CELE PRAWA W CYWILIZACJI ŁACIŃSKIEJ Prawo publiczne i

Cultura Christiana
Tom I
MARTA CZY YKIEWICZ*
CELE PRAWA W CYWILIZACJI ACI SKIEJ
Prawo publiczne i prawo prywatne
Wa nym zagadnieniem dotycz cym prawa jest to, czy dane prawo jest
monistyczne czy dualistyczne, czy istnieje prawo publiczne i prywatne, i jaki
jest ich stosunek do siebie. Odró nienie dwóch rodzajów praw (prywatnego
i publicznego) nast pi o w staro ytnym Rzymie. Dualizm prawny przyczyni si
do tego, e cywilizacja rzymska osi gn a znacznie wy szy poziom rozwoju ni
inne cywilizacje1, którym wystarcza o tylko jedno prawo, obejmuj ce zarówno
ycie prywatne, jak i publiczne. Jednak, aby ycie spo eczne mog o si rozwija , niezb dne jest prawo nim kieruj ce, prawo ustalaj ce jego stosunki oraz
wszelkie sprawy pa stwowe. Takie prawo publiczne mo e znacznie ró ni si
od prawa prywatnego2. Nie znaczy to jednak, e owe rodzaje prawa, oba istniece w jednym pa stwie, musz si wyklucza . Wr cz przeciwnie, powinny
istnie jednocze nie i odnosi si do sobie podleg ych aspektów ycia. Jako
pierwsi odró nili je Rzymianie, a nast pnie, za spraw Ko cio a katolickiego,
dualizm prawny sta si jedn z kluczowych cech cywilizacji aci skiej3.
Prawo prywatne jest starsze od prawa publicznego. To ono ustala o pierwsze stosunki, stosunki pierwszych spo eczno ci, rodów. Wed ug prawa rodowego wszystko jest w asno ci przywódcy rodu. Powoli powstawa o tzw. trójprawo (prawo familijne, maj tkowe, spadkowe), z rodów formowa y si plemiona,
*
Mgr Marta Czy ykiewicz – Doktorantka na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego Jana Paw a II; e-mail: [email protected]
1
Zob. F. Koneczny, Ró ne typy cywilizacji, w: Obroni cywilizacj aci sk !, red. P. Gondek,
Lublin 2002, s. 26.
2
Zob. Tam e, s. 24.
3
Zob. F. Koneczny, Pa stwo i prawo w cywilizacji aci skiej, Warszawa-Komorów 1999,
s. 39.
60
MARTA CZY
YKIEWICZ
a z nich nast pnie ludy. Z biegiem czasu ludy tworzy y spo eczno ci i swoje
cywilizacje4. Rozwój spo eczno ci powoduje, e przeradzaj si one w spo ecze stwa. Koneczny pisze, e: „spo ecze stwo jest to spo eczno zró niczkowana w zawody i wytwarzaj ce si z tego warstwy spo eczne”5. To dzi ki istnieniu wielu warstw spo ecznych, spo ecze stwo mo e si rozwija . Taki post p jest wtedy atwy i bezpieczny6.
Z tworzeniem si prawdziwego spo ecze stwa wiele wspólnego maj postulaty etyki katolickiej. Jednym z nich jest likwidacja zemsty prywatnej, która
ma szczególne znaczenie – jest ona konieczna dla wytworzenia si spo ecze stwa. Aby likwidacja ta mog a nast pi , musi doj do emancypacji rodziny, do
wytworzenia si organizacji w nie rodziny zamiast organizacji rodowej. Wtedy dopiero mo liwe b dzie przekazanie obowi zku zemsty s downictwu publicznemu 7.
Przy tworzeniu w ciwego modelu rodziny oraz ustanowieniu dualizmu
prawnego towarzyszy Ko ció . Zawsze by on za tym, aby oddzieli prawo
prywatne i publiczne8. Prywatne bowiem cz sto nie wystarcza o. Przyk adem
mo e tu by chocia by kwestia d ugów, które cz sto bywa y (i nadal nieraz s )
spraw prywatn . Lecz d nicy nie zawsze wywi zuj si ze swoich zobowi za , co wywo uje konflikty. Dlatego problem d ugów musia by uregulowany
prawnie. Sta si wi c spraw publiczn , poniewa ka dy zaci gni ty d ug musia by w jaki sposób oddany, sp acony lub odpracowany9.
