wprowadzenie
2. Podanie podstawy prawnej
3. Formułowanie abstrakcyjnych przesłanek danej podstawy prawnej
VI. Określenie programu analizy w przypadku pytań o ustalenie sytuacji prawnej
VII. Subsumpcja
VIII. Przykład: (prosty) kazus i jego rozwiązanie
III. Trzy rodzaje zadań (pytań)
Sam stan faktyczny to tylko pewna historia, natomiast zadanie, do którego analizy przedstawione fakty mają być podstawą, wynika z pytania lub pytań związanych z kazusem.
Warto zapoznać się z nimi nawet przed lekturą samego stanu faktycznego, aby wiedzieć,
na co zwracać uwagę. Nie ma mianowicie sensu opowiadać o problemach zawartych w
stanie faktycznym, które egzaminującego (względnie klienta, sądu) nie interesują.
Zadania kazusowe na egzaminie można podzielić na trzy główne rodzaje:
I. Analiza kazusów w prawie cywilnym
W konkretnych sytuacjach dnia codziennego osoby podejmujące różnorakie decyzje powinny kierować się przepisami prawa, prawnik zaś, udzielając pomocy prawnej, ma za zadanie minimalizować ryzyko wystąpienia w przyszłości potencjalnych konfliktów (np.
przez odpowiednie formułowanie umów, proponowanie odpowiedniej konstrukcji stosunku prawnego itp.). Gdy dojdzie już do sporu, prawnicy powinni przygotować odpowiednią
argumentację opartą na obowiązującym prawie. Z tego względu muszą posiadać umiejętność stosowania prawa oraz przedstawiania proponowanych przez siebie rozwiązań w zrozumiałym języku. Jako przygotowanie do przyszłej pracy prawnika służą ćwiczenia z kazusami.
1. pytanie otwarte - o ocenę ogólnej sytuacji prawnej osób występujących w kazusie
(zbliżone do perspektywy prawników udzielających klientom pomocy przed rozpoczęciem procesu sądowego),
2. pytanie o roszczenie (zbliżone do perspektywy sędziego, który ma orzekać o powództwie o świadczenie),
II. Stan faktyczny
Każdy kazus omawiany na zajęciach z prawa cywilnego zawiera opis stanu faktycznego, a
więc pewnej sytuacji życiowej. Często bywa tak, że w postępowaniu sądowym strony
przedstawiają różne wersje zdarzeń. Strona wywodząca z pewnego faktu korzystne dla siebie następstwa musi udowodnić jego prawdziwość w razie, gdyby druga strona mu zaprzeczała. Tak na przykład pozwany, który powołuje się na to, że roszczenie powoda wygasło,
ponieważ świadczenie zostało wykonane, musi w przypadku zakwestionowania przez powoda wykonania świadczenia przedstawić odpowiednie dowody (np.: dowód ze świadków
czy z dokumentów). W sytuacji zaś, gdy zarówno powód, jak i pozwany są zgodni co do
danego faktu, nie prowadzi się postępowania dowodowego.
Przy ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy dla sądu istotne są tylko te fakty, które albo z
3. pytanie „dydaktyczne” - o ocenę konkretnej sytuacji prawnej (zbliżone do perspektywy
sędziego przy powództwach o ustalenie).
Przy każdym rodzaju pytania wymagane będzie w końcu dokonanie subsumpcji stanu
faktycznego pod normy prawne. Różne natomiast są stwierdzenia, których należy dokonać przed rozpoczęciem właściwej subsumpcji.
1
IV. Uporządkowanie stosunków prawnych przy pytaniach otwartych
Często zdarza się, że klient przedstawia adwokatowi lub radcy prawnemu stan faktyczny i
prosi go o ocenę sytuacji prawnej. Klient chce się także dowiedzieć, czy może żądać czegoś od drugiej strony sporu, czy też to ona ma takie prawo względem niego. 1 Aby określić
sytuację, prawnik, któremu zostanie przedstawiony stan faktyczny, będzie musiał postawić
sobie następujące pytania dotyczące stron konfliktu:
Kto może się domagać ?
