recenzja 3 - Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

Dr hab. inŜ. architekt
Andrzej Gaczoł
Wydział Architektury
Politechniki Krakowskiej,
Instytut Historii Architektury
i Konserwacji Zabytków ,
członek PKN ICOMOS,
rzeczoznawca SKZ
RECENZJA
O PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWYM
DR INś. ARCH. BEATY MAKOWSKIEJ
UBIEGAJĄCEJ SIĘ O STOPIEŃ DOKTORA HABILITOWANEGO
W DZIEDZINIE NAUK TECHNICZNYCH
W DYSCYPLINIE ARCHITEKTURA I URBANISTYKA
1. Podstawy opracowania recenzji :
- Pismo Prodziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej ds. Nauki –
prof. dra hab. inŜ. arch. Kazimierza Kuśnierza z dn. 30. 09. 2015 r. z prośbą o
opracowanie recenzji.
- Ustawa z dn. 14.03.2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o
stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65 z 2003 r., poz. 595, Dz. U. z 2014 r.,
poz. 1852 ze zm. w Dz. U. z 2015 r., poz. 249).
- Kopia pisma Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów, skierowanego do
Dziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej z dn. 4. 09. 2015 r. nr
BCK-VI-L-7571/15 o powołaniu Komisji Habilitacyjnej i m.in. wyznaczeniu
recenzentów.
- Materiały przekazane przez Dziekana WA PK, a w tym:
- Tom I materiałów, który zawiera wniosek dr inŜ. arch. Beaty Makowskiej o
przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego z dn. 31. 03. 2014 r., kopię dyplomu
uzyskania stopnia doktora nauk technicznych z 2003 r., autoreferat oraz wykazy:
wykaz osiągnięć naukowo-badawczych (w tym wykaz opublikowanych prac
naukowych), a takŜe wykaz osiągnięć w zakresie dorobku dydaktycznego i
popularyzatorskiego oraz współpracy międzynarodowej. Wykazy zostały podzielone
na części A i B. W częściach A - zostały przedstawione osiągnięcia przed uzyskaniem
stopnia doktora, a w częściach B – osiągnięcia po uzyskaniu stopnia doktora nauk
technicznych.
- Tom II, zawierający kopie wybranych publikacji naukowych opublikowanych po
uzyskaniu stopnia doktora.
- Tom III, zawierający autoreferat oraz wykazy osiągnięć j.w. w języku
angielskim.
- Tom IV, który zawiera dokumentację prac projektowych i twórczych dokonanych
po uzyskaniu stopnia doktora.
1
- monografia autorstwa Kandydatki p.t.: Kamienice krakowskie z przełomu XIX i
XX w. i okresu międzywojennego połoŜone na obszarze pomiędzy pierwszą i drugą
obwodnicą. Charakterystyka form i ich ewolucja oraz album ilustracji w formie
wydrukowanej, które zostały dołączone do monografii na CD i zapis elektroniczny
złoŜonego wniosku.
2. Sylwetka Habilitantki:
Dr inŜ. arch. Beata Makowska z d. Ziółek odbyła studia magisterskie na Wydziale
Architektury Politechniki Krakowskiej w latach 1983 – 1988. W latach 1986 – 1988
była słuchaczką Sekcji Sztuki Sakralnej w Instytucie Liturgicznym przy Wydziale
Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (obecnie: Uniwersytet
Papieski Jana Pawła II w Krakowie). Uczestnictwo w zajęciach Sekcji zakończyła
recenzowaną pracą seminaryjną pt.: MoŜliwości adaptacyjne zabytkowej architektury
drewnianej do celów liturgii posoborowej. Studia na PAT, poszerzające wiedzę
Habilitantki w zakresie sztuki sakralnej były pomocne w opracowaniu w 1988 r.
projektu dyplomowego na WA PK pt.: Kościół w Barwałdzie Górnym. Promotorem
pracy dyplomowej był prof. arch. Witold Korski.
Po uzyskaniu dyplomu magistra inŜyniera architekta została zatrudniona w
Zakładzie Rysunku, Malarstwa i Rzeźby w Instytucie Historii Architektury i
Konserwacji Zabytków WA PK, od 1992 r. Samodzielnym Zakładzie, z którym
utrzymywała kontakt juŜ podczas studiów uczestnicząc w zajęciach oraz plenerach
wyjazdowych Koła Naukowego ARCHART (m.in. w plenerze we Włoszech i Francji
w 1986 r.). Pracę podjęła jako asystent staŜysta, a od 1.02. 2008 r. jest adiunktem. W
2001 r. ukończyła Studium Pedagogiczne dla Asystentów.
