Ks. Zbigniew Nowak – notka biograficzna

Suski Słownik Biograficzny
Jolanta Palińska - TMZS (Susz)
Ks. Zbigniew Nowak – notka biograficzna
Wieloletni proboszcz parafii katolickiej w Suszu urodził się 10 kwietnia 1929 r. we wsi Zarzetka nad Bugiem,
w obecnym powiecie węgrowskim. Ochrzczony został w kościele parafialnym pod wezwaniem Św. Jana
Chrzciciela w pobliskim Sadownem. Ojciec Zbigniewa,
Bolesław Nowak, zajmował się wytłaczaniem oleju
z różnych nasion: konopi, lnu, maku. Matka Aleksandra
natomiast prowadziła wiejski sklep kolonialny1. Ojciec
zmarł w wyniku choroby gardła, gdy Zbigniew miał
4 lata. Po śmierci ojca wraz z młodszą od siebie o 2 lata
siostrą Haliną często przebywał u babci, która miała
duży wpływ na wychowanie i kształtowanie duchowe
Zbigniewa. W 1937 r. matka ponownie wyszła za mąż. 8.1. Ks. prałat Zbigniew Nowak
Ojczym Antoni Wysocki brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r., z której
wrócił po 3 miesiącach. Grozę niemieckiej okupacji miejscowi odczuwali
bardzo mocno, bowiem około 20 km od Zarzetki był obóz koncentracyjny
w Treblince. Za ukrywanie Żydów, którzy uciekli z obozu, Niemcy rozstrzelali
12 mężczyzn z wioski i spalili niektóre domy.
Początkowo Zbigniew uczęszczał do szkoły podstawowej w pobliskich
Grabinach, następnie do Sadownego. Droga do szkoły wynosiła ponad
5 km i najczęściej pokonywano ją na piechotę. Po ukończeniu szkoły podstawowej, w związku z trwaniem wojny, Zbigniew nie mógł kontynuować edukacji. Już po wojnie rozpoczął naukę we Włochowie, później w gimnazjum
w Sadownem. Uczące w tej szkole zakonnice (Terezjanki bezhabitowe2) miały
mieć istotny wpływ na budzenie się powołania kapłańskiego u Zbigniewa. Po
ukończeniu gimnazjum w ramach organizacji Służba Polsce pracował przy
budowie tamy na Odrze w Dolnym Brzegu. W trakcie tego wyjazdu podjął
decyzję o wybraniu drogi kapłaństwa.
W 1948 r. Zbigniew Nowak wstąpił do Niższego Seminarium Duchownego3 w Olsztynie, które ukończył w 1950 r. Następnie kontynuował naukę
w Wyższym Seminarium Duchownym także w Olsztynie. Studia teologiczne
przypadły na trudne czasy ostrej walki władz komunistycznych z Kościołem
Katolickim. W trakcie nauki na drugim roku seminarium Nowak dowiedział
1 Dawniej: sklep z towarami importowanymi z krajów pozaeuropejskich, najczęściej artykuły
spożywcze.
2 Zgromadzenie Sióstr świętej Teresy od Dzieciątka Jezus, siostry uczyły bez habitów, gdy wyszło na
jaw, kim są, zostały zwolnione.
3 Trzyletnia niepubliczna ponadgimnazjalna szkoła średnia prowadzona przez władze kościelne, realizująca program liceum ogólnokształcącego z rozszerzonym nauczaniem przedmiotów humanistycznych.
47
Suski Słownik Biograficzny
się, że jego ojczym był naciskany przez władze, aby pasierb zrezygnował
z nauki w seminarium. Mimo wszystko w 1953 r. Nowak przyjął niższe święcenia
kapłańskie i tonsurę4 z rąk kardynała Stefana Wyszyńskiego. Wkrótce potem
kardynał został aresztowany.
Wyższe Seminarium Duchowne Zbigniew Nowak ukończył w 1955 r.
W dniu 5 czerwca w katedrze olsztyńskiej został wyświęcony przez biskupa
siedleckiego Mariana Jankowskiego. Pierwszą mszę prymicyjną odprawił
w Sadownem - swojej rodzinnej parafii, a drugą w Leśnie, gdzie jako kleryk
uczył religii podczas wakacji.