Inn kwesti , wydaj
si z pozoru spraw jedynie prywatn , lecz faktycznie nale
równie do zakresu prawa publicznego, jest ma
stwo. Do
spraw prywatnych mo e nale
konkubinat, ale ma
stwo jest aktem publicznym. Musi by ono uregulowane prawnie, gdy wi
si z tym sprawy
niezwykle wa ne, sprawy dotycz ce cho by nazwiska ma onki, czy sprawy
dotycz ce dzieci. Zwrócono na to uwag ju w staro ytnym Rzymie, a podejcie takie uznane i kontynuowane jest w cywilizacji aci skiej10. Nale y doda ,
e istotn rol odgrywa równie monogamia, która zwi zana jest przecie
4
Zob. Tam e.
Tam e, s. 40.
6
Zob. Tam e.
7
Zob. Tam e, s. 41-42.
8
Zob. Tam e, s. 42.
9
Zob. Tam e.
10
Zob. Tam e, s. 43.
5
CELE PRAWA W CYWILIZACJI ACI SKIEJ
61
z w asno ci osobist . Nieprzestrzeganie monogamii prowadzi do dzia
szkodz cych posiadaniu w asno ci. Zarówno monogamia, jak i prawo w asno ci
powsta y z prawa prywatnego, lecz sta y si sprawami wa nymi równie dla
ycia spo ecznego, sta y si wi c podleg e prawu publicznemu11.
Prawo publiczne rodzi si ze stosunków spo ecznych, nie jest jedynie wytwarzane przez samo pa stwo. Spo ecze stwo posiada jednocze nie prawo
prywatne oraz publiczne i dzi ki temu dualizmowi prawa mo liwy jest rozwój
spo eczny12. Rozwój za sprawia, e ludzie coraz bardziej chc utworzy swoje
pa stwo, chc , aby istnia rz d im pomocny i jednocze nie nimi kieruj cy13.
Mówi c o prawie, o jego ró nych rodzajach, o dualizmie prawnym, nie
wolno zapomnie o moralno ci, poniewa ona zawsze powinna towarzyszy
ka demu prawu. Z prawem publicznym musi by zro ni ta mocniej nawet ni
z prawem prywatnym14. Prawo publiczne jest ludziom niezwykle potrzebne,
musi ono bowiem dba o bezpiecze stwo prawa prywatnego, chroni ycie
i w asno obywateli kraju. Pa stwo, za pomoc prawa publicznego, ma za
zadanie s
swemu spo ecze stwu15.
Koneczny pisze, e ka dy rodzaj prawa musi mie swe ród o w etyce, e
wszelka w adza powinna by zgodna z wol Bo , z dekalogiem i opart o niego moralno ci . W cywilizacji aci skiej tak w nie jest. ród em prawa, zarówno publicznego, jak i prywatnego, jest etyka, moralno 16. Oba rodzaje praw
ze sob powi zane. Je li prawo publiczne jest niemoralne, to takie te staje
si prawo prywatne. Ludzie stoj cy u w adzy s dla innych przyk adem i to,
w jaki sposób post puj rzutuje na sposób zachowania zwyk ych obywateli.
Je li nie przestrzegaj moralno ci, d
jedynie do w asnych zysków, nie dbaj c
o dobro innych, to daj w ten sposób powszechne przyzwolenie na takie czyny17. Niszczona jest wtedy wszelka moralno w yciu publicznym i prywatnym. Koneczny nawo uje do zmiany post powania, do post powania wed ug
zasad etyki, aby uchroni cywilizacj aci sk przed upadkiem18. Takie zmiany
konieczne, moralno musi by przestrzegana w yciu publicznym nawet
11
Zob. Tam
Zob. Tam
13
Zob. Tam
14
Zob. Tam
15
Zob. Tam
16
Zob. Tam
17
Zob. Tam
18
Zob. Tam
12
e, s. 43.
e.
e, s. 46.
e, s. 47.
e.
e, s. 48.
e, s. 54.
e.