W 2003 r. Beata Makowska obroniła rozprawę doktorską pt.: O ornamentyce w
architekturze współczesnej i uzyskała stopień naukowy doktora nauk technicznych w
dyscyplinie: architektura i urbanistyka, nadany uchwałą Rady Wydziału Architektury z
dn. 5. 03. 2003 r. Promotorem rozprawy był prof. dr hab. inŜ. arch. Jacek Gyurkovich.
W latach 1988 – 1993 pracowała w krakowskich pracowniach projektowych przy
projektowaniu architektonicznym (pracownia arch. Piotra Wzorka) oraz przy
projektowaniu wnętrz obiektów uŜyteczności publicznej (współpraca z pracowniami
arch. wnętrz Marii Zielińskiej i arch. Tadeusza Nowaka).
Dr inŜ. arch. Beata Markowska została odznaczona w 2014 r. Honorową Odznaką
Politechniki Krakowskiej za wieloletnią, pełną zaangaŜowania pracę, którą
przyczyniła się do rozwoju uczelni.
NaleŜy do Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (od 2007 r.) i
DOCOMOMO – Stowarzyszenia Dokumentacji i Konserwacji Architektury
Modernizmu, (Sekcji Polskiej od 2009 r.). W latach 2009 – 2010 naleŜała do
Renaissance Society of America, a w latach 2011 – 2012 - do Society for Emblem
Studies. Poprzez udział w licznych plenerach studenckich, a takŜe organizowanych
m.in. przez Oddział Warszawski SARP, aktywnie działa w zakresie doskonalenia
metod nauczania rysunku i malarstwa, starając się jak najlepiej zachęcić studentów
2
oraz młodych architektów do indywidualnego, kreatywnego podejścia do
realizowanych zadań rysunkowych, a zarazem do rozwijania wyobraźni przestrzennej
koniecznej w procesach twórczych.
3. Omówienie osiągnięć naukowo – badawczych
Dorobek naukowo-badawczy obejmuje następujące publikacje: dwie
monograficzne publikacje ksiąŜkowe, rozdziały w monografiach i artykuły w
recenzowanych czasopismach, utwory i dzieła artystyczne (w dyscyplinie naukowej
„architektura i urbanistyka” do tych utworów zaliczane są takŜe dzieła i projekty
konserwatorskie), udział w
międzynarodowych i krajowych konferencjach,
posiedzeniach naukowych i seminariach oraz w zbiorowych wystawach o zasięgu
krajowym i międzynarodowym (w Polsce i za granicą).
Dla dokonania oceny osiągnięcia naukowego, wynikającego z w/w ustawy o
stopniach naukowych Kandydatka przedstawiła monografię: Kamienice krakowskie z
przełomu XIX i XX w. i okresu międzywojennego, połoŜone na obszarze pomiędzy
pierwszą i drugą obwodnicą – charakterystyka form i ich ewolucja, Kraków 2014.
Przed uzyskaniem tytułu doktora zainteresowania Beaty Makowskiej
koncentrowały się wokół trzech kierunków: naukowego, artystycznego i projektowego.
Działalność naukowa dotyczyła prac nad rolą rysunku w kształtowaniu wyobraźni i
warsztatu młodego architekta oraz miejscem sztuk plastycznych w architekturze, a
konkretnie nad miejscem ornamentyki w architekturze historycznej i współczesnej.
Działalność ta była zbieŜna z profilem naukowo-badawczym Zakładu Rysunku,
Malarstwa i Rzeźby, w którym została zatrudniona.
Wyniki badań Habilitantka przedstawiła w 11 artykułach. Jeden artykuł pt.: Detal i
ornament w obiektach mostowych i ich wpływ na indywidualizacje rozwiązań został
opublikowany w monografii pt. Estetyka mostów, pozostałe – w recenzowanych,
punktowanych czasopismach (z listy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego).
Prezentowała je równieŜ na dwóch posiedzeniach naukowych Sekcji Sztuk
Plastycznych w Architekturze PAN O/Kraków i na dwóch ogólnopolskich
konferencjach naukowych.