Po święceniach początkowo zastępował proboszczów w różnych parafiach. Od grudnia 1955 r. objął obowiązki wikariusza w parafii Oleko. Następnie w latach 1956-58 pełnił w Wieliczkach5 funkcję wikariusza smodzielnego,
czyli proboszcza bez zatwierdzenia władz. Uczestniczył w remoncie pochodzącego z XVII wieku tamtejszego drewnianego kościoła p.w. Narodzenia
Najświętszej Marii Panny. Podejmował też próby odzyskania należącej do parafii plebani, która była jednak zasiedlona. Z tego powodu z inspiracji Urzędu
Bezpieczeństwa w Olecku wytoczono ks. Nowakowi proces o podburzanie
8.2. Na parafii
ludzi. Ostatecznie jednak został uniewinniony, choć przez jakiś czas trwały
w Wieliczkach
jeszcze szykany ze strony UB.
W lipcu 1958 r. Zbigniew Nowak
został przeniesiony do wsi Wojciechy
w powiecie bartoszyckim. Kierowanie parafią św. Andrzeja Boboli miało
mieć charakter tymczasowy, ale przeciągnęło się na 9 lat.
W tej parafii zastały ks. Nowaka zmiany. W związku
z usunięciem ze szkół religii
proboszcz był zmuszony zorganizować zajęcia w nowym
miejscu. Tu po raz pierwszy
odprawił też mszę świętą
8.3. Kościół św. Andrzeja Boboli w Wojciechach
w języku polskim odwrócony
twarzą do wiernych, co było wypełnieniem postanowień Soboru
Watykańskiego II. W latach 1961-67 pełnił funkcje wicedziekana dekanatu Bartoszyce.
W dniu 11 grudnia 1967 r. ks. Zbigniew Nowak przyjechał do Susza,
8.4. Wigilia w Wojciechach
gdzie przydzielono mu parafię św. Rozalii. Suska parafia obejmowała
wtedy miasto Susz z dwoma kościołami: pierwszy pw. Św. Rozalii na dzisiejszej
ulicy Słowiańskiej był siedzibą parafii, a drugi na ulicy Kościelnej był kościołem pomocniczym w parafii. Odbywały się tu dwie msze święte, w niedzielę
i w każdy wtorek msza z nowenną do św. Antoniego. Suska parafia obejmowa4 Zwyczaj obcinania włosów z czubka głowy kandydata na kapłana w czasie święceń niższych, zniesiona w roku 1972 razem ze święceniami niższymi.
5 Miejscowość we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego w powiecie oleckim.
48
Suski Słownik Biograficzny
ła też swoim zasięgiem 17 wiosek z kościołem w Bałoszycach, gdzie również
były odprawiane msze.
We wsiach Januszewo i Redaki ks. Nowak odprawiał msze w domach,
co nie podobało się ówczesnej władzy komunistycznej. Podejmowano próby
zastraszania, proboszcz musiał płacić karę.
W tym czasie również doszło z udziałem ks. Nowaka do zmian na cmentarzu parafialnym przy ulicy Pieniężnego w Suszu. W miejscu starych mogił
polskich żołnierzy z czasu wojny na cmentarzu parafialnym postawiony został
Pomnik Nieznanego Żołnierza.
Proboszcz Nowak rozpoczął starania o oddzielenie parafii w Bałoszycach.
Odbudowana została zrujnowana zakrystia, wymieniona podłoga w kościele
z ceglanej na drewnianą. Zbudowano prowizoryczna plebanię. Nowa parafia
bałoszycka powstała ostatecznie w 1975 r. Następnie proboszcz postanowił
zorganizować godziwe warunki do odprawiania mszy w Januszowie. Udało
się tam kupić plac, na którym ostatecznie powstała kaplica.
W tym samym czasie proboszcz Nowak zakupił również plac w Redakach
i rozpoczął starania o zezwolenie na budowę kościoła. Władze utrudniały to
przedsięwzięcie, ale ostatecznie dzięki wsparciu biskupa warmińskiego Juliana Wojtkowskiego udało się wznieść kaplicę jako część plebanii. Ostatecznie
wydzielona została nowa parafia w Redakach, ale macierzysta parafia dalej
ją wspierała finansowo.
W tym czasie ks. Zbigniew Nowak nie pozostał obojętny wobec rozgrywających się w tym czasie przełomowych wydarzeń historycznych. Po
wyborze 16 października 1978 r. kardynała Karola Wojtyły na Papieża proboszcz Nowak próbował udać się do Rzymu na inauguracje pontyfikatu, ale nie dostał paszportu. Dopiero później kilkakrotnie udało mu się tam
dotrzeć na prywatne audiencje u Jana Pawła II, gdzie dziękował kolejno za tytuł kanonika,
a później w 2002 r. prałata. Po wprowadzeniu
stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. musiał tłumaczyć się z krytycznych słów wypowiedzianych
w czasie homilii pod adresem władz komunistycznych.
