PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY DZIECKA W WIEKU

PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY DZIECKA W WIEKU SZKOLNYM ORAZ NAJCZĘSTRZE
WADY WYMOWY TEGO OKRESU.
Mowa jako akt w procesie porozumiewania się językowego, słownego odgrywa ważną
rolę w społecznym życiu człowieka. Kontakt z innymi ludźmi możliwy jest dzięki umiejętności
mówienia i rozumienia tekstów słownych.
Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa ją wciągu swego życia
osobniczego w kontakcie z mówiącymi ludźmi. Brak mowy lub jej poważne wady powodują
ujemne cechy osobowości, np. nieśmiałość, zamykanie się w sobie, poczucie mniejszej
wartości. Zapobieganie i korekcja wad wymowy to również zapobieganie trudnościom
i niepowodzeniom szkolnym, ponieważ dziecko źle mówiące najczęściej pisze z błędami,
słabo czyta, przejawia zahamowanie w swobodnym wypowiadaniu się.
Bardzo ważną rolę w mowie odgrywa APARAT ARTYKULACYJNY, który służy do
wytwarzania wszelkich dźwięków.
Aparat ten składa się z trzech narządów:
1) Oddechowego. Czynność mówienia uzależniona jest przede wszystkim od oddychania.
Akt oddychania składa się z dwóch faz: wdechu i wydechu. Należy zwrócić uwagę na
oddychanie nosem, a nie ustami.
2) Fonacyjnego. Narządem, który służy do wytwarzania głosu jest krtań. Krtań jest
bardzo delikatna i wrażliwa. Reaguje na temperaturę, nawilgocenie powietrza
i zapylenie. Szkodliwe jest również głośne mówienie i krzyk.
3) Artykulacyjnego. W skład nasady wchodzą jama gardłowa, ustna i nosowa, czyli
ważne jest prawidłowe funkcjonowanie języka, warg, podniebienia miękkiego
i żuchwy.
PROCES ROZWOJU MOWY przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat. Rozwój mowy jest
uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu, ale możliwy jest
jedynie w kontakcie z innymi ludźmi.
W rozwoju mowy wyodrębnia się 4 okresy:
1) okres melodii (od 0 do 1 roku życia)
2) okres wyrazu (od 1 do 2 roku życia)
3) okres zdania (od 2 do 3 roku życia)
4) okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 roku życia)
OKRES MELODII rozpoczyna się pierwszym krzykiem dziecka (tuż po urodzeniu).
Spowodowany jest on pierwszym oddechem.
W tym okresie dziecko wszystkie swoje potrzeby sygnalizuje krzykiem. Jest to pierwsza
forma kontaktu z otoczeniem.
W 2 – 3 miesiącu życia dziecko zaczyna GŁUŻYĆ, tzn. wydawać przypadkowe dźwięki.
Głużenie to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenie narządów artykulacyjnych. Około
6 miesiąca życia głużenie przekształca się w GAWORZENIE, które charakteryzuje się
naśladowanie przez dziecko dźwięków wydawanych przez siebie lub usłyszanych w otoczeniu.
Naśladownictwo to początkowo jest odruchowe, stopniowo staje się objawem uwagi i woli.
Gaworzenie jest też treningiem słuchu. Pod koniec pierwszego roku życia dużo rozumie,
spełnia proste polecenia i potrafi już wypowiadać pierwsze proste wyrazy, np. mama, baba,
tata.
Drugi rok życia to OKRES TWORZENIA WYRAZU. Dziecko używa już prawie wszystkich
samogłosek. Dziecko rozumie więcej słów niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć.
z końcem tego okresu słownik dziecka zawiera kilkadziesiąt wyrazów, w większości są to
rzeczowniki w mianowniku, będące nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia.
Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów
przez określanie nazwy wyrazu pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś – mi, daj – da, jeszcze
– esce). Czas między 2 a 3 rokiem życia to OKRES ZDANIA. W tym czasie mowa ulega
dalszemu doskonaleniu. Pojawiają się pierwsze zdania, które początkowo są dwuwyrazowe
i wyłącznie twierdzące . Potem pojawiają się zdania pytające i rozkazujące. Mowa dziecka
staje się zrozumiała, nie tylko dla osób z najbliższego otoczenia.
W IV OKRESIE – SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (3 – 7 rok życia) dziecko coraz sprawniej
posługuje się systemem języka polskiego, poszerza zasób słów i treść słownictwa.
W tym okresie dzieci tworzą wiele neologizmów językowych.
TYPOWE ZMIANY JĘZYKOWE WYSTĘPUJĄCE U 3 – LATKÓW (które mogą utrzymywać się
jeszcze do 5 roku życia):
1) opuszczenie sylaby początkowej lub końcowej (pomidor – midol)
2) przestawianie głosek (ławka – wałka)
3) tworzenie nowych wyrazów (neologizmów) np. zatelefonić
4) tworzenie wyrazów na podstawie ich funkcji, np. żelazko – prasowaczka.
Dziecko siedmioletnie powinno w zasadzie wymawiać wszystkie głoski prawidłowo oraz mieć
opanowaną technikę mówienia. Siedmiolatek posługuje się różnymi częściami mowy, buduje
z nich dłuższe wypowiedzi. Opanowanie przez dziecko pełnej struktury gramatycznej języka
ojczystego umożliwia mu pełne porozumiewanie się z innymi ludźmi.
NAJCZĘSTRZE WADY WYMOWY
1. Sygmatyzm – nieprawidłowa realizacje głosek ,,ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dź”.
2. Rotacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski ,,r”.
3. Ubezdźwięcznianie, mowa bezdźwięczna – wymawianie głosek dźwięcznych jak
bezdźwięcznie odpowiedniki.
4. Nosowanie – głoski nosowe m, n, ę, ą wymawiane są jak ustne i odwrotnie – ustne
z poszumem nosowym.
5. Kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski ,,k”.
6. Gammacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski ,,g”.
7. Lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski ,,l”.
8. Betacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski ,,b”.
9. Jąkanie.
Przyczyny złej wymowy są różne. Nauczyciele, logopedzi nie są wstanie rozwiązać problemu
właściwego komunikowania się. Potrzebna jest pomoc rodziców. Najważniejsza jest
rozmowa,
poszerzanie
zasobu
słownictwa
oraz
stosowanie
prawidłowych
form
gramatycznych.
Opracowała: Ewa Purzycka.