Małże fameńskie z Kamenki koło Zadońska (Centralne Pole

Małże fameńskie z Kamenki koło Zadońska
(Centralne Pole Dewońskie, Rosja)
Wojciech Krawczyński
Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec; e-mail: [email protected]
Małże występują względnie rzadko w dewońskich, zdominowanych przez ramienionogi, zespołach fauny bentonicznej.
Ich znaczenie nieco wzrasta po okresie wymierania na granicy fran–famen. Fameńskie małże opisywane były z wielu stanowisk w Reńskich Górach Łupkowych (np. Amler, 1992,
1996; 2004; Jux & Krath, 1974; Nagel, 2006) oraz Montagne
Noire we Francji (Kříž, 2004). Spotykane były również w famenie Gór Świętokrzyskich (Sobolew, 1912a, 1912b). Natomiast stosunkowo słabo poznane są z obszaru Centralnego
Pola Dewońskiego.
Profil najwyższego franu i niższego famenu, z luką stratygraficzną obejmującą zony Pa. triangularis i dolną część Pa.
crepida, odsłania się w dwóch sąsiadujących ze sobą kamieniołomach, znajdujących się na lewym brzegu rzeczki Kamenka w okolicy wsi Kamenka (12 km na SWW od
Zadońska; okręg lipiecki). W górnym kamieniołomie występują warstwy zadońskie (zona Pa. crepida) i jeleckie (zona Pa.
rhomboidea) reprezentowane przez wapienie i wapienie margliste (patrz Rodionova et al., 1995; Sokiran, 2002; Filipiak &
Zbukova, 2006). W obrębie warstw zadońskich pojawiają się
cztery poziomy muszlowcowe (o genezie sztormowej), zawierające głównie muszle ramienionogów, wśród których spotykane są również małże. Pojawiają się one również wśród
wapieni zalegających pomiędzy poziomami muszlowcowymi.
Małże fameńskie z warstw zadońskich zostały opisane
przez Venyukova (1886) i Nalivkina (1934, 1947). Zachowane
są one w postaci skalcytyzowanych muszli, rzadko z połączonymi dwoma skorupkami, z bardzo dobrze widoczną ornamentacją, oraz w postaci ośródek wewnętrznych.
Zespół małży składa się przynajmniej z ośmiu taksonów.
Dość powszechne w utworach dewońskich pteriomorfy, reprezentowane są przez Leptodesma aviculoides Venyukov,
Leiopteria sp., Loxopteria eximia (Verneuil) oraz Loxopteria
tuder (Nalivkin). Modiomorfidy reprezentuje Modiomorpha
sinuosa (Venyukov), natomiast anomalodesmaty – Allorisma
sp. oraz Cardiomorpha? gibbosa (Nalivkin) i Cardiomorpha?
longa (Nalivkin). W zespole przeważają pterioidy z rodzaju
Loxopteria (54%), które obok pozostałych pterioidów z rodzaju Leptodesma i Leiopteria (8%) należały do semi-infauny.
Obecne z zespole anomalodesmaty (28%) prowadziły infaunalny tryb życia. Natomiast modiomorfy (10%) należały do
epifauny lub semi-infauny (patrz Amler, 1996; Kříž, 2004).
Małże stowarzyszone są z dominującymi ramienionogami:
rynchonellidami Ripidiorhynchus huotinus (Verneuil) oraz
spiriferidami Cyrtospirifer zadonicus (Liashenko) (patrz Sokiran, 2002). Występują również razem z mszywiołami, ślimakami, mikrokonchidami (Zatoń & Krawczyński, 2011; Zatoń
30
& Borszcz, 2013), fragmentami jeżowców oraz małżoraczkami
z grupy Eridostracina (Olempska, 2012). Zespół skamieniałości z muszlowców reprezentuje płytkomorskie środowiska,
okresowo nawiedzane przez sztormy.
Niniejsze badania zostały zrealizowane dzięki grantowi NCN
nr 2011/01/B/ST10/00576.
Bibliografia:
Amler, M. R. W., 1992. Annales de la Societe geologique de
Belgique, 115: 405–423.
Amler, M. R. W., 1996. Geologica et Palaeontologica, 30:
49–117.
Amler, M. R. W., 2004. Courier Forschungs-Institut Senckenberg, 251: 151–173.
Filipiak, P. & Zbukova, D., 2006. Review of Palaeobotany and
Palynology, 138: 109–120.
Jux, U. & Krath, J., 1974. Palaeontographica Abt. A, 147:
115–168.
Kříž, J., 2004. Senckenbergiana lethaea, 84: 85–123.
Nagel, J., 2006. Middle and Upper Devonian Cryptodonta
(Bivalvia) from the pelagic Hercynian facies – taxonomy,
stratigraphy, and paleoecology. Inaugural-Dissertation zur
Erlangung des Doktorgrades der Naturwissenschaften im
Fachbereich Geowissenschaften der MathematischNaturwissenschaftlichen Fakultät der Westfälischen
Wilhelms-Universität Münster, 184 pp.
Nalivkin, D.V., 1934. W: Markovskii, B. P. & Nalivkin, D. V.
(eds.). Trudy Glavnogo geologo−razvedochnogo Upravleniya,
313: 17–55.
Nalivkin, D.V. (ed.), 1947. Atlas rukovodyashchikh form iskopaemykh faun SSSR. III. Devonskaya sistema. 245 pp.
Olempska, E., 2012. Hydrobiologia, 688: 139–165.
Rodionova, G. D. et al., 1995. Devon Voronezhskoi anteklizy
i Moskovskoi sineklizy. 1–265.
Sobolev, D., 1912a. Izvest'ya Varshavskogo Politekhnicheskogo Instituta, 1: 1–14.
Sobolev, D., 1912b. Izvest'ya Varshavskogo Politekhnicheskogo Instituta, 3: 1–20.
Sokiran, E.V., 2002. Acta Palaeontologica Polonica, 47:
339–354.
Venyukov, P.N., 1886. Trudy St. Petersburskogo Obshchestva
Estestvoispytatelei, 17: 1-291.
Zatoń, M. & Krawczyński, W., 2011. Palaeontology, 54:
1455–1473.
Zatoń, M. & Borszcz, T., 2013. Historical Biology, 25: 1–12.