Pan Stanisław Piotrowicz Przewodniczący Komisji Sprawiedliwości i

RZ ECZNI K PRAW O BYWAT EL SK ICH
Warszawa, l | < y | 2 a | £
Adam B odnar
V II.600.14.2016.A M B
Pan
Stanisław Piotrowicz
Przewodniczący Komisji
Sprawiedliwości i Praw Człowieka
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
ul. Wiejska 4/6/8
00-902 Warszawa
)
W piśmie z dnia 9 marca 2016 r. zwróciłem się do Pana Przewodniczącego z prośbą
o rozważenie możliwości realizacji postulatu powołania - w ramach Komisji
Sprawiedliwości i Praw Człowieka - podkomisji do spraw wykonywania przez Polskę
wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej też jako ETPCz). W mojej
ocenie przyczyniłoby się to do zapewnienia skuteczniejszej ochrony wolności i praw
człowieka i obywatela w naszym kraju. Przedstawiłem wówczas idee przemawiające za
powołaniem podkomisji, w tym postulaty wyrażane w rezolucjach Zgromadzenia
Parlamentarnego Rady Europy i innych dokumentach właściwych organów
międzynarodowych.
Niestety, do dnia dzisiejszego nie otrzymałem odpowiedzi od Pana
Przewodniczącego. W związku z tym pragnę ponownie podkreślić wagę stworzenia
efektywnych rozwiązań systemowych, umożliwiających pełne i terminowe
wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Pozwolę sobie
przedstawić również dodatkowe argumenty na rzecz powołania podkomisji, stanowiące
efekt rozważań nad postulatami przedstawionym w dniu 21 czerwca 2016 r. przez Pana
Posła Janusza Sanockiego, podczas posiedzenia sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw
Człowieka1, w trakcie której rozpatrywano i opiniowano dla Komisji Finansów Publicznych
Pełny zapis posiedzenia sejmowej Komisji Sprawiedliwości I Praw Człowieka, które miało miejsce w dniu 21 czerwca
2016 r. dostępny jest na stronie internetowej
http://orka.sejm.gov.pl/zapisy8.nsf70/CEB812DFE1902902C1257FE300476A7E/%24File/0074008.pdf (pobrano 15
sierpnia 2016 r.)
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
al. Solidarności 77
00-090 Warszawa
Tel. centr. (+48 22) 55 17 700
Infolinia obywatelska 800 676 676
[email protected]
www.rpo.gov.pl
sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w zakresie pozostającym w kompetencji
Komisji. Przedmiotem obrad w tej części posiedzenia Komisji był budżet Sądu
Najwyższego. Sprawozdanie z jego wykonania przedstawiała Pierwsza Prezes Sądu
Najwyższego, Pani prof. dr hab. Małgorzata Gersdorf. Przy tej okazji Pan Poseł J. Sanocki
stwierdził, że podmiotami odpowiedzialnymi za wypłacanie rekompensat wynikających z
wyroków ETPCz powinni być sędziowie i sądy wydające orzeczenia, z którymi związane
były postępowania. Chociaż zasadniczo samego postulatu nałożenia obowiązku wypłacania
rekompensat z tytułu naruszenia Konwencji stwierdzonych orzeczeniem ETPCz na sądy i
sędziów nie można ocenić pozytywnie, ze względu na zasadę niezawisłości sądów i
niezależności sędziów, to jednak głębszej refleksji w tym kontekście wymaga ogólna idea
przedstawiona przez Pana Posła Sanockiego.
W dniu 19 lipca 2007 r. Prezes Rady Ministrów zarządzeniem nr 73 powołał Zespół
do spraw Europejskiego Trybunału Praw Człowieka2, jako swój organ opiniodawczodoradczy. Do zadań Zespołu - poza wypracowywaniem propozycji stanowisk dotyczących
najważniejszych problemów wynikających ze skarg komunikowanych przez ETPCz oraz
wydanych przez niego orzeczeń w sprawach przeciwko Polsce - należy również
monitorowanie wykonywania wyroków i decyzji Trybunału wobec Polski, w oparciu o
dokumenty i informacje dotyczące wykonywania wyroków i decyzji przedstawiane przez
właściwych ministrów z własnej inicjatywy lub na wniosek ministra właściwego do spraw
zagranicznych oraz analizowanie ewentualnych problemów związanych z ich
wykonywaniem. W skład zespołu - jako członkowie - wchodzą eksperci wyznaczeni przez
poszczególnych ministrów, natomiast do udziału w pracach zespołu, z głosem doradczym,
mogą być zapraszani przedstawiciele innych podmiotów, w tym również m.in. Sejmu i
Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznika Praw Obywatelskich, Sądu Najwyższego,
Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, przedstawicieli sądów
powszechnych i administracyjnych i innych podmiotów wymienionych w zarządzeniu.