62
MARTA CZY
YKIEWICZ
surowiej ni w yciu prywatnym19. Musi to by ta sama moralno , nikt bowiem nie ma dwóch sumie – osobnego w yciu prywatnym, a innego w yciu
publicznym. Tymi samymi zasadami nale y si wi c kierowa w obu aspektach
ycia 20.
Aby w pa stwie i spo ecze stwie panowa porz dek, ycie prywatne
i publiczne musz sobie odpowiada , przestrzega zasad jednej cywilizacji21.
W adnej sferze ycia nie mo na podlega dwóm czy wi cej cywilizacjom22.
Rozbie no ci nie mo e te by w kwestiach religijnych. ycie prywatne i publiczne powinna czy przynale no do tej samej religii. Nie mog si zwalcza na adnej p aszczy nie, musz przestrzega tej samej etyki, tych samych
norm. Aby za nakazy prawne by y przestrzegane, musz one by wy onione,
a nie narzucane23.
Dualizm prawniczy jest jedn z g ównych cech cywilizacji aci skiej.
Prawo publiczne i prywatne powinny si uzupe nia , a nie zwalcza , gdy ka de z nich wnosi do ycia wiele dobrego. Nie nale y wi c negowa adnego
z nich i doprowadza do monizmu w tej dziedzinie24. Dzi ki dualizmowi prawnemu mo liwy jest rozwój naszej cywilizacji. Dbajmy wi c o tradycj , któr
zapocz tkowali Rzymianie, a potem piel gnowa o chrze cija stwo, pozostawiac podzia na prawo publiczne i prywatne25.
Polityka a etyka
Mówi c o prawie, nale y zapozna si tak e z jego rodowiskiem, a mianowicie z tym, co si rozumie przez pa stwo. Koneczny pisze, e pa stwo to
„zjednoczenie rz dz cych i rz dzonych za pomoc organizacji czynnej, tj. administracji”26. W cywilizacji aci skiej pa stwo oparte jest na spo ecze stwie,
któremu to ma s
prawo publiczne, bo dla spo ecze stwa w nie jest ono
tworzone. Pa stwo takie charakteryzuje decentralizacja – wi kszo spraw pu-
19
Zob. F. Koneczny, Rozwój moralno ci, Komorów 1997, s. 31.
Zob. Tam e.
21
Zob. Koneczny, Pa stwo i prawo …, dz. cyt., s. 54.
22
Zob. Tam e.
23
Zob. Tam e, s. 54-55.
24
Zob. Tam e, s. 55.
25
Zob. Koneczny, Ró ne typy …, dz. cyt., s. 28.
26
Ten e, Pa stwo i prawo …, dz. cyt., s. 56.
20
CELE PRAWA W CYWILIZACJI ACI SKIEJ
63
blicznych oddawanych jest w r ce samorz dów27. Tak wi c spo ecze stwo zajmuje si sprawami, które samo jest w stanie rozwi za , a pa stwu powierzona
jest polityka 28. Mimo e spo ecze stwo i pa stwo maj swe w asne zadania,
ró ni si swymi kompetencjami, to jednak czy je powinien stosunek do
etyki. W cywilizacji aci skiej etyka pochodzi od spo ecze stwa, natomiast
prawo jest ustanawiane przez pa stwo, ale nie znaczy to, e prawo ma by bezetyczne. Pa stwo w naszej cywilizacji opiera si na spo ecze stwie, a prawo na
etyce29.
