Wiedza Prawnicza 2/2015

Transkrypt

Wiedza Prawnicza
2/2015
SPIS TREŚCI:
Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2014 r., sygn. I KZP
2/14……………………………………………………………………………………………………………………………..….3
Michał Najman
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2012 r., II PK 3/12…………………...…..10
Mateusz Gajda
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2013 r., II PK 208/12, Ochrona przed
zwolnieniem działacza związku zawodowego……………………………………………………………..…18
Aleksandra Pietras
Przesłanka nieskazitelnego charakteru i rękojmi prawidłowego wykonywania zawodu
radcy prawnego w orzecznictwie sądów administracyjnych……………………………………...……25
Paulina Konarska
Zarys roli i funkcjonowania Partii Demokratycznej w amerykańskim systemie
partyjnym…..……………………………………………………………………………………………………………….....31
Urszula Księżpolska
Zawarcie cywilnego związku małżeńskiego w polskim porządku prawnym……………….……43
Beata Sadowska, Justyna Sadowska
Wiedza Prawnicza nr 1/2015
Strona 1
REDAKCJA I WYDAWNICTWO: 91-015 Łódź, ul. Gandhiego 20/29
REDAKTOR NACZELNY I WYDAWCA: Kamil Łukasz Deptuła
SEKRETARZ REDAKCJI: Mariusz Wiesław Stobiecki (telefon: 531887780)
CZŁONKOWIE KOLEGIUM REDAKCYJNEGO: Marcin Berent, Kamil Łukasz Deptuła,
Mariusz Wiesław Stobiecki, Marcin Krzemiński,
KONSULTANT REDAKCJI ds. PRAWNYCH: Robert Teler
ASYSTENCI MERYTORYCZNI: Szymon Drab, Wojciech Zwoliński, Aneta Sobczyk
MIEJSCE I DATA WYDANIA NUMERU 2/2015: Łódź, 30 kwietnia 2015 roku
DRUK: Drukarnia Cyfrowa „PIKTOR” s.c.
NUMER ISSN: 2080-4202
NUMER WPISU DO REJESTRU CZASOPISM:1095
ADRES INTERNETOWY: www.wiedzaprawnicza.pl
ADRES E-MAIL: [email protected]
RADA NAUKOWA: dr Michał Krakowiak, dr Paweł Baranowski, mec. Marcin Krzemiński
Redakcja pragnie serdecznie podziękować za owocną współpracę i życzliwe uwagi
wszystkim tym, którzy przyczynili się do rozwoju naszego czasopisma.
Szczególne podziękowania kierujemy do: prof. nadzw. dra hab. Witolda Kuleszy,
prof. zw. dra hab. Zbigniewa Górala, dr hab. Marzeny Dyjakowskiej,
dr Katarzyny Wlaźlak oraz dra Tomasza Brzezickiego.
Strona 2
Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 27 marca 2014 r., sygn. I KZP 2/14
Michał Najman
Teza rozstrzygająca
Przepis art. 245 k.k. posługuje się
znamionami groźby bezprawnej w rozumieniu definicji zawartej w art. 115 § 12 k.k.,
która nie zawiera wyrażonego wprost wymogu, aby określone tam zachowania wywołały
wywarcia wpływu na świadków używał
groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonych,
w ten sposób, że groził im pozbawieniem
życia w przypadku powiadomienia policji
o nielegalnym posiadaniu przez niego broni
palnej.
w zagrożonym uzasadnioną obawę spełnie-
II. Sąd Okręgowy w Z. podejmując
nia groźby, natomiast ten ostatni skutek
próbę samodzielnego rozstrzygnięcia zaga-
ustawodawca wiąże - i to pośrednio - z posta-
dnienia opowiedział się za stanowiskiem,
cią groźby opisaną w art. 190 k.k.
że wzbudzenie uzasadnionej obawy iż zosta-
Stan faktyczny
I. Postanowienie Sądu Najwyższego
(dalej jako SN), z którego pochodzi powyższa teza dotyczy wątpliwości Sądu Okręgowego w Zamościu rozpatrującego apelację
od wyroku Sądu Rejonowego w Zamościu
(sygn. VII K 1227/11) z dnia 20 sierpnia
2013r. "Czy dla odpowiedzialności z art. 245
k.k., w sytuacji, w której sprawca w celu
wywarcia wpływu na świadka używa groźby
bezprawnej w postaci groźby karalnej, określonej w art. 190 § 1 k.k., konieczne jest ustalenie, że groźba wzbudza uzasadnioną obawę, że będzie spełniona?". W wyroku Sądu
Rejonowego w Z. oskarżony W.R. został
uznany za winnego sześciu zarzucanych
mu czynów, z czego czterech (pkt. III (trzeci), IV (czwarty), V (piąty), VI (szósty))
wyczerpujących znamiona określone w art.
245 k.k., a polegających na tym, że w celu
nie spełniona, nie jest znamieniem przestępstwa określonego w art. 245 k.k.
III. SN postanowił odmówić podjęcia
uchwał podzielając opinię prokuratora Prokuratury Generalnej (dalej jako prokurator)
zawartą w piśmie z dnia 17 lutego 2014 r.,
w którym prokurator wniósł o odmowę
podjęcia uchwały w tej sprawie, uzasadniając, że Sąd Okręgowy w Z. zajął już w istocie
stanowisko interpretacyjne w tej sprawie,
opowiadając się jednoznacznie za tym kierunkiem wykładni przepisu art. 245 k.k.,
który nie traktuje powstania uzasadnionej
obawy spełnienia groźby jako znamienia
groźby bezprawnej. Zdaniem prokuratora
przedstawione zagadnienie nie dotyczy
tego, czy wzbudzenie uzasadnionej obawy
jest znamieniem groźby bezprawnej, o której mowa w art. 245 k.k., a tego, czy istnieje wymóg zawarcia takiego stwierdzenia
w opisie czynu zamieszczonym w sentencji
Strona 3
wyroku skazującego. Prokurator uzasadnia-
na oraz groźba karalna. W doktrynie przyj-
jąc przytoczył postanowienie SN z dnia 14
muje się niekiedy trzeci rodzaj groźby
lutego 2013 r. (sygn. II KK 120/12): "Zaak-
w k.k. tzw. groźby kwalifikowanej, użytej
ceptowanie poglądu, że groźba bezprawna
w art. 166 § 1, 280 § 1; art. 281, 282 oraz
musi również realnie wpływać na psychikę
289 § 3 k.k., ujętej jako „groźba (natychmia-
zagrożonego nie oznacza jednak, że w każ-
stowego) użycia przemocy/gwałtu”1.
dym przypadku popełnienia przestępstwa
znamiennego groźbą bezprawną należy
wskazać w opisie czynu, iż groźba wzbudzi-
Najszerszym pojęciem jest groźba bezprawna opisana w art. 115 § 12 k.k. obejmująca:
ła w zagrożonym uzasadnioną obawę,
1) groźbę karalną,
że będzie spełniona, tak jak to jest koniecz-
2) groźbę spowodowania postępowa-
ne w przypadku przestępstwa z art. 190 § 1
nia karnego (o ile nie stanowi ona
k.k.".
zapowiedzi spowodowania postęIV. Pomimo postanowienie odmowy
powania karnego, mającego na celu
podjęcia uchwały przez SN, warto jednak
jedynie ochronę prawa naruszonego
zwrócić uwagę na szereg problemów inter-
przestępstwem) oraz
pretacyjnych, które stwarza pojęcia groźby
3) groźbę
bezprawnej oraz groźby karalnej w polskim
jego osoby najbliższej.
nionej obawy, że będzie ona spełniona”.
pojęciem
groźby
bezprawnej
a groźby karalnej
I. Odnośnie zaistniałego stanu fak-
wiadomości
uwłaczającej czci zagrożonego lub
prawie oraz związanej z tą drugą „uzasad-
Zależność pomiędzy ustawowym
rozgłoszenia
Wynika stąd, iż każda groźba karalna jest
groźbą bezprawną, natomiast z groźbą bezprawną niebędącą groźbą karalną mamy
do czynienia tylko w przypadkach wyżej
wymienionych w ppkt. 2 i 3.2
tycznego, uważam, że teza rozstrzygająca
SN jest niepoprawna przez niewłaściwą
wykładnię art. 115 § 12 k.k. oraz związanego z nim art. 190 § 1 k.k.. Rozważania
na temat mojej krytycznej opinii glosowanej
tezy rozpocznę od pojęcia groźby w polskim
prawie karnym.
II. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997
r. Kodeks karny ustawodawca wyróżnia
dwa rodzaje groźby. Są to: groźba bezprawWiedza Prawnicza nr 2/2015
Nazar-Gutowska Katarzyna, „Groźba bezprawna w polskim prawie karnym”, WKP 2012
2 Sąd Okręgowy w Z. uzasadniając podjętą
wykładnię, iż skoro uzasadniona obawa odnosi
się tylko do groźby karalnej, to w przypadkach
ppkt. 2 i 3 opisanych wyżej nie ma ona zastosowania, co jest nieracjonalne. W sporze tym stanowisko zajmuje W. Makowski, którego zdaniem
„istota przestępstwa nie tkwi w tym, że sprawca
dotknął na czci pokrzywdzonego lub jego najbliższych (…), ale w tym, że uczynił to w takiej
formie lub okolicznościach, iż w pojęciu środowiska czyn ten musi uchodzić za wyraz pogardy
także w stosunku do pozornie pośrednio dotkniętej osoby" (Makowski W., Encyklopedia pod1
Strona 4
Pojęcie groźby karalnej zawarte w art. 190 §
groźbą karalną, co wynika z brzmieniem
1 k.k. związanym z art. 115 § 12 k.k., mówi,
art. 245 k.k. („Kto używa przemocy lub groź-
że: „Kto grozi innej osobie popełnieniem
by bezprawnej (…)”), gdyż jak wykazałem
przestępstwa na jej szkodę lub szkodę
powyżej, każda groźba karalna jest groźbą
osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbu-
bezprawną. W związku z tym powstaje
dza w zagrożonym uzasadnioną obawę,
konieczność spełnienia drugiej przesłanki
że będzie spełniona podlega (…) karze (…)”.
niezbędnej do pociągnięcia do odpowie-
To znaczy, aby móc pociągnąć do odpowie-
dzialności karnej z art. 190 § 1 k.k., tj. wzbu-
dzialności karnej z art. 190 § 1 k.k. i zaliczyć
dzenia uzasadnionej obawy u zagrożone-
przestępstwo jako występek groźby karal-
go spełnieniem groźby. Niepoprawna jest
nej spełnione zostać muszą dwie przesłanki:
zatem glosowana teza SN.
groźba popełnienia przestępstwa na szkodę
innej osoby oraz wzbudzenie przez tę groźbę uzasadnionej obawy u zagrożonego,
że będzie spełniona3. Zaznaczyć więc należy,
że przy wystąpieniu znamienia groźby
popełnienia przestępstwa na szkodę innej
osoby, groźbę tę należy rozpatrywać jako
groźbę karalną.
IV. Ponadto, stwierdzenie zawarte
w glosowanej tezie jest niezgodne z powszechnie przyjętą zasadą koherentności
systemu prawa. Mając do czynienie z konstrukcją występującą w art. 115 § 12 k.k.
uznawać należy art. 190 § 1 k.k. jako składową art. 115 § 12 k.k.4 i skutki prawne
związane z pojęciem groźby bezprawnej
III. Odnosząc się do przedstawione-
wyciągać w odniesieniu do art. 190 § 1 k.k.,
go stanu faktycznego w cz. I, widać że groź-
gdyż założeniem ustawodawcy było kohe-
ba W.R. jest groźbą popełnienia przestęp-
rentne funkcjonowanie art. 190 § 1 k.k. oraz
stwa na szkodę innej osoby, zatem jest ona
art. 115 § 12 k.k. Wniosek ten wysnuwam
z przeanalizowania k.k., w którym ustawo-
ręczna prawa karnego, t. IV, Warszawa 1938–
1939, s. 1155) oraz M. Surkont: „[nie] jest istotna
prawdziwość czy nieprawdziwość danych, leżących u podstaw groźby [spowodowania postępowania karnego], a także świadomość tej nieprawdziwości. Groźba zachowuje taki charakter
zarówno wtedy, gdy opiera się na faktach zmyślonych(…)” (Surkont M., Groźba spowodowania
postępowania karnego jako postać groźby bezprawnej w polskim prawie karnym, Palestra
1993, nr 9–10).
3 W art. 190 § 2 k.k. ustawodawca typizuje przestępstwo groźby karalnej jako przestępstwo
ścigane na wniosek pokrzywdzonego. W omawianym stanie faktycznym groźba karalna traktowana jest jako składowa przestępstwa opisanego w art. 245 k.k.. Tryb ścigania nie ma zatem
znaczenia w prowadzonym wywodzie i będzie
pomijany.
dawca ani razu nie używa pojęcia groźby
karalnej poza zatytułowaniem art. 190 § 1.
Używa jedynie pojęcia groźby bezprawnej
np. art. 119 § 1, art. 124 § 1, i in., oraz groźby np. art. 64 § 2, art. 115 § 3, § 20 pkt. 3,
art. 166 § 1, art. 264 § 2. Wywód ten prowadzi do konkluzji pokazującej, iż ustawodawca traktuje art. 115 § 12 i art. 190 § 1 k.k.
Marek Mozgawa (red.), Magdalena BudynKulik, Patrycja Kozłowska-Kalisz, Marek Kulik
„Kodeks karny. Komentarz, wyd. VI – stan prawny 2014.09.01)”
4
Strona 5
jako koherentne, tj. odnoszące się do jednej
lutego 2007r. (sygn. WA 5/07) stanowiąc:
normy prawnej i wzajemnie uzupełniające
[„O spełnieniu (…) przesłanki, warunkującej
się, a nie jako dwie różne normy prawne.
odpowiedzialność (…) z art. 190 § 1 k.k.,
V. Wyraźnie zatem widać iż w rozpatrywanym wyroku Sądu Okręgowego
w Z. oraz glosowanym postanowieniu SN
popełniony został błąd do właściwego rozumienia zależności pomiędzy pojęciami groźby bezprawnej i groźby karalnej.
można mówić wtedy, gdy przeciętny człowiek
o porównywalnych do ofiary cechach osobowości, psychiki, intelektu i umysłowości,
w
porównywalnych
warunkach
uznałby
tę groźbę za realną i wzbudzającą obawę”].
W mojej opinii tworzenie uniwersalnego
wzorca, jako wyznacznika uzasadnionej
Przesłanka subiektywna groźby
obawy u zagrożonego jest bezzasadne, gdyż
karalnej
w wielu sytuacjach nie będzie ono miało
I. Warto zaznaczyć, że groźba karalna to przestępstwo materialne, czyli skutkowe (postanowienie SN z 16 lutego 2010 r;
sygn. V KK 351/09), w przeciwieństwie
do groźby bezprawnej z art. 115 § 12 k.k.
(w ppkt. 2 i 3 wymienionych wyżej), która
jest przestępstwem formalnym. Odpowiedzialność karna z art. 190 § 1 k.k. jest więc
uzależniona od wystąpienia skutku groźby,
czyli uzasadnionej obawy przed jej spełnieniem (tzw. przesłanki subiektywnej groźby
karalnej). Biorąc pod uwagę wartość chronionego dobra przez art. 190 § 1 k.k., którą
jest „wolność od obawy, strachu” (syng. IV
KKN 508/99), przesłanka ta powinna być
rozpatrywana indywidualnie dla każdego
przypadku przez „dokonywanie wnikliwej
oceny zachowania pokrzywdzonego „chociażby z tego powodu, że zachowanie
to może zostać wykorzystane także w innych celach” (postanowienie SN z 15 lutego
2007r., sygn. IV KK 273/06). Nieco inne
stanowisko zajmuje SN w wyroku z dnia 16
żadnego zastosowania (np. wykorzystanie
przez kierującego wiedzy na temat fobii
osoby, do której groźba jest kierowana, które u „przeciętnego człowieka” mogą nie
wzbudzać żadnej obawy). Sytuacja jest bardziej skomplikowana, gdy pokrzywdzonym
jest państwo lub organy odpowiedzialne
za jego bezpieczeństwo i funkcjonowanie,
w tym osoby pełniące funkcje publiczne.
Rodzi to pytanie, czy obawa u adresata
groźby karalnej, będącego osobą pełniącą
funkcje publiczne, powinna być uzasadniona
równie subiektywnie jak w przypadku osób
prywatnych (SN w uzasadnieniu glosowanego postanowienia nie przyjmuje jednoznacznego stanowiska), czy wymóg tej przesłanki może mieć charakter drugorzędny
ze względu na wspólny interes społeczny.
Art. 245 k.k. chroni wspólny interes społeczny
poprzez
zapewnienie
prawidło-
wości przebiegu postępowania procesowego. Ponieważ nie sposób zbadać co prezentuje większą wartość (wolność jednostki czy
prawidłowe
funkcjonowanie
społeczeńStrona 6
stwa) należy przyjąć założenie, iż są one
to mamy do czynienia z groźbą karalną, czyli
równorzędne, zatem obie przesłanki groźby
warunek wzbudzenia u zagrożonego uza-
karalnej w obu przypadkach powinny zostać
sadnionej obawy jest konieczny, w przeciw-
spełnione.
nym razie naruszałoby to spójność ustawy
II. Problem ten występuje w omawianym stanie faktycznym. Oskarżony W.R.
naruszył zarówno sferę wolności od obawy
(groźba do świadka) jak i utrudniał pracę
sądu (wywiera wpływ na świadka) czego
k.k.. Dlatego, w mojej opinii, sformułowanie
potwierdzające wzbudzenie u zagrożonego
groźbą uzasadnionej obawy spełnienia tej
groźby powinno zostać umieszczone w treści wyroku.
nie podważa SN. Warto zaznaczyć także,
II. Paradoksem jest, że Sąd Okręgo-
że obawy poszkodowanych w tej sprawie
wy w Z. wydający wyrok na skutek apelacji,
nie były bezpodstawne, bo oskarżony posia-
wniesionej przez prokuratora od wyroku
dał nielegalnie broń, o czym poszkodowani
Sądu Rejonowego w Z. zmienił „zaskarżony
wiedzieli, zatem przesłanka subiektywna
wyrok w ten sposób, że opisy czynów przy-
groźby karalnej została spełniona.
pisanych oskarżonemu w punktach III (trze-
Umieszczenie w wyroku subiektywnej przesłanki groźby karalnej
cim), IV (czwartym) i V (piątym) uzupełnia o stwierdzenie, że groźby wzbudziły
w zagrożonych uzasadnią obawę że zosta-
I. Kolejną kwestią jest kwestia for-
ną spełnione”(wyrok Sądu Okręgowego
malna, czyli czy w wyroku przy uznaniu
w Zamościu z dnia 19 maja 2014r., sygn. II
za winnego przestępstwa z art. 245 k.k.
Ka 856/13)5 jednak w uzasadnieniu nie
powinien znaleźć się zwrot potwierdzający
powołał się na glosowane postanowienie SN
wzbudzenie u pokrzywdzonego uzasadnio-
tylko na wcześniejsze orzeczenia SN (posta-
nej obawy. SN w uzasadnieniu glosowanego
nowieniu z dnia 4 kwietnia 2013r., II KK
postanowienie mówi, że: „Na gruncie art.
71/13 - OSNKW 2013/8/65, postanowienie
245 k.k. subiektywny element groźby bez-
z 28.06.2007r., II KK 101/07, postanowienie
prawnej w postaci uzasadnionej obawy jej
z 18.10.2011r., V KK 193/11, czy postano-
spełnienia jest z reguły możliwy do zidentyfi-
wienie z 18.02.2009r., IV KK 303/08 -
kowania i nie ma szczególnych racji przema-
OSNwSK 1/09, p.451).
wiających przeciwko umieszczeniu go w opisie zachowania sprawcy czynu zabronionego”. Moim zdaniem stanowisko to jest błędne. Jak wykazałem w wcześniejszej części
wywodu, jeżeli groźba zawiera w sobie
zagrożenie
popełnienia
przestępstwa,
www.orzeczenia.zamosc.so.gov.pl/content/$N
/153020000001006_II_Ka_000856_2013_Uz_20
14-05-19_001
5
Strona 7
Podsumowanie
Podsumowując
ścia do każdego przypadku. Po kolejne: jeżezaznaczyć
należy
co następujące: po pierwsze groźba karalna
jest szczególnym przypadkiem groźby bezprawnej zarówno co do treści jak i przesłanek jej zaistnienia. Na jej treść składa się
wyrażenie groźby przestępstwa nie będące-
li przestępstwo, w którym groźba bezprawna jest jedną z możliwości popełnienia tego
przestępstwa, przy czym spełnia ona jednocześnie oba znamiona groźby karalnej,
wówczas znamiona te powinny zostać
zawarte w wyroku.
go groźbą spowodowania postępowania
Warto zwrócić uwagę na możliwość
karnego ani groźbą rozgłoszenia wiadomo-
występowania groźby karalnej jako prze-
ści uwłaczającej czci zagrożonego lub jego
stępstwo samodzielne, jak również jako
osoby
groźba
część składowa innych przestępstw (jak
ta powinna wzbudzić u zagrożonego groźbą
w art. 245 k.k.) i pod tą drugą postacią
uzasadnioną obawę, ponieważ jest to prze-
występuje najczęściej w k.k. W obu przy-
stępstwo materialne. Nie ma znaczenia jaki
padkach przesłanki formalne tego występku
charakter ma przestępstwo, w którym groź-
powinny być traktowane jednakowo.
najbliższej,
przy
czym
ba bezprawna jest jedną z możliwości
popełnienia tego przestępstwa (tak jak
w glosowanym przypadku, przestępstwo
z art. 245 k.k. ma charakter formalny,