WaŜnym osiągnięciem naukowym była realizacja w latach 2002-2003 projektu
badawczego pt.: Opis i analiza kierunków rozwoju ornamentyki w polskiej
architekturze współczesnej – grantu promotorskiego prof. dra hab. inŜ. arch. Jacka
Gyurkovicha. W projekcie tym, którego celem było wskazanie moŜliwości zwiększenia
poprzez ornamentykę związków kompozycyjnych współczesnych obiektów
architektonicznych z całokształtem miejskich uwarunkowań kulturowych, Habilitantka
była głównym wykonawcą. W ramach przeprowadzonych badań terenowych
zinwentaryzowała zarówno najwaŜniejsze jej zdaniem przykłady form
architektonicznych powstałych w przeszłości w znaczących kulturowo regionach, jak
równieŜ zestawiła współczesne obiekty architektoniczne, w których wprowadzono
ornamentykę w nowatorski sposób, odnoszący się twórczo do motywów historycznych.
3
Zwróciła przez to uwagę na pilną potrzebę zachowania w polskich miastach
dziedzictwa kulturowego z bogactwem i odrębnością ornamentyki.
Działalność projektowa Kandydatki – obejmująca projekty architektoniczne oraz
projekty graficzne – była skromna. Współpracowała przy 15 projektach domów
jednorodzinnych (m.in. dwóch domów w Krakowie i jednego w La Paz, w Boliwii - z
arch. P. Wzorkiem) oraz wnętrz m.in. kaplicy w Szwecji (projekt konkursowy, bez
podania nazwy miejscowości, w której miała być zlokalizowana), sklepów, restauracji
i biur (m.in. z arch. wnętrz M. Zielińską i arch. T. Nowakiem). Samodzielnie była
autorką 3 projektów architektonicznych (w tym m.in. domu jednorodzinnego w
Wieliczce i niezrealizowanej plebanii w Poborowicach koło Proszowic). MoŜna
jednakŜe przyjąć, Ŝe projektując niewielkie obiekty architektoniczne opanowała
podstawowe zasady działania profesjonalnego warsztatu architektonicznego.
W tym czasie przygotowała projekty graficzne dla 3 kalendarzy przedstawiających
zabytkową architekturę: Krakowa, Warszawy i Białegostoku oraz 2 plakatów i 3
katalogów wystaw.
W ramach działalności artystycznej brała udział w 4 wystawach zbiorowych w
Polsce, na których prezentowała swoje rysunki i zdjęcia oraz miała 1 wystawę
indywidualną rysunków (w Klubie Politechniki Krakowskiej Pod Przewiązką, w
listopadzie 1989 r.).
Badania uzyskane podczas wspomnianego powyŜej projektu badawczego –
grantu promotorskiego oraz zebrane doświadczenia w czynnej działalności
projektowej i artystycznej stały się podstawą dla opracowania i obrony (w 2003 r.)
pracy doktorskiej pt.: O ornamentyce w architekturze współczesnej. Promotorem
był prof. dr hab. inŜ. arch. Jacek Gyurkovich.
Po uzyskaniu stopnia doktora nauk technicznych Habilitantka kontynuowała swoje
zainteresowania naukowe rozwijane juŜ od czasów studenckich m.in. podczas
działalności w kole naukowym oraz twórczość plastyczną i fotograficzną połączoną z
tymi zagadnieniami, czyli miejscem i rolą sztuk plastycznych w architekturze.
Referaty oraz artykuły, które opracowała i wygłosiła na międzynarodowych
konferencjach dotyczyły roli rysunku w rozwijaniu wyobraźni i rozwoju warsztatu
architekta, zagadnień związanych z architekturą krajobrazu oraz sztuk plastycznych w
architekturze.
Zajmując się znaczeniem kształcenia przyszłych architektów w zakresie rysunku i
malarstwa w dobie technologii informatycznych, zwróciła uwagę, Ŝe szkicowanie –
niesłusznie uwaŜane za najmniej zaawansowaną technologicznie technikę zapisu - jest
waŜnym narzędziem korygującym proces tworzenia i sprzyjającym rozwojowi
wyobraźni. Przemyślenia swoje w tym zakresie zawarła najpełniej w artykule pt.:
Szkice i ich rola w twórczym procesie zapisu przestrzeni architektonicznej,
opublikowanym w monografii pt.: Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Zapis
przestrzeni architektonicznej, red. D. Kozłowski, M. Misiągiewicz, wyd. PK, Kraków
2013.
