Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w

Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna
a klasy społeczne w Polsce
Wyniki wstępnych badań
Michał Brzeziński
Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski
[email protected]
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
1 / 16
Spis treści
1
Wstęp
2
Jak mierzyć klasy społeczne?
3
Dane EU-SILC
4
Wyniki
5
Konkluzje
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
2 / 16
Wstęp
Problem badawczy:
Jaka jest relacja pomiędzy klasami społecznymi a nierównościami,
ubóstwem i deprywacją materialną w Polsce?
W szczególności : czy ostatni kryzys wpłynął na zwiększenie się dystansu
(nierównosci, polaryzacji ) między klasami społecznymi w Polsce?
Nierówności, ale i ubóstwo, są w Polsce najczęściej badane na poziomie całej
populacji, ewentualnie według grup społeczno-ekonomicznych zdefiniowanych
przez:
źródło pochodzenia dochodów (np. pracownicy, pracodawcy, emeryci, rolnicy
itd.),
poziom wykształcenia, wiek lub płeć itp.
Niektórzy badacze, zwłaszcza socjologowie, twierdzą, że bardziej właściwą
perspektywą do badania różnic międzygrupowych jest badanie różnic między
klasami społecznymi
Klasy społeczne są grupami jednostek w podobnym położeniu, z jednej strony ze
względu na ich sytuację rynkową (stopień ekonomicznego bezpieczeństwa,
stabilności, perspektyw), a z drugiej strony ze względu na ich pozycję w systemie
kontroli procesu produkcyjnego w którym uczestniczą (własność środków
produkcji, rodzaj relacji pracy)
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
3 / 16
Klasy społeczne według European Socio-economic Classification (ESEC)
W tym badaniu używam teoretycznej koncepcji klas społecznych rozwiniętej
przez Goldthorpe’a (2006)1 , zaimplementowanej w tzw. European
Socio-economic Classification (ESeC) (Rose and Harrison, 2006) 2
ESeC rozróżnia klasy społeczne na podstawie własności środków produkcji
(wielcy kontra mali właściciele firm kontra pracownicy) oraz na podstawie
różnych form relacji pracy (kontrakt oparty na podległości, wymiana usług z
zachowaniem autonomii pracownika)
W praktyce by zastosować schemat ESEC potrzeba następujących informacji
o osobach:
zawód - informacje na poziome trzycyfrowego ISCO
stosunek do własności (pracodawca, pracownik, samozatrudniony)
wielkość zakładu pracy
informacja o byciu aktywnym/pasywnym zawodowo
1
Goldthorpe, J.H. (2006b) ‘Social Class and the Differentiation of Employment Contracts’, in J.H. Goldthorpe (ed.) On
Sociology, Second Edition, Volume Two: Illustration and Retrospec t, pp. 101– 24. Stanford, CA: Stanford University Press.
2
Rose, D. and Harrison, E. (2006) ‘The European Socio-Economic Classification: A New Social Class Schema for
Comparative European Research’, European Societies 9(3): 459–90.