Zastanówmy si , jakie s cele, funkcje pa stwa. Koneczny pisze, e pa stwo ma gwarantowa „bezpiecze stwo ycia i mienia wewn trz i na zewn trz”30. ycie i maj tek to podstawowe dobra obywateli, wi c pa stwo,
wspó pracuj c w harmonii ze spo ecze stwem, musi te dobra chroni . Harmonia dzia
mo e istnie tylko wtedy, gdy pa stwo i spo ecze stwo nale do
jednej cywilizacji, w przeciwnym razie stan si wrogami31. Rz d nie by by
w stanie sprawnie kierowa lud mi, nale cymi do innej ni on cywilizacji, bo
zachodzi aby sprzeczno interesów. Zadaniem pa stwa jest dbanie o spo ecze stwo. Pa stwo nie mo e wi c wyrz dza szkód obywatelom. Funkcj rz du
jest zabieganie o sprawy zewn trzne, a sprawy spo eczne nale do samorz dów. Trzeba sprzeciwia si dzia aniom i postawom antypa stwowym i antyspo ecznym, jednak nie ludziom przeciwnym rz dowi, poniewa oni te maj
prawo do swojego zdania, do g osu32. Nale y wi c wys uchiwa opozycji, jej
argumentów, dyskutowa i d
do jak najlepszej sytuacji w kraju.
Koneczny cz sto podkre la, e wi kszo spraw powinno by za atwianych w samorz dach lokalnych, a jak najmniej nale y kierowa do centrali.
Pisze wielokrotnie, eby unika biurokracji, tworzenia coraz to nowych urz dów, bo to wcale nie prowadzi do rozwoju33. Minimum biurokracji to cecha
cywilizacji aci skiej34.
Spo ecze stwo i pa stwo, ka de maj ce swe kompetencje, swój zakres,
metod i rodki, w pewien sposób si ograniczaj , ale musz to robi tak, aby
27
Zob. Tam e, s. 58-61.
Zob. Tam e, s. 65.
29
Zob. Tam e.
30
Tam e, s. 66.
31
Zob. Tam e.
32
Zob. Tam e, s. 67.
33
Zob. Tam e.
34
Zob. Tam e, s. 89.
28
64
MARTA CZY
YKIEWICZ
zarazem si uzupe nia y, aby z tej ich dwoisto ci nie powsta o rozdwojenie.
Wszelkie sprawy spo eczne powstaj z potrzeb ludno ci, s wi c one wy aniane
i nie potrzebna jest adna si a fizyczna, aby zmusza do ich dobrego rozwi zywania, przestrzegania obowi zków. Zarówno pa stwo, jak i spo ecze stwo, s
w cywilizacji aci skiej organizmami, a nie mechanizmami. I chocia pa stwo
jest starsze od spo ecze stwa (najpierw by a spo eczno , potem pa stwo, a na
ko cu spo ecze stwo), nie znaczy to jednak, e pa stwo mo e gn bi spo ecze stwo. Ponad wszelkim prawem musi bowiem królowa etyka35. W cywilizacji aci skiej pa stwo powinno by obywatelskie, a nie biurokratyczne, powierzaj ce sw administracj i jak najwi cej spraw swoim obywatelom, samorz dom. Pa stwo musi by wi c organizmem36.
Polityk w naszej cywilizacji, cywilizacji chrze cija sko-klasycznej, powinien sam by chrze cijaninem i stosowa w swych dzia aniach zasady etyki
katolickiej. Wszelkie problemy musi wi c rozwa
bior c pod uwag po yteczno rozwi zania oraz sprawiedliwo . Ka da kwestia pa stwowa mo e,
i powinna by , rozwi zana zgodnie z katolick moralno ci 37. Tak te w nie
my leli znani, wybitni Polacy, jak np. Mickiewicz, czy Krasi ski. Chcieli, by
polityka by a zgodna z etyk chrze cija sk i próbowali si do tego przyczyni
za pomoc swojej twórczo ci38.
Etyka prowadzi pa stwo dobr drog , opiera je na spo ecze stwie, na sile
obywateli. Zawsze stoi po stronie samorz dów, b cych w naszej cywilizacji
wielk pomoc dla pa stwa39. Dzia alno samorz dów trzeba wi c wspiera ,
poniewa prowadzi ona do rozwoju kraju, rozwoju moralno ci, edukacji i dobrobytu40. Etyka katolicka jest konieczna w yciu publicznym. I tylko katolicka,
poniewa etyka naturalna nie przyniesie nic dobrego, a jedynie bizantynizm41.