a groźba karalna ma charakter materialny).
Uwzględniając przytoczone i udowodnione przeze mnie rację odnoszę się krytycznie zarówno do tezy jak i uzasadnienia
glosowanego postanowienia SN.
Po wtóre: jeżeli artykuł k.k. stanowi:
„kto używa (…) groźby bezprawnej (…)”,
a w stanie faktycznym groźba ta wystąpiła
pod postacią groźby popełnienia przestęp-
Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego
stwa nie będącego groźbą spowodowania
z dnia 27 marca 2014 r., sygn. I KZP 2/14.
postępowania karnego ani groźbą rozgło-
Rozważania na temat zależności pojęć groź-
szenia wiadomości uwłaczającej czci zagro-
by bezprawnej i karalnej w polskim prawie
żonego lub jego osoby najbliższej wówczas
karnym w doktrynie i orzecznictwie.
groźbę tę należy traktować jako groźbę karalną, a w szczególności stosować się art.
190 § 1 k.k. tj. dążyć do ustalenia czy groźba
ta wywołała u zagrożonego groźbą uzasadnioną obawę jej spełnienia, poprzez dokonanie wnikliwej oceny zachowania pokrzywdzonego nie stosując się do uniwersalnych
Gloss to decree of the Supreme Court of Republic of Poland of 27 of March 2014., sign. I
KZP 2/14. Reflections on the relationship
between concept of illegal and punishable
threat in polish criminal law in doctrine and
judicature.
kryteriów, lecz do indywidualnego podejWiedza Prawnicza nr 2/2015
Strona 8
Słowa kluczowe: groźba bezprawna, groź-
Keywords: illegal threat, punishable threat,
ba karalna, glosa, postanowienie SN
gloss, decree of Supreme Court of Republic
of Poland
Strona 9
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 2 sierpnia 2012 r., II PK 3/12
Mateusz Gajda
Uwagi wstępne
Stan faktyczny
Glosowany wyrok Sądu Najwyższego
Skarżąca była zatrudniona w Szkole
zasadniczo odnosi się do dwóch kwestii.
Podstawowej na stanowisku nauczyciela
Pierwszą z nich jest zastosowanie art. 39
mianowanego. Jej praca nie była oceniana
kodeksu pracy (dalej KP) normującego
pozytywnie ze względu na liczne uchybienia
szczególną ochronę przed wypowiedzeniem
podczas przeprowadzania lekcji, oceniania
w wieku przedemerytalnym do stosunków
uczniów, kontaktów z rodzicami. Skarżącej
pracy opartych na innej niż umowa o pracę
została wystawiona negatywna ocena pracy,
podstawie
pracowniczego.
od której zostało wniesione, ostatecznie
Zdaniem Sądu Najwyższego przepis nie
nieuwzględnione, odwołanie do Kuratorium
ma zakresu wykraczającego poza umowę
Oświaty. W konsekwencji zaistniałej sytua-
o pracę. W konsekwencji nie jest możliwe
cji stosunek pracy został rozwiązany obliga-
objęcie ochroną przedemerytalną nauczy-
toryjnie na podstawie art. 23 ust. 1 pkt. 5
ciela mianowanego w szczególności, gdy
KN, tj. na podstawie uzyskania przez nau-
stosunek pracy uległ rozwiązaniu wskutek
czycielkę negatywnej oceny pracy.
zatrudnienia
uzyskania negatywnej oceny pracy. Tym
samym, Sąd Najwyższy odniósł się także
Stanowisko Sądu Najwyższego
pośrednio do problemu stosowania przepi-
Przedmiotowe orzeczenie opiera się
sów KP w sytuacji nieobjęcia regulacją
na założeniu, iż przepis art. 39 KP nie
spraw wynikających ze stosunku pracy
ma zakresu wykraczającego poza umowę
przez Kartę Nauczyciela (dalej KN).
o pracę, a więc nie może być zastosowany
Orzeczenie jest kolejnym przejawem
linii orzeczniczej błędnie uznającej ochronę
przedemerytalną za instytucję mającą ograniczony
zakres
regulacji.
Wydaje
się,
że w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego do 67 roku życia oraz zasadniczymi nowelizacjami KN w ostatnich latach
wykładnia przyjęta przez Sąd Najwyższy
powinna ulec fundamentalnej rewizji.
do stosunków pracy opartych na innych
podstawach zatrudnienia pracowniczego.
Zdaniem Sądu Najwyższego KN jako pragmatyka w sposób zupełny i wyczerpujący
reguluje materię związaną z bytem i trwałością stosunku pracy. W związku z tym, brak
wyraźnego wyłączenia zastosowania art. 39
KP nie może być uznany jako dorozumiane
włączenie tego przepisu, który w szczególności nie może mieć zastosowania w przyStrona 10
padku rozwiązania stosunku pracy nauczy-
W związku z powyższym można
ciela mianowanego w razie uzyskania nega-
przyjąć, iż we współczesnym starzejącym
tywnej oceny pracy.
się społeczeństwie art. 39 KP stanowi jedną
Analiza stanowiska Sądu Najwyższego
z podstawowych gwarancji, która daje szansę na nabycie prawa do emerytury4. Aksjologicznie można traktować przedmiotowy
rozstrzygnięcia
przepis jako wyraz solidaryzmu międzypo-
Sądu Najwyższego wydaje się niemożliwe
koleniowego, co wynika przede wszystkim
bez wcześniejszego odwołania się do istoty
z pełnienia przez niego funkcji stabilizacji
ochrony przedemerytalnej. Należy zauwa-
zatrudnienia w zaawansowanym okresie
żyć, iż ma ona charakter bezwzględny
życia. Ratio legis instytucji opiera się
i w praktyce polega na ustawowym zakazie
na założeniu, iż sytuacja pracowników
wypowiedzenia umowy pracownikowi, któ-
w wieku przedemerytalnym w danym
remu brakuje nie więcej niż 4 lata do osią-
zakładzie
gnięcia wieku emerytalnego z zastrzeże-
Ze względu na swój wiek, praktycznie
niem, iż okres zatrudnienia umożliwia
uniemożliwiający znalezienie nowej pracy,
mu uzyskanie prawa do emerytury z osią-
osoby te powinny być chronione przed
gnięciem tego wieku. W doktrynie pod-
ewentualnym wykluczeniem społecznym
kreśla się ochronny charakter regulacji, któ-
wynikającym z ich złej sytuacji materialnej.
ra podmiotowo obejmuje pracowników w
Dlatego też istotne wydaje się, aby ochrona
zaawansowanym wieku1. Osoby te są szcze-
ta miała charakter powszechny i była
gólnie narażone na utratę pracy, a ich sytua-
uwzględniana przez wszystkich pracodaw-
cja na rynku pracy, w związku ze zmniej-
ców.
Dokonanie
oceny
szoną przydatnością dla pracodawcy, jest
wyjątkowo trudna2. Dlatego też ich ochrona,
podobnie jak pracownic w ciąży czy też matek przebywających na urlopie macierzyńskim, jest uzasadniona szczególną sytuacją
osobistą lub życiową i w związku z tym zasługuje na pełną aprobatę3.
pracy
może
być
zagrożona.
Zważywszy na poważne zmiany,
jakie zaszły w ostatnich latach w przepisach
dotyczących
ubezpieczenia
społecznego,
związane z wydłużeniem wieku emerytalnego, de lege ferenda warto postulować, aby
prawo do ochrony przedemerytalnej stało
się jedną z podstawowych zasad prawa pracy. Wydaje się, że instytucja ta, ze względu
L. Mitrus, Komentarz do art. 39 KP, [w:] A. Sobczyk (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa
2014, s. 180.
2 Z. Góral, Komentarz do art. 39 KP, [w:] K.W.
Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2012 s. 284.
3 A. Sobczyk, Prawo pracy w świetle Konstytucji
RP. Tom II. Wybrane problemy i instytucje prawa
1
na jej systemowe znaczenie, powinna zostać
umieszczona co najmniej w Rozdziale I Dziapracy a konstytucyjne prawa i wolności człowieka, Warszawa 2013, s. 93.
4 L. Mitrus, op. cit.
Strona 11
łu Drugiego KP normującym przepisy ogól-
na wyraża się w możliwości wypowiedze-
ne dotyczące stosunku pracy.
nia umowy, między innymi, w przypadku
Sąd Najwyższy w komentowanym
wyroku przyjął, iż ochrona przedemerytalna
może być zastosowana jedynie w przypadku
stosunku pracy opartego na umowie o pracę. Pogląd ten jest wyrazem linii orzeczniczej zawężającej zakres zastosowania art. 39
KP. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku,
zgodnie z którym ochrona przedemerytalna
nie dotyczy także mianowanego pracownika
samorządowego5 czy też adiunkta bez stopnia naukowego doktora habilitowanego
mianowanego
na
czas
przyznania członkowi spółdzielni prawa
do emerytury7. Instytucja nie znajdzie jednak zastosowania, gdy podstawą zatrudnienia pracowniczego jest wybór ze względu
na to, iż długość stosunku pracy jest w tym
przypadku zależna od czasu trwania mandatu. Powyższe uwagi prowadzą do wniosku,
że ochrona przedemerytalna ma zakres
wykraczający poza umowę o pracę, o ile
specyfika danej podstawy zatrudnienia nie
przemawia za jej wyłączeniem.
nieokreślony,
Kwestią, która może budzić uzasad-
po upływie okresu zatrudnienia przewi-
nione wątpliwości w glosowanym orzecze-
dzianego w statucie uczelni6.
niu jest uznanie, iż art. 39 KP nie ma zasto-
Bez wątpienia, za takim rozumowaniem przemawia systematyka kodeksu,
ponieważ przedmiotowy przepis znajduje
się w rozdziale normującym umowę o pracę.
Nie oznacza to, iż ochrona przedemerytalna
jako instytucja nie znajduje zastosowania
do innych podstaw zatrudnienia pracowniczego. W przypadku powołania KP przewiduje jej wzmożony charakter poprzez nałożenie na organ odwołujący obowiązku
zapewnienia pracownikowi innej pracy.
Regulacja dotyczy jedynie pracownika, któremu brakuje nie więcej niż 2 lata do nabycia prawa do emerytury (odpowiednio art.
72 § 2 i 3 KP). Jeśli zaś chodzi o spółdzielczą
umowę o pracę, to ochrona przedemerytalWyrok Sąd Najwyższego z dnia 2 października
2013 r., II PK 12/13, OSNP 2014/6/83.
6 Wyrok Sąd Najwyższego z dnia 10 marca 2011
r., III PK 46/10, OSNP 2012/9-10/114.
sowania do stosunku pracy nauczyciela
mianowanego. Warto zauważyć, iż przepisy
KP wyraźnie wskazują na sytuacje, w których ochrona przedemerytalna nie obowiązuje. KN to jedna z kilku pragmatyk pracowniczych, o których mowa w art. 5 KP.
Art. 91c ust. 1 KN przewiduje możliwość
zastosowania przepisów KP do stosunków
pracy nauczycieli w przypadku powstania
luki, nie wyłączając w tym zakresie jakiegokolwiek przepisu. Warunkiem sine qua non
zastosowania przepisów kodeksowych jest
nieuregulowanie
przepisami
KN
spraw
wynikających ze stosunku pracy. Kwestia
związana ze szczególną ochroną przed
wypowiedzeniem wydaje się być takim
przypadkiem.
5
Art.187 pkt. 2 ustawy z dnia 16 września 1982
r. Prawo spółdzielcze, Dz. U. 1982 nr 30 poz.
210.
7
Strona 12
W doktrynie prawa pracy podkreśla
domniemania powinny obowiązywać w sto-
się, iż uregulowanie stosunków pracy danej
sunkach pracy nauczycieli, o ile nie sprzeci-
grupy pracowników przepisami szczegól-
wiałoby się to ich specyfice.
nymi może doprowadzić zarówno do korzystniejszego ukształtowania ich sytuacji prawnej, jak i jej pogorszenia8. Należy zauważyć, iż nie można wyłączyć pewnych przepisów o charakterze ochronnym ze względów systemowych i aksjologicznych. Jeżeli
ochronę przedemerytalną uznać za jedną
z najważniejszych gwarancji pracowniczych,
to wydaje się, że powinna być ona stosowana do stosunków pracy uregulowanych
w każdej pragmatyce służbowej, także
w KN. Nie ma bowiem żadnego uzasadnienia, by ochroną przedemerytalną objąć
na zasadzie domniemania wszystkich pracowników zatrudnionych na podstawie
umowy o pracę, a następnie przepisami
pragmatyk służbowych ochronę tę wyłączać
lub zawężać.
Krytycznie należy ocenić stwierdzenie, iż brak wyraźnego wyłączenia zastoso-
Wydaje się, iż ochrona przedemerytalna powinna przysługiwać zwłaszcza nauczycielom, co wynika z charakteru ich pracy.
Należy zauważyć, iż przez wiele lat pracy
dydaktycznej zdobyli oni duże doświadczenie w pracy z uczniami. Nie bez znaczenia
pozostaje fakt, iż ich wiedza dezaktualizuje
się wolniej niż w przypadku innych grup
pracowniczych, a dłuższy staż pracy może
być traktowany jako okoliczność gwarantująca merytorycznie wyższy poziom wykonywania przez nich obowiązków. Istotny
jest także fakt, iż ich praca odznacza się
szczególnym znaczeniem dla całego społeczeństwa. Z tego też względu nauczyciele
mianowani od wielu lat traktowani byli jako
grupa zawodowa cechująca się znacznie
wyższą stabilnością zatrudnienia, co jest
funkcjonalnie powiązane ze szczegółowym
unormowaniem ich stosunku pracy.
wania art. 39 KP do stosunków pracy nauczycieli mianowanych nie może być uznany
jako dorozumiane włączenie tego przepisu.
Takie rozumowanie zaprzecza bowiem istocie subsydiarnego stosowania przepisów
prawa, która nie wymaga, aby dany akt
w sposób negatywny określał przepisy niestosowane. Przepisy KP dotyczące instytucji nieuregulowanych w KN na zasadzie
W. Uziak, Powszechne źródła prawa pracy, [w:]
U. Jackowiak, W. Uziak, A. Wypych-Żywicka, Prawo pracy: Podręcznik dla studentów prawa, 2012,
s.71.
W ostatnim czasie coraz częściej
można spotkać się z orzeczeniami Sądu
Najwyższego,
które
kształtują
sytuację
prawną nauczyciela w sposób niekorzystny.
Warto zwrócić uwagę na możliwość wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy
ze względu na zmiany organizacyjne w placówce, nawet jeśli przebywał na zwolnieniu
lekarskim9 czy też urlopie dla poratowania
8
Wyrok Sąd Najwyższego z dnia 7 stycznia 2014
r., II PK 138/13, LEX nr 1438798.
9
Strona 13
zdrowia10. Zdaniem Sądu Najwyższego, nie
nolicania” czy też „zbliżania” stosunków
istnieje także podstawa prawna, by objąć
pracy nauczyciela mianowanego i pracow-
ochroną przedemerytalną nauczycieli, któ-
nika zatrudnionego na podstawie umowy
rym szkoła z ustawowo określonych przy-
o pracę13, w szczególności w zakresie przy-
czyn organizacyjnych nie może zapewnić
czyn ustania stosunku pracy14.
zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć11.
W takim stanie rzeczy istotne jest
Wydaje się, że przywołane orzecze-
precyzyjne ustalenie zakresu zastosowania
nia wynikają w dużej mierze z założenia
przepisów KP do stosunków pracy nauczy-
większej stabilności stosunku pracy nauczy-
cieli mianowanych, zwłaszcza jeśli chodzi
ciela mianowanego. Zasadniczo wywodzi
o szczególną ochronę przed wypowiedze-
się ją z enumeratywnego katalogu przy-
niem. Sąd Najwyższy uznał, iż nauczycielka
czyn uzasadniających rozwiązanie stosunku
mianowana podlega takiej ochronie w okre-
pracy. Należy jednak zauważyć, iż w ostat-
sie ciąży i w okresie urlopu macierzyńskie-
nich latach KN jest ciągle nowelizowana,
go15. W związku z tym, trudno zaakcepto-
co w znaczącym stopniu wpływa na sytuację
wać zróżnicowanie sytuacji prawnej pra-
prawną nauczyciela. Warto wspomnieć
cowników podlegających różnym rodzajom
o doprowadzeniu do faktycznej niemożli-
szczególnej ochrony przed wypowiedze-
wości przejścia na emeryturę przez nauczy-
niem, które są odzwierciedleniem dostrze-
cieli po wykazaniu odpowiedniego okresu
żenia przez ustawodawcę konieczności
zatrudnienia poprzez dodanie ust. 2a do art.
respektowania pewnych wartości w danym
88 KN. Nie bez znaczenia wydaje się także
społeczeństwie. Bez wątpienia jest nim
uchylenie art. 23 ust. 1 pkt. 4 KN, który
zarówno chronione konstytucyjnie macie-
nakładał na dyrektora placówki podwójny
rzyństwo, jak i ochrona osób w wieku prze-
obowiązek: kontynuowania zatrudnienia
demerytalnym.
nauczyciela do osiągnięcia przez niego 65
roku życia12 oraz przedłużenia okresu
zatrudnienia maksymalnie o 2 lata w przypadku, gdy nauczyciel po ukończeniu 65
roku życia nie nabył prawa do emerytury.
W związku z tym w doktrynie podkreśla się,
iż można mówić o swoistym procesie „ujedUchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 marca
2013 r., I PZP 1/13, Biul.SN 2013/6/22.
11 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca
2013 r., III PK 37/12, LEX nr 1511061.
12 W. Jędrychowska-Jaros, Stosunek pracy nauczyciela mianowanego, Warszawa 2011, s. 205.
10
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
opiera się na założeniu, iż art. 39 KP odnosi
się jedynie do pracowników zatrudnionych
na podstawie umowy o pracę. Dlatego też
w przypadku nauczyciela mianowanego nie
może być on zastosowany ze względu
na brak tożsamości podstaw zatrudnienia
pracowniczego.
Nie
budzi
wątpliwości,
Ibidem, s. 223.
Ibidem, s. 224.
15 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2010 r., II PK 85/10, LEX nr 687021.
13
14
Strona 14
iż art. 39 KP będzie stosowany bezpośred-
czycielowi nie przysługiwałyby żadne rosz-
nio w przypadku stosunku pracy opartym
czenia, co byłoby nie do przyjęcia16.
na umowie o pracę. Trudno jednak pogodzić
się z sytuacją, w której tzw. nauczyciel kontraktowy korzystałby z ochrony przedemerytalnej w przeciwieństwie do nauczycieli,
którym nadano wyższy stopień awansu
zawodowego. Należy zauważyć, iż nadanie
stopnia nauczyciela mianowanego jest uzależnione od uzyskania akceptacji komisji
kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowie (art. 9b ust. 1 pkt. 3 KN).
Wydaje się, iż Sąd Najwyższy powinien
zastosować art. 39 KP w sposób odpowiedni
do stosunku pracy nauczyciela mianowanego. Konieczność ta wynika przede wszystkim z takiego samego zakresu obowiązków
obu pracowników. Poza tym, charakter
i specyfika stosunku pracy nauczyciela mianowanego nie wykazuje takich odrębności,
które uzasadniałyby wyłączenie ochrony
przedemerytalnej.
Zaprezentowane powyżej rozumo-
W przedmiotowej sprawie doszło
do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym nauczycielem na podstawie art. 23 ust.
1 pkt. 5 KN w związku z uzyskaniem negatywnej oceny pracy. Zgodnie z art. 6a KN
praca nauczyciela, z wyjątkiem pracy nauczyciela stażysty, podlega ocenie. Przepisy
wykonawcze17 wskazują, że dokonujący
oceny dyrektor szkoły powinien uwzględnić
między innymi aspekty pracy nauczyciela
związane z poprawnością merytoryczną
i metodyczną prowadzonych zajęć, prawidłowością realizacji zadań zawodowych
wynikających ze statutu szkoły, kulturę
i poprawność języka, zaangażowanie zawodowe nauczyciela, aktywność nauczyciela
w doskonaleniu zawodowym, działania nauczyciela w zakresie wspomagania wszechstronnego rozwoju ucznia, przestrzeganie
porządku pracy (punktualność, pełne wykorzystanie czasu lekcji, właściwe prowadzenie dokumentacji).
wanie byłoby zgodne ze stanowiskiem Sądu
Najwyższego, który uznaje, iż możliwe jest