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
4 / 16
Klasy społeczne wg European Socio-economic Classification
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
5 / 16
Dane EU-SILC
EU-SILC jest głównym badaniem ankietowym UE dostarczającym
porównywalnych międzynarodowo danych o dochodach, ubóstwie,
wykluczeniu i innych warunkach życia
Zalety w konteście badania klas społecznych:
coroczne dane, porównywalne między krajami UE, duża ilość badanych
osób (Polska: 49000 [2005], 36000 [2013])
dobre miary dochodów, płac i materialnej deprywacji
Wady:
klasyfikacja zawodów ISCO dostępna w SILC jest jedynie dwucyfrowa zatem klasy społeczne ESeC są zdefiniowane mniej precyzyjnie, niż dla
niektórych innych zbiorów danych (np. ESS). Niemniej ESeC stosowano
już z powodzeniem dla SILC np. dla Irlandii
krótki horyzont czasowy, dane dla Polski dostępne za okres 2005–2013
W niniejszym badaniu ESeC is obliczony dla tzw. osoby referencyjnej
gopsopdarstwa domowego i przypisany wszystkim członkom tego
gospodarstwa (włączając dzieci)
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
6 / 16
Zmiany dochodów (realnych, ekwiwalentnych do dyspozycji) w Polsce, 2004=100
Zmiana procentowa, 2004=100
100
80
60
40
20
0
2004
2005
Srednia
Michał Brzeziński
2006
Mediana
2007
P5
2008
P10
2009
P25
P75
2010
P90
2011
P95
2012
P99
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
7 / 16
Zmiany dochodów (realnych, ekwiwalentnych do dyspozycji) w Polsce, 2008=100
Zmiana procentowa, 2008=100
8
6
4
2
0
2008
2009
Srednia
Michał Brzeziński
Mediana
2010
P5
P10
2011
P25
P75
P90
P95
2012
P99
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
8 / 16
Jak mierzyć nierówność i polaryzację między klasami społecznymi?
Nierówność mierzy dystans pomiędzy danymi jednostkami (np. klasami
społecznymi), natomiast polaryzacja mierzy stopień grupowania, koncentracji
wokół pewnych biegunów (np. klas społecznych)
Teoretycznie, czasem również empirycznie, nierówność i polaryzacja mogą zmieniać
się w innych kierunkach
Wiele ostatnich prac teoretycznych pokazało, że to raczej polaryzacja, a nie
nierówność, jest związana z problemami społeczno-gospodarczymi, np. z
intensywnością konfliktów społecznych
W tym badaniu nierówność między klasami społecznymi jest mierzona jako
nierówność między średnimi dochodami klas społecznych
Polaryzacja jest zaś mierzona jako stosunek nierówności między klasami do
nierówności wewnątrz klas społecznych
Zatem, polaryzacja rośnie, gdy: 1) rośnie nierówność między klasami; 2) spada
nierówność wewnątrz klas społecznych.
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
9 / 16
% ogolnego sredniego dochodu
Średnie dochody klas społecznych w Polsce w odniesieniu do średniego dochodu
160
120
80
40
2004
Michał Brzeziński
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Duzi prac, wyzsi kier/adm/specj.
Nizsza kadra kier/adm/specj, wyzsza kadra tech/nadz.
Zawody posrednie
Mali prac, samozatr.
Samozatr (roln)
Nizsza kadra nadz, nizsze zaw. tech.
Zawody uslug/sprzedaz/urzednicy
Zawody tech. nizszego szcz
Zawody rutynowe
Nigdy nie pracowali i d?ugotrwale bezrobotni
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
2012
10 / 16
Nierownosc i polaryzacja między klasami społecznymi w Polsce
Nierownosc
Polaryzacja
.25
.5
.2
.45
.15
.1
.4
.05
.35
0
2004
2006
2008
2010
2012
Ogolna nierownosc
Nierownosc wewnatrz klas spolecznych
Nierownosc miedzy klasami spolecznymi
Michał Brzeziński
.3
2004
2006
2008
2010
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
2012
11 / 16
Absolutne ubóstwo w klasach społecznych w Polsce
Duzi prac, wyzsi kier/adm/specj.
Zawody posrednie
Nizsza kadra kier/adm/specj, wyzsza kadra tech/nadz.
.06
.04
.25
.08
.04
.03
Mali prac, samozatr.
.1
.2
.06
.02
.02
.01
0
2004
2006
2008
2010
2012
Samozatr (roln)
2004
2006
2008
2010
.04
.1
.02
.05
2012
2004
Nizsza kadra nadz, nizsze zaw. tech.
