klinkij tutaj - Piątek Trzynastego Wydawnictwo

Katarzyna Józefczyk
ZDASZ MATURĉ
Z JĉZYKA POLSKIEGO
Motywy literackie
CzĊĞü 1
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
Autorka dzičkuje za cenne uwagi
mgr Aleksandrze Kčdrzyęskiej.
Redakcja:
Ewa Owczarek
Projekt okãadki:
Jacek Wilk
Skãad:
Marcin Skowron
Michaã Wiercioch
Michaã Kolięski
¤ Copyright by PiĈtek Trzynastego Wydawnictwo, âódĮ 1998
Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeİone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie,
powielanie (ãĈcznie z kserokopiowaniem), przenoszenie na inne noĤniki bez pisemnej zgody
wydawcy bčdzie traktowane jako naruszenie praw autorskich, ãĈcznie z konsekwencjami
przewidzianymi w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. nr 24 z 23.02.1994 r.,
poz. 83).
ISBN 83-87735-11-6
PIćTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo
Michaã Kolięski i Michaã Wiercioch
90-009 âódĮ, ul. Henryka Sienkiewicza 61
tel./fax (0-42) 632 78 61, tel. (0-42) 630 71 17, 0-602 34 98 02(06)
âódĮ 2001. Wydanie I.
20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8
Druk i oprawa:
PIćTEK TRZYNASTEGO Drukarnia
93-345 ãódĮ, ul. Paradna 3
tel. 0-602 34 98 02(06)
Printed in Poland
2
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
SPIS TREģCI
WSTČP .........................................................................................................................................8
ZASADY PISANIA ROZPRAWEK I WYPRACOWAĘ... ..........................................10
MOTYW APOKALIPSY (ZAGâADY) ..............................................................................12
„KAZANIA SEJMOWE” PIOTRA SKARGI.........................................................................15
„NIE-BOSKA KOMEDIA” ZYGMUNTA KRASIĘSKIEGO .................................................16
„DIES IRAE” JANA KASPROWICZA .....................................................................................18
„PRZEDWIOģNIE” STEFANA įEROMSKIEGO...................................................................19
„SZEWCY” STANISâAWA IGNACEGO WITKIEWICZA ........................................................20
POEZJA KRZYSZTOFA KAMILA BACZYĘSKIEGO ...............................................................21
„DįUMA” ALBERTA CAMUSA............................................................................................23
„MAâA APOKALIPSA” TADEUSZA KONWICKIEGO ......................................................24
„ZASYPIE WSZYSTKO, ZAWIEJE...” WâODZIMIERZA ODOJEWSKIEGO .....................25
MOTYW RAJU – ARKADII.................................................................................................29
„BOSKA KOMEDIA” DANTEGO .......................................................................................31
„NA DOM W CZARNOLESIE” JANA KOCHANOWSKIEGO ...........................................31
„NA LIPČ” JANA KOCHANOWSKIEGO................................................................................32
„PIEģĘ ģWIČTOJAĘSKA O SOBÓTCE” JANA KOCHANOWSKIEGO...........................32
„KANDYD” WOLTERA ........................................................................................................33
„MIKOâAJADOģWIADCZYĘSKIEGOPRZYPADKI”IGNACEGO KRASICKIEGO..........33
„PAN TADEUSZ” ADAMA MICKIEWICZA. ......................................................................34
„SZTUCZNE RAJE”............................................................................................................36
„PRZEDWIOģNIE” STEFANA įEROMSKIEGO...................................................................36
MOTYW CIERPIENIA ..........................................................................................................41
„KWIATKI ģWIČTEGO FRANCISZKA”........................................................................44
„LAMENT ģWIČTOKRZYSKI”........................................................................................45
„TRENY” JANA KOCHANOWSKIEGO ..................................................................................45
„CIERPIENIA MâODEGO WERTERA” JOHANNA W. GOETHEGO ............................46
„DZIADY” CZ. II ADAMA MICKIEWICZA ...........................................................................47
„DZIADY” CZ. IV.................................................................................................................47
3
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
„DZIADY” CZ. III .................................................................................................................48
„OJCIEC GORIOT” HONORIUSZA BALZAKA ...................................................................50
„LALKA” BOLESâAWA PRUSA ............................................................................................50
„LUDZIE BEZDOMNI” STEFANA įEROMSKIEGO ...........................................................51
„ROZMYģLANIA PANA COGITO O CIERPIENIU” ZBIGNIEWA HERBERTA ..........52
LITERATURA LAGROWA I âAGROWA......................................................................53
„WIEįA” GUSTAWA HERLINGA-GRUDZIĘSKIEGO ...........................................................53
MOTYW BOHATERÓW MORALNYCH I NIEMORALNYCH................................59
„ANTYGONA” SOFOKLESA ..............................................................................................62
„PIEģĘ O ROLANDZIE”...................................................................................................63
„LUDZIE BEZDOMNI” STEFANA įEROMSKIEGO ...........................................................64
„DįUMA” ALBERTA CAMUSA............................................................................................65
„KONRAD WALLENROD” ADAMA MICKIEWICZA .....................................................66
BOHATEROWIE NIEMORALNI:....................................................................................68
„MAKBET” WILLIAMA SZEKSPIRA .....................................................................................68
„LORD JIM” JOSEPHA CONRADA .......................................................................................69
„MORALNOģý PANI DULSKIEJ” GABRIELI ZAPOLSKIEJ ............................................70
„GRANICA” ZOFII NAâKOWSKIEJ .....................................................................................72
MOTYW ZBRODNI I ZBRODNIARZA .........................................................................77
„ODYSEJA” HOMERA ..........................................................................................................80
„PIEģĘ O ROLANDZIE”...................................................................................................80
„HAMLET” WILLIAMA SZEKSPIRA ....................................................................................81
„MAKBET” WILLIAMA SZEKSPIRA .....................................................................................81
„BALLADY I ROMANSE” ADAMA MICKIEWICZA .........................................................82
