Schilcher • Dorsch Zio³olecznictwo w pediatrii

Schilcher • Dorsch Zio³olecznictwo w pediatrii

FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page I
Schilcher • Dorsch
Zio³olecznictwo w pediatrii
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page II
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page III
Heinz Schilcher
Walter Dorsch
Ziołolecznictwo
w pediatrii
Podręcznik dla lekarzy i farmaceutów
Wydanie I polskie pod redakcj¹
Izabeli Feckiej
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page IV
T³umaczenie: Magdalena Smoliñska
Redakcja naukowa: dr n. farm. Izabela Fecka
Redakcja jêzykowa: Stanis³awa Trela
Opracowanie indeksu: Joanna Korsan
Projekt ok³adki: Delta Studio
Ze wzglêdu na sta³y postêp w naukach medycznych lub odmienne opinie na temat leczenia,
a tak¿e mo¿liwoœæ wyst¹pienia b³êdu, Wydawnictwo prosi, aby w trakcie podejmowania decyzji terapeutycznej uwa¿nie oceniaæ informacje zamieszczone w niniejszej ksi¹¿ce, zw³aszcza
dotycz¹ce leków nowych lub rzadko stosowanych. Dawkowanie leków podane w niniejszej
publikacji, jak równie¿ ich aplikacja odpowiadaj¹ poziomowi wiedzy medycznej w czasie powstawania dzie³a. Za dawkowanie i sposób podawania leków jest odpowiedzialny u¿ytkownik. Prosimy zapoznaæ siê z informacjami producenta przed zastosowaniem leku.
Nazwy handlowe s¹ prawnie chronione, nawet wówczas, gdy nie zosta³y specjalnie oznaczone.
ISBN 978-83-60466-33-9
Dzie³o w ca³oœci jest chronione prawem autorskim. ¯adna z czêœci tej ksi¹¿ki nie mo¿e byæ
w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej zgody Wydawnictwa. Dotyczy to równie¿
sporz¹dzania fotokopii, mikrofilmów, t³umaczenia oraz przenoszenia danych do systemów
komputerowych.
Tytu³ wydania oryginalnego w jêzyku niemieckim:
Phytotherapie in der Kinderheilkunde. Ein Handbuch für Ärzte und Apotheker
By Heinz Schilcher, Walter Dorsch
© 4th edition 2006 by Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft mbH, Birkenwaldstraße 44,
D-70191 Stuttgart
All rights reserved
© 2009 Copyright for the polish edition by Wydawnictwo MedPharm Polska Sp. z o.o.
ul. Powstañców Œl¹skich 28–30
53-333 Wroc³aw
www.medpharm.pl
Przygotowanie do druku: Pracownia Sk³adu Komputerowego TYPO-GRAF
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page V
Spis treści
S³owo wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przedmowa do wydania polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IX
X
1
Wprowadzenie i uwagi
1
1.1
1.2
1.3
1
1
1.4
1.5
1.5.1
1.6
1.6.1
1.6.2
1.6.3
1.7
1.8
Ocena skutecznoœci dzia³ania leków roœlinnych . . . . . . . . . . . . . . .
Znaczenie medycyny doœwiadczalnej w fitoterapii . . . . . . . . . . . . .
Zadania lekarza i farmaceuty w naukowej koncepcji
fitoterapii pediatrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podstawy prawid³owej fitoterapii u dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Receptura zió³ do zaparzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jakoœæ stosowanych zió³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przygotowanie zió³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Napar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odwar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maceracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jak niebezpieczny jest alkohol (etanol) w lekach dla dzieci? . . . . . .
Uwagi dotycz¹ce stosowania leków homeopatycznych u dzieci . . .