odpowiednie stosowanie art. 45 § 1 KP
dotyczącego uprawnień pracownika w razie
nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez
Nie budzi wątpliwości, iż przywołane kryteria zasadniczo odnoszą się do prawidłowego wykonywania przez nauczycieli
ich podstawowych obowiązków. Chociaż nie
ma ku temu żadnej normatywnej podstawy,
pracodawcę do stosunku pracy z nauczycielem mianowanym, pomimo tego iż przepis
ten znajduje się w rozdziale normującym
umowę o pracę. W innym przypadku nau-
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2011
r., I PK 182/10, LEX nr 852765.
17 § 2 ust. 8 Rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 2 listopada 2000 r. w sprawie
kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy
nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego
oraz składu i sposobu powoływania zespołu
oceniającego, Dz. U. 2000 nr 98 poz. 1066.
16
Strona 15
w drodze wykładni celowościowej można
wiedzenia z jego winy z powodu ciężkiego
postawić tezę o analogicznej funkcji art. 23
i zawinionego naruszenia przez niego obo-
ust. 1 pkt. 5 KN oraz art. 52 § 1 pkt. 1 KP
wiązków pracowniczych na podstawie art.
(normującego możliwość rozwiązania przez
52 § 1 pkt. 1 KP19. Dlatego też trudno przy-
pracodawcę umowy o pracę bez wypowie-
jąć inne rozstrzygnięcie w przedmiotowej
dzenia z winy pracownika w razie ciężkiego
sprawie. Wydaje się, że uzasadniając orze-
naruszenia
obowiązków
czenie Sąd Najwyższy powinien raczej
pracowniczych). Art. 52 § 1 pkt. 1 KP może
wskazać na to, iż stosunek pracy ze skarżącą
zostać zastosowany w związku z nawet jed-
uległ rozwiązaniu w związku z jej zawinio-
nostkowym czynem i bez znaczenia dla
nym, nieodpowiednim zachowaniem, które
sprawy ma przebieg dotychczasowej pra-
powinno wyłączyć przysługującą jej ochro-
cy18. Bez wątpienia, inny jest charakter
nę
dokonywania okresowej oceny nauczyciela,
iż nauczyciel niewykonujący należycie swo-
która nie powoduje natychmiastowego roz-
ich obowiązków nie tylko wpływa negatyw-
wiązania stosunku pracy. Negatywna ocena
nie na swoich uczniów, dając im zły wzór
pracy wiąże się z obligatoryjnym rozwiąza-
do naśladowania, ale także przyczynia się
niem stosunku pracy po upływie okresu
do zaniżenia jakości usług edukacyjnych.
wypowiedzenia.
się,
Nauka i wychowywanie młodych obywateli
iż obydwa środki spełniają podobną rolę –
wymaga odpowiedniej postawy moralnej,
dają one możliwość rozwiązania stosunku
sumienności oraz dyscypliny.
podstawowych
Jednakże
wydaje
pracy z pracownikiem w sposób rażący
niewykonującym
swoich
przedemerytalną.
Należy
zauważyć,
Podsumowanie
podstawowych
obowiązków. Należy zauważyć, iż w przy-
Glosowane orzeczenie nie zasługuje
padku drobnych uchybień ze strony nauczy-
w pełni na aprobatę. Nie można zgodzić się
ciela negatywna ocena pracy byłaby nieuza-
z założeniem Sądu Najwyższego, iż KN jako
sadniona.
się
pragmatyka zawiera zupełne uregulowanie
dostrzeżeniem przez dyrektora wyraźnych
kwestii bytu stosunku pracy nauczyciela
i zawinionych zaniedbań ze strony pracow-
mianowanego. Argumentem przeciwnym
nika i to właśnie przemawia za podobień-
jest chociażby odpowiednie stosowanie
stwem obu instytucji.
ochrony macierzyńskiej czy też przepisów
Jej
wystawienie
wydaje
Zgodnie z utrwalonym w doktrynie
i orzecznictwie sądowym poglądem art. 39
KP nie stosuje się w przypadku rozwiązania
z pracownikiem umowy o pracę bez wypoWyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia
2004 r., I PK 86/04, M. Prawn. 2005/14/711.
18
związanych z uprawnieniami pracownika
w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego
z prawem wypowiedzenia umowy o pracę
przez pracodawcę. Poza tym w przedmioWyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia
2013 r., II PK 99/13, LEX nr 1448394.
19
Strona 16
towej sprawie nie można stwierdzić, iż lex
specialis derogat legi generali ze względu
na zasadniczą rolę art. 39 KP w systemie
prawa pracy oraz możliwe dalsze rozszerzenia zakresu możliwości rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym.
Jednocześnie należy uznać, iż ochrona przedemerytalna nie może pozbawiać pracodawcy prawa do kontroli pracownika pod
względem wywiązywania się z jego obowiązków. Tym samym, zasadne jest, aby
na podstawie negatywnej oceny pracy nauczyciela mianowanego rozwiązać z nim stosunek pracy. Wynika to przede wszystkim
z konieczności zapewnienia uczniom wysokich standardów dydaktyczno-wychowawczych, a także społecznej rangi zawodu nauczyciela.
Strona 17
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 8 marca 2013 r., II PK 208/12
Ochrona przed zwolnieniem działacza związku zawodowego
Aleksandra Pietras
Tezy glosowanego wyroku brzmią
następująco1:
ścią związkową, jeśli przyczyna ta została
uznana przez sąd za bezzasadną.
I. Przepis art. 32 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia
Uwagi wprowadzające
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz.
854 ze zm.) nie ogranicza ochrony związkowej tylko do zachowań pracownika objętych działalnością związkową.
W warunkach gospodarki wolnorynkowej, gdy pomiędzy podmiotami funkcjonującymi na rynku toczy się nieustanna
walka o utrzymanie przewagi konkurencyjnej rodzi się pytanie, jak interesy pracodaw-
II. Objęcie pracownika ochroną związkową
ców pogodzić z potrzebą ochrony pracow-
bezpośrednio po podjęciu przez pracodawcę
ników i zapewnienia im bezpieczeństwa
działań zmierzających do wypowiedzenia
socjalnego. Związki zawodowe, jako najbar-
umowy o pracę z powołaniem się na przy-
dziej uniwersalna organizacja powołana
czynę formalnie niezwiązaną z aktywnością
do ochrony zbiorowych interesów pracow-
związkową pracownika, nie oznacza w każ-
ników, pełnią wiele istotnych zadań2. Zgod-
dym przypadku nadużycia prawa do tej
nie z art. 4 ustawy o związkach zawo-
ochrony (art. 32 ust. 1 pkt. 1 tej ustawy
dowych3 (dalej U.z.z), związki zawodowe
w związku z art. 8 k.p.).
reprezentują pracowników, którym przy-
III. Pracodawca nie może uwolnić się
od obowiązku zapłaty pracownikowi przywróconemu do pracy wyrokiem sądu wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
pracy (art. 47 in fine k.p.) z powołaniem się
na nadużycie prawa do ochrony związkowej
z tego powodu, że wskazał przyczynę
wypowiedzenia
formalnie
niezwiązaną
z prowadzoną przez pracownika działalno-
Wyrok SN z dnia 8 marca 2013 r., II PK 208/12,
Lex nr 1388712.
1
sługuje prawo zrzeszania, a także bronią ich
godności, praw oraz interesów materialnych
i moralnych zarówno zbiorowych, jak
i indywidualnych. W sferze zbiorowych
praw i interesów reprezentują pracowników właściwie we wszystkich kwestiach
związanych z zatrudnieniem. Powołane
2A.
Dubowik, Rady pracowników i związki zawodowe jako reprezentanci zbiorowych interesów
pracowników na szczeblu zakładowym, [w:] Z.
Hajn (red.), Związkowe przedstawicielstwo pracowników zakładu pracy, Warszawa 2012, s. 230.
3 Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych, Dz. U z 2001 r., nr 79, poz. 854 ze
zm.
Strona 18
są nie tylko do ochrony interesów ekono-
leżnie od tego, czy formalna przyczyna
micznych i socjalnych, ale także do obrony
wypowiedzenia ma związek z działalnością
praw i dóbr niemajątkowych4. Z drugiej
pracownika. W sprawie będącej przedmio-
strony pracodawca, jako podmiot ponoszący
tem oceny tak właśnie się stało. To zarząd
ryzyko związane z zatrudnianiem pracow-
związku zawodowego rozstrzygnął samo-
ników powinien mieć możliwość elimino-
dzielnie, iż zamiar pracodawcy stanowi
wania z załogi tych podwładnych, których
element nękania członków związku, wyni-
działania godzą w dobro zakładu pracy.
kający z ich udziału w sporze zbiorowym
W swych rozważaniach postaram się
udzielić odpowiedzi na pytania, czy Sąd
Najwyższy słusznie nadaje ochronie przewidzianej w art. 32 ust. 1 pkt. 1 U.z.z. tak
szeroki zakres oraz jak należy znowelizować
przepisy
dotyczące
ochrony
działaczy
z pracodawcą, ale co istotne, uczynił
to w oderwaniu od argumentów pracodawcy i dokumentacji rozliczenia wyjazdu służbowego powoda.
Dlatego też argument Sądu Najwyższego, iż pracodawca mógłby wykorzystać
związkowych, by zapewnić obu stronom,
przyczynę
zarówno pracodawcy, jak i stronie pracow-
związkową jako pretekst do uwolnienia się
niczej, efektywną ochronę.
od niewygodnego pracownika mnie nie
Zakres ochrony trwałości stosunku pracy działaczy związkowych
niezwiązaną
z
działalnością
przekonuje. Rzeczywiście, trudno przyjąć,
aby pracodawca próbując pozbyć się niewygodnego pracownika wskazał jako przyczy-
W glosowanym wyroku Sąd Najwyż-
nę wypowiedzenia okoliczności związane
szy stanął na stanowisku, iż przepis art. 32
z jego aktywnością w związku zawodowym.
U.z.z. nie ogranicza ochrony działacza zwią-
Jednak z drugiej strony, biorąc pod uwagę
zkowego tylko do zachowań związanych
okoliczności danej sprawy, można ocenić
z działalnością związkową. Sąd Najwyższy
obiektywnie,
podkreśla, że pracodawca mógłby wykorzy-
wypowiedzenia jest w rzeczywistości zwią-
stać przyczynę niezwiązaną z działalnością
zana z zaangażowaniem pracownika w dzia-
związkową jako pretekst do pozbycia się
łalność związkową. Jeśli dojdziemy do wnio-
niewygodnego pracownika. Zdaniem Sądu
sku, że przyczyna wskazana w oświadczeniu
Najwyższego to zarząd organizacji związ-
o wypowiedzeniu jest tylko pretekstem
kowej powinien ocenić, czy działalność
do uwolnienia się od niewygodnego pra-
związkowa pracownika jest dla pracodawcy
cownika, to w takiej sytuacji de facto mamy
niewygodna i czy w związku z tym pracow-
do czynienia z przyczyną związaną z dzia-
nik powinien zostać objęty ochroną, nieza-
łalnością pracownika w organizacji związ-
czy
wskazana
przyczyna
kowej i wówczas nie możemy stwierdzić,
4
A. Dubowik, Rady pracowników…, op.cit., s. 224.
że brak jest podstaw do objęcia pracownika
Strona 19
ochroną. W takiej sytuacji, gdyby pracodaw-
rakter regulacji szczególnej i muszą być
ca
wypowiedzenia
wykładane ściśle. Działalność związkowa
formalnie niezwiązaną z prowadzoną przez
nie może być pretekstem do nieuzasadnio-
pracownika
związkową,
nego uprzywilejowania pracownika w sfe-
a następnie ta przyczyna zostałaby uznana
rach niedotyczących sprawowania przez
przez sąd za bezzasadną i okazałoby się,
niego funkcji związkowych6. Dlatego też,
że przyczyna wypowiedzenia ma związek
jeśli zamiar pracodawcy wynika z okolicz-
z pełnieniem przez pracownika funkcji
ności, które są niezależne od uczestnictwa
związkowych, należałoby przyznać pracow-
pracownika w organizacji związkowej, nie
nikowi przywróconemu do pracy wyrokiem
ma podstaw do powoływania się na ochronę
sądu wynagrodzenie za cały czas pozosta-
przewidzianą w art. 32 ust. 1 pkt. 1 U.z.z.
wskazał
przyczynę
działalnością
wania bez pracy.
Rozstrzygając więc, czy pracowni-
W przypadku, gdy szczególna ochro-
kowi należy się ochrona, czy nie oraz czy
na trwałości stosunku pracy, o której sta-
pracodawca ma obowiązek zapłaty pracow-
nowi art. 32 ust. 1 pkt. 1 U.z.z. zostaje roz-
nikowi przywróconemu do pracy wyrokiem
ciągnięta także na te zachowania pracowni-
sądu wynagrodzenia za cały czas pozosta-
ka, które faktycznie nie pozostają w związku
wania bez pracy, należy w oparciu o stan
z działalnością pracownika w organizacji
faktyczny danej sprawy stwierdzić, czy
związkowej, pozostaje to w sprzeczności
przyczyna, na którą powołał się pracodawca
z celem ochrony. Słusznie się przyjmuje,
ma związek z członkostwem pracownika
że objęcie określonej kategorii pracowni-
w organizacji związkowej bez względu
ków ochroną związkową ma zapewnić
na formalne uzasadnienie wypowiedzenia
poczucie bezpieczeństwa socjalnego i w ten
wskazane przez pracodawcę.
sposób zagwarantować niezależność wobec
pracodawcy w zakresie reprezentowania
i obrony praw pracowniczych5. Nie jest
to bowiem ochrona absolutna. W tezie
wyroku z dnia 26 listopada 2003 r. Sąd
Najwyższy stanął na stanowisku, iż ochrona
działacza
związkowego
ma
wyłącznie
na celu zagwarantowanie mu niezależności
w wypełnianiu jego funkcji, a przepisy, które wyznaczają zakres tej ochrony, mają chaJ. Żołyński, Pracodawca a związki zawodowe.
Wybrane problemy zbiorowego prawa pracy,
Warszawa 2011, s. 87.
Odnosząc się do drugiej tezy glosowanego wyroku trzeba natomiast przyjąć
za Sądem Najwyższym, iż rzeczywiście nie
w każdym przypadku objęcie pracownika
ochroną związkową bezpośrednio po podjęciu przez pracodawcę działań zmierzających
do wypowiedzenia umowy o pracę z powołaniem się na przyczynę formalnie niezwiązaną z aktywnością związkową pracownika
oznacza nadużycie prawa do tej ochrony.
5
Wyrok SN z dnia 26 listopada 2003 r., I PK
616/02, Lex nr 106935.
6
Strona 20
Jednak sposób, w jaki ustawodawca ukształ-
z powodem umowy o pracę po przeprowa-
tował
związkowych
dzeniu z nim rozmowy i uzyskaniu od niego
sprawia, że art. 32 U.z.z. może być przez
wyjaśnień, ale bez zapoznania się z doku-
organizacje
związkowe wykorzystywany
mentami dotyczącymi rozliczenia delegacji.
do ochrony tych pracowników, którzy,
Słusznie podkreślił sąd pierwszej instancji,
ze względu na okoliczności sprawy, nie
iż oparcie decyzji jedynie na subiektywnych
powinni zostać nią objęci. W literaturze
wyjaśnieniach powoda stanowi nadużycie
słusznie podkreśla się, że kształt szczególnej
prawa.
ochronę
działaczy
ochrony trwałości stosunku pracy działacza
związkowego prowadzi do sytuacji, w której
zarząd
organizacji
związkowej
„orzeka
we własnej sprawie”, ponieważ w większości przypadków chronionym działaczem
związkowym jest członek zarządu związku
zawodowego7. Trafnie zaś podnosi K.W.
Baran, iż zarząd zakładowej organizacji
związkowej, podejmując decyzję w kwestii
udzielenia bądź odmowy udzielenia zgody
na rozwiązanie stosunku pracy z działaczem
związkowym, powinien wziąć pod uwagę
wszelkie okoliczności konkretnego przypadku, w tym również dobro zakładu pracy.
Właściwy organ organizacji związkowej nie
może arbitralnie odmówić wyrażenia zgody,
podejmując decyzje w oderwaniu od przyczyn wskazanych przez pracodawcę8.
Odnosząc to stwierdzenie do stanu
faktycznego
sprawy
należy
W sprawie będącej przedmiotem
analizy, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powołując się na ustalenia Sądu Okręgowego. Zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy wskazywał bowiem, że powód
reprezentował pracowników w sporze zbiorowym z pracodawcą i występował w charakterze świadka w karnym postępowaniu
przygotowawczym dotyczącym dyskryminacji pracowników u strony pozwanej.
W świetle tych okoliczności zarząd związku
uznał, iż zamiar wypowiedzenia powodowi
umowy o pracę z przyczyny wskazanej
przez pracodawcę stanowi przejaw nękania
członków związku, wynikający z ich udziału
w sporze zbiorowym. Biorąc pod uwagę
te elementy stanu faktycznego Sąd Najwyższy przyjął, że skoro wypowiedzenie powodowi umowy o pracę zostało mocą orzecze-
zauważyć,
nia sądowego uznane za nieuzasadnione, nie
że zarząd związku zawodowego podjął
można mówić, iż nadużył on przysługujące-
decyzję o odmowie zgody na rozwiązanie
go mu prawa do ochrony.
K. Rączka, Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy działacza związkowego, [w:] A. Wypych
– Żywicka, M. Tomaszewska, J. Stelina (red.),
Zbiorowe prawo pracy w XXI wieku, Gdańsk 2010,
s. 206.
8 K. W. Baran, Komentarz do art. 32 ustawy
o związkach zawodowych [ w:] Zbiorowe prawo
pracy. Komentarz, Lex nr 64228.
7
W rozważanej sprawie zastrzeżenie
budzi jednak fakt podjęcia uchwały o objęciu powoda ochroną związkową w ten sam
dzień, w którym zarząd związku zawodowego dowiedział się o zamiarze wypowieStrona 21
dzenia powodowi umowy o pracę. Jeżeli
stionowania nieuczciwości powoda. Jeśli
zaangażowanie w spór zbiorowy ze stroną
pracownik podejmuje działania mogące
pozwaną rzeczywiście stanowiłoby zagro-
podważać zaufanie pracodawcy względem
żenie dla trwałości stosunku pracy powoda,
niego, to bez względu na to, czy wydarzyło
to zarząd związku mógł wcześniej podjąć
się to po raz pierwszy, czy był to kolejny
taką uchwałę. Skoro zaś takie kroki nie zo-
tego typu przypadek, musi liczyć się możli-
stały podjęte, należy uznać, że powód nie
wością zaistnienia negatywnych konse-
miał podstaw do tego, aby obawiać się nega-
kwencji w postaci utraty zaufania praco-
tywnych konsekwencji związanych z repre-
dawcy. Po trzecie, biorąc pod uwagę powyż-
zentacją pracowników w sporze zbiorowym
sze, nie sposób nie zadać sobie pytania, dla-
z pracodawcą. Jeśli powód był gotów repre-
czego akurat w tym czasie powodowi po raz
zentować interesy pracownicze na forum
pierwszy przydarzył się tego typu wypadek
sądowym występując w charakterze świad-
przy dokonywaniu już nie pierwszy raz roz-
ka w sporze dotyczącym dyskryminacji gru-
liczenia delegacji służbowej. Moim zdaniem
py pracowników, to możemy przyjąć zało-
Sąd Najwyższy pominął w swych rozważa-
żenie, że w sytuacji zaistnienia realnego
niach bardzo istotną możliwość. Mianowi-
zagrożenia zwolnieniem z pracy w związku
cie, chodzi o hipotetyczną rozmyślność dzia-
ze swoją działalnością związkową, byłby
łania powoda w dążeniu do uzyskania nie-
również w stanie odpowiednio wcześniej
należnego świadczenia. Nie można wyklu-
wystąpić do zarządu związku z wnioskiem
czyć, że powód, świadomy ochrony, jaką
o objęcie go ochroną.
mógłby zostać objęty w związku z zaanga-
Kolejna wątpliwość dotyczy argumentu, iż powód przed zaistniałą sytuacją
wielokrotnie rozliczał delegacje, a podróż