„PAN TADEUSZ” ADAMA MICKIEWICZA .......................................................................84
„BALLADYNA” JULIUSZA SâOWACKIEGO .......................................................................85
„ZBRODNIA I KARA” FIODORA DOSTOJEWSKIEGO .......................................................86
LITERATURA LAGROWA I âAGROWA......................................................................87
„MEDALIONY” ZOFII NAâKOWSKIEJ ...............................................................................88
„ROZMOWY Z KATEM” KAZIMIERZA MOCZARSKIEGO...............................................88
MOTYW POETY .....................................................................................................................91
„DO MECENASA” HORACEGO (KS. I, 1) .........................................................................94
„NIEZWYKâE I POTČįNE UNIOSć MNIE...” HORACEGO (KS. II, 20) ...................94
„DO MELPOMENY” HORACEGO .....................................................................................95
4
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
„MUZA” JANA KOCHANOWSKIEGO ...................................................................................96
„KONRAD WALLENROD” ADAM MICKIEWICZA ........................................................97
„DZIADY” CZ. III ADAMA MICKIEWICZA .........................................................................98
„KORDIAN” JULIUSZA SâOWACKIEGO............................................................................100
„NIE-BOSKA KOMEDIA” ZYGMUNTA KRASIĘSKIEGO ...............................................100
„ALBATROS” CHARLES’A BAUDELAIRE’A......................................................................102
„WESELE” STANISâAWA WYSPIAĘSKIEGO......................................................................103
„POETA” LEOPOLDA STAFFA ............................................................................................104
„ARS POETICA” LEOPOLDA STAFFA ..............................................................................105
„KTÓRY SKRZYWDZIâEģ” CZESâAWA MIâOSZA.......................................................106
MOTYW EXEGI MONUMENTUM.................................................................................111
„EXEGI MONUMENTUM AERE PERENNIUS ” HORACEGO ..................................112
„PIEģĘ XXIV ” JANA KOCHANOWSKIEGO (KS. II) ..........................................................113
„EXEGI MONUMENTUM, CZYLI...” ADAMA MICKIEWICZA ...................................114
„TESTAMENT MÓJ” JULIUSZA SâOWACKIEGO .............................................................114
„BO TO JEST WIESZCZA...” JULIUSZA SâOWACKIEGO ................................................115
„ INTRODUKCJA” STANISâAWA GROCHOWIAKA ........................................................116
MOTYW TAĘCA..................................................................................................................119
„ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ģMIERCIć”............................................122
„PIEģĘ ģWIČTOJAĘSKA O SOBÓTCE” JANA KOCHANOWSKIEGO.........................123
„DZIADY” CZ. III A. MICKIEWICZA .................................................................................123
„PAN TADEUSZ” ADAMA MICKIEWICZA .....................................................................124
„WESELE” STANISâAWA WYSPIAĘSKIEGO......................................................................125
„TANGO” SâAWOMIRA MROįKA ....................................................................................126
MOTYW MIASTA................................................................................................................129
„OJCIEC GORIOT” HONORIUSZA BALZAKA .................................................................132
„LALKA” BOLESâAWA PRUSA ..........................................................................................133
„ZBRODNIA I KARA” FIODORA DOSTOJEWSKIEGO .....................................................134
„LUDZIE BEZDOMNI” STEFANA įEROMSKIEGO .........................................................134
„ZIEMIA OBIECANA” WâADYSâAWA S. REYMONTA .................................................136
„PRZEDWIOģNIE” STEFANA įEROMSKIEGO.................................................................137
„PROCES” FRANZA KAFKI ................................................................................................138
„SKLEPY CYNAMONOWE” BRUNONA SCHULZA......................................................139
„DįUMA” ALBERTA CAMUSA..........................................................................................139
5
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
„PAMIČTNIK Z POWSTANIA WARSZAWSKIEGO” M. BIAâOSZEWSKIEGO
I „BUDOWAâAM BARYKADČ” A. ģWIRSZCZYĘSKIEJ ...............................................140
MOTYW WSI .........................................................................................................................145
„SATYRA NA LENIWYCH CHâOPÓW”....................................................................147
„KRÓTKA ROZPRAWA...” MIKOâAJA REJA ................................................................147
„įYWOT CZâOWIEKA POCZCIWEGO” MIKOâAJA REJA .......................................148
„PIEģĘ ģWIČTOJAĘSKA O SOBÓTCE” JANA KOCHANOWSKIEGO.........................149
„įEĘCY” SZYMONA SZYMONOWICA...............................................................................150
„DZIADY” CZ. II ADAMA MICKIEWICZA .........................................................................151
„PAN TADEUSZ” ADAMA MICKIEWICZA .....................................................................153
„WESELE” STANISâAWA WYSPIAĘSKIEGO......................................................................154
„CHâOPI” WâADYSâAWA S. REYMONTA ........................................................................155
„LUDZIE BEZDOMNI” STEFANA įEROMSKIEGO .........................................................157
„PRZEDWIOģNIE” STEFANA įEROMSKIEGO.................................................................157
„FERDYDURKE” WITOLDA GOMBROWICZA .................................................................158
MOTYW PODRÓįY I WČDROWCA ............................................................................163
„ODYSEJA” HOMERA ........................................................................................................166
„BOSKA KOMEDIA” DANTEGO .....................................................................................167
„KANDYD” WOLTERA ......................................................................................................168
„KONRAD WALLENROD” ADAMA MICKIEWICZA....................................................169
„KORDIAN” JULIUSZA SâOWACKIEGO............................................................................170