Czego?
Od kogo?
Pytanie otwarte o ocenę sytuacji prawnej zakłada, że należy badać wszystkie uprawnienia
wszystkich osób występujących w danym stanie faktycznym. Często oznacza to konieczność analizy różnych roszczeń jednej osoby w stosunku do drugiej, np. czy kupujący może
się domagać przy umowie sprzedaży wydania towaru albo/i odszkodowania za niewykonanie lub innego rodzaju naruszenia zobowiązania. Należy także sprawdzać roszczenia, które
powstają dopiero po wykonaniu uprawnienia prawnokształtującego. Jeśli np. jedna ze stron
złożyła oświadczenie pod wpływem błędu, to należy także badać, czy po złożeniu ewentualnego oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia mogłaby się domagać zwrotu wykonanego już świadczenia.
Zakładając, że w kazusie występują dwie osoby, A i B, struktura opinii (czyli rozwiązania
kazusu) może zatem wyglądać tak:
wtedy obowiązek określić, czego oraz od kogo się domaga.
Zadaniem sądu jest rozstrzygnięcie nie o sytuacji prawnej w danej sprawie ogólnie, lecz
tylko o tym, czy powodowi przysługuje konkretne roszczenie, na które się powołuje, czy
nie. To zadanie jest zatem, w zakresie przebadania materiału faktycznego, znacznie bardziej ograniczone niż praca przygotowawcza przeanalizowania faktów, którą musi wykonać prawnik przygotowujący dla klienta powództwo.
Decyzja o roszczeniu musi się opierać na prawie, tzn. roszczenie przysługuje tylko wtedy,
kiedy istnieje do tego podstawa prawna, czyli norma prawna stanowiąca, że roszczenie
przysługuje, jeśli są spełnione jej przesłanki. Nie ma innej logicznej możliwości ustalenia, czy roszczenie przysługuje, niż analizowanie poszczególnych wynikających z prawa
podstaw pod kątem tego, czy ich przesłanki są spełnione.
Opinia (rozwiązanie) o roszczeniu powinna zatem mieć taką strukturę:
- najpierw należy podać analizowaną podstawę prawną, potem
- wymienić jej przesłanki i potem
- sprawdzać, czy są spełnione, czy nie.
Jeśli jedna z przesłanek nie jest spełniona, to roszczenie na tej podstawie nie przysługuje.
W tym przypadku należy po kolei analizować jeszcze inne stosowne podstawy.
Początek rozwiązania może wyglądać tak:
„Kazus: 9-letni Darek jedzie w Krakowie tramwajem bez biletu. Kiedy Darek dojeżdża do celu, kontroler żąda okazania biletu; kiedy zaś okazuje się, że Darek go nie
ma, żąda zapłaty za bilet. Czy roszczenie o zapłatę za bilet jest zasadne?
(Uwaga autora kazusu: Na potrzeby egzaminu należy sprawdzać tylko przepisy prawa przewozowego)”
I. Roszczenia A względem B
- o zapłatę ceny
„- Roszczenie przedsiębiorstwa tramwajowego wobec Darka o zapłatę za bilet
Podstawą prawną roszczenia może być umowa przewozu między D i MPK, art. 774 kc
Jako przesłanki należy sprawdzać:
1. Zawarcie umowy przewozu pomiędzy Darkiem i przewoźnikiem,
2. Brak nieskuteczności ze względu na wiek Darka
a) Umowa zawarta w drobnych sprawach życia codziennego
b) Umowa wykonana”
V. Określenie programu analizy roszczenia
Pierwsze zdanie używa czasownika „może” dlatego, że dopiero sprawdzenie przesłanek
1. Wprowadzenie
ma wykazać, czy roszczenie na powoływanej podstawie rzeczywiście przysługuje. Nie
Gdy jedna ze stron wypiera się bądź kwestionuje swoje obowiązki, oponent może skiero- można zatem już na wstępie mówić: „Podstawą prawną jest..”. Drugie zdanie natomiast
wać do sądu powództwo o świadczenie. Zgodnie z zasadami procesu cywilnego powód ma zawiera rodzaj spisu treści lub programu pracy do analizy, której następnie będzie trzeba
dokonać.