służbowa do Hagi była pierwszym przypadkiem zakwestionowania przez pracodawcę
prawidłowości rozliczenia. Moim zdaniem,
ta właśnie okoliczność przemawia za uznaniem, iż intencje powoda przy dokonywaniu
rozliczenia nie były do końca szczere.
Po pierwsze, skoro powód wcześniej dokonywał rozliczeń, wiedział, jakie dokumenty
powinien złożyć, aby rozliczenie nie budziło
wątpliwości pracodawcy. Po drugie, fakt,
iż tego typu sytuacja wydarzyła się po raz
pierwszy nie stanowi podstawy do zakweWiedza Prawnicza nr 2/2015
żowaniem w spór zbiorowy z pracodawcą,
postanowił potraktować ją w sposób instrumentalny. Nie ma przy tym znaczenia, czy
różnica w dokonanej przedpłacie stanowiła
drobną, czy też znaczniejszą kwotę, liczy się
sam fakt wystąpienia rozbieżności pomiędzy stanem zaistniałym a pożądanym.
Wreszcie fakt, że powód wykazywał zaangażowanie w wyjaśnianiu rozliczenia kosztów
delegacji także nie jest, moim zdaniem, okolicznością przemawiająca na jego korzyść.
Oczywiście dobrze się stało, że powód dążył
do
rozwiania
wątpliwości
zaistniałych
w związku z nieprawidłowością rozliczenia.
Był to jednak po prostu przejaw racjonalnoStrona 22
ści działania każdego człowieka, który zna-
tralnych ocen lub subiektywnych uprze-
lazłby się w podobnej sytuacji i czułby się
dzeń. Zdaniem Sądu Najwyższego wynika
bądź niesłusznie oskarżony, bądź dążyłby
z tego, że nie tyle istotna jest sama utrata
do oddalenia od siebie podejrzeń o brak
zaufania, co przyczyny, które ją spowodo-
uczciwości.
wały9. Biorąc pod uwagę powyższe rozwa-
Należy również zaznaczyć, co słusznie zostało zasygnalizowane w zdaniu
odrębnym do wyroku Sądu Najwyższego,
iż sąd drugiej instancji zwrócił uwagę
żania należy stwierdzić, że postawa powoda
mogła spowodować przeświadczenie pracodawcy, iż nie jest on osobą godną zaufania.
na możliwość zastosowania wobec pracow-
Poza tym trafnie zostało wskazane
nika kary porządkowej, tak więc nie zakwe-
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12
stionował całkowicie zasadności wypowie-
września 2000 r., iż z ochrony przewidzia-
dzenia. Sąd pierwszej instancji uznał nato-
nej w art. 32 U.z.z. nie powinien korzystać
miast przyczynę wskazaną przez pracodaw-
zarówno ten działacz związkowy, któremu
cę za „jasną, rzeczywistą i uzasadniającą
można zarzucić ciężkie naruszenie podsta-
wypowiedzenie, gdyż powód złożył nie-
wowych obowiązków pracowniczych, jak
prawdziwe oświadczenie domagając się
również ten działacz, który nadużywa funk-
od pracodawcy diet za posiłki, z których
cji związkowej dla ochrony przed uzasad-
mógł skorzystać na miejscu i nierzetelnie
nionymi sankcjami prawa pracy10.
rozliczył się z delegacji, czym zmierzał
Uwagi de lege ferenda
do wyłudzenia nienależnego świadczenia”.
Moim zdaniem takie zachowanie
powoda w świetle okoliczności sprawy, mogło doprowadzić do utraty zaufania pracodawcy. Zaufanie zaś odgrywa istotną rolę
w stosunku pracy i, zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego, jego
utrata może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę. W postanowieniu z dnia 10 grudnia 2012 r. Sąd
Najwyższy stwierdził, że przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie może być utrata
W doktrynie słusznie pojawiają się
głosy postulujące wprowadzenie zmian
mających na celu obiektywizację podejmowania decyzji w przedmiocie wyrażania
zgody przez związek zawodowy na rozwiązanie bądź zmianę stosunku pracy działacza
związkowego. Jednym z rozwiązań proponowanych w literaturze przedmiotu jest
przekazanie uprawnienia do udzielania zgody na rozwiązanie stosunku pracy z chronionym działaczem związkowym do kompe-
zaufania do pracownika, jeżeli znajduje
oparcie w przesłankach natury obiektywnej
i racjonalnej oraz nie jest wynikiem arbiWiedza Prawnicza nr 2/2015
Postanowienie SN z dnia 10 grudnia 2012 r.,
I PK 193/12, Legalis nr 666941.
10 Wyrok SN z 12 września 2000 r., I PKN 23/00,
Lex nr 51750.
9
Strona 23
tencji organów Państwowej Inspekcji Pracy,
kowym stabilności zatrudnienia, że pomija
przy jednoczesnym określeniu terminu
zupełnie potrzebę uwzględnienia interesu
wydania decyzji, bez możliwości jej zaskar-
pracodawcy. Pracodawca, aby mógł sprostać
żenia w toku instancji administracyjnych.
wymogom rynku i zatrudniać pracowników
Przyjęcie takiego rozwiązania z jednej stro-
nie może zostać pozbawiony możliwości
ny eliminuje niebezpieczeństwo stronniczo-
prowadzenia racjonalnej polityki kadrowej.
ści zarządu związku zawodowego przy
Słusznie podkreśla się w doktrynie, iż nie
podejmowaniu decyzji dotyczącej wyrażenia
jest intencją ustawodawcy, aby szczególna
zgody na zwolnienie pracownika, z drugiej
ochrona działacza związkowego wykraczała
zaś ma zapewnić sprawność postępowa-
ponad
nia11.
i przeradzała się w postać nieusprawiedliInnym skutecznym mechanizmem
zapobiegającym instrumentalnemu traktowaniu ochrony przez związki zawodowe
byłoby poprzestanie na wskazaniu na działalność związkową jako na zabroniony
motyw rozwiązania stosunku pracy, który
następnie podlegałby badaniu przez niezależny podmiot, np. inspektora pracy, w ostateczności przez sąd pracy. W wypadku zaś
rzeczowo
uzasadnioną
potrzebę
wionego społecznie i gospodarczo przywileju13. Prawo do pracy, jako wartość wyrastająca przede wszystkim z godności osoby
ludzkiej, zasługuje niewątpliwie na ochronę
prawną, jednakże ustawodawca tworząc
gwarancje trwałości zatrudnienia nie może
przekroczyć
pewnej
trudno
uchwytnej
bariery, która wiąże się z konkurencją prawa do pracy i prawa własności14.
wadliwego rozwiązania stosunku pracy, sąd
pracy mógłby orzekać wysokie odszkodowanie, zwłaszcza gdyby doszło do zwolnienia w trybie niezwłocznym12.
Podsumowanie
Uważam, że obecny kształt ochrony
związkowej jest tak bardzo nakierowany
na potrzebę zapewnienia działaczom związ-
K.W. Baran, O potrzebie nowelizacji prawa
związkowego, Monitor Prawa Pracy 11/2013,
s. 571.
12 Z. Góral, Ułatwienia w działalności zakładowej
organizacji związkowej – wybrane uwagi na tle
przepisów ustawy o związkach zawodowych, [ w:]
Z. Hajn (red.), Związkowe przedstawicielstwo
pracowników zakładu pracy, Warszawa 2012,
s. 466.
11
W. Sanetra, Dylematy ochrony działaczy związkowych przed zwolnieniem z pracy, PiZS 1993,
nr.3, s. 33.
14 Z. Góral, Prawo do pracy. Studium prawa polskiego w świetle porównawczym, Łódź 1994 r.,
s. 204.
13
Strona 24
Przesłanka nieskazitelnego charakteru i rękojmi prawidłowego
wykonywania zawodu radcy prawnego w orzecznictwie
sądów administracyjnych
Paulina Konarska
Radca prawny jako zawód zaufania publicznego
Obecnie, w polskim porządku prawnym brak jest definicji legalnej pojęcia
zawodu zaufania publicznego. Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej1 stanowi jedynie,
że w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby
wykonujące zawody zaufania publicznego
i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17
Konstytucji RP). W praktyce wskazuje się,
że przedstawiciel zawodu zaufania publicznego wykonuje zadania „o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego”2. Osoby wykonujące zawód zaufania
publicznego zobowiązane są działać kierując się postanowieniami obowiązujących ich
kodeksów deontologicznych, na rzecz dobra
ogółu, nie naruszając przy tym zaufania
jakim darzy je społeczeństwo3.
Jednym z przedstawicieli zawodów
zaufania publicznego jest radca prawny.
Kodeks etyki radcy prawnego4 wskazuje,
że radca prawny to zawód zaufania publicznego respektujący ideały i obowiązki etyczne ukształtowane w toku jego wykonywania
(preambuła KERP). Powszechnie przyjmuje
się, że radca prawny to podmiot świadczący
zawodowo pomoc prawną, przy czym
pomoc tą należy rozumieć szeroko, gdyż jest
„to nie tylko udzielanie porad sensu stricto,
lecz [również] wykonywanie w imieniu zlecającego wszelkich czynności prawnych
występujących w obrocie prawnym”5. Radca
prawny jako przedstawiciel zawodu zaufania publicznego w swojej działalności powinien kierować się przede wszystkim przepisami obowiązującego prawa, postanowieniami zawartymi w kodeksie etyki zawodowej oraz w uchwałach organów samorządu
zawodowego. Co więcej, świadcząc klientowi pomoc prawną, powinien postępować
lojalnie i kierować się dobrem klienta w celu
ochrony jego praw (art. 8 KERP).
Od radców prawnych wymaga się
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483 ze zm.), dalej:
Konstytucja RP.
2 Kancelaria Senatu, Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy, Listopad 2013, s. 3.
3 J. Smarż, Definiowanie pojęcia "zawód zaufania
publicznego", LEX numer 168500.
1
również by wykazywali się określonymi
Uchwała Nr 3/2014 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 22 listopada
2014 r. w sprawie Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, dalej: KERP.
5 P. Sarnecki, Radca prawny jako zawód zaufania
publicznego, LEX numer 38320.
4
Strona 25
kwalifikacjami zawodowymi oraz posiadali
teria było wskazanie w art. 24 ustawy
szczególne cechy charakteru, które prede-
o radcach prawnych9 szeregu przesłanek
stynują do prawidłowego wykonywania
pozytywnych
powierzonych zadań6. Obowiązkiem radcy
wpisu na listę radców prawnych. Zgodnie
prawnego jest bowiem nie tylko profesjo-
z brzmieniem powołanego artykułu, o wpis
nalne udzielanie pomocy prawnej, lecz także
na listę radców prawnych może ubiegać się
przestrzeganie zasad etycznych i moralnych.
osoba, która ukończyła wyższe studia pra-
W nowym Kodeksie etyki zawodowej wska-
wnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyska-
zano także, że radca prawny, mając na uwa-
ła tytuł magistra (alternatywnie ukończyła
dze
zagraniczne
treść
roty
ślubowania
określonej
warunkujących
studia
prawnicze
uznane
Polskiej);
korzysta
w ustawie o radcach prawnych, obowiązany
w
jest wykonywać czynności zawodowe rze-
w pełni z praw publicznych; ma pełną zdol-
telnie i uczciwie, zgodnie z prawem, zasa-
ność do czynności prawnych; jest nieskazi-
dami etyki zawodowej oraz dobrymi oby-
telnego charakteru i swym dotychczasowym
czajami (art. 6 KERP). Analizując uregulo-
zachowaniem daje rękojmię prawidłowego
wania odnoszące się do wykonywania
wykonywania zawodu radcy prawnego oraz
zawodu radcy prawnego należy zauważyć,
odbyła w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację
że ustawodawca krajowy wymaga od poten-
radcowską i złożyła egzamin radcowski
cjalnego kandydata na radcę prawnego nie
(z zastrzeżeniem wyjątków wskazanych
tylko wiarygodnego, rzetelnego i odpowie-
w ustawie).
dzialnego wykonywania zawodu, lecz również poszanowania zasad etyczno – moralnych7. W opinii większości bowiem, „wykonywanie zawodu zaufania publicznego, poza
odpowiednim
przygotowaniem
meryto-
rycznym wymaga także określonej postawy
etycznej”8.
Uprawnienia
Rzeczypospolitej
dokonanie
W świetle powyższego przepisu
należy stwierdzić, że właściwy organ samorządu zawodowego uprawniony i zarazem
zobowiązany jest do dokonania oceny spełnienia przez kandydata na radcę prawnego
wskazanych przez ustawodawcę wymagań,
zaś jeśli wnioskodawca nie spełnia którego-
do
wykonywania
zawodu radcy prawnego
Gwarancją „dopuszczenia” do zawodu tylko osób spełniających powyższe kry-
Wyrok NSA w Warszawie z 15.04.2011 r., II
GSK 458/10, LEX nr 1081519.
7 Wyrok NSA w Warszawie z 15.04.2011 r., II
GSK 458/10, LEX nr 1081519.
8 J. Smarż, op.cit.
kolwiek z wymienionych w przepisie kryteriów właściwa Rada Okręgowej Izby Radców Prawnych powinna odmówić dokonania wpisu10. Niektóre spośród przesłanek
wskazanych w art. 24 ustawy o radcach
6
Ustawa z 6.07.1982 r. o radcach prawnych (Dz.
U. 2015 r. poz. 507).
10 Wyrok WSA w Warszawie z 22.10.2009 r., VI
SA/Wa 1073/2009, http://orzeczenia.nsa.gov.pl.
9
Strona 26
prawnych mają charakter uznaniowy –
przymioty, jak: uczciwość w życiu prywat-
organy samorządu zawodowego powinny
nym
zatem w każdym przypadku przeprowadzić
za własne słowa i czyny, odwaga cywilna,
szczegółowe postępowanie dowodowe, zaś
pracowitość, umiejętność zgodnego współ-
po
„oceny
życia z otoczeniem”15. Zgodnie z prezento-
[zebranego materiału dowodowego] pod
wanym w doktrynie poglądem, odpowied-
kątem spełniania warunków określonych
nia postawa etyczna „powinna przejawiać
przepisem przy jednoczesnym wyważeniu
się (...) w cechach i zachowaniach wysokiej
słusznego interesu strony postępowania
moralnej próby, godnych i zasługujących
i interesu publicznego”11.
na powszechny szacunek”16.
jego
zakończeniu
dokonać
Przesłanka nieskazitelnego charakteru
Wśród przesłanek warunkujących
dokonanie wpisu na listę radców prawnych
najwięcej wątpliwości budzi wymieniona
w punkcie 5 art. 24 ustawy. Ustawodawca
formułując wymóg „nieskazitelnego charakteru” nie dookreślił semantycznie użytego
wyrażenia, stąd w praktyce wiele zastrzeżeń
wywołuje sprecyzowanie, jakie cechy składają się na ów „nieskazitelny charakter”
wnioskodawcy. Próbę dookreślenia omawianego pojęcia podjął NSA12 wskazując,
że „przez nieskazitelność należy rozumieć
takie cechy charakteru, jak szlachetność,
prawość, uczciwość. Są to zatem cechy wartościujące konkretną osobę nie w sferze
i
zawodowym,
Pomimo
odpowiedzialność
bogatego
orzecznictwa,
w którym starano się dookreślić użyte przez
ustawodawcę pojęcie, zwrot „nieskazitelny
charakter” do tej pory pozostaje pojęciem
semantycznie
otwartym,
pozwalającym
na jego elastyczną interpretację. W obowiązującym stanie prawnym należy przyjąć,
że ustawodawca świadomie użył pojęcia
nieostrego, tak by pozostawić pewien luz
interpretacyjny w omawianym zakresie.
Konkludując,
w powyższym
przypadku
mamy do czynienia z luką pozorną, zaś właściwym organom samorządu zawodowego
całkowicie świadomie pozostawiono szeroki
margines swobodnej oceny w kwestii orzekania o cechach indywidualnych kandydata17.
intelektualnej i profesjonalnej, lecz wyłącz-
Na jakiej podstawie zatem organy
nie etyczno-moralnej”13. Z kolei WSA14
samorządu zawodowego powinny dokony-
w Warszawie stwierdził, że „o nieskazitel-
wać oceny kandydata, tak aby była ona
ności charakteru świadczą takie osobiste
w pełni obiektywna i wszechstronna?
Wyrok WSA w Warszawie z 15.02.2013 r., VI
SA/Wa 2453/12, LEX nr 1324095.
12 Naczelny Sąd Administracyjny.
13 Wyrok NSA w Warszawie z 18.06.2001 r., II SA
1610/00, LEX nr 53475.
14 Wojewódzki Sąd Administracyjny.
11
SA/Wa 1450/09, LEX nr 589497.
16 J. Smarż, op.cit.
SA/Wa 849/08, LEX nr 491338.
15
Strona 27
W judykaturze wskazuje się, że ocena kan-
być również skargi na działalność kandyda-
dydata powinna być dokonana z uwzględ-
ta składane przez jego klientów oraz
nieniem jego postępowania w sferze zawo-
zastrzeżenia co do wykonywanych przez
dowej, jak i prywatnej18. Radca prawny
niego obowiązków wniesione przez przeło-
zobowiązany jest bowiem dbać o godność
żonego22. Przez „dotychczasowe zachowa-
zawodu nie tylko przy wykonywaniu czyn-
nie” kandydata powinno się rozumieć postę-
ności zawodowych, ale również w działal-
powanie do czasu dokonania wpisu na listę
ności publicznej i w życiu prywatnym (art.
radców prawnych23, zaś wszechstronna
17 KERP). W postępowaniu wpisowym wła-
„ocena dotychczasowego zachowania się
ściwy organ powinien dokonać oceny wnio-
osoby ubiegającej się o wpis winna mieć
skodawcy biorąc pod uwagę dłuższy okres
walor oceny moralnej, etycznej, dokonanej
czasu19, a nie tylko np. okres odbywania
na
aplikacji. Organy samorządu zawodowego
i uwzględniającej cały dotychczasowy okres
nie są skrępowane w doborze metod i środ-
życia kandydata na radcę prawnego”24.
ków oceny i mogą posługiwać się przy tym
prawnego
cji20.
w sferze zawodowej, gdzie materiałem
dowodowym uczynić można różnego rodzaju opinie, rekomendacje, referencje, bądź
nawet bezpośrednie spostrzeżenia członków samorządu zawodowego. W praktyce
podnosi się, że przede wszystkim postępowanie karne lub dyscyplinarne przeprowadzone wobec kandydata powinno być podstawą do odmowy dokonania wpisu na listę
radców prawnych21. Podstawą taką mogą
przesłanek
go wykonywania zawodu radcy
o niekaralności czy też informacjami z poli-
budzić będzie dokonanie oceny kandydata
ustawowych
Przesłanka rękojmi prawidłowe-
wszelkiego rodzaju dowodami min. danymi
Z całą pewnością mniej wątpliwości
podstawie
Kandydat starający się o wpis na
listę radców prawnych powinien również
dawać rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu. Jak trafnie stwierdził w jednym
ze swych orzeczeń WSA w Warszawie dawanie rękojmi prawidłowego wykonywania
zawodu nie może być rozumiane jako nieskazitelność charakteru, pomimo iż jest
z nią ściśle związane25. Rękojmię definiuje
się najczęściej jako „poręczenie, zagwarantowanie czegoś; też: zapewnienie o czymś,
przyrzeczenie czegoś”26. Zwrot „rękojmia
Ibidem.
Wyrok NSA w Warszawie z 5.04.2001 r., II SA
725/00, LEX nr 53476.
24 Wyrok NSA z 13.07.2010 r., II GSK 695/2009,
http://orzeczenia.nsa.gov.pl.
SA/Wa 2883/13, LEX nr 1504776.
26 Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.
pwn.pl.
22
Wyrok NSA (do 2003.12.31) w Warszawie
z 18.06.2001 r., II SA 1610/00, LEX nr 53475.
19 Wyrok NSA (do 2003.12.31) w Warszawie
z 18.06.2001 r., II SA 1610/00, LEX nr 53475.
20 M. Domagalski, Nieskazitelny, czyli jaki?, prawo.rp.pl.
21 Wyrok WSA w Warszawie z 15.02.2013 r.,
VI SA/Wa 2453/12, LEX nr 1324095.
18
23
Strona 28
prawidłowego wykonywania zawodu” nale-
widzianym prawem trybie wiedzę, której
ży zatem uznać za klauzulę generalną, której
postępowanie odpowiada przyjętym w spo-
funkcją jest odsyłanie do ogólnych standar-