Pragnę podkreślić, że utworzenie i działalność międzyresortowego Zespołu do spraw
ETPCz doprowadziła do znaczącego zmniejszenia się liczby niewykonanych przez Polskę
wyroków, o czym świadczą kolejne raporty3. Jednak charakter Zespołu i jego pozycja
wyraźnie wskazuje, że jest to organ rządowy, z niewielkim udziałem przedstawicieli
parlamentu czy sądownictwa. Można zatem stwierdzić, że de facto kwestie wykonywania
wyroków ETPCz są przedmiotem dyskusji w wąskim gronie eksperckim, będąc
przedmiotem zainteresowania i prac przede wszystkim Ministerstwa Spraw Zagranicznych,
2 Tekst zarządzenia oraz wprowadzanych później zmian dostępny jest na stronie BIP KPRM:
https://bip.kprm.gov.p1/kpr/bip-rady-ministrow/organy-pomocnicze/organy-pomocnicze-preze/l 59,Zespol-do-sprawEuropejskiego-Trybunalu-Praw-Czlowieka.html
3 Raporty dostępne są na stronie
https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/europejski_trybunal_praw_czlowieka/wykonywanie_orzeczen europe
j skiegotrybunalupraw czlow ieka/
a pozostałe podmioty zainteresowane czy zaangażowane w proces wydawania decyzji,
wyroku czy przyjmowania prawa, które stanowiło podstawę do wniesienia skargi i wydania
wyroku, w którym ETPCz stwierdził naruszenie przez Polskę Konwencji, nie zawsze
otrzymują dalsze, pełne informacje w tych sprawach, a w szczególności nie są
odpowiedzialne za wypłatę rekompensat. Nie ulega wątpliwości, że wysoka liczba orzeczeń
ETPCz zapadających na niekorzyść Polski, które implikują konieczność wypłaty
rekompensat finansowych, stanowi istotne obciążenie dla budżetu państwa. Pan Poseł J.
Sanocki słusznie zatem zauważa, że Sąd Najwyższy oraz Sejm powinny być informowane o
wydatkach z budżetu państwa poniesionych w celu wykonania orzeczeń Trybunału, a jak
wynika z dyskusji przeprowadzonej podczas wspomnianego posiedzenia Komisji - nie
zawsze ma to miejsce.
W istocie można wyobrazić sobie różne modele wykonywania wyroków ETPCz,
gdzie wyłącznie jednym z nich jest powołanie wyspecjalizowanego organu
odpowiedzialnego za wykonanie wyroku i wypłatę rekompensat. Inny możliwy model
zakłada, że przed wypłatą odszkodowania dokonuje się oceny, który organ państwa jest
niejako „odpowiedzialny” za doprowadzenie do sytuacji, w której ETPCz stwierdził
naruszenie przez państwo Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
i wówczas odszkodowanie jest wypłacane bezpośrednio z budżetu państwa, z części
pozostającej w dyspozycji tego organu. Decyzja o kształcie krajowych mechanizmów
odpowiedzialnych za wykonywanie orzeczeń należy oczywiście do poszczególnych państw.
Podkreślenia wymaga jednak, że bez względu na wybrany model - sposób wypłacania
rekompensat powinien być efektywny, zaś usprawiedliwieniem dla niewykonywania
orzeczeń ETPCz nie może być brak środków finansowych w budżecie państwa. W każdym
też przypadku zainteresowane podmioty, a w szczególności posłowie jako przedstawiciele
Narodu oraz Sejm jako organ sprawujący funkcję kontrolną wobec władzy wykonawczej,
powinni móc zapoznać się z aktualnymi problemami w tym obszarze. Prace podkomisji
mogłyby wpisać się w rolę kontrolną sprawowaną przez Sejm i umożliwić posłom jeszcze
pełniejsze wykonywanie ich mandatu. Wyjątkowo istotnym aspektem sprzyjającym
należytemu wykonywaniu wyroków Trybunału, a także zapobieganiu przyszłym
naruszeniom Konwencji jest bowiem stała analiza orzeczeń ETPCz i wdrażanie standardów
w nich wyrażonych. Nierzadko należyte wdrożenie orzeczenia Trybunału, ze względu na
jego przedmiot, wymaga współdziałania resortów, a właściwa dyskusja mogłaby być
przedmiotem debaty na forum podkomisji.
W związku z powyższym pragnę podkreślić znaczenie i rolę podkomisji, której
powołanie postuluję. Forum podkomisji byłoby właściwym miejscem do szczegółowego
informowania posłów o wykonywaniu wyroków ETPCz, a także dotyczących ich
konsekwencji finansowych. Umożliwiałoby również przedstawienie stanowiska przez inne
zainteresowane resorty. Posłowie mieliby możliwość osobistego udziału, zadawania pytań i
przedstawiania propozycji, a nie - tak, jak to ma miejsce obecnie - wyłącznie poprzez
przedstawiciela Sejmu zapraszanego z głosem doradczym do prac we wspomnianym wyżej
Zespole. Powołanie podkomisji i pogłębienie dyskusji nad wykonywaniem wyroków
ETPCz przez posłów przyczyniłoby się również do wzmocnienia transparentności całego
procesu, poprzez umożliwienie jego obserwowania przez społeczeństwo, a także poprzez
przybliżenie tej tematyki obywatelom, w tym również odnośnie do zasad, mechanizmu i
konsekwencji finansowych zapadających orzeczeń. Uważam również, że w ramach takiej
podkomisji możliwa byłaby ocena nie tylko samych skutków wyroków pod kątem
koniecznych zmian legislacyjnych, ale też ich konsekwencji finansowych. W mojej ocenie
obniżenie wysokich kosztów związanych z wdrażaniem wyroków ETPCz możliwe byłoby
dzięki podejściu systemowemu do wykonywania orzeczeń Trybunału, uwzględniającemu
konieczność współdziałania sądów, ministerstw, ale także Parlamentu na rzecz pełnej i
terminowej implementacji rozstrzygnięć ETPCz. Jak wskazałem również w poprzednim
wystąpieniu, istnienie odpowiednich rozwiązań systemowych umożliwiających
efektywne wykonywanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, stanowi
gwarancję poszanowania fundamentalnych praw jednostki wyrażonych w Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
W związku z powyższym, działając na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 15 lipca
1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2014 r. poz. 1648 ze zm.), ponownie
zwracam się do Pana Przewodniczącego z uprzejmą prośbą o rozważenie realizacji
postulatu powołania podkomisji do spraw wykonywania przez Polskę wyroków
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Do wiadomości:
Pani prof. dr hab. Małgorzata Gersdorf
Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego
Plac Krasińskich 2/4/6
00-951 Warszawa