Do istotnych osiągnięć naukowych Habilitantki zaliczam kontynuowanie przez nią
badań nad relacjami pomiędzy dekoracjami (ornamentami, detalami) współczesnych
4
oraz historycznych obiektów i form architektonicznych a kontekstem kulturowym w
przestrzeni miasta historycznego, na który (w przyjętym przypadku) składają się
szczególnie kamienice XIX I XX - wiecznego Krakowa. Swoje przemyślenia na temat
wzbogacania wyrazu plastycznego współczesnych elewacji w otoczeniu tradycyjnym
zawarła m.in. w artykułach p.t.: Współczesne elewacje jako medium komunikacji (w:)
Kultura jako fasada, NCK Warszawa 2006 i Kamień na elewacjach współczesnych
form architektonicznych (w:) „Czasopismo Techniczne”, PK Kraków 2004.
Dokonania w zakresie badań nad zagadnieniami związanymi z architekturą
krajobrazu przedstawiają się skromniej. Kandydatka wymienia udział w 7
konferencjach, ale tylko organizowanych przez Instytut Architektury Krajobrazu PK
oraz podaje jako osiągnięcia 3 recenzowane krótkie artykuły, z tego dwa w
„Czasopiśmie Technicznym” (dot. ogrodów przy muzeach w ParyŜu i parków rzeźb w
Norwegii) i jeden w języku angielskim pt.: The Hegde Maze and the Imagination´s
Maze as an Inspiring and Skill-Enhancing Drawing Topic for Students of Landscape
Architecture, opublikowany w “Journal of Teaching and Education”, ed. J. Bonnici,
2013.
Głównym obszarem badań Kandydatki z zakresu sztuk plastycznych w
architekturze stały się zagadnienia związane z analizą form krakowskich
kamienic powstałych w latach 1870 – 1939. Zgromadziła i opracowała
dokumentację tychŜe kamienic, porównując ich rozplanowanie, a przede
wszystkim ich elewacje pod względem zastosowanych detali, ornamentów i
elementów dekoracyjnych. Przedmiotem jej zainteresowań była równieŜ
problematyka związana z koniecznością ochrony ich najistotniejszych wartości
kulturowych.
Rezultatem badań jest monografia, przedstawiona jako główne osiągnięcie
naukowe, pt.: Kamienice krakowskie z przełomu XIX i XX w. i okresu
międzywojennego połoŜone na obszarze pomiędzy pierwszą i drugą obwodnicą.
Charakterystyka form i ich ewolucja, która jest przedmiotem odrębnej oceny.
Natomiast wcześniej, w 2008 r., opublikowała monografię pt.: Rola ornamentyki w
architekturze do okresu modernizmu, wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, w serii
Architektura, (monografia nr 360, Kraków). Publikacja ta, licząca 90 stron i 27
czarnobiałych fotografii, prezentowała część badań przedstawionych w pracy
doktorskiej Habilitantki, pogłębionych i uzupełnionych w ciągu blisko 4 lat.
W omawianej monografii Autorka w rozdziale 1, zatytułowanym Terminologia,
zaprezentowała i uporządkowała definicje pojęć, wyróŜniając ornament i ornamentykę,
dekorację i detal architektoniczny. W kolejnych rozdziałach omówiła: miejsce i rolę
ornamentu w architekturze, tło historyczne występowania ornamentu w
poszczególnych stylach ze szczególnym uwzględnieniem epoki przełomu XIX i XX
w., czyli stosunku do ornamentyki w epoce modernizmu.
Metody badawcze, przyjęte w monografii poświęconej roli ornamentyki w
architekturze do okresu modernizmu miały duŜe znaczenie dla monografii o
kamienicach krakowskich z lat 1870-1939, przedstawionej jako główne osiągniecie
naukowe Kandydatki.
5
Po uzyskaniu stopnia doktora, w latach 2004 – 2014 Habilitantka uczestniczyła w
52 konferencjach, w tym w 13-tu zagranicznych, na których wygłosiła 30 referatów.
Na krajowych konferencjach naukowych wygłosiła 10 referatów, przy czym 7
referatów zostało wygłoszonych na konferencjach zorganizowanych przez Zakład
Sztuki Ogrodowej i Terenów Zielonych, Zespół Dendrologii Instytutu Architektury
Krajobrazu PK, przy współpracy Sekcji Sztuki i Architektury Ogrodowej Komisji
Urbanistyki i Architektury PAN O/Kraków i po jednym na konferencjach
zorganizowanych przez Instytut Projektowania Urbanistycznego PK, Wydział
Architektury Politechniki Śląskiej, Wydział Prawa Szkoły WyŜszej Psychologii
Społecznej w Warszawie. Na warszawskiej konferencji w 2010 r. wygłosiła referat pt.:
W kwestii potrzeby ochrony detali i dekoracji architektonicznych, który najpełniej
łączy się z problematyką będącą głównym obszarem badań Kandydatki.