Cywilizacja aci ska przetrwa tylko wtedy, gdy b dzie piel gnowany katolicyzm, moralno chrze cija ska w yciu spo ecznym i w polityce42. Polityka
35
Zob. Tam e, s. 76-77.
Zob. Tam e, s. 79.
37
Zob. F. Koneczny, Ko ció w Polsce wobec cywilizacji, w: Obroni cywilizacj …, dz. cyt.,
s. 136.
38
Zob. Tam e, s. 138.
39
Zob. F. Koneczny, Rodowód monizmu prawniczego, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998),
s. 224.
40
Zob. Tam e.
41
Zob. F. Koneczny, Etyki a cywilizacje, w: Obroni cywilizacj …, dz. cyt., s. 62.
42
Zob. Tam e.
36
CELE PRAWA W CYWILIZACJI ACI SKIEJ
65
bowiem jest wa
cz ci ka dej cywilizacji i powinna jak najlepiej s
obywatelom. Nie zawsze tak niestety jest43. Ka da cywilizacja posiada w asny
model polityki, dlatego te nie nale y tworzy mieszanek cywilizacyjnych. Nie
da si przecie
wedle sprzecznych zasad prawnych, czy te moralnych44.
W kraju, w którym do tego dosz o, polityka nie s y swojemu celowi (dobru
obywateli), poniewa staje si amoralna45.
Jaka musi by polityka, aby by a w ciwa i dobra? Musi by ona pa stwowa i spo eczna zarazem. Nie mo na odrywa pa stwa od spo ecze stwa.
Tylko w cywilizacji aci skiej dzia ania spo eczne s wolne, pa stwo mo e si
rozwija i realizowa swój cel, jakim jest ochrona spo ecze stwa. Polityka za
opiera si na dobru oraz s uszno ci, na prawie zgodnym z moralno ci 46. Nie
wolno nam zapomina o tym, e ma ona s
cz owiekowi, rozwija go
47
i dostrzega w nim osob .
Jaki jest g ówny cel prawa?
Omawiaj c prawo w cywilizacji aci skiej nale y zastanowi si nad tym,
co w ciwie jest g ównym celem prawa, czemu ono ma przede wszystkim s u. Czy tylko porz dkowi w pa stwie? Otó prawo ma s
dobru. Dobru
ludzi, dobru ka dej jednostki, ale te dobru wspólnemu, dobru obywateli, spoecze stwa, pa stwa. Dobru, a wi c rozwojowi, doskonaleniu, poprawianiu jak
tylko si da ca ego pa stwa. To kierowanie kraju we w ciw stron mo liwe
jest jedynie poprzez stosowanie tych samych zasad, zasad etyki katolickiej,
zarówno w yciu prywatnym, jak i w publicznym, w polityce 48. Doskonalenie
pa stwa realizuje si poprzez umoralnianie go, poprzez wprowadzanie zasad
moralno ci do ca ego ycia spo ecznego, które to jest organizmem, maj cym na
celu dobro wspólne. Cywilizacja aci ska jest cywilizacj personalistyczn ,
ka da osoba posiada w niej sw godno , a ludzie wybitni, inteligentni i powi caj cy si dla dobra wspólnego s dla innych wielkim przyk adem49.
43
Zob. P. Skrzydlewski, Polityka i jej determinanty cywilizacyjne. W wietle nauki o cywilizacjach Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998), s. 67.
44
Zob. Tam e, s. 69-70.
45
Zob. Tam e, s. 71.
46
Zob. Tam e, s. 75.
47
Zob. Tam e, s. 78.
48
Zob. Koneczny, Pa stwo i prawo …, dz. cyt., s. 96.
49
Zob. P. Gondek, Wprowadzenie, w: Obroni cywilizacj …, dz. cyt., s. 6.