łeczeństwie normom etycznym, moralnym
dów postępowania, czy ocen określonych
i której dotychczasowe zachowanie doty-
zachowań.
omawianego
czące tak sfery zawodowej, jak też prywat-
zwrotu ma na celu „uelastycznienie sposobu
nej składa się na wizerunek osoby zaufania
rozstrzygania konkretnych spraw, z uwzglę-
publicznego”31.
Wprowadzenie
dnieniem okoliczności nietypowych występujących w indywidualnych przypadkach”27.
Przesłanki nieskazitelności charakteru oraz dawania rękojmi prawidłowego
W judykaturze wyraźnie podkreśla
wykonywania zawodu powinny być rozpa-
się, że „przez pojęcie rękojmi należytego
trywane łącznie, ponieważ powszechnie
wykonywania zawodu należy rozumieć
uznawane są za przesłanki o charakterze
całość cech, zdarzeń i okoliczności dotyczą-
koniunktatywnym32. Co za tym idzie, najczę-
cych danego zawodu, składającej się na jego
ściej wnioskodawca, który nie cechuje się
wizerunek jako osoby zaufania publiczne-
nieskazitelnym charakterem nie będzie jed-
go”28. Swoim dotychczasowym zachowa-
nocześnie dawał rękojmi prawidłowego
niem kandydat powinien zatem dawać gwa-
wykonywania zawodu. Zdaniem wielu „pro-
rancję, że w przyszłości będzie świadczył
gnozowanie o prawidłowym wykonywaniu
pomoc prawną na odpowiednim poziomie
zawodu radcy prawnego, oparte na dotych-
merytorycznym, zawodowym, ale i moral-
czasowym zachowaniu kandydata, niewąt-
nym29. Radca prawny jako przedstawiciel
pliwie wynika z oceny jego charakteru, ale
zawodu zaufania publicznego swym postę-
się do niej nie ogranicza”33. Dla dobra
powaniem nie może naruszać zaufania
wymiaru sprawiedliwości dotychczasowe
jakim obdarzają go osoby trzecie, na osobie
zachowanie i postawa moralna przedstawi-
wykonującej zawód zaufania publicznego
ciela zawodu zaufania publicznego muszą
nie mogą bowiem ciążyć żadne zarzuty
pozwalać przypuszczać, że pomoc prawna
podważające
przez niego świadczona będzie na odpo-
jej
wiarygodność30.
WSA
w Warszawie słusznie wskazał, że „rękojmię
wiednio wysokim poziomie.
prawidłowego wykonywania zawodu daje
Konkluzja
osoba posiadająca zweryfikowaną w prze-
Radcowie
SA/Wa 208/2008, Lexis.pl nr 2322236.
28 Wyrok NSA (do 2003.12.31) w Warszawie
z 13.08.1999 r., II SA 879/99, LEX nr 46610.
SA/Wa 806/2011, Lexis.pl nr 2807425.
SA/Wa 552/12, http://www.orzeczenia-nsa.pl.
27
prawni
pełnią
ważną
rolę w demokratycznym państwie prawa,
33 Ibidem.
31
Strona 29
bowiem w toku swojej działalności zawo-
(ocena dokonywana jest w oparciu o uzna-
dowej wspierają sprawowanie wymiaru
nie administracyjne).
sprawiedliwości34. Zawód radcy prawnego
został uznany za jeden z zawodów zaufania
publicznego, zaś istotą zawodów zaufania
publicznego jest zrzeszanie osób wykonujących zadania polegające „na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia
osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących
usługi”35. Dostrzegając szczególną rolę jaką
obecnie pełnią radcowie prawni, ustawodawca postanowił wprowadzić konkretne
kryteria jakim muszą odpowiadać kandydaci do omawianego zawodu. Jednym z nich
Ratio legis wprowadzenia omawianej przesłanki było umożliwienie organom
samorządu dokonania prognozy prawidłowego wykonywania zawodu przez przyszłego radcę prawnego, nie tylko na podstawie
jego umiejętności zawodowych, lecz również na podstawie jego dotychczasowego
zachowania36. W rzeczywistości może się
bowiem zdarzyć, że pomimo wysokiego
poziomu merytorycznego czynności podejmowanych przez kandydata, postępowanie
przed wpisem na listę podważać będzie jego
wiarygodność, a tym samym zasadna będzie
odmowa dokonania wpisu na listę radców
prawnych.
jest „nieskazitelny charakter” i „rękojmia
prawidłowego wykonywania zawodu”.
Paulina Konarska studentka I roku stacjo-
Pomimo iż de facto mamy tu do czy-
narnych studiów doktoranckich w zakresie
nienia z dwoma przesłankami, powinny być
nauk prawnych na Uniwersytecie Mikołaja
one rozpatrywane łącznie. Osoba ubiegająca
Kopernika w Toruniu oraz aplikantka rad-
się o miejsce wśród członków samorządu
cowska I roku w OIRP w Toruniu.
zawodowego poza kwalifikacjami zawodowymi musi wykazać się odpowiednimi
cechami charakteru oraz zgodnym z podstawowymi zasadami moralno – etycznymi
postępowaniem. Oceny kwalifikacji kandydata dokonują organy samorządu zawodowego, którym w poruszanym zakresie ustawodawca przyznał pewien zakres swobody
Ibidem.
Kancelaria Senatu, Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody.
Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy,
Listopad 2013, http://www.senat.gov.pl/, s.12.
34
Streszczenie w języku polskim
Radca prawny jako przedstawiciel zawodu
zaufania publicznego musi spełnić określone prawem przesłanki warunkujące wykonywanie swojej profesji. Polski ustawodawca przewidział, że wpisana na listę radców
prawnych może być osoba posiadająca nie-
35
SA/Wa 2883/13, LEX nr 1504776.
36
Strona 30
skazitelny charakter i dająca rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu. Ze względu na nieostrość wskazanych w ustawie
o radcach prawnych przesłanek, konieczne
jest odwołanie się do orzecznictwa sądów
administracyjnych,
w
którym
odnaleźć
można wskazówki co do zastosowania
powyższych wymagań.
Streszczenie w języku angielskim
Solicitor as a member of public trust profession has to fulfill few legal conditions. Polish
law said that solicitor should be characterized by unimpeachable character and
should guarantee right and relevant practising of his profession. Because of the fact
that those phrases are very unclear administrative courts have to clearly explain them
in rulings.
Strona 31
Zarys roli i funkcjonowania Partii Demokratycznej
w amerykańskim systemie partyjnym
Urszula Księżpolska
Wstęp
Geneza i rozwój partii
Partia Demokratyczna jest jedną
Początki partii politycznych w Sta-
z dwóch głównych partii politycznych
nach Zjednoczonych sięgają już okresu rzą-
w Stanach Zjednoczonych. Jest ona również
dów G. Washingtona2. Powstały wówczas
najstarszym istniejącym w USA ugrupowa-
dwa ugrupowania polityczne o znacznie
niem politycznym. Jej początki sięgają walki
różniących się poglądach na sprawy poli-
o niepodległość, a następnie kontrowersji
tyczne, społeczne oraz gospodarcze. Jednym
związanej
z tych ugrupowań byli Antyfederaliści
z
dyskusją
wokół
projektu
i uchwalenia konstytucji w 1787 r.
z Thomasem Jeffersonem3 na czele. Z ugru-
Partia Demokratyczna uważana jest
za partię liberalną. Zapowiada ona większe
uczestnictwo państwa w gospodarce i utrzymanie niektórych programów w zakresie
polityki społecznej. Proponuje ograniczenie kompleksu wojskowo- przemysłowego,
zmniejszenie
nierówności
powania tego później powstała Partia
Demokratyczna.
Partia
Antyfederalistów
była też nazywana Partią Demokratycznych
Republikanów. Największe poparcie posiadała na Południu wśród farmerów oraz
średniej i drobnej burżuazji4.
społecznych,
Propagowała
ona
bezpośrednią
wprowadzenie ubezpieczeń społecznych,
demokrację oraz rozbudowę egalitarną.
gwarancję pracy i podniesienia minimum
Opowiadała się także za luźnym związkiem
zarobków
między stanami. Była rzecznikiem farmerów
oraz
zwiększenie
funduszy
na oświatę1.
Koncepcje programowe Partia Demokratyczna czerpie z wielkich programów
liberalnych. Można tu przytoczyć między
oraz uważała, że jedyną mocną podstawą
Republiki jest warstwa wolnych farmerów,
posiadających
własny
kawałek
ziemi
i korzystających z owoców własnej pracy.
innymi Nowy Ład F.D. Rosevelt’a czy Nowe
Horyzonty J.F. Kennedy’ego.
R. Herbut, A. Antoszewski, Partie i systemy
partyjne, Warszawa 2003, s. 127.
1
M. Beard, Rozwój cywilizacji amerykańskiej,
Warszawa 1961, t. l, s. 306 i n.
3 Thomas Jefferson, twórca Deklaracji Niepodległości, w latach 1785-1790 poseł USA we Francji,
później sekretarz stanu w gabinecie Washingtona, przeciwnik niewolnictwa, sympatyk rewolucji francuskiej, demokrata z przekonania,
dążący do uczynienia obywatela amerykańskiego wolnym człowiekiem.
4 K. Nowak, System partyjny w Stanach Zjednoczonych, Toruń 1970, s. 14.
2
Strona 32
Faworyzując rolnictwo przykładała mniej-
wykorzystywali masy robotnicze będące
szą wagę do handlu i przemysłu5 .
głównymi zwolennikami tej partii.
Wybór Andrew Jacksona na prezy-
Prezydentura A. Jacksona (1828-
denta Stanów Zjednoczonych spowodował,
1836) była decydująca dla rozwoju partii.
iż elitarne dotychczas ugrupowanie Demo-
To właśnie za jego rządów została wprowa-
kratycznych Republikanów przekształciło
dzona ustawa o urzędach państwowych,
się w partię masową i ogólnokrajową pod
przekształcając wiele stanowisk w funkcje
nazwą Partia Demokratyczna.
z wyboru. Konsekwencją tego było powsta-
Nowo powstała partia miała poparcie wśród drobnych farmerów na Zachodzie
i Południu, wśród rzemieślników, właścicieli
małych zakładów pracy, drobnych kupców,
robotników z rozwijających się miast przemysłowych na Wschodzie, a także wśród
posiadaczy niewolników i biednych, słabo
wykształconych ludzi6. Odeszły od partii
nie słynnego „systemu łupów”7. Wskutek
tego systemu partie przekształciły się nie
tylko w narzędzie zdobywania władzy, lecz
także w instrument służący do obsadzania
posad oraz zapewnienia za ich pośrednictwem dochodów wybranym członkom partii8, co z kolej spowodowało dynamiczny
rozwój Partii Demokratycznej.
natomiast bardziej konserwatywne elemen-
Szczyt tego rozwoju przypada na
ty, co jednak nie odbiło się w znacznym
lata 1830-1840. Jednak z chwilą odejścia
stopniu na jej poparciu, gdyż na to miejsce
A. Jacksona z Białego Domu, partia ta zaczę-
weszły nowe grupy zwolenników. Cieszyła
ła odchodzić od swoich pierwotnych zało-
się ona największym autorytetem wśród
żeń, co spowodowało, że poparcie dla niej
mas pracujących, dlatego też można powie-
znacząco spadało. Stała się ona kombinacją
dzieć, że partia ta stała się partią Zachodu
interesów plantatorów z Południa, właści-
i Południa. Stąd też w stanach Ameryki
cieli niewolników, jak również największych
znajdujących się w tym położeniu geogra-
wyzyskiwaczy owego okresu. Występowała
ficznym mówi się, iż są stanami niebieskimi
przeciwko jakimkolwiek przejawom myśli
(nazwa pochodzi od kolorów partyjnych)
postępowych, stając się obrońcą zasad,
Dzięki
z którymi dotychczas walczyła.
głosom
z
Zachodu
plantatorzy
z Południa mogli bronić swojego stanu
posiadania
oraz
swoich
przywilejów.
Za głównych wrogów partii uważano natomiast przemysłowców, bankierów, którzy
5
6
Tamże, s. 14.
Tamże, s. 17.
Te zmiany, a także wybuch wojny
secesyjnej spowodowały, iż Partia DemokraSystem łupów polegał na tym, że nowo wybrany prezydent zwalniał wszystkich urzędników
i mianował nowych, ściśle związanych z jego
partią. System ten został zniesiony dopiero
na początku XX w.
8 K. A. Wojtaszczyk, Współczesne systemy partyjne, Warszawa 1998, s. 65.
7
Strona 33
tyczna pogrążyła się w kryzysie. Zwycięstwo
to wybuchła afera „Watergate” z prezyden-
Północy w wojnie przyspieszyło proces
tem R. Nixonem (1968-1976) w roli głów-
uprzemysłowienia kraju. Rewolucja prze-
nej, pochodzącym z Republikanów. Po tym
mysłowa ze wszystkimi jej ekonomicznymi,
skandalu do władzy dochodzą Demokraci
społecznymi, politycznymi, a nawet kultu-
z J. Carterem (1976-1980) jako prezyden-
ralnymi
doprowadziła
tem. Lata 80 XX w. to znów dominacja
do tego, iż nowo odrodzona i zreorganizo-
Republikanów, dopiero dojście do władzy
wana Partia Demokratyczna musiała zmie-
B. Clintona (1992-2000) w latach dziewięć-
nić całkowicie swój program. Zachowa-
dziesiątych doprowadziło do ponownej
ła ona swoje konserwatywne skrzydło
dominacji Demokratów.
konsekwencjami
na Południu, natomiast w pozostałych
Struktura organizacyjna
regionach kraju stała się liberalną organizacją, reprezentującą interesy robotników,
drobnych
farmerów
oraz
emigrantów
z Europy9.
wygrał F. D. Roosevelt (1932-1948), którego
program reform socjalnych i ekonomicznych, tzw. nowy ład, doprowadził do zwiększenia popularności, a co za tym idzie znaczenia Partii Demokratycznej. Jednak okres
ten nie trwał długo, wobec narastających
problemów wewnętrznych i międzynarodowych USA, po II wojnie światowej nastąpił zwrot sympatii wyborców ku Partii
Republikańskiej. Było to spowodowane
innymi
ofensywą
komunizmu
na świecie. Wprawdzie Demokraci odnotowali
pewne
malnie jest podobna do struktur innych partii na świecie, z tą różnicą, że nie ma tu niż-
W 1932 r. wybory prezydenckie
między
Struktura organizacyjna partii for-
sukcesy:
np.
zwycięstwo
w wyborach prezydenckich J. Kennediego
czy L. Johnsona, ale nie spowodowało
to wzrostu znaczenia Partii. Przełom nastąpił dopiero w latach 70 XX w., kiedy
szych form organizacyjnych zrzeszających
masy
członkowskie.
Należy
zauważyć,
iż w systemach partyjnych państw Europy
Zachodniej dominują najczęściej dwie duże
partie polityczne, których struktura organizacyjna jest jednolita, tzn. nie są one rodzajem federacji, jak w przypadku omawianej
w przedmiotowym artykule partii demokratycznej, które scalają poszczególne organy
z niższych szczebli jedynie pod taką samą
nazwą.
Ze
zjawiskiem
dwupartyjności
mamy do czynienia między innymi w Grecji,
na Malcie i w Wielkiej Brytanii. Podobnie
jest w przypadku Hiszpanii i Portugalii,
gdzie występują dwa duże ugrupowania,
regularnie wymieniające się u steru rządów.
We francuskim, irlandzkim oraz
niemieckim
systemie
partyjnym
mamy
natomiast do czynienia z istnieniem dwóch
K. Zwierzchowski., Partie i systemy partyjne
państw wysoko rozwiniętych, pod red. J. Iwanka,
Katowice 1999, s.33.
9
dużych oraz kilku mniejszych partii poli-
Strona 34
tycznych także jednolicie zorganizowanych
we10, a na niższych szczeblach Komitety
pod względem strukturalnym.
Okręgowe i Lokalne. Struktura ta opiera się
Trzeba
zwrócić
ponadto
uwagę
na istniejący także w państwach Europy
Zachodniej system wielopartyjny. Struktura
organizacyjna partii politycznych funkcjonujących w tym systemie partyjnym jest
jednak jednolita. Można do niego zaliczyć
przede wszystkim systemy Danii, Islandii,
Luksemburga, Norwegii, Szwecji, Belgii,
Finlandii, Holandii, Szwajcarii oraz Włoch.
W Luksemburgu, Holandii oraz Szwajcarii
istnieje zasada tworzenia jedynie gabinetów
koalicyjnych. Całkowicie inny natomiast
wzorzec
tworzenia
gabinetów
istnieje
w Danii, Finlandii, Islandii oraz we Włoszech. Formowane są tam te o charakterze
koalicyjnym lub jednopartyjnym, ale tylko
mniejszościowym. Trzeci wzorzec tworze-
na zasadzie równych stosunków władzy,
tzn. poszczególne elementy organizacyjne
są niezależne od siebie, mają własne organizacje i wypełniają konkretne zadania. Jako
całość stanowią jednak system sprawnie
realizujący wyznaczone cele związane przede wszystkim z wyborami lokalnymi, kongresowymi oraz prezydenckimi11. Nie istnieje jeden ogólnie przyjęty schemat organizacji partii, a różnorodność rozwiązań organizacyjnych wynika z faktu, iż kwestie te rozstrzygane są przez ustawodawstwo stanowe, a nie przez struktury czy regulamin partyjny12. Pomimo tak luźnej struktury organizacyjnej, jak również braku centralnego
kierownictwa, wyodrębnia się w partii szereg szczebli organizacyjnych.
nia gabinetów ujawnił się w dwóch pań-
Konwencja Krajowa
stwach: w Norwegii i Szwecji. W obu tych
europejskich krajach istniała długa tradycja
tworzenia gabinetów jednopartyjnych większościowych przez partie socjaldemokratyczne. Obecnie zakładane są gabinety koalicyjne lub gabinety jednopartyjne mniejszościowe. Ogólnymi cechami systemów
partyjnych Europy Zachodniej są przede
wszystkim mechanizmy rywalizacji.
Konwencja Krajowa jest najwyższą
instancją partyjną zwoływaną co cztery lata.
Datę Konwencji Krajowej ustala Krajowy
Komitet Partii na początku roku, w którym
odbywają się wybory prezydenckie13. Obrady Konwencji odbywają się przeważnie
w lipcu i są bardzo podniosłym i barwnym
wydarzeniem.
Odnosząc się jednak do szczegółowego omówienia struktury organizacyjnej
partii demokratycznej, która jest przedmiotem tego artykułu, stwierdzić należy, iż jak
wynika ze struktury organizacyjnej tej partii
na czele partii stoją Komitety OgólnokrajoWiedza Prawnicza nr 2/2015
K. A. Wojtaszczyk, op. cit., s. 68.
K. A. Wojtaszczyk, Partie polityczne w państwach demokratycznych, Warszawa 1998, s. 88.
12 B. Łomiński, Stany Zjednoczone Ameryki, Systemy polityczne rozwiniętych krajów kapitalistycznych, pod red. A. Jamroza, Warszawa 1989,
s. 101.
13 I. Rusinowa, Z dziejów amerykańskich partii
politycznych, Warszawa 1994, s. 161.
10
11
Strona 35
Rozpoczyna się ona od wystąpienia
przewodniczącego
Komitetu
stawicieli z każdego stanu (kobiety i męż-
Krajowego,
czyzny)16, a jego kadencja trwa cztery lata.
który proponuje kandydata na przewodni-
W przypadku Partii Demokratycznej, składa
czącego obrad. Po wyborze i po wygłoszeniu
się on dodatkowo z przedstawicieli Virgin
przez niego okolicznościowej mowy, wybie-
Island oraz z Panama Canal Zone.
rane są cztery komitety: mandatowy, stałej
organizacji, regulaminu porządku obrad
oraz rezolucji. Po wyborze organów, na czas
Konwencji, rozpoczynają się obrady.
Konwencja składa się z kilku tysięcy
delegatów,
wybieranych
bezpośrednio
w prawyborach14. Liczba delegatów stanu
Zakres działania Komitetu nie jest
określony ani w przepisach federalnych, ani
w statucie partii- kształtuje go praktyka17.
Jest on organem wykonawczym partii, a jego
zakres działań choć teoretycznie jest szeroki, to w praktyce jest niewielki. Do jego
głównych celów należy:
jest uzależniona od liczby kongresmenów