Na międzynarodowych konferencjach i seminariach naukowych, które odbyły się w
Polsce, wygłosiła 11 referatów. M.in. na III Seminarium Naukowym, zorganizowanym
przez Wydział Architektury Politechniki Śląskiej ( w 2006 r.) Kandydatka
zaprezentowała referat p.t.: Niezwykły polski modernizm – na przykładzie dekoracji
krakowskich domów mieszkalnych, a na konferencjach naukowych w Lublinie
(organizator: Politechnika Lubelska) i w Gdyni (tytuł konferencji: Modernizm w
Europie. Modernizm w Gdyni. Architektura pierwszej połowy XX w. i jej ochrona;
organizatorzy: Urząd Miasta w Gdyni, Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej i
Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków w Gdyni) – referaty omawiające
modernistyczne kamienice krakowskie, m.in. ze szczególnym uwzględnieniem
projektów arch. Fryderyka Tadaniera (1892-1960).
Teksty powyŜszych referatów zwróciły moją uwagę, bowiem nawiązują do
głównego nurtu badań, podanego we wniosku.
Na międzynarodowych konferencjach naukowych zorganizowanych za granicą
Kandydatka wygłosiła 9 referatów. Za najistotniejsze uwaŜam wystąpienia na
następujących konferencjach: we Florencji w 2009 r.( org. The Romualdo del Bianco
Foundation, ICOMOS i ICCROM), w Dubrowniku w 2010 r. (org. Europa Nostra oraz
Dubrovnik European Heritage Forum), w Pradze w 2011 r. (org. Central Connecticut
State Univerity USA) oraz w Glasgow w 2011 r. (org. University of Glasgow, Centre
for Emblem Studies). W wygłoszonych referatach Habilitantka relacjonowała wyniki
swoich badań nad kamienicami krakowskimi z przełomu XIX i XX w., popularyzując
tym samym dziedzictwo architektoniczne Krakowa z tego okresu, stan jego
zachowania i potrzebę ochrony.
Po uzyskaniu stopnia doktora Beata Makowska, jak juŜ wspomniałem,
opublikowała dwie oddzielne monografie i 60 artykułów, w tym: 29 artykułów zostało
zamieszczonych w recenzowanych czasopismach naukowych, punktowanych z listy
MNiSW, 13 – jako rozdziały w monografiach w języku polskim, 5 – jako rozdziały w
monografiach w języku angielskim, 6 w materiałach konferencyjnych i 7 w innych,
niepunktowanych czasopismach polskich i zagranicznych.
6
Jak wynika z bardzo dobrze przygotowanego AUTOREFERATU, opracowanego
zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa WyŜszego z 1. 09. 2011 r. w
sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora
habilitowanego (Dz. U. z 2011 r., nr 196, poz. 1165), rozporządzeniem MN i SW z 3.
10. 2014 r. (Dz. U. z 2014 r., poz. 1383) oraz sporządzonej w nim liczbowej oceny
dorobku naukowo-badawczego po uzyskaniu stopnia doktora nauk technicznych
Habilitantka uzyskała 334 punkty według punktacji MNiSW (przyjętej za rok 2014), w
tym za publikacje naukowe 226 punktów (str. 55).
4. Ocena działalności dydaktycznej
Habilitantka pracowała w Zakładzie Rysunku, Malarstwa i Rzeźby Instytutu
Historii Architektury i Konserwacji Zabytków WAPK od 1.04.1989 r do 11.08.1990 r.,
a od 18.03.1992 r. do dzisiaj – pracuje w Samodzielnym Zakładzie Rysunku,
Malarstwa i Rzeźby WAPK (od 1.02. 2008 r. na stanowisku adiunkta).
Pracą dydaktyczną w Zakładzie Rysunku i moŜliwością zaangaŜowania się w nią
zainteresowała się juŜ podczas studiów, o czym świadczy udział w zajęciach i
plenerach wspomnianego Koła Naukowego. Od początku, czyli juŜ przez ponad 25 lat,
uczestniczy w prowadzeniu ćwiczeń z przedmiotu: rysunek odręczny (na I i II roku, a
w latach 1996-1999 - na IV roku) oraz w corocznych plenerach rysunkowych i
malarskich.
