pobierz artykuł w formacie pdf

Zaparcia u dzieci w wieku przedszkolnym
prof. dr hab. Józef Ryżko z Kliniki Gastroenterologii, Hepatologii i Immunologii
Instytutu „Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie.
Podstawowe rodzaje zaparć u dzieci w wieku przedszkolnym (powyżej 4 roku życia):
Retencja kału może występować od wczesnego niemowlęctwa, aż do 16 roku życia (według Kryteriów Rzymskich musi utrzymywać się przynajmniej przez 12 tygodni).
Dziecko oddaje szerokie, obfite stolce dwa razy w tygodniu
lub rzadziej. Charakterystyczna jest postawa retencyjna
– dziecko unika oddania stolca w ten sposób, że zaciska
pośladki, przerywa zabawę, kuca albo siada i po pewnym
czasie, gdy uczucie parcia mija, wraca do zabawy. Często
też można zaobserwować zmianę zachowania dziecka. Staje się ono drażliwe w momencie zbliżania się pory defekacji,
a po oddaniu stolca uspokaja się. Drażliwość wraca w momencie zbliżania się kolejnej defekacji.
Nieretencyjne nie trzymanie kału – dolegliwość ta dotyczy dzieci powyżej 4 roku życia. Wypróżnienia w miejscach
nieodpowiednich pod względem socjalnym (np. do bielizny,
na podłogę) zdarzają się przynajmniej raz w tygodniu przez
12 tygodni. Nie stwierdzamy cech retencji kału u tych dzieci, ani
też zmian strukturalnych lub zapalnych jelita, które tłumaczyłyby takie zachowanie. Przypadłość ta występuje u 1,5 – 2,8%
dzieci powyżej 4 lat, częściej u chłopców (4:1 albo nawet 9:1
w stosunku do dziewczynek). Charakterystyczną cechą związaną z tą przypadłością jest manifestowanie zaburzeń emocjonalnych (obecność pewnych osób lub okoliczności). Jako
przykład często podaje się powrót ojca z pracy do domu albo
zasiadanie do obiadu. Brudzenie w czasie czuwania (gdy dziecko śpi, brudzenie nie występuje). Ilość kału może być mała, aż
do dużej, w porównaniu do normalnego wypróżnienia.
Według kryteriów gastroenterologii dziecięcej (wg prof.
Very Loening-Baucke), aby można było mówić o zaparciach
u dzieci, przynajmniej dwa z poniższych warunków muszą
zostać spełnione:
• defekacja rzadziej niż 3 razy w tygodniu
• dwa lub więcej epizodów brudzenia bielizny w tygodniu
• okresowe oddawanie dużej ilości stolca co 7-30 dni
• wyczuwalne masy kałowe przez powłoki lub w bańce
odbytnicy
Przyczyny powstawania zaparć u dzieci starszych i młodzieży (wg Benninga):
•
•
•
•
•
•
•
•
12
nieznane (nie udaje się ustalić)
niedostateczna podaż pożywienia
anorexia nervosa
zaparcia z wolnym pasażem jelitowym
cukrzyca
niedoczynność tarczycy
hiperkalcemia
molestowanie seksualne (bardzo głęboko skrywany
problem)
Żywność dla zdrowia
•
•
•
•
•
•
•
leki (opiaty, antycholinergiczne, antydepresyjne)
stwardnienie rozsiane
sklerodermia
amyloidoza
nowotwory
choroba Parkinsona
depresja
WSKAZÓWKI DLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
U dziecka eutroficznego, u którego wywiad i badanie
przedmiotowe nie wskazują na organiczną przyczynę zaparć, w pierwszej kolejności podejmuje się próbę leczenia
dietetycznego ze zwiększeniem podaży warzyw, owoców
i płynów oraz dołączeniem laktulozy w dawce poczynając
od 1 łyżeczki u małych dzieci, i 1 łyżki u starszych, i stopniowe zwiększanie dawki pod kontrolą stolców. Najczęściej
próba taka kończy się powodzeniem i zaleca się wówczas
dopilnowania rytmu wypróżnień, i kontynuacji podawania
nieco większej ilości warzyw, i owoców w diecie.
Dopiero po 1-2 miesięcznej nieskutecznej próbie leczenia
można przystąpić do badań diagnostycznych, rozpoczynając
od czasu pasażu znaczników. Jeżeli okaże się, że jest on wydłużony i znaczniki rozkładają się równomiernie, to wskazuje,
że u dziecka występuje zaburzenie typu colonic inertia i pacjent
wymaga długotrwałego leczenia dietetycznego, i farmakologicznego (laktuloza, makrogole, sól gorzka, doraźnie sennozydy). Wówczas dziecko powinno zostać skierowane do poradni
gastroenterologicznej. Jeżeli czas tranzytu okaże się wydłużony, a znaczniki gromadzą się w okolicy esiczo – prostniczej,
dziecko może wymagać badań pracownianych (manometria,
defekografia) w ośrodku gastroenterologii dziecięcej.
Jeżeli okaże się, że czas tranzytu jest prawidłowy, wskazane jest wówczas przebadanie psychologiczne dziecka przed
skierowaniem do dalszej diagnostyki gastroenterologicznej.
Istotnym elementem leczenia zaparć u dzieci jest odpowiednia dieta. Ważne, aby była bogata w produkty bogatoresztkowe z uwzględnieniem warzyw (marchew, buraczki,
kalarepa, kapusta) i owoców (truskawki, porzeczki, agrest,
śliwki, jabłka). Zaleca się spożywanie ciemnego pieczywa
oraz jogurtów i surówek z dodatkiem otrąb. Korzystne działanie błonnika wiąże się z jego zdolnością wiązania wody,
drażnieniem ściany jelita przez wytworzone w procesie
fermentacji nielotne kwasy tłuszczowe, a w rezultacie rozluźnienie mas kałowych. Należy pamiętać, że długotrwałe
stosowanie diety bogatoresztkowej może doprowadzić
do zubożenia organizmu w mikroelementy i wapń. Dlatego
zalecane jest zwiększenie podaży wapnia u tych chorych
o 10%.
Ważne jest również włączenie do diety dziecka probiotycznych fermentowanych produktów mlecznych, które
posiadają udokumentowane działanie przyspieszające czas
pasażu jelitowego.