skarby Malopolski

Gimnazjum nr 6 im. Jana Pawła II,
33-103 Tarnów, ul. Krzyska 118
Autorki scenariusza:
mgr Katarzyna Płachta – naucz. J. francuskiego, wychowawca
mgr Magdalena Honkisz – naucz. plastyki
Jan Szczepanik, dlaczego polski Edison?
Projekt zajęć warsztatowych dla uczniów klas 1-3 gimnazjum –
realizowany w ramach V Konkursu Plastycznego „Skarby Małopolski”
Obiekt: Popularyzacja wiedzy o Janie Szczepaniku, jego wynalazkach oraz wpływie jego
odkryć na rozwój cywilizacji.
„ Jan Szczepanik – fenomenalny chłopiec z Galicji, który dzięki talentowi,
samodzielnej pracy, wrażliwości i wyobraźni, odegrał ważną rolę w historii kilku
współczesnych dziedzin nauki i techniki – dzisiejszych młodych ludzi może wiele
nauczyć.” („Zapomniany wynalazca, o Janie Szczepaniku” Anna Pragłowska,
Tarnów 2002)
I. Problematyka:
- Przybliżenie sylwetki Jana Szczepanika na tle historycznym.
- Wynalazki Jana Szczepanika w kontekście rozwoju cywilizacyjnego.
- Ślady Jana Szczepanika w Tarnowie.
- Wpływ osobowości Jana Szczepanika na życie współczesnego Tarnowa.
- Plastyczne wyrażenie ekspresji twórczej inspirowanej Jego wynalazkami.
- Szacunek dla geniuszu i kreatywności.
II. Cele:
a) merytoryczne:
- poznanie biografii Jana Szczepanika w kontekście historycznym,
- poznanie dziedzin nauki i techniki, które szczególnie zainteresowały Jana Szczepanika oraz
jego wynalazków,
- umiejętność korzystania z różnorodnych materiałów źródłowych (encyklopedie, leksykony,
opracowania, Internet,) w celu znalezienia konkretnych informacji,
- umiejętność przeprowadzenia wywiadu z autorką biografii Jana Szczepanika,
- rozumienie i poprawnie stosowanie pojęcia: wynalazek, prototyp, patent, modernizm,
pozytywizm, fotografia, techniki plastyczne: fotokolaż, assemblaż, op-art,
b) plastyczne:
- umiejętność wykorzystania technik plastycznych do wykonania pracy plastycznej inspirowanej
wynalazkami Jana Szczepanika,
- rozwijanie kreatywnego myślenia i wyzwolenie wyobraźni,
c) kształtowanie postaw:
- wkład Jana Szczepanika, wynalazcy i naukowca w rozwój nauki i techniki,
- uzasadnienie, dlaczego Jan Szczepanik nazywany jest polskim Edisonem,
1
- wzbudzenie szacunku dla pomysłowości, wizjonerstwa i wyobraźni,
- uświadomienie znaczenia postaci Jana Szczepanika dla miasta Tarnowa i jego inspiracji dla
pomysłowości współczesnych młodych ludzi.
III. Metody:
- analiza materiałów źródłowych w grupach,
- wycieczka tematyczna,
- prelekcja z elementami dyskusji,
- wywiad z autorką biografii.
IV. Środki:
- prelekcja autorki biografii Jana Szczepanika, Anny Pragłowskiej, wywiad z autorką,
- fotografie, ilustracje, makiety wynalazków,
- słowniki, encyklopedie, książki, Internet, prasa,
-zwiedzanie Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Technicznych im. Jana Szczepanika, oglądanie
zgromadzonych tam eksponatów,
-wizyta w tarnowskim Liceum Sztuk Plastycznych w celu obejrzenia Krosna Jakarda (Żakarda),
- praca plastyczna inspirowana wynalazkami,
- dokumentacja warsztatów w postaci prezentacji multimedialnej.
V. Realizacja:
Rzecz o Janie Szczepaniku
Celem pierwszego spotkania w ramach warsztatów było przybliżenie postaci tego
zapomnianego wynalazcy. Posłużył nam do tego rozdział książki Mój Tarnów autorstwa
znanego tarnowskiego historyka, Antoniego Sypka, odczytany uczniom.