1
Por. Radwański, Prawo Cywilne, Część Ogólna, § 1 nb. 201 i.n.
II. Roszczenia B względem A
1. o wydanie towaru
2. o odszkodowanie za niewykonanie
3. o odszkodowanie z inne naruszenie zobowiązanie
Następnie każde roszczenie należy analizować tak samo, jak przy pytaniach o roszczenia.
2
2. Podanie podstawy prawnej
Podstawy roszczeń
Z czynności
prawnej
Źródłem roszczeń mogą być czynności prawne, głównie umowy („ex contractu”) lub normy prawne, które niezależnie od zaistnienia czynności prawnej dają uprawnienia („ex
lege”). Przygotowując się do rozwiązywania kazusów (w myślach i na podstawie szkicu)
należy przejrzeć ustawę. Tylko niewielka część ustawowych przepisów zawiera podstawy
roszczeń, większość z nich stanowi jedynie normy pomocnicze. Podstawy można rozpoznać po tym, że w nich jedna strona może się od drugiej czegoś „domagać” (np.: art. 182 §
2 k.c.) lub „żądać” (np.: art. 186) albo, że jednej stronie coś „przysługuje” (art. 222 § 2
k.c.).
Pytanie kazusowe może brzmieć np. „Karol domaga się od Pawła zwrotu zapłaconej ceny.
Czy słusznie?” albo „Katarzyna domaga się od Pauliny odszkodowania w wysokości
1000,- zł za poniesione straty.” Wówczas jako podstawa roszczenia mogą zostać wzięte
pod uwagę tylko takie przepisy, w których występują takie same sformułowania (w pierwszym przykładzie byłby to art. 494 kc, nie zaś art. 471). Co innego, jeżeli wymagana jest
na przykład „zapłata” pewnej kwoty.
Studenci niekiedy błędnie rozumieją zadanie podania podstawy roszczenia prawokształtującego i podają jako „podstawę” przepis, który uważają za najważniejszy dla analizy kazusu.
Jeśli na przykład A i B zawarli umowę sprzedaży, kupujący B uchylił się potem od
skutków oświadczenia woli, a sprzedawca A – nie uznając tego uchylenia – nadal domaga się zapłaty ceny sprzedaży, to jako podstawę roszczenia należy podać nie art.
84, 86 czy 88 k.c., tylko samą umowę sprzedaży (art. 535 k.c.). Przepisy dotyczące
uchylenia się od skutków oświadczenia woli należy podać później, przy dokonywaniu subsumpcji – i wtedy trzeba badać, czy roszczenie zapłaty ceny przysługuje lub
nie.
W jakiej kolejności należy sprawdzać podstawy w kodeksie? Pierwszeństwo w kształtowaniu stosunków prywatno-prawnych ma wola stron, przede wszystkim więc należy się zastanowić, czy została zawarta jakaś umowa, a jeżeli tak, to jakie prawa z niej wynikają
(roszczenia „ex contractu”) – przy uwzględnieniu przepisów ustawowych. Dopiero w
przypadku braku umowy bierze się pod uwagę podstawy roszczeń „ex lege”: najpierw te,
które zakładają stosunki podobne do umowy, takie jak roszczenia wynikające z prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia lub z culpa in contrahendo, następnie te wynikające z czynu niedozwolonego i podobnych („ex delictu”) i w końcu te wynikające z bezpodstawnego
wzbogacenia.
-z umowy
-z jednostronnej
czynności prawnej
z ustawy
- z culpa in contrahendo, art. 72 § 2 kc,
- z prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia,
art. 752 kc i.n.