Analizując dorobek dydaktyczny Kandydatki po uzyskaniu stopnia doktora
zauwaŜam nie tylko stałe dąŜenie do doskonalenia metod nauczania, ale takŜe większe
włączenie się w działalność organizacyjno-badawczą własnego Zakładu Rysunku.
Dowodem na to było pełnienie funkcji m.in. sekretarza naukowego komitetu
organizacyjnego II Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. Nauczanie rysunku,
malarstwa i rzeźby dla architektów. Wyzwania XXI wieku. Rysować, malować czy
skorzystać z komputera (listopad 2014 – maj 2015) czy aktywny udział w 16
wyjazdach studialnych zagranicznych, związanych z działaniami na rzecz rozwoju
dydaktyki (do Austrii, Danii, Francji, Hiszpanii, Norwegii, Portugalii, Włoch).
Za bardzo istotny uwaŜam fakt, Ŝe Habilitantka w działalności dydaktycznej
wykorzystuje doświadczenia z własnej pracy twórczej w zakresie rysunku, malarstwa i
fotografii. Indywidualna działalność twórcza w dziedzinie rysunku, malarstwa i
fotografii nadaje niepodwaŜalny walor wiarygodności w procesie nauczania, a wartość
osobistego doświadczenia jest wysoko oceniana przez studentów.
W latach 2004 – 2014 prezentowała swoje prace na dwu wystawach
indywidualnych (w Krakowie) oraz na 36 wystawach zbiorowych (w tym 8 –
zagranicznych: m.in. w Glasgow, Katanii, Wenecji, Weronie i w ParyŜu). Zgłaszała
takŜe swoje prace plastyczne i fotograficzne do 19 konkursów, w których zdobyła 2
nagrody i 11 wyróŜnień.
7
Ocena osiągnięcia naukowego - rozprawy habilitacyjnej
Jak juŜ kilkakrotnie nadmieniłem, najwaŜniejszym efektem badań
Habilitantki jest monografia pt.: Kamienice krakowskie z przełomu XIX i XX w. i
okresu międzywojennego połoŜone na obszarze pomiędzy pierwszą i drugą obwodnicą
– charakterystyka form i ich ewolucja, przedłoŜona jako osiągnięcie naukowe.
Rozprawa składa się ze wstępu, omawiającego stan badań, zakres i metodykę
pracy, materiały źródłowe oraz podstawowe terminy, 3 obszernych rozdziałów,
podsumowania, aneksu zawierającego dwa katalogi kamienic krakowskich: 1/katalog
kamienic z przełomu XIX i XX wieków i 2/ katalog kamienic z okresu lat 1918 – 1939,
literatury (wyboru), streszczenia, spisu ilustracji. Oddzielny załącznik na CD zawiera
ilustracje na stronach od 212 do 313, ujęte w wymienionym spisie, które nie zostały
wydrukowane w „papierowej” wersji wydawnictwa (ze względu na ograniczone środki
finansowe wydawcy).
Rozdziały dotyczące kamienic krakowskich (oznaczone w monografii jako 2 i 3)
zostały podzielone na 4 podrozdziały. I tak, w przypadku rozdziału dotyczącego
kamienic krakowskich z przełomu XIX i XX wieków Habilitantka wyróŜniła
podrozdziały dotyczące: charakterystyki kamienic z tego okresu (a tym: ewolucji form,
typologii rozwiązań przestrzennych, biogramów projektantów tychŜe kamienic)
omówienia kompozycji i cech stylistycznych elewacji kamienic (dekoracje na fasadach
kamienic, wskazanie rodzimego charakteru form i inspiracji sztuką ludową). W
przypadku rozdziału dotyczącego kamienic krakowskich z okresu 1918-1939
wyróŜniła podrozdziały: charakterystyka kamienic (a w tym: koncepcja programowoprzestrzenna i typologia form, kierunki ewolucji kamienic oraz podobnie jak
poprzednio biogramy projektantów), kompozycja i cechy stylistyczne elewacji, z tym,
Ŝe w tym przypadku omówiła m.in. ciekawą tradycję dekorowania domów godłami w
latach 1918 – 1939. Rozdziały oznaczone jako 2 i 3 kończą się wskazaniem wartości
kamienic krakowskich pod względem oryginalnych artystycznie i innowacyjnie
rozwiązań oraz odrębnymi podsumowaniami (odpowiednio na 6 i 2 stronach).