„LATARNIK” - HENRYKA SIENKIEWICZA.......................................................................171
„MAâA APOKALIPSA” TADEUSZA KONWICKIEGO ....................................................172
MOTYW EVERYMAN’A ...................................................................................................177
„EVERYMAN”...................................................................................................................178
„SKARGA UMIERAJćCEGO”.......................................................................................178
„O WOJNIE NASZEJ...” MIKOâAJA SČPA-SZARZYĘSKIEGO .........................................179
„DZIADY” CZ. III ADAMA MICKIEWICZA .......................................................................180
„PRZEDWIOģNIE” STEFANA įEROMSKIEGO.................................................................180
„PROCES” FRANZA KAFKI ................................................................................................181
„KARTOTEKA” TADEUSZA RÓįEWICZA........................................................................181
6
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
MOTYW ģMIERCI 185
WIZERUNEK LITERACKI ģMIERCI .............................................................................186
„ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ģMIERCIć”............................................188
„TRENY” JANA KOCHANOWSKIEGO ................................................................................188
„PADLINA” CHARLES’A BAUDELAIRE’A ........................................................................190
BOHATEROWIE LITERACCY W TAĘCU ģMIERCI................................................191
„ILIADA” HOMERA ...........................................................................................................192
„PIEģĘ O ROLANDZIE”.................................................................................................193
„LEGENDA O ģWIČTYM ALEKSYM”.........................................................................194
„KRÓL OLCH” JOHANNA W. GOETHEGO ......................................................................194
„FAUST” JOHANNA W. GOETHEGO .................................................................................195
„ANTEK” BOLESâAWA PRUSA ..........................................................................................196
„ROZDZIOBIć NAS KRUKI, WRONY” STEFANA įEROMSKIEGO ............................196
„CHâOPI” WâADYSâAWA S. REYMONTA ........................................................................197
LITERATURA LAGROWA .............................................................................................198
ģMIERý SAMOBÓJCZA....................................................................................................200
„ROMEO I JULIA” WILLIAMA SZEKSPIRA ......................................................................201
„HAMLET” WILLIAMA SZEKSPIRA ..................................................................................201
„MAKBET” WILLIAMA SZEKSPIRA ...................................................................................202
„CIERPIENIA MâODEGO WERTERA” JOHANNA W. GOETHEGO ..........................202
„KONRAD WALLENROD” ADAMA MICKIEWICZA....................................................203
„DZIADY” CZ. II I IV ADAMA MICKIEWICZA ..................................................................203
„KORDIAN” JULIUSZA SâOWACKIEGO............................................................................204
„LALKA” BOLESâAWA PRUSA ..........................................................................................204
„LUDZIE BEZDOMNI” STEFANA įEROMSKIEGO .........................................................205
„GRANICA” ZOFII NAâKOWSKIEJ ...................................................................................205
PRACE MATURALNE ........................................................................................................211
BIBLIOGRAFIA ....................................................................................................................239
7
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
8
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
WSTČP
„SĈ takie (...) motywy, które poeci podajĈ sobie przez wieki jakby z rĈk do rĈk”
(A. Kamieęska)
KsiĈİka jest propozycjĈ, sugestiĈ interpretacyjnĈ popularnych motywów,
najczčĤciej pojawiajĈcych sič na egzaminie maturalnym. Ich znajomoĤþ pomoİe Ci sprostaþ zadaniu na egzaminie pisemnym, a takİe ustnym.
Opisywany motyw ma swój schemat, któremu podporzĈdkowana jest interpretacja. Kaİdy motyw opatrzony jest wstčpem, w którym pojawia sič
informacja na temat omawianego hasãa, sičgajĈca swym Įródãem (jeİeli takowe jest) do MITOLOGII i BIBLII (jako „kopalni” tematów literackich
i znamiennej roli kulturotwórczej). Po rozwaİaniach wprowadzajĈcych, pojawia sič zestaw lektur obowiĈzkowych i nadobowiĈzkowych, w których
odnaleziono motyw. Z tego zestawu moİesz wybraþ dla siebie odpowiednie
pozycje lekturowe i uãoİyþ swój konspekt pracy.
W rozwiničciu pojawiajĈ sič lektury omówione pod kĈtem motywu.
Schemat wieęczy podsumowanie, konkluzja - czasem w formie wykresu.
Celowo nie wyczerpujč wszystkich moİliwoĤci opracowania tematu,
wičc mam nadziejč, İe podejdziesz do mojej propozycji twórczo. PomocĈ
bčdzie ZADANIE - pojawiajĈce sič pod omówionym motywem i tematy
maturalne.
Polecam Ci równieİ „SâOWNIK MOTYWÓW LITERACKICH”
B. Drabarek, J. Falkowskiego i I. Rowięskiej, „SâOWNIK SYMBOLI”
W. Kopalięskiego i „SâOWNIK OBRAZÓW I SYMBOLI BIBLIJNYCH”
M. Lurkera.
OddajĈc w Twoje rčce tč ksiĈİkč - İyczč powodzenia na maturze.
Autorka
9
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
Zasady pisania rozprawek
i wypracowaę egzaminacyjnych
Kaİde wypracowanie powinno byþ uporzĈdkowane wedãug ustalonego
schematu i powinno zawieraþ trzy zasadnicze czčĤci:
a) wstčp - okoão 10% caãoĤci pracy
b) rozwiničcie - okoão 80% caãoĤci pracy
c) zakoęczenie - okoão 10% caãoĤci pracy.
Ad. a)
Wstčp:
- przedstawiamy ogólne zaãoİenia naszej pracy, tezč, którĈ bčdziemy udowadniaþ;
- podajemy gãówne problemy;
- informujemy o metodzie, jakĈ bčdziemy stosowaþ przy analizowaniu problemów;
- wprowadzamy w ogólny nastrój (klimat) pracy.
Ad. b)
Rozwiničcie to czčĤþ zasadnicza pracy:
- udowadniamy tu tezč zawartĈ we wstčpie;
- próbujemy ãĈczyþ badane problemy w logiczne, wzajemnie powiĈzane
czĈstki myĤlowe, posãugujĈc sič metodĈ porzĈdkujĈcĈ;
- unikamy przypadkowoĤci sĈdów, które nagle przypomniaãy sič nam
w trakcie pisania pracy;
- staramy sič konstruowaþ naszĈ wypowiedĮ poprawnie stylistycznie, aby
jedno wynikaão z drugiego;
- usiãujemy „wyczerpaþ temat” - napisaþ wszystko, co na dany temat wiemy.
10
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
Ad. c)
Zakoęczenie to podsumowanie pracy:
- zbieramy wszystkie wnioski pãynĈce z rozwiničcia;
- nawiĈzujemy do zaãoİeę, tezy pracy;
- ujawniamy nasz wãasny sĈd o poruszanych problemach.