- z czynu niedozwolonego, art. 415 kc i.n.,
- z bezpodstawnego wzbogacenia, art. 405 kc
i.n. (np. przesunięcie majątkowe bez tytułu),
- inne.
konstytutywne orzeczenia
sądowe
- rozwód,
- zniesienie współwłasności
- Jeśli chodzi o umowy, zasadniczym źródłem praw i obowiązków z nich wynikających są
uzgodnienia stron. W tym wypadku wystarczy pod punktem A określić umowę. Przy umowach nazwanych (czyli wymienionych w tytułach XI. i.n. księgi trzeciej k.c. albo w odrębnych ustawach) warto dodać w nawiasie normę, w której opisany jest konkretny obowiązek.
Zestawienie przepisów, które należy cytować przy podaniu podstawy, jest najdłuższe, gdy
dotyczy roszczeń wynikających z nienależytego wykonania umowy albo/i odstąpienia od
niej przez jedną ze stron (por. np. art. 494 kc). W tym przypadku uprawniony nie dochodzi
pierwotnych świadczeń, tylko praw, które przysługują mu np. dlatego, że dłużnik nie wykonał w odpowiednim czasie albo we właściwy sposób zobowiązania. Tu należy podać
przepis określający podstawę roszczenia / uprawnienia prawokształtującego, ewentualnie
wraz z przepisem określającym umowę czy stosunek prawny (np. art. 471 w zw. z art. 535
kc, art. 560 kc, art. 494 kc w zw. z art. 535 kc).
Podstawy roszczeń z umowy
Wierzyciel domaga się zachowania dłużnika, jakie
zostało pierwotnie uzgodnione w umowie
Pytanie kazusowe:
„...Czy Antoni może
wymagać od Błażeja
zapłaty ceny?”
Podstawą
prawną
może być Umowa
sprzedaży pomiędzy
Antonim a Błażejem
(art. 535)
3
Pytanie kazusowe:
„...Paweł zawarł umowę
najmu z właścicielem
domu Piotrem. Czy Paweł może wymagać od
Piotra zwrotu przedmiotu najmu?”
Wierzyciel domaga się zachowania dłużnika obok/ zamiast zachowania pierwotnie uzgodnionego w umowie.
Pytanie kazusowe:
„...Klaudia odstąpiła od umowy
sprzedaży ze sprzedawcą Małgorzatą,
z powodu wad zakupionego produktu.
Czy Klaudia może żądać zwrotu pieniędzy w wysokości ceny zakupu?
(Strony nie są konsumentami.)”
Podstawą prawną może
być art. 675 § 1 kc
Podstawą prawną może być art. 494
kc w zw. z art. 560 § 2 kc
- Jeśli roszczenie wynika nie z czynności prawnej, a z ustawy (np. z art. 405 albo z art. 415
kc), należy powołać tylko ten przepis.
- Powołując przepisy, nie wystarczy podać jedynie dany artykuł, ale jeśli zawiera on paragrafy, to należy podać również konkretny paragraf (§).
- Jeśli w stanie faktycznym pojawiają się więcej niż dwie osoby, wskazane jest określić
wyraźnie strony transakcji (jeśli np. obok stron występuje przedstawiciel albo jeśli udzielono poręczenia lub odstąpiono od wierzytelności).
Ten schemat nie daje się zastosować do wszystkich analiz roszczeń. W punkcie 1 jest on
nie dość dokładny. Zamiast pisać ogólnie w punkcie 1, że uprawnienie musiało powstać,
opracowujący kazus student powinien wymienić poszczególne ku temu przesłanki. Także
w innych punktach należy niekiedy napisać więcej, często jednak wymienianie ich jest zupełnie zbyteczne: w punktach 2, 3 i 4 chodzi o przesłanki negatywne, tzn. o wydarzenia,
które mogą doprowadzić do tego, że powstałego roszczenia nie będzie można dochodzić.
Nie trzeba ich wymieniać, jeżeli stan faktyczny nie daje ku temu wyraźnych przesłanek.
Szczególnie ważne jest powstanie roszczeń umownych. W takiej sytuacji poleca się
3. Formułowanie abstrakcyjnych przesłanek danej podstawy prawnej
Ustawa wymienia przesłanki dla różnych uprawnień, które dla większej przejrzystości po- uwzględnienie następującego schematu (- aspekty poruszone w nawiasie należy pominąć,
gdy nie budzą kontrowersji):
winny zostać najpierw przedstawione abstrakcyjnie.