pochodzących z danego terenu oraz od licz-
wybór jej miejsca obrad i ustalenie
by głosów oddanych na partie w wybo-
terminu, jak również wyznaczenie
rach15. Głównym zadaniem Konwencji jest
wyłonienie
i
kandydata
wiceprezydenta,
na
tymczasowego
prezydenta
ustalenie
wyborczej oraz wybór naczelnych władz

partii, natomiast te sprawy, którym na zjeź
więcej uwagi, tu są jedynie wspomniane.
w niej wykorzystane.
do wykonania Konwencja, można stwier-
Stanowi
on
najwyższy
gromadzenie na nią funduszów oraz
zbieranie informacji, które mogą być
Z zadań, jakie stawia przed sobą
Komitet Krajowy Partii
organizowanie kampanii prezydenckiej,
dzie partii europejskich poświęca się naj-
systemu partyjnego, jak i wyborczego.
przewodniczącego
konwencji,
platformy
dzić, iż jest ona częścią składową zarówno
przygotowanie konwencji krajowej,
Na czele Komitetu stoi przewodniczący. Jest on typowany przez kandydata
danej partii na prezydenta, a zatwierdzany
przez Komitet Krajowy. Głównym zadaniem
szczebel
struktury partyjnej. Kandydaci do Komitetu
wybierani są podczas zjazdu Konwencji
Krajowej. Składa się obecnie z dwóch przed-
jego oraz podległemu mu personelowi jest
kierowanie bieżącą działalnością partii.
Do jego obowiązków należy między innymi:
organizowanie zbiórek pieniężnych na rzecz
Do 1920 r. tzn. do czasu przyznania praw wyborczych kobietom, komitet krajowy składał się
tylko z jednego przedstawiciela.
17 K. Nowak, op. cit., s. 67.
16
Najnowsze dane podają, że konwencja partii
demokratycznej liczy ponad 4 tys. delegatów.
15 K. A. Wojtaszczyk, op. cit., s. 88.
14
Strona 36
partii, utrzymywanie i umacnianie związ-
Konwencja Stanowa
ków z organizacjami stanowymi. Przywódcą
partii jest natomiast prezydent lub kandydat
na prezydenta.
Komitety Kongresowe
Powstały one w celu prowadzenia
kampanii wyborczych na rzecz kandydatów
partyjnych do Senatu i Izb Reprezentantów.
Do głównych zadań tych Komitetów należy
między innymi: zbieranie funduszy, anali-
Jest ona najwyższym organem partyjnym w stanie. Odbywa się co dwa lata,
i jest wybierana przez Komitet Stanowy.
Biorą w niej udział delegaci wybierani przez
organizacje hrabstw i miast zgodnie z posiadaną liczbą członków partii lub mieszkańców. Delegatami Konwencji są najczęściej
funkcjonariusze partyjni różnego stopnia,
a liczba delegatów dochodzi do kilkuset19.
zowanie szans wyborczych w różnych sta-
Do głównych zadań Konwencji nale-
nach i okręgach. Komitety wyborcze pozo-
ży: uchwalenie platformy programowej,
stają również w łączności z Komitetami Kra-
ustalenie zasad organizacyjnych i działalno-
jowymi, działają niezależnie od nich.
ści partii w zakresie określonym w ustawo-
Organizacja stanowa
dawstwie stanowym, ustalenie kandydatów
na wybieralne stanowiska publiczne, w tym
W strukturze organizacyjnej partii
gubernatora, wicegubematora, skarbnika,
duże znaczenie ma organizacja stanowa.
prokuratora stanowego oraz członków legi-
O jej znaczeniu decyduje zakres władzy sta-
slatury i Sądu Najwyższego. Zwyczajowo
nowej oraz związany z nią system instytucji
decydujący głos na Konwencji Stanowej
stanowych, o których opanowanie toczą
mają bossowie partyjni20 .
walkę organizacje partyjne18. Największe
Komitety Stanowe
znaczenie dla partii w strukturze stanowej
ma obsada stanowiska gubernatora. Równie
Każdy stan posiada centralne lub
ważna jest też obsada kluczowych stano-
wykonawcze Komitety Stanowe. Stoją one
wisk pochodzących z wyborów, jak również
na czele stanowej hierarchii partyjnej.
stanowisk w administracji stanowej. Wybór
Komitety te tworzą formalną organizację
kandydata powoduje, iż dana partia osiąga
partii w stanie i są częścią partyjnej maszy-
coraz większe poparcie, a co za tym idzie jej
ny21.
znaczenie rośnie. Do organizacji stanowej
możemy zaliczyć: Konwencję Stanową Centralne Komitety Stanowe, Komitety Hrabstw
i Komitety Miast oraz Komitety Dzielnicowe
i Komitety Obwodowe.
Wybierani są na dwuletnią kadencję,
w różnych -stanach w różny sposób, najczęściej jednak przez prawybory lub przez
I. Rusinowa, op. cit. s. 160.
Tamże, s. 160.
21 Tamże, s. 157.
19
20
18
B. Łomiński, op. cyt., s.102.
Strona 37
Konwencje Stanowe. Ich najważniejszym
stanowych, współpraca z organizacjami
zadaniem jest: przygotowanie Konwencji,
stanowymi, kontrolowanie działalności niż-
stymulowanie aktywności niższych szczebli
szych ciał partyjnych. W dużych miastach
partyjnych oraz zbieraniem funduszy22.
są to organizacje dzielnicowe i obwodowe,
Na czele Komitetów stoją przewodniczący, którzy są wybierani spośród członków Komitetów. Przewodniczący komite-
w małych tylko obwodowe: w niektórych
rejonach wiejskich - organizacje gminne
i obwodowe, w innych tylko obwodowe24.
tów nie zawsze są faktycznymi przewodni-
Komitety Dzielnicowe
czącymi danej partii w stanie. W partii rządzącej przywódcą jest najczęściej gubernator, a w opozycji najbardziej wpływowy
członek Komitetu.
Komitety Hrabstw i Komitety Miast
Podstawę struktury organizacyjnej
partii stanowią Komitety Hrabstw i Komitety Miast, które odznaczają się dużą autonomią działania. To właśnie od tego szczebla
rozpoczyna się walka o stanowiska publicz-
Komitety Dzielnicowe, zwane Komitetami Okręgowymi, występują w dużych
miastach i są tworzone przez przedstawicieli organizacji obwodowych. Na czele tego
Komitetu stoi przewodniczący, do którego zadań należy głównie pozyskiwanie
wyborców. Zasięg organizacji dzielnicowych
pokrywa się z okręgami wyborczymi, w których są wybierani członkowie władz municypalnych.
ne. Organy samorządowe wybierane na tym
Komitet ma szeroki zakres zaintere-
szczeblu, o których obsadę toczy się kampa-
sowań. Do jego głównych zadań należą pro-
nia wyborcza, mają w swojej gestii cało-
blemy lokalne związane z polityką władz
kształt usług komunalnych oraz działalności
miejskich. W działalności partyjnej zaś jego
administracyjnej23.
zadaniem jest nadzorowanie działalności
Liczebność Komitetów jest różna -
komitetów obwodowych25.
w zależności od stanu. Zróżnicowana jest
Komitety Obwodowe
również procedura ich powoływania. W niektórych stanach wybierane są w prawyborach, a w innych podczas Konwencji Stanowych. Na czele Komitetów stoją przewodni-
Stanowią one najniższy szczebel
organizacji partyjnej. Obejmuje on od 100
do 500 wyborców. Na czele Komitetu stoi
czący.
Do podstawowych zadań Komitetów
należy: przygotowanie wyborów do władz
K. Zwierzchowski, op. cit., s. 39.
S. E. Frantzich, Political Parties in the technological Age, New York - London 1989, s. 84.
24
K. Zwierzchowski., op. cit., s. 37.
23 B. Łomiński, op. cyt., s.103.
22
25
Strona 38