UWAGA!
Aby uniknĈþ „baãaganu” w wypracowaniu, naleİy skonstruowaþ dobrze
przemyĤlany plan szczegóãowy, który pozwoli nam napisaþ pracč w sposób
jasny i przejrzysty.1
PAMIĉTAJ!
- Wybierasz temat i go podkreĤlasz (wybór naleİy do Ciebie, nie do kolegów!). Waİny bčdzie ten, na który masz najwičcej do powiedzenia, który
zabrzmi interesujĈco, ale znajomo. Poczekaj na komentarz nauczyciela, który wyjaĤni ewentualne wĈtpliwoĤci.
- Spróbuj stworzyþ na brudno schemat pracy, wypisz lektury, które pomogĈ
Ci omówiþ temat maturalny w sposób rzeczowy, dojrzaãy.
- Zastanów sič nad cytatami, które przydajĈ sič jako ozdoba pracy. Ale uwaga - praca maturalna nie moİe byþ ciĈgãym cytowaniem. To ma byþ Twoja
refleksja, a nie znanych autorów.
- Kontroluj czas. Wypracowanie musi mieþ wstčp, jak i zakoęczenie,
w którym znajdĈ sič Twoje koęcowe wnioski, wypãywajĈce z rozwiničcia
czy podanych argumentów.
1
Zasady wedãug „Jčzyka polskiego. Repetytorium”, Opole 1990.
11
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
12
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
MOTYW APOKALIPSY
(ZAGâADY)
13
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
„Podczas wielkich katastrof
naleİy staraþ sič İyþ dobrze
i to jest jedynĈ gwarancjĈ ocalenia.”
(Cz. Miãosz)
Wróİby, objawienia, przepowiednie budziãy w ludziach trwogč i strach,
ale i pociĈgaãy swojĈ tajemnĈ wiedzĈ.
W literaturze greckiego antyku to sen pozwalaã na komunikacjč bohaterów ze Ĥwiatem umarãych. Wiara w przeznaczenie - FATUM - odgrywa
waİnĈ rolč w przepowiedniach i wróİbach, obwieszczajĈcych rychãĈ katastrofč. Motyw wizji symbolicznej pojawia sič u Homera. Wypowiada
je sãynna Kasandra. W XIX pieĤni „Odysei” znajdujemy wróİebny sen Penelopy, gdzie Odyseusz jako orzeã niesie Ĥmierþ zalotnikom. Motyw snu proroczego odnajdziemy w dialogach Platona. Sokrates na podstawie snu odkryã
tajemnicč swojej Ĥmierci.2
W „Biblii” utworem opisujĈcym tajemnice tyczĈce czasów ostatecznych
i sensu dziejów jest Apokalipsa Ĥw. Jana. APOKÁLYPSIS - sãowo greckie,
oznaczajĈce czynnoĤþ polegajĈcĈ na usuničciu tego, co zakrywa, objawienie
majĈce za przedmiot SĈd Boİy, tajemnicč, osobč Jezusa, a takİe dar udzielany
przez Ducha ģw. niektórym wiernym.3
Apokalipsa przedstawia wizjč przyszãych dziejów ludzkoĤci. Wszechmocny i sprawiedliwy Bóg ukarze niewiernych wizjĈ „koęca Ĥwiata”, ale
takİe nagrodzi wiernych - Nowym Jeruzalem.
ģwičty Jan Apokalipsč pisaã na wyspie Patmos, dokĈd zostaã zesãany jako
biskup Efezu w 95 r. n.e. Tekst jest peãen zagadkowych do dziĤ symboli. Siedem pieczčci, siedem trĈb anielskich, niewiasta i smok, bestia z ziemi, czterej
jeĮdĮcy Apokalipsy - to kilka z nich. Obfituje w wiele obrazów zagãady, np.
2
3
M. Piasecka, „Mistrzowie snu”, Wrocãaw 1992, str. 7
K. Bukowski, „Biblia a lit. polska”, Warszawa 1984, str. 304.
14
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
wizja plag nawiedzajĈcych Ziemič. W tej walce raczej zão triumfuje nad dobrem. JedynĈ nadziejĈ dla wiernych jest Ĥwietliste Jeruzalem.
Apokalipsa jest ostatniĈ ksičgĈ Nowego Testamentu. Naleİy równieİ pamičtaþ, İe w Starym Testamencie mamy kilka profetycznych ksiĈg. NaleİĈ do
nich: „Ksičga Izajasza” (tzn. „PieĤę o koęcu Ĥwiata (2. 24)), „Ksičga Ezechiela” (spustoszenie ziemi i zguba dla ludzi za grzechy) i „Ksičga Daniela”.
UTWORY, W KTÓRYCH ODNALEZIONO MOTYW
Publicystyka XVI i XVIII w., np.: „Kazania sejmowe” P. Skargi; „Nie-Boska
Komedia” Z. Krasięskiego; utwory modernistyczne, np. „Dies irae”, „ģwičty
Boİe, Ĥwičty mocny” J. Kasprowicza; twórczoĤþ Czechowicza i Miãosza (įagary); „Koniec Ĥwiata” K.I. Gaãczyęskiego; „PrzedwioĤnie” S. įeromskiego;
„WydrĈİeni ludzie” T. S. Eliota; „Bal w operze” J. Tuwima; „Krzyk ostateczny” W. Broniewskiego; twórczoĤþ K. K. Baczyęskiego; „Rozmowy z katem”
K. Moczarskiego; „ZdĈİyþ przed Panem Bogiem” H. Krall; „Kolumbowie.
Rocznik 20” R. Bratnego; „Imič róİy” U. Eco; „Pamičtnik z powstania warszawskiego” M. Biaãoszewskiego; „Dİuma” A. Camusa; „Maãa apokalipsa”
T. Konwickiego...
WYBRANE UTWORY I WNIOSKI
„KAZANIA SEJMOWE” Piotra Skargi
Piotr Skarga byã nadwornym kaznodziejĈ króla Zygmunta III Wazy, İarliwym katolikiem i patriotĈ polskim. Zwany byã „biczem boİym”
w swych atakach na innowierców. Z troskĈ pisaã o polskiej rzeczywistoĤci.