1, a) Zgoda stron (...)
(b) Brak nieskuteczności
(- ze względu na ograniczoną [albo brakującą] zdolność do cz. praw.
jednego z uczestników)
(- ze względu na ewentualne uchylenie się od skutków oświadczenia woli)
(- ze względu na wymagania formalne)
(- ze względu na przedstawicielstwo pani X)...
Student może mieć kłopot z tym, jak dokładnie określić przesłanki, ponieważ wiele przesłanek zawiera kolejne przesłanki.
Na przykład: Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli zgodnie z art.
88 k.c. wymaga:
1. oświadczenia woli złożonego innej osobie pod wpływem błędu lub groźby,
2. pisemnego oświadczenia woli o uchyleniu,
3. dochowania rocznego terminu określonego w art. 88 § 2 k.c.
Rozpatrując wnikliwiej ten artykuł, okazuje się jednak, że dokładniejszej definicji
błędu i groźby w nim brak (są zawarte w art. 84 k.c. i 86 k.c.).
Najlepszy wydaje się wybór sformułowania najbardziej zwięzłego, ponieważ student podczas egzaminu ma mało czasu, a i tak musi dokładnie rozpatrzyć wszystkie przesłanki później w subsumpcji. Wymienienie przesłanek nie powinno jednak być tak ogólne, by w rozwiązaniu każdego kazusu zawarte były te same punkty (np.: tylko „umowa zawarta, umowa ważna”). Poleca się w związku z tym wymienić hasła tak, aby czytelnik wiedział, jakich rozważań może spodziewać się pod subsumpcją.
W ten sposób student może szybko udowodnić, że potrafi sensownie uporządkować długi i
skomplikowany stan faktyczny zawarty w kazusie.
Jako ogólny schemat można przyjąć:
Roszczenia
1. Powstanie roszczenia
2. Brak wygaśnięcia roszczenia
3. Nabycie roszczenia od innej osoby / brak zbycia roszczenia innej osobie
4. Możliwość dochodzenia roszczenia
Wymienione w b) punkty dotyczą przesłanek negatywnych, które należy podać tylko w razie wyraźnej potrzeby. Sformułowanie „ze względu na” zdaje się w sposób wystarczający
zaznaczać, co pod subsumpcją będzie uważane za problematyczne bez potrzeby powielania jego treści. Nie ma potrzeby wymieniać już w zarysowaniu programu analizy podprzesłanek – np. wystarczy napisać „brak nieważności ze względu na uchylenie się od skutków
o.w. przez Piotra”, natomiast sformułować poszczególne przesłanki skutecznego uchylenia
(złożenia o.w., w terminie i formie art. 88 i zgodnie z przesłankami art. 84, 86 lub 87 k.c.)
można w późniejszym miejscu.
VI. Określenie programu analizy w przypadku pytań o ustalenie sytuacji
prawnej
Przesłanki, od których zależy odpowiedź, należy określić nie tylko przy pytaniach o roszczenia, gdzie wynikają one z podstawy prawnej (jak zostało to opisane pod V.). Ten sam
wymóg występuje przy pytaniach dydaktycznych o sytuację prawną podobnych do powództw o ustalenie.
4
VII. Subsumpcja
Przykłady:
a) „Czy umowa zawarta przez Alinę z Franciszkiem jest skuteczna?”