przewodniczący, do którego należy utrzymywanie kontaktu z elektoratem 26.
ograniczenie kompleksu wojskowoprzemysłowego,
Do głównych zadań Komitetu należy

zmniejszenie nierówności społecz-
podejmowanie wszelkich działań mających
nych, gwarancję pracy i podniesienie
na celu pozyskanie nowych wyborców, np.
minimum zarobków,
osobiste i telefoniczne rozmowy z wyborcami czy organizowanie spotkań politycznych.

zwiększenie funduszy na oświatę,

uczestnictwo państwa w gospodarce
i utrzymanie niektórych programów
Platforma programowa
polityki społecznej.
Jest ona zazwyczaj kompromisem
Baza społeczna
między różnymi grupami nacisku istniejącymi w partii. Program partii jest elastyczny,
Partia Demokratyczna jest identyfi-
aby mógł przyciągnąć wielu wyborców,
kowana z mniej zamożną częścią społeczeń-
a nie ich zniechęcać.
stwa amerykańskiego. Cieszy się ona znacz-
Programy
wyborcze
obu
partii,
co do zasady są bardzo podobne, jedynie
w czasie kryzysów gospodarczych różnice
nie większym niż Republikanie poparciem
mniejszości etnicznych, w tym przede
wszystkim ludności czarnej.
programowe są znaczące. Jednak od połowy
Również związki zawodowe, stano-
lat sześćdziesiątych obserwuje się ideologi-
wią tradycyjnie bazę poparcia Partii Demo-
zację partii amerykańskich
27.
Platforma wyborcza jest uzależniona
od danej kampanii, a także od programu
partii konkurencyjnej, co nie oznacza jednak, że niektóre jej postulaty są nie zmienne.
Partia Demokratyczna, opowiada się
za określonym uczestnictwem państwa
kratycznej. Robotnicy stosunkowo więcej
głosów oddają na Demokratów niż Republikanów. Zaczęli oni popierać Partię Demokratyczną
Postuluje ona między innymi:
kryzysie
gospodarczym
w latach trzydziestych, kiedy to Kongres
z inicjatywy demokratycznego prezydenta
F. D. Rosevelta uchwalił pewne korzystne
dla klasy robotniczej ustawy 28.
w gospodarce i utrzymaniem niektórych
programów z zakresu polityki społecznej.
po
Poparcie udzielane partiom przez
członków określonych warstw społecznych,
tylko w części daje się wytłumaczyć rzeczywistym reprezentowaniem ich interesów
przez partie, a w dużym stopniu jest wyni-
26
27
I. Rusinowa, op. cit. s. 165.
K. A. Wojtaszczyk, Partie polityczne..., s. 90.
28
K. Nowak, op. cit., s. 27.
Strona 39
kiem utartego tradycyjnie postępowania
tów z Europy, dla której tworzyła organiza-
w danym środowisku. Znaczna część Ame-
cje obcojęzyczne, popierała prasę obcoję-
rykanów należy do partii, do której należeli
zyczną. Należy podkreślić także to, że więk-
ich rodzice. Tradycja rodzinna jest wielo-
szość emigrantów była wyznania katolickie-
krotnie podawana w badaniach socjologicz-
go, tak więc aby sobie zyskać ich poparcie
nych jako motyw zachowania wyborczego.
Partia Demokratyczna w sposób jawny
Wierność wobec określonej partii, tradycja
wyrażała sympatie dla tych grup. Do takich
głosowania na nią, irracjonalna sympatia
grup emigrantów - katolików możemy zali-
do tego lub innego ugrupowania - wszystkie
czyć przede wszystkim Włochów i Irland-
te motywy pozostają w związku z akceptacją
czyków, gdzie poparcie dla Partii Demokra-
pewnej generalnej linii ideologicznej czy
tycznej jest cały czas bardzo wysokie. Zau-
strategii danej partii29.
ważyć należy także, że Murzyni w znacznej
Należy także wspomnieć, że w czasie
kryzysów gospodarczych bardzo często
dochodzi do przetasowania w partiach, jako
przykład można podać wielki kryzys gospodarczy, kiedy wielu Republikanów opuściło
swoje szeregi i przeniosło się do Demokratów. Ludzie młodzi popierają Demokratów.
Tłumaczy się to w dużym stopniu ich podejrzliwością, co do stanowiska Partii Republikańskiej w sprawach ekonomicznych.
Obywatele wielkich miast, a szczególnie
śródmieścia,
częściej
głosują
na Demokratów niż Republikanów. Wynika
to przede wszystkim stąd, iż w śródmieściu
żyje spora liczba ludzi o niskich dochodach.
Należy także podkreślić iż Partia Demokratyczna ma znaczące poparcie w miastach
Północnego Wschodu oraz Środkowego
Zachodu.
części popierają Demokratów, mimo tego,
iż w przeszłości byli przez nich prześladowani, jak również to właśnie Demokraci byli
przeciwni nadaniu ludności murzyńskiej
praw wyborczych. Obserwuje się jednak
wzrost popularności dla Partii Demokratycznej wśród ludności murzyńskiej od czasu wyboru na prezydenta F. D. Rosewelt’a
i wprowadzenia przez niego reform, które
wy dźwignęły ze skrajnej nędzy tę ludność.
Obecnie Murzyni, zwłaszcza w stanach północnych, oddają głosy przeważnie dla
Demokratów.
Należy podkreślić, iż tak naprawdę
Partia Demokratyczna ma swoich zwolenników we wszystkich klasach i grupach społecznych, ale im większy procent poparcia
tym bardziej uważa się, iż dana warstwa
społeczna popiera daną partię. Podział partyjny przebiega inaczej niż podział klaso-
Partia Demokratyczna charakteryzu-
wy, dlatego też społeczność klasowa nie
je się też sporym poparcie wśród imigran-
ma wpływu na kształtowanie ugrupowań
wyborczych i na przynależność członków
29
Tamże, s. 29.
do partii
Strona 40
Zakończenie
Niniejszy artykuł miał na celu przybliżenie zarówno historii jak i współczesnej
organizacji życia partyjnego w Stanach
Zjednoczonych, a szczególne Partii Demokratycznej. Jak wskazano, historia Partii
Demokratycznej łączy się zarówno z rozwojem demokracji w Stanach Zjednoczonych,
z powstaniem opozycji, jak i z włączeniem
się w nurt życia politycznego przybyłych
do kraju milionów emigrantów30.
Zjednoczonych. Jest ona również najstarszym istniejącym w USA ugrupowaniem
politycznym. Struktura organizacyjna partii
formalnie jest podobna do struktur innych
partii na świecie, z tym że nie ma tu niższych form organizacyjnych zrzeszających
masy członkowskie. Na czele partii stoją
Komitety Ogólnokrajowe, a na niższych
szczeblach Komitety Okręgowe i Lokalne.
Struktura ta opiera się na zasadzie równych
stosunków władzy, tzn. poszczególne elementy organizacyjne są niezależne od sie-
Należy także zauważyć, iż amery-
bie, mają własne organizacje i wypełniają
kańskie partie polityczne w porównaniu
konkretne zadania. Jako całość stanowią
z europejskimi są lepiej zorganizowane.
jednak system sprawnie realizujący wyzna-
Również zależność między poszczególnymi
czone cele związane przede wszystkim
szczeblami partyjnymi jest niezmiernie sil-
z wyborami lokalnymi, kongresowymi oraz
na, co jest skutkiem silnych powiązań
prezydenckimi. Nie istnieje jeden ogólno
pomiędzy nimi. Ponadto wskazać należy,
przyjęty schemat. Platforma programowa
iż w amerykańskim systemie partyjnym,
jest zazwyczaj kompromisem między róż-
który jest dość specyficzny, nie występuje
nymi grupami nacisku istniejącymi w partii.
w odróżnieniu od systemu europejskiego
Program partii jest elastyczny, aby mógł
dyscyplina partyjna, płacenie składek, for-
przyciągnąć wielu wyborców, a nie ich znie-
malna przynależność do partii, jak również
chęcać.
brak jest określonej ideologii.
To wszystko sprawia, iż funkcjonowanie Partii Demokratycznej w porównaniu
do innych partii europejskich jest wyjątkowe.
Streszczenie w języku angielskim
The Democratic Party is one of two main
political parties in the United States. It is
also the oldest existing political party in the
United States. The organizational structure
of the party is formally similar to the struc-
Streszczenie w języku polskim
tures of other parties in the world, with the
exception that there is no lower forms of
Partia Demokratyczna jest jedną z dwóch
organization associating weight States. At
głównych partii politycznych w Stanach
the head of the party standing committees
30
I. Rusinowa, op. cit., s. 5.
Nationwide, and at lower levels of District
Strona 41
and Local Committees. This structure is
based on the principle of equal power relations, ie. The various organizational elements are independent of each other, have
their own organizations and perform specific tasks. As a whole, however, the system
efficiently implementing goals related primarily to municipal elections, congressional
and presidential. There is one general
scheme adopted. The software platform is
usually a compromise between the various
pressure groups existing in the party. Party
program is flexible so that it can attract a lot
of voters, not discourage them.
Urszula Księżpolska jest doktorantem
na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana
Pawła II w Lublinie w Katedrze Historii
Prawa Sądowego. Jej zainteresowania naukowe to systemy konstytucyjne państw.
Strona 42
Zawarcie cywilnego związku małżeńskiego
w polskim porządku prawnym
Beata Sadowska, Justyna Sadowska
Wstęp
boda wyboru jego rodzaju. Podkreślić także
W polskim porządku prawnym istnieje
możliwość
zawarcia
małżeństwa
cywilnego - wywołującego skutki tylko
w prawie; małżeństwa konkordatowego
o podwójnym skutku – wyznaniowym, jak
i świeckim; można także najpierw zawrzeć
związek małżeński w Urzędzie Stanu Cywilnego, a następnie w Kościele; jak i ślub
trzeba, że osoby należące do jakiegokolwiek
wyznania mogą zawrzeć związek małżeński
przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, natomiast małżeństwo wyznaniowe
mogą zawrzeć tylko ci nupturienci, którzy
należą do określonego wyznania za zgodą
udzieloną przez odpowiednie władze danego kościoła2.
wyznaniowy, ale jest to instytucja raczej
teoretyczna1.
W niniejszym opracowaniu ograniczymy swoje rozważania do sposobu zawarcia związku małżeńskiego przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Wspomnieć w tym miejscu należy,
iż nowa ustawa z dnia 28 listopada 2014
roku Prawo o aktach stanu cywilnego3 (zastępująca dotychczas obowiązującą ustawę
z dnia 29 września 1986 roku Prawo o aktach stanu cywilnego4), która weszła w życie
z dniem 1 marca 2015 roku, pozwala
Przywołany powyżej podział, jak
na łatwiejszy dostęp do możliwości zawar-
i terminologia mają na celu zwrócić uwagę
cia związku małżeńskiego poza lokalem
na różnice występujące między tymi trzema
urzędu stanu cywilnego. Zgodnie z art. 17
rodzajami związków małżeńskich. Zmiany
usc - w przypadku osoby, której osobisty
te dotyczą przede wszystkim formy zawie-
udział w czynności z zakresu rejestracji sta-
rania małżeństwa, a więc ceremonii jaka
nu cywilnego w siedzibie urzędu stanu
towarzyszy składaniu przez nupturientów
cywilnego nie jest możliwy z powodu cho-
oświadczeń woli o wstąpieniu w związek
roby, niepełnosprawności lub innej niedają-
małżeński – złożone one mogą być bowiem
cej się pokonać przeszkody, czynności tej
przed urzędnikiem, duchownym bądź oby-
można dokonać w miejscu pobytu tej osoby,
dwoma. Osobom, które zamierzają zawrzeć
2
związek małżeński przysługuje pełna swoZob: D. Gaj, Rejestracja małżeństw w Polsce.
Studium prawno – socjologiczne, Rzeszów 2009,
s. 203 – 248. K. Piasecki, Prawo małżeńskie, Warszawa 2011, s. 108 – 122.
1
K. Piasecki, Prawo małżeńskie, Warszawa 2011,
s. 90 – 121.
3 Ustawa z dnia 28 listopada 2014 roku Prawo
o aktach stanu cywilnego, Dz. U. 2014, poz. 1741,
zwana dalej usc.
4 Ustawa z dnia 29 września 1986 roku Prawo
o aktach stanu cywilnego, tekst jednolity Dz. U.
2011, nr 212, poz. 1264 z późn. zm.
Strona 43
jeżeli pozwalają na to okoliczności. W myśl
zawierany przed urzędnikiem, a więc osobą
art. 85 ust. 5 usc - na wniosek osoby zamie-
świecką i wywołuje jedynie skutki na grun-
rzającej zawrzeć małżeństwo kierownik
cie prawa polskiego, a nie kościelnego.
urzędu stanu cywilnego przyjmuje oświad-
Nie będzie zatem małżeństwem dla kościoła
czenia o wstąpieniu w związek małżeński
i jego przedstawicieli taki związek kobiety
poza urzędem stanu cywilnego w okręgu
i mężczyzny, który zawarto w Urzędzie Sta-
rejestracji stanu cywilnego, w którym jest
nu Cywilnego, a nie nadano mu skuteczności
on właściwy, jeżeli wskazane we wniosku
w świetle prawa wyznaniowego.
miejsce zawarcia małżeństwa zapewnia
zachowanie uroczystej formy jego zawarcia
oraz bezpieczeństwo osób obecnych przy
składaniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Wnioskować zatem należy,
iż w nowym stanie prawnym istnieje większa swoboda wyboru miejsca zawarcia
związku małżeńskiego – przy czym dotyczy
to małżeństwa cywilnego, które będzie
mogło być zawarte poza lokalem urzędu
Trzeba zwrócić uwagę, że podstawowym aktem regulującym kwestie dotyczące stanu cywilnego osób fizycznych, jak
i jego zmiany jest usc, która jednak w licznych przypadkach odsyła do przepisów
kodeksu rodzinnego i opiekuńczego5. Nie
sposób także nie odwołać się do nich
w rozważaniach na temat zawarcia małżeństwa.
stanu cywilnego, z zachowaniem określo-
W myśl art. 15 usc zawarcie małżeń-
nych, oznaczonych w usc, powyżej wskaza-
stwa świeckiego następuje w wybranym
nych warunków. Nie ulega wątpliwości,
przez nupturientów urzędzie stanu cywil-
że te rozwiązania stanowią istotne novum
nego i w tym właśnie urzędzie sporządzany
w stosunku do przepisów obowiązujących
jest następnie akt małżeństwa jako potwier-
przed nowelizacją (w myśl art. 58 ust. 3
dzenie zaistniałego zdarzenia, które prowa-
ustawy z dnia 29 września 1986 roku Prawo
dzi do zmiany stanu cywilnego małżonków6.
o aktach stanu cywilnego, kierownik urzędu
stanu cywilnego mógł przyjąć oświadczenia
o wstąpieniu w związek małżeński poza
lokalem urzędu stanu cywilnego, wyłącznie
gdy zachodziły uzasadnione przyczyny).
Zgodnie z art. 85 usc związek małżeński zawierany jest z zachowaniem
uroczystej formy co oznacza, iż zdarzenie
to ma na gruncie prawa doniosły charakter.
Przejawami uroczystej formy wstąpienia
Małżeństwo cywilne
w związek małżeński są: obowiązek zapew-
Małżeństwo cywilne - inaczej nazy-
5
wane świeckim jest jedną z form zawarcia
związku małżeńskiego w Polsce. Sama
nazwa świadczy o tym, że jest to związek
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku, Kodeks
rodzinny i opiekuńczy, tekst jednolity Dz. U.
2012, poz. 788, zwana dalej kro.
6 M. Roliński, P. Ruczkowski, Prawo o aktach
stanu cywilnego, [w:] J. Stelmasiak, P. Ruczkowski (red.), Prawo administracyjne część szczegółowa tom I, Warszawa 2011, s. 136 – 137.
Strona 44
nienia reprezentacyjnej sali ślubów, oprawy
o wstąpieniu w związek małżeński stoją
muzycznej całego wydarzenia, uroczysty
wszyscy obecni, w tym świadkowie i kie-
strój kierownika urzędu stanu cywilnego,
rownik urzędu stanu cywilnego – wyjątek
a przede wszystkim przepis ustawy, zgodnie
natomiast stanowią osoby, które ze względu
z którym podczas składania przez nuptu-
na stan zdrowia lub podeszły wiek nie mogą
rientów oświadczeń woli urzędnik zobowią-
przyjąć stojącej postawy. Jest to kolejny
zany jest nosić odznakę. Wzór i sposób jej
przejaw uroczystej formy zawarcia związku
noszenia zostały uregulowane na gruncie
małżeńskiego. Podkreślić również należy,
rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrz-
iż udział kierownika urzędu stanu cywilne-
nych i Administracji z dnia 16 września
go w akcie zawarcia związku małżeńskiego
1999 roku, w sprawie wzoru i sposobu
ma charakter konstytutywny i jest niezbęd-
noszenia odznaki przez kierownika urzędu
ny do uznania małżeństwa za zawarte zgod-
stanu cywilnego w czasie przyjmowania
nie z prawem8.
oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński7.
Na gruncie prawa polskiego - przede
wszystkim kro jak i usc przewidziane są trzy
Zgodnie z § 1 pkt. 2 tego rozporządzenia odznakę stanowi wizerunek orła
rodzaje przesłanek koniecznych do zawarcia małżeństwa:
ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej,
umieszczony
na
płytce
1) warunki, od spełnienia których uza-
formatu
leżnione jest samo istnienie małżeń-
podłużnego, na której górnej krawędzi znaj-
stwa - w razie niespełnienia tych
duje się napis: USC . Wizerunek orła wraz
warunków mamy do czynienia z tzw.
z płytką są zawieszone na łańcuchu. W ogni-
matrimonium non existens czyli mał-
wach łańcucha mogą być umieszczone ele-
żeństwem nieistniejącym. Warunki
menty dekoracyjne w postaci herbów miast
te oznaczone są w art. 1 kro, który
bądź kamienie ozdobne; w ogniwach łańcu-
reguluje sposób zawarcia małżeń-
cha wizerunku orła nie umieszcza się.
stwa,
Odznaka może być wykonana z metalu koloru srebrnego, metalu posrebrzanego lub
2) brak
okoliczności
wyłączających
ze srebra. Odznaka wykonana ze srebra
zawarcie małżeństwa, tzw. prze-
może być oksydowana. Kierownik urzędu
szkód małżeńskich. Będą to prze-
stanu cywilnego nosi odznakę zawieszoną
szkody, które zostały wykryte jesz-
na szyi na wierzchu ubioru.
cze przed zawarciem związku małżeńskiego, np. nieosiągnięcie odpo-
Zgodnie z art 85 usc w czasie składania przez nupturientów oświadczeń woli
K. Piasecki, Prawo małżeńskie, Warszawa 2011,
str. 94.
8
7
Dz. U. Nr 97, poz. 1135.
Strona 45
wiedniego wieku, pokrewieństwo9
nego poweźmie wiadomość o istnie-
czy też powinowactwo10 nupturien-
niu przeszkody przed wstąpieniem
tów. Są to te warunki, które - jeśli
przez nupturientów w związek mał-
zostaną wykryte przed zawarciem
żeński, nie może dopuścić do jego
małżeństwa - wyłączają możliwość
zawarcia. Obok nich wyróżnić należy
jego zawarcia, a więc innymi słowy –
te przeszkody, które nie zostały
jeżeli kierownik urzędu stanu cywil-
wykryte przed zawarciem związku
małżeńskiego czy to dlatego, że sami
Wzajemny stosunek łączący osoby pochodzące
od wspólnego przodka. W wypadku pokrewieństwa w linii prostej jedna osoba pochodzi
od drugiej. Wstępnymi są: rodzice, dziadkowie,
pradziadkowie itd., zstępnymi zaś dzieci, wnuki,
prawnuki itd. W przypadku gdy osoby pokrewne
nie pochodzą jedna od drugiej (rodzeństwo)
mówimy o pokrewieństwie w linii bocznej. Stopień pokrewieństwa oblicza się na podstawie
liczby urodzeń dzielących jedną osobę od drugiej
(np. dziecko I - stopień, wnuk - II – stopień).
Krewnymi w linii prostej są osoby, z których
jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii
bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego
przodka, a nie są krewnymi w linii prostej. Stopień pokrewieństwa określa się według liczby
urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Źródło: Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku
Kodeks rodzinny i opiekuńczy, tekst jednolity
Dz. U. 2012, poz. 788, art. 618. Zob: T. Smyczyński, Zagadnienia wprowadzające, [w:] T. Smyczyński (red.), System prawa prywatnego. Prawo
rodzinne i opiekuńcze, t. 11, Warszawa 2009, s.
7 – 10.
10 Powinowactwo jest to stosunek prawnorodzinny łączący jednego małżonka z krewnymi
drugiego. Jest wyłącznie więzią prawną (w odróżnieniu od pokrewieństwa, które jest więzią
biologiczno-prawną). Powinowactwo trwa dalej
mimo ustania małżeństwa (chyba że zostało ono
unieważnione, albowiem wtedy powstaje stan
taki, jak gdyby nigdy nie zostało one zawarte).
Powinowactwo w linii prostej jest względną
przeszkodą małżeńską (z ważnych powodów sąd
może udzielić zgody na takie małżeństwo).
Z małżeństwa wynika powinowactwo między
małżonkiem a krewnym drugiego małżonka.
Trwa ono mimo ustania małżeństwa. Linie i stopień powinowactwa określa się według linii
i stopnia pokrewieństwa. Źródło: Ustawa z dnia
25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy, tekst jednolity Dz. U. 2012, poz. 788, art. 618
Zob.: T. Smyczyński, Zagadnienia wprowadzające, [w:] T. Smyczyński (red.), System prawa prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, t. 11,
Warszawa 2009, s. 10 – 11.
9
nupturienci sfałszowali dokumenty
czy też dlatego, że nawet oni o istnieniu przeszkody nie wiedzieli.
W takiej sytuacji małżeństwo zostanie zawarte, jednakże po ujawnieniu
istniejącej, ale nie znanej wcześniej
kierownikowi czy też nupturientom
przeszkody, staje się ona okolicznością będącą podstawą do unieważnienia małżeństwa (art. 10 – 17 kro),
3) warunki, które nie mają wpływu
na istnienie jak i ważność małżeństwa, gdyż służą one zapewnieniu
uroczystego
charakteru
samemu
aktowi zawierania związku małżeńskiego, jak np. obecność pełnoletnich świadków, zobowiązanie kierownika urzędu stanu cywilnego
do odebrania oświadczenia o nazwiskach małżonków, obowiązek noszenia przez kierownika odznaki podczas
przyjmowania
oświadczeń
o wstąpieniu w związek małżeński.
Zatem są to przesłanki, które mają
służyć
przygotowaniu
ceremonii
i nadaniu jej uroczystej formy, aby
ta sytuacja prawna tj. zawarcie
związku małżeńskiego było popraStrona 46
wnie przygotowane. Jednakże samo
ustala płeć nupturientów na podstawie aktu
spełnienie czy też nie spełnienie
urodzenia każdego z nich. W sytuacji kiedy
tych warunków nie ma wpływu
związek małżeński chce zawrzeć transsek-
na ważność związku małżeńskiego
sualista fakt ten musi być potwierdzony
(warunki te reguluje usc w art. 85
w jego akcie urodzenia. Gdy kierownik
jak i kro w art. 3 i art. 7)11.
urzędu stanu cywilnego poweźmie wątpli-
Przesłankami należącymi do pierwszej grupy (a więc tymi, od których spełnienia uzależnione jest istnienie związku małżeńskiego) są :


odmienność płci nupturientów,
złożenie przez kobietę i mężczyznę
wości co do płci osób chcących wstąpić
w związek małżeński (wątpliwości te mogą
wystąpić przy tansseksualiźmie, jak i obojnactwie) jest zobowiązany zwrócić się
na podstawie art. 5 kro do sądu rejonowego
o rozstrzygnięcie czy małżeństwo może być
zawarte13.
Zgodność oświadczeń woli wyraża
zgodnych oświadczeń woli o wstąpieniu w związek małżeński,

jednoczesna ich obecność w czasie
składania oświadczeń woli, a także

się w tym, że odpowiadają one sobie pod
względem treści, nie ma odstępstwa od tego
warunku, a więc należy powiedzieć sakramentalne ''tak'', wykazać wolę wstąpienia
złożenie tych oświadczeń przed kie-
w związek małżeński, aby mógł on być
rownikiem urzędu stanu cywilnego.
prawnie zawarty. O wystąpieniu tej zgodności decyduje kierownik urzędu stanu cywil-
Przesłanki te mają charakter niezbędny
nego14.
i muszą być spełnione kumulatywnie12.
Jednoczesna
Przesłanka odmienności płci jest
obecnie przesłanką konstytucyjną uregulo-
obecność
oznacza,
że wyżej wspomniane oświadczenia są składane przez nupturientów w tym samym
waną w art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, zgodnie z którym małżeństwo może być zawarte jedynie przez kobietę i mężczyznę. Kierownik urzędu stanu cywilnego
K. Gromek, Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Komentarz, Warszawa 2006, s. 3 – 41, 75 – 144,
44 – 46, 58 – 60. J. Gajda, Zawarcie małżeństwa,
[w:] T. Szymczyński (red.), System prawa prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009, s. 84 – 111.
12 Zob. J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne,
Warszawa 2010, s. 92 – 107. K. Piasecki (red.),
Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2011, s. 39 – 72.
11
A. K. Bieliński, M. Pannert, Prawo rodzinne,
Warszawa 2011, s. 20. T. Smyczyński, Prawo
rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009, s. 28 –
29. T. Strzebinczyk, Prawo rodzinne, Warszawa
2013, s. 70 – 73. A. Matosek – Kozdój, Kodeks
rodziny i opiekuńczy z komentarzem oraz aktami
szczególnymi, Warszawa 2011, s. 2 – 3. A. Zielonacki, Zawarcie małzeństwa, [w:] H. Dolecki,
T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 14 – 16.
14 A. K. Bieliński, M. Pannert, Prawo rodzinne,
Warszawa 2011, s. 20. T. Strzebinczyk, Prawo
rodzinne, Warszawa 2013, s. 74 – 75. T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa
2009, s. 29.
13
Strona 47
czasie, sukcesywnie jedno po drugim. Nie
którego pomimo iż oświadczeń woli nie
czyni zadość temu wymaganiu składanie
składa się bezpośrednio przed kierowni-
oświadczeń pojedynczo, w innym czasie
kiem urzędu stanu cywilnego wywołuje
(w innych godzinach czy też dniach). Wyjąt-
także skutki prawne). Zgodnie z tym posta-
kową sytuacją jest natomiast dopuszczenie
nowieniem małżeństwa nie może udzielać
na gruncie prawa polskiego możliwości
nieuprawniona, jakakolwiek wybrana przez
zawarcia związku małżeńskiego przez peł-
nupturientów
nomocnika (art 6 kro). Aby małżeństwo
dopuszczonym przypadkiem zawarcia mał-
mogło być zawarte przez pełnomocnika
żeństwa przed konsulem)16.
muszą zostać spełnione określone wymogi.
Przede wszystkim warunkiem sine qua non
zawarcia związku małżeńskiego przez pełnomocnika jest uzyskanie zezwolenia sądu
(udzielane ze względu na ważne powody:
subiektywne, a więc leżące po stronie jednego z nupturientów, jak i obiektywne
w rozumieniu zasad współżycia społecznego). Zaznaczyć także należy, iż pełnomocnictwo to jest udzielane w szczególnej formie
osoba
(poza
ustawowo
Istnieją ponadto inne warunki przejawiające się w czynnościach jakie nupturienci są zobowiązani dokonać, aby móc
wstąpić w związek małżeński. Czynności
te będą polegały na złożeniu wymaganych
dokumentów określonych w art. 76 usc.
Zgodne z art. 76 usc osoba, która zamierza
wstąpić w związek małżeński jest zobowiązana złożyć w urzędzie stanu cywilnego:
pisemnej – na piśmie z podpisem urzędowo