66
MARTA CZY
YKIEWICZ
Koneczny pisze, e tylko to, co jest zgodne z moralno ci , mo e sta si
prawem, a wszystko, co si moralno ci sprzeciwia, nigdy nim w naszej cywilizacji by nie mo e50. Celem ka dego uczciwego, kieruj cego si zasadami moralno ci chrze cija skiej cz owieka, osoby wolnej i rozumnej, powinno by
enie do dobra i zwalczanie wszelkiego z a 51. Wielka odpowiedzialno na oona jest na ludzi stoj cych u w adzy pa stwa, ustanawiaj cych prawo dla
wszystkich obywateli. Musz oni pami ta o tym g ównym celu prawa, jakim
jest dobro. Nie mog pozwala na istnienie bezprawia, musz go zwalcza , gdy
tylko zaczyna zagra
jego pojawienie si , aby nie pomiesza o si ono z dobrym, w ciwym prawem52.
Wszystko to, co si dzieje w pa stwie oraz w yciu publicznym, stale oddzia uje na ycie prywatne. Je eli wi c politycy nie przestrzegaj zasad moralnych, nie b
ich te przestrzega obywatele, bo uznaj , e takie zachowanie
jest dozwolone53. Osoby pe ni ce wa ne funkcje w pa stwie, musz stale pami ta , e s obserwowani i powinni zwraca szczególn uwag na ka dy swój
ruch, ka de dzia anie. Mog by bowiem stawiani za przyk ad i na ladowani.
Instytucje pa stwowe maj za zadanie pomaga równie rodzinom. Wa ne
jest, aby w przypadkach, gdy rodzice z jaki powodów nie radz sobie z wychowywaniem dzieci, organizacje pa stwowe nie zostawia y ich samym sobie,
lecz pomaga y w realizacji dobra dzieci (o ile rzeczywi cie istnieje taka potrzeba ingerencji pa stwa)54. Etyka katolicka bowiem nak ada na nas obowi zek
dbania o dobro we wszystkich przejawach ycia, dbania o dobro publiczne
i prywatne, o dobro powszechne. Celem naszych dzia
musi by wszystko to,
co dobre i mo liwe do osi gni cia. To, e my jeste my dobrzy, jednak nie wystarczy. Nie wolno nam by biernymi obserwatorami. Trzeba nam jeszcze zabiega o dobro i walczy ze wszelkim z em55. Na miar naszych mo liwo ci
powinni my uczestniczy w yciu publicznym. Nie wolno sta oboj tnie wobec
tego, co si dzieje w pa stwie, lecz zaszczepia w nim etyk 56.
50
Zob. Koneczny, Pa stwo i prawo …, dz. cyt., s. 239.
Zob. Tam e.
52
Zob. Tam e.
53
Zob. Tam e, s. 96.
54
Zob. P. Skrzydlewski, Rodzina w cywilizacji aci skiej a wolno
rozwa
Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 11(1998), s. 231.
55
Zob. Koneczny, Rozwój moralno ci, dz. cyt., s. 29.
56
Zob. Tam e.
51
cz owieka. Na kanwie
CELE PRAWA W CYWILIZACJI ACI SKIEJ
67
Pa stwo musi stale przestrzega zasad moralnych, aby dobrze s
swemu narodowi, aby chroni jego dobro wspólne, czyli dobrze realizowa
swoje zadania57. Celem za zawsze powinien by ka dy cz owiek, a dobrem –
jego ycie. Cywilizacja powinna s
wszystkim aspektom ycia cz owieka
(zdrowiu, nauce i sztuce, religii, moralno ci, prawu, bytowi materialnemu)58.
W naszej chrze cija sko-klasycznej cywilizacji, cywilizacji personalistycznej,
nie zachodzi sprzeczno pomi dzy tymi ró nymi aspektami ycia ludzkiego
nie dlatego, e dobrem wspólnym i celem wszelkich dzia
jest cz owiek59
osoba .
Prawo, poprzez swe normy i powo ywane instytucje, ma s
cz owiekowi, jego osobowemu rozwojowi60. Aby jednak by o to mo liwe, prawo to
musi by ustanawiane na podstawie jednej cywilizacji. Próby czenia kilku
cywilizacji prowadz do zam tu w dziedzinie prawa, poniewa ka da z nich ma
swoje zasady moralne, których nie da si pogodzi z innymi, sprzecznymi61.