O oryginalności wkładu monografii autorstwa Beaty Makowskiej w badania nad
architekturą kamienic krakowskich świadczą zawarte w podsumowaniach zestawienia
czynników, które doprowadziły do powstania rozwiązań nietypowych, indywidualnych
i miały wpływ na kształtowanie form budynków, jak równieŜ sformułowane obszerne
wnioski (str. 81- 86 oraz 116-117).
Wybór literatury zawiera 160 pozycji, przy czym Autorka zestawiła i omówiła we
Wstępie, w podrozdziale analizującym stan badań monografie poświęcone kamienicom
krakowskim z przełomu XIX i XX w. oraz z okresu międzywojennego. Monografie,
które wniosły istotny wkład w wiedzę w tej dziedzinie (m.in. Z. J. Białkiewicza, J.
Bogdanowskiego, A. Kadłuczki, W. Komorowskiego, A.K. Olszewskiego, J. Purchli, J.
Samka i M. J. śychowskiej).
Wybór tematu pracy jest moim zdaniem logiczny i uzasadniony. Przekonujące jest
takŜe uzasadnienie przyjęcia cezury czasowej. Autorka przyjmuje rok 1870 za datę
początkową swoich badań, słusznie określając iŜ rok ten zapoczątkował nasilenie
8
zmian charakteru miasta oraz nasilenie procesu kształtowania formy kamienicy
czynszowej w Krakowie.
Istotne i wartościowe jest takŜe uporządkowanie przez Habilitantkę terminologii i
rozróŜnienie w monografii pojęć: kamienica mieszczańska i kamienica czynszowa.
Pojęcia historyzmu, modernizmu i funkcjonalizmu zapoŜycza od innych autorów,
podając precyzyjnie źródła, z których korzystała.
Praca stanowi dobrze udokumentowaną monografię ewolucji kamienic
krakowskich z przełomu wieków: XIX i XX, opartą o pełny warsztat naukowy i
własną inwentaryzację. Inwentaryzacja ta umoŜliwiła przygotowanie katalogu
krakowskich kamienic, zawartego w aneksie do monografii (str. 149 – 190).
W części pierwszej katalogu Autorka podała krótkie charakterystyki 50 kamienic z
przełomu XIX i XX w. połoŜonych w dawnych dzielnicach miasta: Nowy Świat,
Piasek, Kleparz, Wesoła (kilka kamienic przy ul. Dietla znajduje się w dzielnicy
Kazimierz). W drugiej części – charakterystyki 47 kamienic z okresu lat 1918 – 1939.
W katalogu ustaliła nie tylko projektantów kamienic, ale takŜe nazwiska właścicieli –
inwestorów, w oparciu o wnikliwą kwerendę w Archiwum Narodowym w Krakowie.
Ze względu na wyznaczone przez Wydawnictwo objętościowe ramy nie zamieszczono
charakterystyk wszystkich poddanych indywidualnej analizie ok. 200 kamienic (patrz:
str. 8 i przypis nr 8).
Nie bez znaczenia jest takŜe odniesienie obserwacji i badań krakowskich kamienic
– powstałych w mieście o szczególnym potencjale środowiska architektonicznego i
wartościach kulturowych wpisanych w części na listę Światowego Dziedzictwa
UNESCO w 1978 r., a w części na listę Pomników Historii przez Prezydenta RP w
1994 r. - do porównywalnych załoŜeń budownictwa mieszczańskiego w innych
miastach na terenie Polski i wybranych krajów w Europie (Wiedeń, Lwów, Katowice,
Warszawa, Łódź, Poznań, Gdynia, a takŜe Wrocław, Berlin i ParyŜ). Bardzo
interesujące są porównania rozwiązań architektonicznych kamienic krakowskich,
przede wszystkim z lat 1870 – 1918, z projektami i realizacjami kamienic w Wiedniu i
Lwowie. Kraków i Lwów były wówczas miastami wchodzącymi w skład monarchii
austro-węgierskiej, której stolicą był Wiedeń.
Monografia autorstwa Beaty Makowskiej stanowi zarówno istotny i oryginalny
wkład w rozwój architektury i urbanistyki, jako dyscypliny naukowej, a równieŜ
według mnie, wojewódzkiego konserwatora zabytków w Krakowie w latach 1993–
2003 - takŜe waŜny przyczynek do toczącej się dyskusji o zmianach systemu ochrony
zabytków w Polsce i w Europie w zakresie zachowania architektury najnowszej, czyli
od połowy XIX w. po lata sześćdziesiąte XX w., a takŜe do rozwaŜań o konieczności
tworzenia odpowiednich ram instytucjonalnych w celu stosowania norm i zasad
wyraŜonych w Rekomendacji UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu
miejskiego, przyjętej przez Konferencję Generalną 10. 11. 2011 r.