Po określeniu przesłanek normatywnych (zob. w. pod. V. i VI.) należy dokonać subsumpb) „Czy zasadne jest ustalenie nieważności umowy ustanawiającej zastaw na obrazie na rzecz Fran- cji, czyli sprawdzić, czy przesłanki w konkretnym wypadku zostały rzeczywiście spełniociszka”
ne. Subsumpcja stanowi jądro analizy prawniczej. Na egzaminie ten, kto chce otrzymać
c) „Czy zachodziły przesłanki do sporządzania przez Adama testamentu ustnego.”
lepszą ocenę, musi wykazać się swoimi umiejętnościami przy dokonaniu subsumpcji. Anad) „Czy Antoni stał się właścicielem sekretarzyka?”
lizując spełnienie przesłanek, może się wykazać znajomością dogmatyki, zdolnością do
e) „Czy brak stwierdzenia nabycia spadku ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy?”
rozpoznawania istoty rzeczy i umiejętnością wyrażania się w sposób prawniczy. Powinien
f) „Kto i na jakiej podstawie odziedziczył spadek po Adamie?”
jednak pamiętać o tym, że ma do dyspozycji niewiele czasu.2
Np: W punkcie B powiedzieliśmy, że „zgodne oświadczenie woli” należy wymienić
przy każdym roszczeniu, które zakłada zawarcie umowy. Z tego powodu „zgodne
oświadczenie woli” musi pojawić się również w punkcie C, ale – o ile nie rodzi ono
żadnych problemów prawnych – wymaga tutaj tylko krótkiego zdania („Umowa powstała w wyniku jednobrzmiących oświadczeń A i B 23.05.”)
Inaczej postępuje się, gdy jest kwestią sporną, czy przesłanki stanu faktycznego zostały
spełnione, ponieważ możliwych jest kilka wykładni. W tym wypadku najlepszy jest następujący schemat:
Z reguły pytania takie stanowią element konieczny do odpowiedzi na pytanie o roszczenie.
W pierwszym udzieleniu odpowiedzi należy w najbardziej ogólny sposób sformułować, od
czego zależy odpowiedź, a potem po kolei wymienić i sprawdzić przesłanki.
Tak np. przy roszczeniach, których podstawą jest umowa, także należy badać skuteczność
umowy, o co pytano w przykładach a) i b). Odpowiedź powinna zatem, jak przedstawiono
pod V. in fine, polegać na sprawdzaniu po kolei ewentualnie spełnionych przepisów z
sankcją nieważności umowy, krok po kroku: „Umowa może być nieważna ze względu na
formę albo ze względu na przedstawicielstwo pana A...” lub „Zasadnie będzie ustalenie
nieważności umowy ustanawiającej zastaw wtedy, kiedy umowa ta jest nieważna. Aby
była ważna i skuteczna, musi ona spełnić przesłanki wymienione w art. .. oraz nie może
być nieskuteczna ze względu na.....”. Odpowiednio odpowiedź na c) można zacząć przez:
„Przesłanki pozytywne testamentu ustnego zawiera art... poza tym nie mogą zachodzić
inne powody nieskuteczności.... Innym powodem nieskuteczności testamentu może stanowić fakt, że Adam w chwili sporządzenia testamentu miał 15 lat.... Zgodnie z art...”
Ustalenie, kto jest właścicielem rzeczy, jest pierwszą przesłanką roszczenia z art. 222 § 1.
Tak samo przy udzielaniu odpowiedzi na pytanie, czy takie roszczenie przysługuje (jak w
pytaniu d)), poleca się strukturę chronologiczną, zaczynającą od pierwszego bezspornego
stanu własności, a następnie wykazującą po kolei zdarzenia wymienione w stanie faktycznym pod kątem tego, czy nie prowadziły na podstawie jakiejś normy prawnej do zmiany
tego stanu: „Na początku właścicielem była Agata. Na podstawie art. 155 ust. 1 k.c. mogła
utracić własność na rzecz Klaudiusza przez zawarcie między nimi umowy sprzedaży”.
Na e) pierwsze zdanie odpowiedzi można sformułować w ten sposób: „Przesłanki rozstrzygnięcia sprawy są zgodnie z art.... następujące:...”.
Także przy udzieleniu odpowiedzi na f) już początek odpowiedzi powinien powiązać treść
pytania z ramami normatywnymi: „Zgodnie z art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu [a teraz po kolei należy sprawdzać, czy został testament, czy
nie zachodzą powody jego bezskuteczności, co z niego wynika – a pomocniczo, jeśli nie
określa dziedziczenia, badać przepisy o dziedziczeniu ustawowym].”