W latach 1989-1991 ks. Nowak wybudował
nową plebanię przy kościele św. Antoniego na
ulicy Kościelnej. Po reorganizacji administracji Kościoła w 1992 r. i utworzeniu 12 nowych diecezji
biskup pomocniczy nowej diecezji elbląskiej Józef
Wysocki podczas wizytacji parafii w 1993 r. stwier- 8.5. Misje św. w Suszu
dził, że stworzone warunki pozwalają na podzielenie Susza na dwie parafie.
Dekretem z dnia 18 czerwca 1993 r. biskupa elbląskiego Andrzeja Śliwińskiego erygowana została w dniu 1 lipca 1993 r. parafia św. Antoniego, w której ks. Zbigniew Nowak został pierwszym proboszczem. Zachował też funkcję
dziekana dekanatu suskiego. Dzięki jego staraniom nowa parafia zaczęła się
prężnie rozwijać. Gdy w czerwcu 1993 r. podpisany został konkordat między
49
Suski Słownik Biograficzny
Watykanem a państwem polskim, ks. Nowak podjął starania, aby odzyskać dla parafii budynki przy
ulicy Kościelnej 2 i 4 oraz teren za kościołem, gdzie
znajduje się ogród. Między innymi w wyniku przejęcia
budynku dawnego kina ks. Nowak z czasem reaktywował Orkiestrę dętą w Suszu. Było to możliwe dzięki
odnowieniu instrumentów dętych pozyskanych razem z budynkiem. Dawna sala kinowa po wyremontowaniu stała się głównym elementem, tzw. Centrum Kultury Chrześcijańskiej.
Proboszcz Nowak stopniowo przyczyniał się do
podwyższenia rangi kościoła św. Antoniego. W dniu
13 czerwca 1996 r. biskup Józef Wysocki podarował
parafii relikwie św. Antoniego, a w 1998 r. dekretem
księdza biskupa Andrzeja Śliwińskiego kościół został
podniesiony do godności fary6. W roku jubileuszowym 2000 był kościołem stacyjnym, a 13 czerwca
2001 r. kościół ten został ustanowiony Sanktuarium
Św. Antoniego Padewskiego. W podziękowaniu za
8.6. Ks. prałat z Papieżem Janem Pawłem II
ten akt ks. Nowak razem z parafianami w 2002 r. odbył pielgrzymkę do Rzymu i Padwy. W Rzymie uczestniczył w koncelebrze podczas mszy kanonizacyjnej ojca Pio. Wtedy też na ręce Ojca Świętego Jana
Pawła II ks. Nowak przekazał album o suskim sanktuarium z dołączoną dedykacją. Proboszcz systematycznie starał się remontować kościół. Były to m.in.
złocenia ołtarza, renowacja malowideł i remont organ. Zagospodarowany
został również teren wokół kościoła. Pod koniec piastowania funkcji proboszcza przeprowadził jeszcze remont posadzki kościoła (wymiana drewnianej
podłogi na kamienną) oraz przygotowano nowe ławki w nawie głównej.
W roku 2004 ks. Zbigniew Nowak osiągnął wiek emerytalny, ale decyzją biskupa elbląskiego Jana Styrny przedłużono o rok sprawowanie funkcji
proboszcza. W czerwcu 2005 r. parafianie zorganizowali obchody 50-lecia
kapłaństwa ks. Nowaka. W dniu 1 sierpnia 2005 r. ostatecznie przeszedł na
emeryturę i zamieszkał w wyremontowanym mieszkaniu w budynku dawnego
kina przy ulicy Kościelnej w Suszu, nadal uczestnicząc w życiu parafii i miasta.
Uchwałą Rady Miejskiej w Suszu, z dnia 4 września 2002 r. ks. Zbigniew
Nowak jako pierwszy uzyskał tytuł Honorowego Obywatela. W maju 2007 r.
wyróżniony został również tytułem Honorowego Przyjaciela Publicznego Gimnazjum im. Kawalerii Polskiej w Suszu.
Zdjęcia archiwalne - Helena Mularczyk
Literatura:
1. 50 lat kapłaństwa księdza prałata Zbigniewa Nowaka. Księga pamiątkowa, [Susz 2005]
6
Obecnie kościołem farnym nazywa się najstarszy kościół w mieście lub główny kościół dekanatu.
50