Swoje poglĈdy zawarã w wielkim traktacie politycznym, któremu nadaã formč kazaę - „Kazania sejmowe” (1597 r.). W utworze przedstawiã sãaboĤci,
„choroby” Rzeczypospolitej - niemoc, bezsilnoĤþ, osãabienie wãadzy królewskiej... Najbardziej znane i czčsto omawiane na lekcjach jest kazanie drugie:
„O miãoĤci ku ojczyĮnie”. W nim autor zwraca sič bezpoĤrednio do ojczyzny,
nazywajĈc jĈ matkĈ. Oczekuje od wszystkich okazywania jej szacunku
15
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
i wdzičcznoĤci za moİliwoĤþ İycia. Jest tu teİ jedno z najsãynniejszych porównaę - ojczyzny do tonĈcego okrčtu:
„Gdy okrčt tonie, a wiatry go przewracajĈ, gãupi tãumoczki i skrzynki
swoje opatruje i na nich leİy, a do obrony okrčtu nie idzie i mniema, İe sič
sam ratuje, a on sič sam gubi. Bo gdy okrčt obrony nie ma, i on ze wszystkim,
co zebraã, utonĈþ musi...”
Wizja groİĈcego Polsce upadku to obawa o przyszãoĤþ Ojczyzny (charakterystyczna dla publicystyki XVI i XVIII w.). Dlatego Jan Matejko przedstawiã
Skargč na swym obrazie „Kazanie Skargi” jako natchnionego proroka. W
sposób sugestywny, peãen emfazy, operujĈc obrazami biblijnymi (Starego
Testamentu) przepowiedziaã upadek paęstwa. Nic dziwnego, İe siebie porównaã do Jeremiasza.
Uwaga:
- nawiĈzanie do biblijnego motywu walki dobra ze zãem.
„NIE-BOSKA KOMEDIA” Zygmunta Krasięskiego
LudzkoĤþ stoi przed katastrofĈ - takĈ zapowiedĮ znajdziemy w ostatnich
sãowach wstčpu do czčĤci IV:
„Dolina ģwičtej Trójcy obsypana Ĥwiatãem migajĈcej broni i Lud ciĈgnie
do niej, jak do równiny Ostatniego SĈdu.”
To porównanie wskazuje oczywiĤcie stylizacjč na apokaliptycznĈ walkč
dwóch obozów - arystokracji na czele z hrabiĈ Henrykiem i ludu z Pankracym jako wodzem. Rewolucjč ukazaã autor jako wojnč, która uaktywnia
w czãowieku najgorsze instynkty.
Hrabia w swojej wčdrówce po obozie rewolucjonistów (w przebraniu oprowadzany przez Przechrztč) oglĈda sceny mordu, rozpusty. Zaniechano
grzebania zmarãych, co grozi zarazĈ. Pankracy wciĈİ powtarza, İe Ĥlisko tu
od krwi. To jak obraz zesãanych na ziemič JeĮdĮców Apokalipsy przed dniem
SĈdu Ostatecznego.
Szatan kieruje poczynaniami jednych i drugich, dlatego wynik rewolucji
jest przesĈdzony - nikt nie wygra. Wizja Marii, prorokujĈcej zagãadč, obejmuje nie tylko upadek Ziemi, ale caãego wszechĤwiata. Wizja Chrystusa, ukazu16
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
jĈca sič Pankracemu na koęcu utworu, jest wzorowana na Apokalipsie. Nie
jest to wybaczajĈcy, sprawiedliwy Zbawiciel, lecz w swej poraİajĈcej jasnoĤci,
zãowrogi sčdzia. Na gãowie ma koronč cierniowĈ uplecionĈ z piorunów, nie
niesie krzyİa, lecz opiera sič na nim jak na mieczu zagãady.
Drugiej czčĤci rewolucji i zbudowania szczčĤliwej przyszãoĤci, o której
marzyã Pankracy - nie bčdzie. To koniec Ĥwiata, za odgrywanĈ przez ludzi
komedič „nie boskĈ”, a szataęskĈ.
Uwagi:
- Z. Krasięski nawiĈzuje w dramacie do heglowskiej hipotezy dziejów, co potwierdza
w czčĤci II utworu rozmowa Filozofa z Mčİem. Mčdrzec jest przekonany, İe Ĥwiat
rozwija sič przez przelew krwi, cierpienia i unicestwienie starych, dominujĈcych
form spoãecznych;
- odwoãuje sič w dziele takİe do idei OpatrznoĤci kierujĈcej rozwojem ludzkoĤci
Giovanniego Battisty Vico i dzieã Maistera i Ballanchea.
Przekonanie o groİĈcej zagãadzie ludzi i Ĥwiata obejmuje przeãom XIX
i XX wieku. Postawa dekadencka w epoce fin de siècle’u (koęca wieku) uzupeãniaãa schyãkowe nastroje katastrofizmu. Pustka egzystencjalna, poczucie
biernoĤci i niemocy ogarnia nie tylko wielkich tej epoki. Modernizm przynosi
wiele przeobraİeę: odkrycia naukowe (fizyka, chemia, medycyna), szybki
postčp techniczny, skok demograficzny i kult pieniĈdza. To spowodowaão
strach przed unifikacjĈ kultury i tradycji. Czãowiek odczuwaã lčk przed katastrofĈ systemu wartoĤci, niechčþ do przemysãu i techniki. A zainteresowanie
psychoanalizĈ i filozofiĈ zmiennoĤci bytu pogãčbia ogólnoludzkĈ „depresjč”.
StĈd zainteresowanie spirytualizmem, okultyzmem, przepowiedniami
i ApokalipsĈ. Okres Mãodej Polski szczególnie skupiã sič na katastroficznej
interpretacji Apokalipsy Ĥw. Jana. Znów mãodzi z pogardĈ odnieĤli sič
do dorobku ojców, bo przeczuwali bliski koniec. MajĈc katastroficzne wizje,
tworzyli mistyczne przepowiednie nadchodzĈcych kataklizmów.