Dokumentacja
historyczna
i
fotograficzna
wybranych,
najbardziej
charakterystycznych kamienic krakowskich z jednej strony stała się dla Autorki
punktem wyjścia i podstawą do sformułowania załoŜeń monografii, a z drugiej –
powinna być pomocna w codziennej działalności konserwatorskiej, bowiem w dalszym
9
ciągu często brakuje jasnych kryteriów wartościujących poszczególne kamienice
decydujące o toŜsamości architektury Krakowa.
Z obowiązku recenzenta wypada mi zwrócić uwagę na drobne uchybienia. Wydaje
się, Ŝe Habilitantka nie moŜe się zdecydować co do granic i skali wpływów obcych na
krakowską architekturę, a zwłaszcza krakowskie budownictwo mieszkaniowe w
omawianym okresie (1870-1939).
Tylko w jednym rozdziale, zatytułowanym Rodzimy charakter form (2.2.2.) na str.
69 napisała w jednym miejscu: Cechą tzw. szkoły krakowskiej było stworzenie
oryginalnej interpretacji zjawisk napływowych opartych na tradycjonalizmie i
nietypowej dekoracyjności oraz obecności pierwiastka dekoracyjno-malarskiego, który
decydował o plastycznym wyrazie architektury. A po kilku zdaniach zauwaŜyła, Ŝe
niemały wpływ na obraz architektury krakowskiej w tym okresie miał (…) wiedeński
Quadratstil i angielski Arts and Crafts Movement. Dla kształtowania form miała
równieŜ znaczenie architektura Lwowa. Na następnej stronie napisała: Wprowadzenie
rodzimości do architektury kamienic miało przede wszystkim powierzchowne i ideowe
znaczenie, sprowadzało się do stosowania motywów dekoracyjnych i detali
nawiązujących do architektury Krakowa, natomiast nie ingerowano w strukturę form.
Tymczasem nieco dalej, na str. 71 stwierdziła: Mimo wpływu tendencji zagranicznych,
architektura kamienic w znacznej mierze nawiązywała do lokalnej tradycji, a juŜ
wcześniej na str. 55 zapisała: architektura wyróŜniających się kamienic krakowskich z
przełomu XIX i XX w. i początku XX w. posiadała oryginalne wartości. Niektóre
przykłady stanowiły nowatorskie rozwiązania wyprzedzające swoje czasy. Takich
przykładów braku zdecydowania co do zakresu wytworzenia w środowisku
architektów krakowskich własnej interpretacji napływowych zjawisk w budownictwie
kamienic oraz kontynuacji wzorców wypracowanych w długotrwałej historii Krakowa
moŜna znaleźć jeszcze kilka.
Druga uwaga ma inny charakter i jest mniejszej wagi. Na str. 61/62 Autorka pisze:
Zdarzało się jednak, Ŝe fasada przybierała nadmiernie dekoracyjną formę ze względów
komercyjnych. W tym przypadku nie podaje Ŝadnego konkretnego przykładu, a właśnie
oparcie stwierdzeń zawartych w monografii na konkretnych sprawdzonych osobiście
przykładach jest jedną z głównych jej zalet.
Kilka zauwaŜonych niedociągnięć, nie zmienia oceny monografii, przedstawionej
jako rozprawa habilitacyjna, którą uwaŜam za bardzo wartościową oraz oceny dorobku
dr arch. Beaty Makowskiej, który moŜna uznać jako znaczący w rozwoju dyscypliny
naukowej architektura i urbanistyka.
5. Podsumowanie – wniosek końcowy
Dorobek naukowy dr inŜ. arch. Beaty Makowskiej, jej aktywność naukowa i
zawodowa, działalność w sferze edukacji i popularyzacji nauki pozwalają przedstawić
wniosek o uznanie tego dorobku za wystarczający wobec ustawowych wymagań
stawianych kandydatom do uzyskania stopnia doktora habilitowanego – określonych
jako „znaczący wkład w rozwój dyscypliny naukowej: architektura i urbanistyka”. Jest
10
to równoznaczne z rekomendacją przeze mnie wniosku Kandydatki do dalszego
kontynuowania postępowania habilitacyjnego.
Kraków, grudzień 2015 r.
11