2
3
4
5
6
6
7
7
7
8
2
Środki roślinne stosowane zewnętrznie
9
2.1
2.1.1
2.2
2.2.1
2.2.2
2.2.3
2.2.4
2.2.5
2.3
2.3.1
Pielêgnacja wra¿liwej skóry niemowl¹t i ma³ych dzieci . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie stanu zapalnego skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pieluszkowe zapalenie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyprysk dzieciêcy, ciemieniucha, atopowe zapalenie skóry
£ojotokowe zapalenie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stany zapalne okolic genitaliów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie ran i oparzeñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leczenie ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
11
11
12
13
14
14
14
14
14
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page VI
VI
Spis treœci
2.3.2
2.3.3
2.4
2.4.1
2.5
2.5.1
2.6
2.7
2.7.1
2.8
2.8.1
2.9
2.9.1
2.10
Leczenie oparzeñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
St³uczenia, zmia¿d¿enia, skrêcenia, zwichniêcia, naci¹gniêcia . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opryszczka wargowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Choroby oczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dro¿d¿yca jamy ustnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Œwierzb i wszawica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Œrodki roœlinne stosowane zewnêtrznie w chorobach górnych
dróg oddechowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Œrodki roœlinne stosowane zewnêtrznie w stanach zapalnych uszu
3
Środki roślinne stosowane wewnętrznie
29
3.1
3.1.1
3.1.2
3.1.3
3.1.4
3.1.5
3.1.6
3.1.7
3.2
3.2.1
3.2.2
3.2.3
3.2.4
Choroby uk³adu oddechowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nie¿yty górnych dróg oddechowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kaszel suchy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kaszel z odkrztuszaniem, tzw. kaszel produktywny . . . . . . . . . . . .
Kaszel napadowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nie¿yt nosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zapalenie zatok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przeziêbienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki pochodzenia roœlinnego obni¿aj¹ce gor¹czkê . . . . . . . . . . . . .
Surowce pochodzenia roœlinnego o dzia³aniu napotnym . . . . . . . .
Leki pochodzenia roœlinnego pobudzaj¹ce apetyt . . . . . . . . . . . . .
Modulatory immunologiczne, wczeœniej: stymulatory uk³adu
immunologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Choroby uk³adu pokarmowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brak apetytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dolegliwoœci ¿o³¹dkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niestrawnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wzdêcia, gazy, kolki „trzymiesiêczne” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
29
30
32
35
37
37
38
39
40
41
42
3.2.5
3.3
3.3.1
3.3.2
3.3.3
3.3.4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
17
18
19
20
20
20
21
21
22
22
23
. . 23
. . 26
. . 26
44
45
46
46
47
50
50
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page VII
VII
Spis treœci
3.3.5
3.3.6
3.3.7
3.3.8
3.4
3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.4.4
3.5
3.5.1
3.5.2
3.6
3.6.1
3.6.2
3.6.3
3.6.4
3.6.5
3.6.6
3.6.7
3.7
3.7.1
3.7.2
Biegunka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przewlek³e zaparcia nawykowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Choroba lokomocyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Choroby uk³adu moczowo-p³ciowego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Infekcje dróg moczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Moczenie nocne i dzienne (enuresis nocturna i enuresis diurna)
Podra¿nienie pêcherza moczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaburzenia psychosomatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki uspokajaj¹ce (niepokój, stany lêkowe, zaburzenia snu) . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zwalczanie bólu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Napiêciowy ból g³owy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bóle z powodu zranieñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bóle zêbów i dzi¹se³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bóle koœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bóle g³owy o pod³o¿u psychicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Napady migrenowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leki gotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fitoterapia w zatruciach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Œrodki wymiotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oœrodki informacji w przypadku zatrucia . . . . . . . . . . . . . . . .
4
Wykaz literatury
77
5
Monografie Niemieckiej Komisji E
83
5.1
Wprowadzenie do monografii oraz wytyczne dotycz¹ce dawkowania
dla dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Alfabetyczny wykaz monografii w jêzyku ³aciñskim . . . . . . . . . . . . 85
Alfabetyczny wykaz wskazañ dla surowców roœlinnych
wg monografii Komisji E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Alfabetyczne zestawienie dzia³añ surowców roœlinnych wg Komisji E 94
Alfabetyczny zbiór monografii leczniczych surowców roœlinnych
opracowanych przez Komisjê E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
5.2
5.3
5.4
5.5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
52
54
58
58
59
59
61
62
63
64
64
70
70
71
71
72
72
73
73
74
74
74
75
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page VIII
VIII
Spis treœci
6
6.1
6.2
Monografie ESCOP (European Scientific
Cooperative On Phytotherapy)
223
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Monografie ESCOP surowców stosowanych w pediatrii . . . . . . . . . 223
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Skorowidz terminów ³aciñskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page IX
IX
Słowo wstępne
Znakiem czasu w nowoczesnej pediatrii sta³o siê odkrywanie leków roœlinnych „na
nowo”. Kiedy ja by³em dzieckiem pediatria opiera³a siê wy³¹cznie na metodach naturalnych: od znienawidzonych ok³adów na klatkê piersiow¹ stosowanych w ka¿dej
chorobie, której towarzyszy³a gor¹czka, przez ró¿nego rodzaju syropy na kaszel, a¿
po leki przeciwbiegunkowe, a koñcz¹c na naparze z rumianku. Jeszcze w czasach
mojej asystentury w Klinice Uniwersyteckiej w Monachium stosowano gorczyczniki
– ok³ady z gorczycy, by³ to œrodek stosowany wy³¹cznie przez doœwiadczone pielêgniarki. Po wprowadzeniu antybiotyków wszystkie te skarby pediatrii odesz³y w zapomnienie, dlatego te¿ z ogromn¹ radoœci¹ przyj¹³em niniejsze opracowanie przeznaczone dla lekarzy i farmaceutów, autorstwa Profesora Schilchera, Dyrektora Instytutu Biologii Farmaceutycznej Wolnego Uniwersytetu w Berlinie, pod tytu³em
Zio³olecznictwo w pediatrii.