1. Przytoczenie przesłanek stanu faktycznego (np.: dla art. 14 § 1: umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego – to jest właściwie cały zespół
przesłanek stanu faktycznego)
2. Definicja (wyjaśnienie albo opis) cechy danej przesłanki albo podanie kryteriów (np.:
umowa wykonywana przez większość osób, ceny nie są wygórowane, służy do zaspokajania zwykłych potrzeb ludzi).
3. Porównanie własnej definicji ze stanem faktycznym (tak np. w przypadku przejazdu taksówką: zwykłe potrzeby transportu można regularnie zaspakajać korzystając ze środków
transportu publicznego. Podróż taksówką jest natomiast luksusem i wykracza tym samym
poza zwykłe potrzeby. Dlatego też przejazdów taksówką nie można zaliczyć do „drobnych,
bieżących spraw życia codziennego”).
Dłuższe rozważania są tylko wówczas potrzebne, gdy jakaś kwestia jest problematyczna (należy się zastanawiać zatem, jakie istnieją możliwości wykładni danego przepisu, przedstawić, wybrać jedną z nich i podać zatem argumenty; o tym, że istnieje wielość wykładni
najłatwiej pamiętać, jeśli się najpierw szuka argumentów dla pozycji jednej strony sporu, a
potem drugiej). Jest tu też miejsce na pokazanie, do jakiego wyniku można dojść przy po2
Lepiej napisać coś, choćby krótko, przy każdym z 6 kazusów na egzaminie niż skupić się
jedynie na pierwszych dwóch. Lepsze są zwięzłe i rzeczowe odpowiedzi aniżeli rozwlekłe
wywody, w których egzaminowany będzie się starał wykazać, zbędną przy rozwiązywaniu
kazusów, encyklopedyczną wiedzą, zwłaszcza, jeżeli będzie miał on niewyraźne pismo.
5
2. Brak nieskuteczności ze względu na wiek Darka
a) Umowa zawarta w drobnych sprawach życia codziennego
b) Umowa wykonana”
mocy różnych metod (wykładnia językowa, wykładnia systemowa, wykładnia historyczna,
wykładnia funkcjonalna) i podanie, której z nich należy dać pierwszeństwo.
Jest wprawdzie dobrze wiedzieć, jak doktryna i orzecznictwo sądowe rozstrzygają dany
problem, nie brzmi to jednak zbyt przekonująco, gdy napisze się, że: „Zgodnie z orzecznictwem SN podróż taksówką nie spełnia art. 14 § 2.” Warto jednak znać kryteria orzecznictwa i ewentualne inne punkty widzenia prezentowane w literaturze i wspomnieć o nich
w punkcie 2 i 3.3
Odnośnie słownictwa: przy rozważaniu argumentów, jak również przy podawaniu własnego rozstrzygnięcia, subiektywne wtrącenia, takie jak „uważam” lub „moim zdaniem” są
zbędne tak samo jak wzmocnienia typu „naturalnie”, czy „z cała pewnością”. I bez tych
wtrąceń jest jasne, że inni mogą mieć odmienne zdanie; wzmocnienia te sprawiają wrażenie, że jakaś rzecz nie jest oczywista, w przeciwnym razie autor uważałby za wystarczające podanie argumentów.
Na końcu rozwiązania należy przedstawić odpowiedź na pytanie zadawane przez egzaminatora. Eleganckie będzie takie sformułowanie odpowiedzi, które prowadzi czytelnika
krok po kroku z powrotem do pytania, w rodzaju: „Skoro termin z art. 88 § 2 k.c. nie był
zachowany, to uchylenie było nieskuteczne. Tym samym nie nastąpiła bezskuteczność ze
względu na uchylenie. Ponieważ przesłanki roszczenia są w ten sposób spełnione, roszczenie przysługuje. Arek zasadnie domaga się od Magdy zapłaty.”
C. Subsumpcja
1. Do zawarcia umowy wymagane są zgodne oświadczenia woli obu stron (por. art. 70 § 1 kc).
Tutaj nie miało miejsca ani wyraźne oświadczenie ze strony Darka, ani ze strony MPK albo ich
przedstawicieli.