Już na tym etapie widać było zaskoczenie uczniów, nie znających dotąd tej postaci, jedna
osoba skojarzyła tę postać z wystawy patronów szkół naszego miasta sprzed kilku miesięcy. Nikt
jednak nie zdawał sobie sprawy z roli, jaką Szczepanik odegrał w rozwoju cywilizacji.
Następnym etapem było podzielenie uczniów na trzy grupy robocze w celu
samodzielnych poszukiwań szczegółowych informacji w materiałach źródłowych. Każda grupa
zajęła się jedną domeną pośród trzech:
- Jan Sczepanik na tle historycznym.
- Ślady Jana Szczepanika w Tarnowie.
- Wpływ osobowości Jana Szczepanika na życie współczesnych Tarnowian.
Burza mózgów
Na kolejnych zajęciach uczniowie przedstawiali wszystkie informacje, do których dotarli
wertując słowniki, leksykony, strony internetowe, książki. Widać było ich zaskoczenie
informacjami, jakie znajdowali, zwłaszcza wynalazkami Jana Szczepanika np.: barwna
fotografia, telewizor czy kamizelka kuloodporna. Kilkakrotnie padało pytanie „Skoro on to
wymyślił, to dlaczego jest tak mało znany?”. Podczas tych zajęć padały pojęcia, często uczniom
nieznane, lub niezrozumiałe np.: wynalazek, prototyp, patent, modernizm, pozytywizm, krosno
żakarda, patron i inne. Dlatego kolejnym zadaniem było poszukanie przez uczniów definicji
wszystkich tych pojęć i przedstawienie ich na kolejnym spotkaniu.
2
Spotkanie z pasjonatami postaci Jana Szczepanika
Punktem kulminacyjnym naszych zajęć warsztatowych było spotkanie z osobą, która o
Janie Szczepaniku wie najwięcej, autorką Jego biografii, panią Anną Pragłowską. W tym celu
udaliśmy się do Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Technicznych im. Jana Szczepanika w
Tarnowie. Podczas spotkania uczniowie obejrzeli prezentację multimedialną, bardzo ciekawie
komentowaną przez panią Pragłowską jak również wysłuchali prelekcji byłego dyrektora szkoły
pana Stanisława Wiatra, założyciela fundacji im Jana Szczepanika, działającej przy Izbie
Przemysłowo Handlowej w Tarnowie. Obie te osoby jak też inni nauczyciele tej szkoły włożyli
wiele czasu i wysiłku w odszukanie wszelkich śladów i informacji pozwalających w pełni
poznać tego wielkiego „ poetę techniki” i przywrócić mu właściwe miejsce w kanonie polskich
wynalazców. Podczas spotkania nie zabrakło wielu ciekawych historii rodzinnych, anegdot,
zabawnych sytuacji, o których w Encyklopedii czy Leksykonie nie ma śladu.
Oto jak spotkanie komentują nasi uczniowie :
„ Spotkanie odbyło się w miłej, rodzinnej atmosferze. Wykład był bardzo ciekawy, a
informacje, jakie uzyskałam o tym wielkim Polaku, zostaną mi w pamięci na długo”
Joanna, kl. III
„Urozmaiceniem tego spotkania była barwna w treść i zdjęcia prezentacja multimedialna,
którą omawiała bardzo sympatyczna pani Anna Pragłowska”
Anna, kl. III
„Spotkanie to wiele nas nauczyło, wiele wynieśliśmy z tej prelekcji, co spowodowało, że
mieliśmy nowe, świeższe pomysły na stworzenie naszej pracy konkursowej”
Elzbieta, kl. III
Szczególnie interesującym elementem były ślady Jana Szczepanika w naszym mieście,
zdjecia i wspomnienia ze spotkań z żyjącą do niedawna w Tarnowie jedyną córką Jana, Marią ze
Szczepaników Zboińską. Uczniowie mieli okazję zapytać o to wszystko, co ich najbardziej
interesowało zarówno panią Pragłowską, jak i pana Wiatra, którzy bardzo chętnie odpowiadali
na pytania uczniów.