W Polsce najwičkszĈ sãawĈ cieszĈ sič teksty Jana Kasprowicza i Kazimierza Przerwy - Tetmajera.
17
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
„DIES IRAE” Jana Kasprowicza
To profetyczne, poetyckie sprawozdanie z dnia SĈdu Ostatecznego.
To „dzieę gniewu” umieszczony najprawdopodobniej w ukochanych przez
autora Tatrach (granie, wierchy, doliny, Ĥwierki, kozice). Ludzie zmierzajĈ w
wčdrówce ku „piekielnej przeãčczy” na SĈd Ostateczny. ģwierki uderzajĈ
o ziemič strzaskane, rzekĈ i morzem pãynie krew, a Ĥmiech szatana towarzyszy potčpionym. Na niebie widoczna jest gãowa Chrystusa w koronie cierniowej. WyjĈ psy, hieny, rİĈ konie, ryczĈ lwy i zewszĈd sãychaþ ãkanie ludzi
„i klnĈ, i bluĮniĈ, i pãaczĈ...”. Zgodnie z ApokalipsĈ na dĮwičk trĈb wzywajĈcych na sĈd boİy rozstčpuje sič ziemia. Na jej powierzchnie wychodzi caãe
zão. Ogieę trawi Ĥwiat, a wicher koęczy dzieão zniszczenia.
Tym apokaliptycznym obrazom przyglĈda sič „lodowaty Bóg”, który nie
reaguje na cierpienie czãowieka. Wszyscy - İywi czy umarli – skazani sĈ na
potčpienie. Wizja SĈdu Ostatecznego przedstawiona w sposób ekspresjonistyczny (peãna hiperbol, peryfraz, kontrastów i oksymoronów) przeraİa obojčtnoĤciĈ Najwyİszego.
ChrzeĤcijaęstwo, wg Kasprowicza, staje sič „ginĈcym Ĥwiatem”,
bo czãowiek jest zupeãnie opuszczony przez Boga, czego wyrazem jest profetyczna wizja koęca Ĥwiata i SĈdu Ostatecznego przynoszĈcego ludzkoĤci
totalnĈ katastrofč - zagãadč Ĥwiata fizycznego i Ĥwiata wartoĤci moralnych.4
To niczym nietzscheaęski okrzyk: „Boga nie ma!”
Uwagi:
- ekspresjonistyczny hymn nawiĈzuje do Ĥredniowiecza. Tytuã „Dies irae” - to wspomnienie hymnu mszalnego napisanego prawdopodobnie przez Tomasza z Celano.
W „Historii literatury angielskiej” P. Mroczkowskiego czytamy o gãoĤnym „Dies
irae” Jacopone de Todi, gdzie skruszony grzesznik pãacze w obliczu cierpiĈcego
Chrystusa;
- wedãug eschatologii chrzeĤcijaęskiej Bóg rozpoczyna SĈd nad ludĮmi po koęcu
Ĥwiata, a nie jak w utworze - przed nim;
4
„Jčzyk polski w szkole Ĥredniej”, Zeszyt 1, 1994/95, str. 79
18
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
- nie ma tu mowy o zbawieniu, wszyscy podlegajĈ karze. Wizja ta jest wičc sprzeczna
z chrzeĤcijaęskimi wierzeniami;
- utwór Kasprowicza to równieİ odniesienie do myĤli A. Schopenhauera, który uwaİaã, İe istniejĈcy Ĥwiat jest piekãem dla czãowieka, bo nigdy na Ziemi nie zazna
szczčĤcia;
- te same problemy podejmujĈ utwory: „ģwičty Boİe, Ĥwičty mocny”
J. Kasprowicza i „U wrót doliny” Z. Herberta.
W okresie 20-lecia mičdzywojennego katastrofizm ogarnĈã ludzkoĤþ
w wyniku I wojny Ĥwiatowej. To znów poczucie groİĈcej zagãady. Pisarze
okreĤlali jĈ jako APOKALIPTYCZNć WOJNČ ģWIATÓW!
„PRZEDWIOģNIE” Stefana įeromskiego
Apokaliptyczne obrazowanie S. įeromski wykorzystaã w przedstawieniu
rosyjskich doĤwiadczeę Cezarego Baryki, a przede wszystkim w opisie rewolucji nawiedzajĈcej mieszkaęców Baku. To makabryczny obraz zniszczenia,
Ĥmierci, samosĈdów i İĈdzy krwi. Obok nienawiĤci klasowych sĈ antagonizmy ormiaęsko-tatarskie: „Ormianie spalili meczety wraz z tatarskimi kobietami i dzieþmi...”, a „w ciĈgu czterech dni Tatarzy wzičli odwet, mordujĈc
siedemdziesiĈt kilka tysičcy Ormian, Rosjan...” Równie przeraİajĈcy charakter ma opis Ĥmierci matki Cezarego. Zãapana, gdy próbowaãa uratowaþ swój
„skarb”, zostaje skierowana do robót publicznych. Bita, nie wytrzymuje
upodlenia fizycznego i psychicznego:
„(...) pchničta przez dozorcč, padãa na drodze i skoęczyãa İycie. Miano
zwãoki chowaþ we wspólnym rowie kontrrewolucjonistów, lecz i tu syn wyİebraã ustčpstwo (...) SplatajĈc jej zesztywniaãe palce zobaczyã równieİ, İe
zãota obrĈczka ... zdarta zostaãa z palca wraz z nieİywĈ skórĈ.”
To dowód, İe rewolucja to zamach na wszystko w imič wszystkiego, dlatego jest tak niebezpieczna.
Uwagi:
- wĤród wypadków rewolucyjnych ksztaãtuje sič osobowoĤþ Cezarego Baryki;
19
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
- apokaliptyczna wizja rewolucji jest tym bardziej zadziwiajĈca, İe įeromski nigdy
Baku ani Moskwy nie widziaã. Realia do opisu wydarzeę w Baku czerpaã z opowieĤci repatriantek z Baku i relacji dziennikarskich;
- autor nie akceptowaã rewolucji, traktujĈc jĈ jako nieokieãznany İywioã.