I nie wolno nam tego robi . Nale y opowiedzie si za jedn cywilizacj i jedn
moralno ci . Tylko wtedy mo na budowa dobre prawo62. I tylko takie prawo
mo e obowi zywa . Musi ono oczywi cie uwzgl dnia podstawowy cel – dobro, do którego ma prawo ka dy cz owiek. Nigdy za nie mo e nakazywa z a.
Wtedy bowiem zamiast prawa powstaje pseudoprawo narzucane si , b ce
jedynie wol w adcy i nie maj ce adnego uzasadnienia w rzeczywisto ci. Prawo musi s
dobru – b dzie wtedy akceptowane i wype niane, nawet je li
dzie srogie63.
Pami tajmy do jakiej cywilizacji nale ymy, jakie powinno by w niej prawo i czemu ma s
. Przypominajmy sobie o s owach Jana Paw a II, mówi cego o cywilizacji mi ci. Dostrze my w nich nasz cywilizacj i dbajmy
o dobro cz owieka-osoby64.
57
Zob. H. Kiere , Polityka a religia. Na kanwie my li Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 13(2000), s. 198.
58
Zob. Tam e, s. 199.
59
Zob. Tam e, s. 205.
60
Zob. K. St pie , Dobro osoby celem prawa? Na kanwie koncepcji prawa Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998), s. 50.
61
Zob. Tam e, s. 58.
62
Zob. Koneczny, Pa stwo i prawo …, dz. cyt., s. 16.
63
Zob. P. Jaroszy ski, Cywilizacja aci ska wobec naporu emanatyzmu, „Cz owiek w Kulturze” 6-7(1995), s. 110.
64
Zob. J. Paszy ski, To samo Polski a cywilizacje, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998), s. 85.
68
MARTA CZY
YKIEWICZ
Summary
THE OBJECTIVES OF THE LAW IN LATIN CIVILIZATION
The article consists of three parts. In the first part the authoress considers the correlation of
public law and private law. She maintains that it is an important issue to know whether the law is
monistic or dualistic, whether there is public and private law, and what is their relationship to
each other. In the second part she undertakes the problem of the relationship between politics and
ethics. In the last part she strives for answering the question: what is the main purpose of law?
Bibliografia
Gondek P., Wprowadzenie, w: Obroni cywilizacj aci sk !, red. P. Gondek, Lublin 2002.
Jaroszy ski P., Cywilizacja aci ska wobec naporu emanatyzmu, „Cz owiek w Kulturze” 6-7
(1995).
Kiere H., Polityka a religia. Na kanwie my li Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 13
(2000).
Koneczny F., Etyki a cywilizacje, w: Obroni cywilizacj aci sk !, red. P. Gondek, Lublin 2002.
Koneczny F., Ko ció w Polsce wobec cywilizacji, w: Obroni cywilizacj aci sk !, red. P. Gondek, Lublin 2002.
Koneczny F., Pa stwo i prawo w cywilizacji aci skiej, Warszawa-Komorów 1999.
Koneczny F., Rodowód monizmu prawniczego, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998).
Koneczny F., Rozwój moralno ci, Komorów 1997.
Koneczny F., Ró ne typy cywilizacji, w: Obroni cywilizacj aci sk !, red. P. Gondek, Lublin
2002.
Paszy ski J., To samo Polski a cywilizacje, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998).
Skrzydlewski P., Polityka i jej determinanty cywilizacyjne. W wietle nauki o cywilizacjach Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998).
Skrzydlewski P., Rodzina w cywilizacji aci skiej a wolno cz owieka. Na kanwie rozwa
Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 11(1998).
St pie K., Dobro osoby celem prawa? Na kanwie koncepcji prawa Feliksa Konecznego, „Cz owiek w Kulturze” 10(1998).
owa kluczowe: cywilizacja aci ska, prawo, pa stwo, etyka, Feliks Koneczny.
Keywords: Latin civilization, law, state, ethics, Feliks Koneczny.