.4
.12
.35
.1
.3
.08
.15
2006
2008
2010
2012
2004
Zawody uslug/sprzedaz/urzednicy
2006
2008
2010
2012
Zawody tech. nizszego szcz
.25
.2
.2
.15
.15
.25
.06
.2
.04
.15
.1
.05
.02
2004
2006
2008
2010
2012
Zawody rutynowe
.1
2004
2006
2008
2010
2012
.05
2004
2006
2008
2010
2012
2004
2006
2008
2010
2012
Nigdy nie pracowali i dlugotrwale bezrobotni
.3
.6
.25
.5
.2
.4
.15
.3
.1
.05
.2
2004
2006
2008
Michał Brzeziński
2010
2012
2004
2006
2008
2010
2012
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
12 / 16
Deprywacja materialna
Mierzy proporcję osób, którzy są pozbawieni zasobów koniecznych do
zaspokojenia potrzeb
Deprywacja materialna jest zdefiniowana jako proporcja osób w
gospodarstwach domowych, które deklarują brak możliwości realizacji
przynajmniej 3 z 9 potrzeb:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
opłacenie tygodniowego wyjazdu wszystkich członków gospodarstwa
domowego na wypoczynek raz w roku,
spożywanie mięsa, ryb (lub wegetariańskiego odpowiednika) co drugi dzień,
ogrzewanie mieszkania odpowiednio do potrzeb,
pokrycie niespodziewanego wydatku (w wysokości odpowiadającej
miesięcznej wartości granicy ubóstwa relatywnego, przyjętej w danym kraju,
w roku poprzedzającym badanie),
terminowe regulowanie opłat związanych z mieszkaniem, spłatą rat i
kredytów,
posiadanie telewizora kolorowego,
posiadanie samochodu,
posiadanie pralki,
posiadanie telefonu (stacjonarnego lub komórkowego).
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
13 / 16
Deprywacja materialna w klasach społecznych w Polsce
Duzi prac, wyzsi kier/adm/specj.
Zawody posrednie
Nizsza kadra kier/adm/specj, wyzsza kadra tech/nadz.
.35
.2
.5
Mali prac, samozatr.
.35
.3
.3
.4
.15
.25
.1
.25
.3
.2
.2
.15
.05
2004 2006 2008 2010 2012 2014
Samozatr (roln)
.2
2004 2006 2008 2010 2012 2014
2004 2006 2008 2010 2012 2014
Nizsza kadra nadz, nizsze zaw. tech.
.6
.6
.5
.5
.4
.4
.3
.3
.15
2004 2006 2008 2010 2012 2014
Zawody uslug/sprzedaz/urzednicy
Zawody tech. nizszego szcz
.7
.6
.6
.5
.2
.5
.4
.2
.3
2004 2006 2008 2010 2012 2014
2004 2006 2008 2010 2012 2014
Zawody rutynowe
Nigdy nie pracowali i dlugotrwale bezrobotni
.8
.8
.7
.7
.6
.6
.5
.5
.4
.4
.3
2004 2006 2008 2010 2012 2014
2004 2006 2008 2010 2012 2014
.4
2004 2006 2008 2010 2012 2014
Michał Brzeziński
2004 2006 2008 2010 2012 2014
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
14 / 16
Konkluzje
Nierówności między klasami społecznymi w Polsce wydają się raczej
spadać w okresie 2004-2012
Polaryzacja między klasami nie wykazuje trendu między 2004-2012,
ale rośnie w okresie 2007-2012
Ciekawe byłoby użycie innych zbiorów danych, oferujących nowsze
dane dochodowe (ESS dane do 2014, Diagnoza Społeczna do 2015),
choć gorszej jakości, do weryfikacji hipotezy o klasowym konflikcie
jako podłożu gwałtownych zmian politycznych, któe zaszły w tym
roku
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
15 / 16
Dziękuję bardzo za uwagę!
Michał Brzeziński ([email protected] )
Michał Brzeziński
Nierówności, ubóstwo i deprywacja materialna a klasy społeczne w Polsce
16 / 16