dokument stwierdzający jej tożsa-
poświadczonym, a w jego treści należy
mość, a co za tym idzie także obywa-
wskazać konkretną osobę, z którą małżeń-
telstwo, takimi dokumentami będą
stwo ma być zawarte15.
dowód osobisty czy paszport. Tożsamość osoby i jej polskie obywatel-
Oświadczenia woli o wstąpieniu
stwo
w związek małżeński w świeckiej formie
potwierdzają:
w
stosunku
do osób, które zamieszkują w Polsce
zgodnie z art. 1 § 1 kro mają być złożone
– dowód osobisty, natomiast w sto-
przed kierownikiem urzędu stanu cywilne-
sunku
go i tylko tak zawarte małżeństwo wywołuje
do
osób
zamieszkałych
za granicą – paszport,
skutki w prawie (wyjątkiem jest zawarcie
małżeństwa konkordatowego, w przypadku
K. Sondel, Zawarcie i unieważnienie małżeństwa [w:] M. Araszkiewicz, M. Stus red., Prawo
cywilne. Materiały dla studentów prawa. Prawo
rodzinne, t. 5, Warszawa 2006, s. 36. A. K. Bieliński, M. Pannert, Prawo rodzinne, Warszawa 2011,
s. 20. T. Strzebinczyk, Prawo rodzinne, Warszawa
2013, s. 73 – 74. T. Smyczyński, Prawo rodzinne
i opiekuńcze, Warszawa 2009, s. 29 – 30.
15
A. Zielonacki, Zawarcie małżeństwa, [w:]
H. Dolecki, T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny
i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 16 –
21. T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze,
Warszawa 2009, s. 30. T. Strzebinczyk, Prawo
rodzinne, Warszawa 2013, s. 76 – 78. J. Ignaczewski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 53.
16
Strona 48


odpis skrócony aktu urodzenia, chy-
wymagają (art. 3 § 2 kro - „jeżeli
ba że związek małżeński zawierany
otrzymanie dokumentu, który osoba
jest w urzędzie stanu cywilnego,
zamierzająca zawrzeć małżeństwo
w którym doszło do sporządzenia
jest obowiązana złożyć lub przed-
aktu urodzenia,
stawić kierownikowi urzędu stanu
cywilnego, napotyka trudne do prze-
dowód ustania lub unieważnienia
zwyciężenia przeszkody, sąd może
małżeństwa, jeżeli określona osoba
zwolnić tę osobę od obowiązku zło-
pozostawała wcześniej w związku
żenia lub przedstawienia tego doku-
małżeńskim (zgodnie z art. 78 usc
mentu”, a więc zezwolić na zawarcie
dowodem ustania małżeństwa jest
związku małżeńskiego)17.
w szczególności: „odpis skrócony
aktu zgonu lub odpis prawomocnego
Jeżeli wyżej określone obowiązki zostaną
orzeczenia sądu o stwierdzeniu
przez nupturientów spełnione i nie wystą-
zgonu lub uznaniu za zmarłego
pią żadne z okoliczności uniemożliwiających
poprzedniego małżonka”, a także
wstąpienie w związek małżeński, wówczas
„odpis prawomocnego orzeczenia
dopiero może on zostać prawnie zawarty.
sądu o rozwodzie, odpis prawomocnego orzeczenia sądu o unieważnieniu małżeństwa”),

dowód
nieistnienia
Kolejnym etapem, który prowadzi
do sporządzenia aktu małżeństwa jest sama
ceremonia zawarcia związku małżeńskiego
małżeństwa,
jeżeli postępowanie o ustalenie nie-
przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego.
istnienia małżeństwa,- w którym
wcześniej określona osoba pozostawała - wobec niej się toczyło (zgodnie z art. 78 usc dowodem nieistnienia małżeństwa jest odpis prawomocnego orzeczenia sądu ustalającego nieistnienie małżeństwa),

ta
trwa
niedługo,
bo około 15 minut. Na samym początku kierownik Urzędu Stanu Cywilnego zaprasza
wszystkich obecnych, a więc nupturientów,
świadków i zaproszonych gości do sali,
w której odbędzie się ślub. Wszyscy zajmują
odpowiednie miejsca – przyszli małżonko-
pisemne zapewnienie, iż nie są jej
znane żadne okoliczności będące
podstawą do wyłączenia możliwości
zawarcia związku małżeńskiego,

Uroczystość
zezwolenie na wstąpienie w związek
małżeński - jeżeli przepisy kro tego
A. Czajkowska, E. Pachniewska, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz, orzecznictwo,
wzory dokumentów i pism, Warszawa 2011,
s. 175 – 179. Zob. K. Gromek, Kodeks rodzinny
i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2006, s. 44 –
46. W. Bednarek (red.), Wybrane zagadnienia
administracyjnego prawa materialnego, Olsztyn
2000, s. 39 – 40. T. Smyczyński, Prawo rodzinne
i opiekuńcze, Warszawa 2009, s. 30 – 33.
17
Strona 49
wie naprzeciwko kierownika, świadkowie
Jako symbol łączącego Państwa związku
po boku nupturientów, a za nimi reszta
wymieńcie
zaproszonych osób. Na samym początku
momencie kobieta i mężczyzna zakładają
uroczystości kierownik wygłasza krótką
sobie nawzajem obrączki. Następnie kie-
przemowę, w której akcentuje przede
rownik wypowiada poniższą formułkę ''-
wszystkim rolę małżeństwa jako podsta-
Dokumentem, który stwierdza fakt zawarcia
wowej komórki społecznej, znaczenie mał-
Związku Małżeńskiego jest Akt Małżeństwa
żeństwa i rozumienie związku małżeńskie-
sporządzony w Księdze Małżeństw pod nr ...
go. Następnie nakazuje wszystkim obecnym
proszę Państwa o podpisanie tego aktu''.
powstać i rozpoczyna się główna część uro-
Po podpisaniu aktu małżeństwa nupturienci
czystości18.
stają się pełnoprawnymi współmałżonkami.
Na wstępnie kierownik pyta nupturientów czy zamierzają zawrzeć związek
małżeński i czy będą robić wszystko, aby ich
małżeństwo
było
szczęśliwe
i
trwałe.
Oświadczenia o zawarciu związku małżeńskiego w Urzędzie Stanu Cywilnego przyszli
proszę
obrączki''.
W
tym
Wtedy też mężczyzna - mąż będzie mógł
pocałować kobietę - żonę, najczęściej w tym
momencie wszyscy goście biją brawo, a kierownik gratulując współmałżonkom ogłasza, iż zebrani goście mogą składać życzenia
małżonkom19.
małżonkowie powtarzają za kierownikiem
Zgodnie
z
przepisami
usc
akt
Urzędu Stanu Cywilnego. Swoje oświadcze-
małżeństwa sporządza się niezwłocznie
nie jako pierwszy składa mężczyzna ''Świa-
po zawarciu związku małżeńskiego, a jeżeli
dom praw i obowiązków wynikających
wystąpiły ważne przyczyny, które uniemoż-
z założenia rodziny uroczyście oświadczam,
liwiły
iż wstępuję w Związek Małżeński z (imię
to sporządza się go natychmiast po ustaniu
i nazwisko kobiety) i przyrzekam, że uczy-
tej przyczyny20. Jednakże w celu usprawnie-
nię wszystko, aby nasze małżeństwo było
nia przebiegu ceremonii zawarcia związku
zgodne, szczęśliwe i trwałe''. Następnie
małżeńskiego w praktyce przyjęło się two-
te same słowa powtarza kobieta. Po złoże-
rzenie projektów aktów małżeństwa podpi-
niu przez obojga przyszłych małżonków
sywanych podczas uroczystości przez nup-
zgodnych oświadczeń kierownik stwierdza
turientów, kierownika urzędu stanu cywil-
''Wobec zgodnego oświadczenia obu stron,
nego, jak i świadków. Akt małżeństwa
złożonego w obecności świadków, oświad-
zawartego w formie świeckiej przed kie-
czam, że Związek Małżeński Pani(...) i Pana
rownikiem urzędu stanu cywilnego nie
(....) został zawarty zgodnie z przepisami.
niezwłoczne
jego
sporządzenie
Tamże.
Zob. A. Czajkowska, E. Pachniewska, Prawo
o aktach stanu cywilnego. Komentarz, orzecznictwo,wzory dokumentów i pism, Warszawa 2011,
s. 197 – 199.
19
20
http://slub.wieszjak.pl/formalnosci-slubne/2
21541,Jak-przebiega-ceremonia-slubu-cywilneg
o.html, stan na 01.01.2015 rok.
18
Strona 50
ma jednak charakteru konstytutywnego,
ustalić na drodze sądowej. W sytuacji gdy
a jedynie deklaratoryjny, a więc potwierdza
akt małżeństwa sporządzony został kilka
tylko zaistnienie określonego zdarzenia
dni po ustaniu przeszkody za datę zawarcia
mającego wpływ na stan cywilny osób
związku małżeńskiego wpisuje się datę jego
zawierających związek małżeński. Inaczej
faktycznego zawarcia, a więc złożenia
kwestia ta rozstrzygana jest w przypadku
oświadczeń przez nupturientów22.
małżeństwa konkordatowego21.
Treści aktu małżeństwa jest taka
Akt małżeństwa nie może być podpi-
sama zarówno w przypadku zawarcia
sany przed złożeniem przez przyszłych mał-
związku małżeńskiego przed kierownikiem
żonków oświadczeń woli, gdyż to właśnie
urzędu stanu cywilnego, jak i małżeństwa
oświadczenia te skutkują bezpośrednio
konkordatowego. Zgodnie z artykułem 88
zawarciem związku małżeńskiego. Wyjąt-
usc akt małżeństwa zawiera :
kiem od zasady niezwłocznego sporządze-

nia aktu małżeństwa może być natomiast
cych
wypadek losowy, np. pożar w budynku
ich
nazwiska
urodzenia oraz miejsce zamieszka-
zgon jednego z małżonków lub kierownika
nia;
urzędu stanu cywilnego, które nastąpiły
oświadczeń o
małżeństwo,
rodowe, stan cywilny, miejsce i datę
urzędu stanu cywilnego, zasłabnięcie czy też
po złożeniu
nazwiska i imiona osób zawierają-
wstąpieniu
w związek małżeński. Zgodnie z przepisami
usc po ustaniu ważnego powodu niezwłocz-

miejsce i datę zawarcia małżeństwa;

nazwiska i imiona oraz nazwiska
rodowe rodziców każdej z osób
nie sporządza się akt małżeństwa z zastrze-
wstępującej w związek małżeński;
żeniem, że w sporządzeniu tego aktu mają
brać udział te same osoby które uczestni-

nazwiska i imiona świadków;

nazwisko (nazwiska), które będą
czyły w czynności zawarcia związku małżeńskiego. Jeżeli natomiast po odebraniu
od małżonków oświadczeń o wstąpieniu
nosić osoby zawierające małżeństwo
w związek małżeński doszło do nagłej
po jego zawarciu, oraz nazwisko,
śmierci kierownika urzędu stanu cywilnego
które będą nosić dzieci zrodzone
lub z powodu zaniedbania nie sporządza się
z tego małżeństwa;
aktu przez dłuższy okres, jego treść trzeba
Zob.: K. Piasecki, Prawo małżeńskie, Warszawa
2011, s. 108 – 122. J. Gajda, Zawarcie małżeństwa, [w:] T. Smyczyński (red.), System prawa
prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, t. 11,
Warszawa 2009, s. 105. A. Czajkowska, E. Pachniewska, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz, orzecznictwo,wzory dokumentów i pism,
Warszawa 2011, s. 197 – 199.
22
Zob.: Z. Duniewska, M. Lewicki Prawo o aktach
stanu cywilnego, [w :] Z. Duniewska, B. Jaworska
– Dębska, M. Stahl (red.), Materialne prawo administracyjne, Warszawa 2014, s. 46. E. Ura, Prawo
administracyjne, Warszawa 2012, s. 265. W. Bednarek (red.), Wybrane zagadnienia administracyjnego prawa materialnego, Olsztyn 200, s. 35.
21
Strona 51

stwierdzenie, że osoby zawierające
go małżonkowie podpisują swoimi nazwi-
małżeństwo złożyły zgodne oświad-
skami, a więc tymi które dotychczas –
czenia o wstąpieniu w związek mał-
do zawarcia ślubu nosili24.
żeński;

Nazwisko (nazwiska) małżonków
nazwisko i imię biegłego lub tłuma-
i ich dzieci będą wpisane do aktu małżeń-
cza, jeżeli brał udział w czynności23.
stwa na podstawie oświadczeń złożonych
Na podstawie szczególnych postanowień należy podkreślić, iż do aktu
małżeństwa wpisuje się wszystkie imiona współmałżonków, chociażby zgodnie
z aktem urodzenia mieli ich więcej niż dwa.
Natomiast w przypadku stanu cywilnego nie
można określać go w sposób ogólnikowy,
a więc np. ''stanu wolnego'', ale np. kawaler,
panna, wdowa czy wdowiec, zatem stan
cywilny wpisuje się zgodnie z rzeczywistością. Miejscem zawarcia związku małżeńskiego wpisywanego do aktu małżeństwa
będzie miejscowość, w której faktycznie
przez małżonków. Oświadczenia te składane
są przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego bezpośrednio po zawarciu związku
małżeńskiego, bądź przed sporządzeniem
przez kierownika zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności uniemożliwiających
związku
małżeńskiego.
W sytuacji gdy małżonkowie nie złożą
oświadczenia w sprawie nazwiska pozostają
oni przy nazwiskach rodowych, a w stosunku do ich dzieci uważa się, że noszą one
nazwisko matki połączone z nazwiskiem
ojca25.
Zgodnie z przepisami kro (art. 25
doszło do złożenia oświadczeń woli przez
nupturientów (czy to przed duchownym
zawarcie
i 88) małżonkowie mogą :
w przypadku małżeństwa konkordatowego,

czy też przed kierownikiem urzędu stanu
pozostać przy swoich nazwiskach;
cywilnego). Miejscowość ta może być jednak
inna w obrębie danej gminy aniżeli siedziba
urzędu stanu cywilnego. Z kolei datą zawarcia małżeństwa jest dzień, miesiąc i rok
w którym doszło do złożenia oświadczeń
woli. Datę małżeństwa wpisuje się do aktu
słownie, a następnie cyframi arabskimi ujętymi w nawias. Akt małżeństwa zawartego
przed kierownikiem urzędu stanu cywilneZob.: M. Roliński, P. Ruczkowski, Prawo o aktach stanu cywilnego, [w:] J. Stelmasiak, P. Ruczkowski (red.), Prawo administracyjne część szczegółowa, Warszawa 2011, s. 141.
23
A. Czajkowska, E. Pachniewska, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz, orzecznictwo,
wzory dokumentów i pism, Warszawa 2011,
s. 202 – 208. Zob.: E. Smoktunowicz, Administracyjne prawo osobowe, [w:] E. Smoktunowicz
(red.), Administracyjne prawo materialne. Zagadnienia wybrane, Białystok 2003, s. 34 – 39.
25 Zob. T. Smyczyński, Prawa i obowiązki małżonków [w:] T. Smyczyński (red.), System prawa
prywatnego, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009, s. 211 – 2012. E. Smoktunowicz,
Administracyjne prawo osobowe, [w:] E. Smoktunowicz (red.), Administracyjne prawo materialne.
Zagadnienia wybrane, Białystok 2003, s. 37 – 39.
A. Czajkowska, E. Pachniewska, Prawo o aktach
stanu cywilnego. Komentarz, orzecznictwo, wzory
dokumentów i pism, Warszawa 2011, s 173 –
175.
24
Strona 52

nosić to samo nazwisko - będące
a także możliwości dopuszczenia ich zawar-
nazwiskiem
cia poza lokalem urzędu. Ponadto w swoich
rodowym
jednego
rozważaniach odniosłyśmy się do nowych
z nich, bądź

dokonać połączenia nazwisk, a więc
do swojego dołączyć nazwisko drugiego małżonka26.
Powyższe
rozważania
regulacji prawnych, wprowadzonych ustawą z dnia 28 listopada 2014 roku Prawo
o aktach stanu cywilnego.
prowadzą
ostatecznie do pozytywnej oceny rozwiązań
ustawowych. Wymaga przede wszystkim
podkreślenia, że nowelizacja usc pozwoli
na łatwiejszy dostęp do możliwości zawarcia związku małżeńskiego poza lokalem
urzędu stanu cywilnego. Nie będzie to jednak dostęp nieograniczony, albowiem usc
przewiduje obowiązek spełnienia wymo-
Summary
This article is about procedure, requirement
and rules on which based possibilites to get
married in a registry office and outwith registry office. Moreover in our article we are
based on the new regulation especially on
enactment of 28 November 2014.
gów, które przede wszystkim pozwolą
na bezpieczne przeprowadzenie ceremonii.
Nowa usc weszła w życie z dniem 1 marca
2015 roku, jednakże ustawodawca zapewnił
półroczny okres karencji, który pozwoli
na wprowadzenie nowo obowiązujących
przepisów w życie. W tym okresie urzędy
Beata Sadowska, magister Administracji
na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Zainteresowania naukowe
koncentrują się wokół prawa administracyjnego oraz prawa kanonicznego.
mają wobec tego prawo stosowania przepi-
Justyna Sadowska, doktorantka w Kate-
sów obu ustaw.
drze Postępowania Cywilnego (II) na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu
Łódzkiego. Aplikantka notarialna w Izbie
Streszczenie
Artykuł oscyluje wokół tematyki procedury,
wymogów i zasad zawierania związków
małżeńskich w urzędzie stanu cywilnego,
Notarialnej w Łodzi. Autorka publikacji
naukowych przede wszystkim z zakresu
postępowania cywilnego w sprawach medycznych.
M. Sychowicz [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks
rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa
2011, s. 154 – 158. M. Araszkiewicz, Nazwisko
małżonków, [w:] M. Araszkiewicz, M Stus (red.),
Prawo cywilne. Materiały dla studentów prawa.
Parwo rodzinne, t.5, Warszawa 2006, s. 62 – 63.
26
Strona 53

Wiedza Prawnicza 2/2015

Transkrypt

Podobne dokumenty

ZAWARCIE ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIEGO – ŚLUB CYWILNY

ZGŁOSZENIE JUBILEUSZU 50-LECIA POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO

Karta usługi do pobrania w formacie PDF

URZĄD STANU CYWILNEGO W GOWARCZOWIE – KATALOG

Uznanie orzeczenia o rozwodzie, separacji lub uniważnieniu

Portal miasta Sławków - Urząd Stanu Cywilnego informuje

Wniosek o transkrypcję aktu małżeńskiego

Postępowanie w sprawie zawarcia związku małżeńskiego cywilnego

Karta usług - zawarcie związku małżeńskiego

Linia, dnia - Gmina Linia