„SZEWCY” Stanisãawa Ignacego Witkiewicza
Dramat awangardowy S. I. Witkiewicza przypomina w wymowie „Nie boskĈ komedič” Z. Krasięskiego. Autor „Szewców” nie realizuje tu w peãni
czystej formy, gdyİ utwór posiada przesãanie ideologiczne. Swoje katastroficzne credo Witkacy ukryã pod pãaszczykiem surrealistycznego beãkotu
i groteskowych dziaãaę postaci.
WstrzĈsy spoãeczne dotykajĈ przedstawicieli poszczególnych klas spoãecznych. Robotników reprezentujĈ szewcy, arystokracjč - ksičİna Irina, burİuazjč - Scurvy.
Najpierw wãadzč zdobywa prokurator Scurvy. Szewcy zostajĈ zamkničci
w wičzieniu. Akt I koęczy sič dyktaturĈ. Nastčpnie rewolucyjnego przewrotu dokonujĈ szewcy (Sajetan, jego syn Józek Tempe, Dziarscy Chãopcy). Ten
czyn ma charakter zamachu faszystowskiego. Czeladnicy pod wpãywem
„metafizycznej pustki istnienia” zabijajĈ Sajetana. Czeladnik II usprawiedliwia jego Ĥmierþ, mówiĈc: „Zaplugawiã sič wam jčzyk tym burİuazyjskim
plugastwem na glanc. Kompromitujecie ino rewolucjč (...)”. Tak wičc Erynie
rewolucji „poİerajĈ wãasne dzieci”.
Podczas trzeciej rewolucji wãadzč przejmuje Towarzysz X i Towarzysz
Abramowski w asyĤcie Hiper-Robociarza. DokonujĈ mechanizacji spoãeczeęstwa, czãowiek zostaje pozbawiony podmiotowoĤci.
Jak widaþ, Ĥwiat to historia powtarzajĈcych sič wybuchów spoãecznych.
To równieİ przestroga przed systemami totalitarnymi, które przynoszĈ zagãadč wartoĤci. W ten sposób Ĥwiat kroczy ku upadkowi i unicestwieniu.
20
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
Uwagi:
- obraz rewolucji w dramacie wyrasta z katastroficznych przekonaę S. I. Witkiewicza, który przeİyã Rewolucjč PaĮdziernikowĈ;
- rewolucja to destrukcyjne dziaãanie, niszczĈce porzĈdek spoãeczny i polityczny.
APOKALIPSA II WOJNY ģWIATOWEJ
Norwid napisaã: „... nie zmyĤlili tego wieszcze, bo zbyt jest pičkne.”
SĈ wydarzenia, o których moİna powiedzieþ: Czãowiek tego nie wymyĤliã, to
zbyt straszne. A jednak... Wymowa wielkiej tragedii, jakĈ byãa II wojna Ĥwiatowa, przerosãa ludzkĈ wyobraĮnič. Przed wyborem postawione zostaão
pokolenie Kolumbów (Straceęców). Walka byãa obowiĈzkiem, ale sugerowaãa teİ poczucie zagãady i odstĈpienie od nakazu moralnego: NIE ZABIJAJ. K.
K. Baczyęski, T. Gajcy, Z. Herbert, T. Borowski, T. Róİewicz, G. HerlingGrudzięski - to czoãowi autorzy pokolenia, dla którego kataklizm wojenny to
„apokalipsa speãniona”. Sãowa z „Dİumy” A. Camusa: „Trzeba walczyþ i nie
padaþ na kolana.” - okreĤlajĈ ich postawy wobec zãa. Baczyęski i Gajcy zginčli jako İoãnierze powstania warszawskiego; Borowski i Herling-Grudzięski
przeszli piekão obozów koncentracyjnych. Odzwierciedleniem przeraİenia,
rozpaczy i przekonania, İe nie bčdĈ ocaleni - jest ich twórczoĤþ.
POEZJA Krzysztofa Kamila Baczyęskiego
„Cóİ, naleİymy do narodu, którego losem jest strzelaþ do wroga
z brylantów.”
Sãowa S. Pigonia uczynione mottem odnoszĈ sič do osoby i postawy K. K.
Baczyęskiego, ale z powodzeniem moİna odnieĤþ je do caãego pokolenia
„kamieni rzucanych na szaniec.” Katastrofizm historiozoficzny i generacyjny
to wynik „poraİenia okupacyjnego”5, które przyniosão wizjč marszu ludzkoĤci ku Ĥmierci. Koszmar wojny oddany zostaje przez metaforyczne obrazy.
Podmiot liryczny wypowiada swe myĤli, uczucia w imieniu caãego pokole-
5
Pojčcie K. Wyki w odniesieniu do twórczoĤci K. K. Baczyęskiego
21
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
nia. Jest „zaraİony ĤmierciĈ”, nie wierzy juİ w ãad moralny Ĥwiata czy sens
historii.
RzeczywistoĤþ to „czas mroczny” („Ten czas”), „czas kaleki” („Niebo zãote ci otworzč”), a jedynym ratunkiem jest przeszãoĤþ i wspomnienie „snów
dziecičcych pachnĈcych waniliĈ” („Z gãowĈ na karabinie”). To podkreĤlenie
rozdarcia wewnčtrznego biorĈcych udziaã w wydarzeniach wojny.
„POKOLENIE” (1943 r.) - to w tym utworze pada najtragiczniejsze
w swej wymowie wyznanie dotyczĈce pokolenia:
„ (...) Nas nauczono. Nie ma litoĤci (...)
Nas nauczono. Nie ma sumienia (...)
Nas nauczono. Nie ma miãoĤci (...)
Nas nauczono. Trzeba zapomnieþ,
įeby nie umrzeþ rojĈc to wszystko (...)”
Ta wizja apokaliptycznej zagãady mãodego pokolenia, któremu „po nocach Ĥni sič brat, który zginĈã, któremu oczy İywcem wykãuto, któremu koĤci
İywcem ãamano (...)” Tu serce zamienia sič w „kamieę - tak - gãaz”. To katastrofa ostateczna.