Darek poprzez wejście do tramwaju w sposób dorozumiany (art. 60 kc) w tych okolicznościach
wyraził wolę przejazdu MPK.
MPK pozwalając pasażerom na wsiadanie do swoich tramwajów, daje do zrozumienia, że za mierza ich przewieźć i w ten sposób wyraża wolę zawarcia umowy.
2. Zasadniczo oświadczenie woli dziewięcioletniego Darka jako osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych (art. 12 kc) jest bezskuteczne (art. 14 kc), chyba że przytoczony stan
faktyczny spełnia przesłanki zawarte w art. 14 § 2 kc:
Art. 14 § 2 kc dotyczy umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia
codziennego. Należą do nich te usługi, z których korzysta większość osób; ceny za nie mogą
być wygórowane i muszą one służyć do zaspokojenia potrzeb zwykłych ludzi. Wymagania te są
spełnione w przypadku przewozu tramwajem. Kolejną przesłanką ważności umowy zawartej
przez Darka jest jej wykonanie przez obie strony. W tym wypadku MPK przewożąc Darka wykonał swój obowiązek, Darek jednak nie zapłacił za tę usługę, tzn. nie spełnił świadczenia.
Można się zastanawiać czy zgodnie z art. 14 § 2 k.c. dla ważności umowy wystarczy wykonanie jej przez jedną ze stron. Wykładnia gramatyczna pod "wykonaniem" każe raczej rozumieć
zupełne spełnienie świadczeń przez każdą ze stron. Takie rozumowanie przepisu wspiera wykładnia teleologiczna. Sensem art. 14 k.c. jest ochronić osobą niezdolną do czynności prawnych
przed sytuacją, w której stanie się dłużnikiem w wyniku dokonanej przez nią czynności prawnej. Wyjątek z art. 14 § 2 k.c. można uzasadniać tym, że przy pewnych czynnościach małej
wagi, przy których doszło do wymiany świadczeń, nie warto odwracać skutków tych czynności
przez uznanie ich za nieważne. Z powyższego wynika, iż nie należy uznać za objętą wyjątkiem
z art. 14 § 2 k.c. sytuacji, w której tylko jedna ze stron wykonała świadczenie.
Dlatego też nie można uznać umowy za wykonaną.
Tym samym przesłanki art. 14 § 2 kc nie zostały spełnione, dlatego umowa nie była ważna i
roszczenie nie jest zasadne.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
VIII. Przykład: (prosty) kazus i jego rozwiązanie
„Kazus: 9-letni Darek jedzie w Krakowie tramwajem bez biletu. Kiedy D dojeżdża do
celu, kontroler żąda okazania biletu; kiedy zaś okazuje się, że Darek go nie ma, żąda zapłaty za bilet. Czy roszczenie o zapłatę za bilet jest zasadne? (Uwaga autora kazusu: Na
potrzeby egzaminu należy sprawdzać tylko przepisy prawa przewozowego)”
A. Podstawa prawna
Podstawą prawną roszczenia może być umowa przewozu między D i MPK, art. 774 kc
B. Przesłanki
Jako przesłanki należy sprawdzać:
1. Zawarcie umowy przewozu pomiędzy Darkiem i przewoźnikiem,
3
Można co prawda przy okazji zwrócić uwagę, że przytoczone argumenty nie zostały wymyślone przez egzaminowanego, ale pochodzą od autorytetów prawnych, jednak na egzaminie wygląda też całkiem dobrze, jeżeli student sprawia wrażenie, jakby je spontanicznie
wymyślił.
Ulrich Ernst (przekład: K. Fąfara; konsultacja językowa: Z.W; konsultacja merytoryczna: W. Iwaniec, M. Pecyna, mec. T. Olejnik; uwagi do w. 01-2010: P. Tacik, A. Borgosz, M. Kućka) - Nn. skrypt
wyraża poglądy osobiste autora. stan - 2.04.2013
6