Tym samym wyszed³ on naprzeciw oczekiwaniom nowoczesnej pediatrii, która polega tak¿e na stosowaniu metod naturalnych: od fitoterapii, przez homeopatiê, a¿
do akupunktury.
FITO-0.QXD
12/17/08 3:15 PM
Page X
X
Przedmowa
do wydania polskiego
Postêp nauk farmaceutycznych i dziedzin pokrewnych spowodowa³ pojawienie siê
na rynku aptecznym ogromnej liczby preparatów zio³owych. Równoczeœnie listê
specyfików krajowych nieustannie poszerzaj¹ produkty pochodz¹ce z krajów
Wspólnoty Europejskiej. Ich rozpowszechnieniu sprzyja rosn¹ce zainteresowanie
medycyn¹ naturaln¹ oraz szeroki dostêp. Wiêkszoœæ z oferowanych leków pochodzenia naturalnego wydawana jest bowiem bez przepisu lekarza. Nie oznacza to
jednak, ¿e w³aœciwego wyboru powinien dokonywaæ pacjent wy³¹cznie samodzielnie. Porady i opinie lekarza lub farmaceuty powinny zawsze odgrywaæ wiod¹c¹ rolê, poniewa¿ niew³aœciwe zastosowanie czy dawkowanie mo¿e byæ przyczyn¹ co
najmniej nieskutecznoœci dzia³ania, a w przypadku nadu¿ywania tak¿e wyst¹pienia
skutków ubocznych.
Receptura wspó³czesnych leków zio³owych, dostêpnych w sprzeda¿y aptecznej,
oparta jest przede wszystkim na rzetelnych badaniach fitochemicznych, a ich wytwarzanie, dystrybucja i kontrola podlega przepisom prawnym. Preparaty o statusie
produktu leczniczego zio³owego musz¹ spe³niaæ wymagania prawa farmaceutycznego odnoœnie jakoœci, skutecznoœci i bezpieczeñstwa stosowania, natomiast suplementy diety przepisów dotycz¹cych ¿ywnoœci. Ze wzglêdu na wysoki koszt tylko nieliczne z nich posiadaj¹ badania kliniczne i ustalone dawkowanie w przedzia³ach
wiekowych poni¿ej 12. roku ¿ycia. Nie mniej jednak polecane produkty zio³owe powinny mieæ wyszczególnion¹ substancjê czynn¹ lub grupê substancji czynnych,
w kierunku których prowadzona jest standaryzacja.
Zgodnie z wol¹ autorów, podrêcznik przeznaczony jest dla lekarzy i farmaceutów.
Sk³ada siê z dwóch czêœci, w pierwszej przedstawiono surowce roœlinne (substancje
roœlinne), ich przetwory, a tak¿e sprawdzone przepisy leków recepturowych oraz
gotowe preparaty apteczne w kontekœcie ich zastosowania leczniczego w poszczególnych chorobach i dolegliwoœciach wieku dzieciêcego. W czêœci drugiej zamieszczono wybrane monografie roœlin leczniczych opublikowane przez Niemieck¹ Komisjê E (organ Federalnego Urzêdu Zdrowia) oraz monografie ESCOP (Europejskiego Naukowego Stowarzyszenia Fitoterapii). Obok krótkiej charakterystyki substancji
roœlinnej, zawieraj¹ one zwiêz³e omówienie dzia³ania leczniczego, zakresów zastosowania, przeciwwskazañ do stosowania, dzia³añ ubocznych, poznanych interakcji
oraz sposobów u¿ycia i dawkowania, tak¿e u dzieci.
Redaktorzy niniejszego wydania maj¹ nadziejê, i¿ stanie siê ono przydatne w Pañstwa praktyce zawodowej.
dr n. farm. Izabela Fecka