Spacer śladami Jana Szczepanika
Wracając ze spotkania, wstąpiliśmy do tarnowskiego Liceum Sztuk Plastycznych, gdzie
uczniowie mogli zobaczyć Krosno Jakarda (Żakarda), patrony, które zautomatyzował nasz
wynalazca, jak również tkaniny wykonywane techniką żakardową. Wizyta ta przybliżyła
niewątpliwie uczniom dziedzinę, która była dla nich najmniej czytelna.
Szukając śladów Jana Szczepanika, dotarliśmy do domu jego teścia, lekarza
powiatowego, Zygmunta Dzikowskiego, w którym rodzina Szczepaników mieszkała do II wojny
światowej. Odnaleźliśmy także na Starym cmentarzu grobowiec, w którym spoczywa Jan
Szczepanik.
Przygotowania do wykonania pracy końcowej
Na kolejnych zajęciach uczniowie szukali definicji pojęć dotyczących technik
plastycznych, przydatnych podczas wykonania pracy plastycznej np.: fotokolaż, assamblaż, opart., gobelin itp. Jednocześnie nauczycielka plastyki prezentowała przykłady prac wykonanych w
wyżej wymienionych technikach. Na tym etapie uczniowie wykonywali pierwsze szkice,
wstępne projekty swoich prac, omawiali je z nauczycielami, tworząc zespoły robocze.
Zadaniem dwojga uczniów nie biorących bezpośrednio udziału w wykonywaniu prac
plastycznych było stworzenie prezentacji multimedialnej dokumentującej cały cykl warsztatów,
3
a służącej po zakończeniu konkursu do przedstawienia naszych dokonań pozostałym uczniom
szkoły.
Ostatnim etapem naszej pracy było stworzenie prac plastycznych inspirowanych
wynalazkami Jana Szczepanika. Wśród licznych pomysłów uczniów najczęściej pojawiały się
motywy wzorzystej, kolorowej tkaniny, fotografii, kliszy, taśmy filmowej, aparatu
fotograficznego. Stąd też użyte materiały to przede wszystkim kolorowy papier, ścinki gazet,
tektura, kawałki kliszy, taśmy magnetofonowej, fotografie, przędze, kawałki metalu i tworzyw
sztucznych.
Czas pracy
4 godziny warsztatów w plenerze,
18 godzin warsztatów w klasie i w pracowni plastycznej.
Komentarz
Do konkursu przystąpiła 13 - osobowa grupa uczniów z klasy I i III gimnazjum. Prawie
wszyscy uczniowie (poza dwoma osobami) brali udział w konkursie po raz pierwszy, Stąd każde
zajęcia stanowiły dla nich coś nowego, nietypowego, często nawet zaskakującego. Początkowo
obawiałyśmy się, że postać, którą wybrałyśmy, jest zbyt mało popularna, więc może okazać się
mało ciekawa dla młodzieży gimnazjum. Ale szybko okazało się, że Jan Szczepanik
autentycznie zaczyna naszych uczniów fascynować, zwłaszcza po spotkaniu z panią Pragłowską.
Jak któryś z uczniów podkreślił „ Fajnie jest mieć tak wielkiego wynalazcę w swoim mieście”.
Konkurs stworzył im okazję rewelacyjnego odkrycia wielkiej postaci, zupełnie nieznanej
nawet w jego własnym mieście pomimo pomnika, jaki stanął w centrum Tarnowa przy okazji
nadania imienia Zespołowi Szkół Ogólnokształcących i Technicznych.
To także lekcja patriotyzmu i szacunku dla nowatorstwa, odważnego myślenia,
oryginalnych rozwiązań, często zupełnie niedocenianych w społeczności, w której się żyje.
Powiedzenie „Cudze chwalicie, swego nie znacie” nabiera w tym przypadku wyjątkowego
wymiaru.
Dzięki konkursowi uczniowie naszej szkoły dołączyli do grupy pionierów (jak
podkreśliła pani Pragłowska), których celem jest w przywrócenie geniuszowi Jana Szczepanika
należnego szacunku. Jest to bardzo ważne szczególnie dla mieszkańców Tarnowa.
4