Podobne ujčcie odnajdziemy we wczeĤniejszym wierszu o tym samym tytule, ale z 1941 r. Wojna to czas, w którym „dorasta sič do trumny”.
Uwaga:
- nastčpuje tu podsumowanie tragicznych doĤwiadczeę pokolenia apokalipsy speãnionej, którĈ wczeĤniej przeczuwaã J. Czechowicz i Cz. Miãosz.
22
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
„DįUMA” Alberta Camusa
To powieĤþ parabola oraz uniwersalna przypowieĤþ o nieustannej walce
czãowieka ze zãem tego Ĥwiata. Kronika oraęskiej zarazy to nie tylko obraz
choroby, która zabija bezbronne dzieci, kobiety, mčİczyzn. To przede
wszystkim kataklizm, który jest symbolem nieprzewidywalnego zagroİenia i
bezradnoĤci czãowieka wobec İywioãu. Oran to miasto skazane na apokaliptycznĈ zagãadč. Statystyka zgonów, czyniona przez Granda, ciĈgle roĤnie, a
upalne lato sprzyja szybkiemu przenoszeniu sič choroby.
Ojciec Paneloux traktuje zarazč jako karč zesãanĈ grzesznym ludziom
przez Boga. Wobec tego sĈdu sprzeciwia sič Rieux czy Tarrou. Zão jest immanentne, jest ciĈgiem tragicznych, niezawinionych zdarzeę.
„Dİuma” to równieİ metaforyczny obraz wojny. Segregacja ludzi chorych
i jeszcze zdrowych, kremacja zwãok, strach i „İniwo” Ĥmierci - to nic innego
jak obrazek wojennej zawieruchy, niszczĈcej wszystko co w czãowieku najlepsze. Dlatego tytuã utworu traktuje sič takİe jako zão tkwiĈce w czãowieku
(Jean Tarrou twierdzi, İe czãowiek z natury jest zãy). „Kaİdy nosi w sobie
dİumč...”.
Czãowiek jest z góry skazany na zão i walkč z nim, bo „bakcyl dİumy nigdy nie umiera i nie zanika”. Epidemia cofa sič, ale zagroİenie istnieje nadal,
bo nie wiadomo kiedy „dİuma obudzi szczury i poĤle je, by umieraãy
w szczčĤliwym mieĤcie.”
PowieĤþ A. Camusa to podpowiedĮ jak İyþ w Ĥwiecie zãa i jak odnaleĮþ
mimo wszystko nadziejč poĤród katastrof naszej epoki. Pamičtajmy,
İe: „wielkoĤþ czãowieka polega na jego postanowieniu, by byþ silniejszym niİ
warunki czasu i İycia”.
Uwagi:
- „Jest rzeczĈ równie rozsĈdnĈ ukazaþ jakiĤ rodzaj uwičzienia przez inny, jak ukazaþ
coĤ, co istnieje rzeczywiĤcie, przez coĤ innego, co nie istnieje” - to motto utworu
(D. Defoe) pozwala na szukanie róİnych znaczeę tytuãu. Jest wielkĈ metaforĈ. Sama akcja to tylko pretekst do samodzielnych, bardziej uniwersalnych sĈdów;
- duİĈ rangč nadaje Camus miãoĤci i dobroci oraz buntowaniu sič wobec zãa. Mówiã:
„Buntujč sič, wičc jestem.”
23
Katarzyna Józefczyk – ZDASZ MATURČ Z JČZYKA POLSKIEGO – Motywy literackie
„MAâA APOKALIPSA” Tadeusza Konwickiego
„ģwiat koęczy sič nie hukiem, ale skomleniem.”
(S. Eliot)
„Oto nadchodzi koniec Ĥwiata” - to pierwsze zdanie powieĤci, które powtarzane jest jeszcze w wielu miejscach utworu. Oznacza koniec narodu,
kultury.
W biblijnej Apokalipsie koniec Ĥwiata zapowiadaãy znaki na niebie
i ziemi. W powieĤci sĈ to walĈce sič budynki, mosty, niepokój budzi upadek
moralny czãowieka. ģwiat to „tajemniczy krĈg”, w którym mieszajĈ sič pory
roku, odwiedzajĈ go dziwne zjawy.
Apokalipsa Ĥw. Jana ma charakter kosmiczny, a w powieĤci opisany jest
upadek konkretnego narodu, paęstwa, choþ mamy teİ sugestie wskazujĈce,
İe jest to koniec caãej ludzkoĤci.
W biblijnym obrazie koęca Ĥwiata jest nadzieja - po SĈdzie Ostatecznym
nadejdzie Chrystus i Zbawienie. U Konwickiego Bóg to ludzki wymysã. Wraz
ze ĤmierciĈ ludzi, Bóg teİ umiera, wičc Zbawienia nie bčdzie.
„Maãa apokalipsa” to przestroga przed rzeczywistoĤciĈ, w której czãowiek
nie znaczy juİ nic, bo o nim decyduje system czy ideologia. Upadek Ĥwiata
w dziele Konwickiego ma wičc dwa wymiary: z jednej strony to obraz komunistycznego totalitaryzmu, a z drugiej to upadek wszelkich wartoĤci
w Ĥwiecie „wiecznej ciemnoĤci”. Sãowa T. S. Eliota uczynione mottem sĈ
w peãni uzasadnione lekturĈ „Maãej apokalipsy” - Ĥwiat ten koęczy sič
„skomleniem” i caãopaleniem.
Uwagi:
- „Maãa apokalipsa” nawiĈzuje równieİ do innych wĈtków biblijnych:
- wčdrówka bohatera przez miasto porównywana jest do drogi Chrystusa na Golgotč;
- w Ĥwiecie totalitarnym sãowa straciãy swoje znaczenie, nikt nie jest w stanie porozumieþ sič z drugim czãowiekiem, moİna to uznaþ za biblijne „pomieszanie jčzyków”;
- ofiara caãopalenia to teİ czčsty motyw biblijny;
- apokalipsa - tu w znaczeniu równieİ potocznym - to koniec Ĥwiata, narodu, kultury.
24