FULL TEXT - Antropomotoryka

Transkrypt

NR 27
Poziom gibkości a zwiększona aktywność ruchowa na przykładzie uczniów klas sportowych w Szczecinie
ANTROPOMOTORYK A
2004
POZIOM GIBKOCI A ZWIÊKSZONA AKTYWNOÆ
RUCHOWA NA PRZYK£ADZIE UCZNIÓW KLAS
SPORTOWYCH W SZCZECINIE
THE LEVEL OF NIMBLENESS VERSUS INCREASED
PHYSICAL ACTIVITY EXEMPLIFIED BY PUPILS OF SPORTS
CLASSES IN SZCZECIN
Jerzy Eider *, Pawe³ Ciêszczyk **
*dr hab. prof. US, Zakład Sportów Różnych, Instytut Kultury Fizycznej, Szczecin, Al. Piastów 40B
**mgr, Zakład Sportów Różnych, Instytut Kultury Fizycznej, Szczecin, Al. Piastów 40B
Słowa kluczowe: gibkość, klasy sportowe, sport młodzieży
Key words: flexibility, sports classes, sport of the young
STRESZCZENIE • SUMMARY
The purpose of the work. The aim of this work was to investigate the level of flexibility among boys at the age
of 10-13 representing different sports disciplines.
Materials and methods. The research material consisted of pupils of sports classes in Szczecin. Investigations had been conducted on the grounds of the test of the forward bend depth in a sitting posture. Additionally
structural parameters had also been investigated to eliminate the effect of limbs length on the measurement
value.
Results. Results obtained among older age-groups had shown no statistically significant differences between particular groups, whereas in case of the youngest age-group statistically significant differences had occurred
between the check group and the group of boys representing particular sports disciplines.
Obtained results had not shown significant differences arising from the peculiarity of the practised sport.
Furthermore the lack of significant differences among the older age-groups under investigation might indicate
negligence in developing a proper level of flexibility.
-
-
-
-
-
Wstęp. Celem ninienszej pracy jest zbadanie poziomu gibkości u chłopców w wieku 10-13 lat, trenujących
wybrane dyscypliny sportowe.
Materiał i metoda. Materiał badawczy stanowili uczniowi klas sportowych w Szczecinie (n = 297). Badania
przeprowadzono w oparciu o test głębokości skłonu w przód w siadzie. Dodatkowo badaniu poddano podstawowe parametry strukturalne, dzięki czemu możliwe było wyeliminowanie wpływu długości kończyn na wartości pomiaru.
Wyniki. Uzyskane w starszych rocznikach wyniki wykazały brak istotnych statystycznie różnic pomiędzy
poszczególnymi grupami. Statystycznie istotne były natomiast różnice pomiędzy grupą kontrolną a najmłodszymi uczniami, trenującymi poszczególne dyscypliny sportowe. Nie odnotowano zatem istotnych statystycznie różnic wynikających ze specyfiki uprawianej dyscypliny. Poza tym brak różnic w starszych z badanych
roczników wskazywać może między innymi na zaniedbania w kształtowaniu poziomu gibkości.
– 73 –
Jerzy Eider, Paweł Cięszczyk
Wstęp
Gibkość ciała, w przeszłości często lekceważona i
zaniedbywana, w ostatnich latach dość konsekwentnie jest uważana za istotny element sprawności fizycznej [1]. Najlepszym tego dowodem jest fakt, iż
pomiar gibkości stał się jednym z podstawowych
elementów powszechnie używanych baterii testów,
np. EUROFIT czy YMCA.
Jedna z definicji gibkości określa ją jako „zdolność do osiągania dużej amplitudy wykonywanych
ruchów” [4]. Ulokowana na pograniczu cech strukturalnych i funkcjonalnych gibkość spełnia wiele
istotnych funkcji w sporcie wyczynowym, wychowaniu fizycznym i rehabilitacji ruchowej [2]. Przykładem praktycznego wykorzystania pomiaru gibkości może być przeprowadzona na jego podstawie
ocena przygotowania sportowego czy próba zidentyfikowania przyczyn urazów i kontuzji w sporcie [4].
Wiadomo przecież, iż właściwie wykonywane ćwiczenia obszerności ruchów wpływają na zwiększenie szybkości skracania się mięśnia, sprzyjają płynności i dynamice ruchów oraz wielu innym parametrom mechanicznym ruchu. W niektórych dyscyplinach sportu wysoki poziom gibkości służy
rozwojowi sprawności specjalnej, co przykładowo
obserwujemy w grach zespołowych podczas niekonwencjonalnych, sytuacyjnych zagrań [5]. Z drugiej
jednak strony, osiągnięcie zbyt dużej gibkości w stawach może być niepożądane i pociągać za sobą
bardzo poważne konsekwencje, jak chociażby nadmierną ruchomość w stawach (czyli przekroczenie
norm fizjologicznych). Stan taki prowadzi do zbytniego rozluźnienia się stawów (luzów i niestabilności), co jest przyczyną zwiększonego ryzyka kontuzji
mięśni i kości [6]. Zasadniczą kwestią wydaje się
zatem określenie specyficznego poziomu gibkości
dla każdej z dyscyplin sportowych, co znalazłoby
odzwierciedlenie w zabezpieczeniu przed urazami
i wydatnie wpłynęłoby na efektywność procesu szkoleniowego.
Zadanie to nie wydaje się proste chociażby
z uwagi na bardzo subiektywny charakter tej predyspozycji (dlatego też gibkość rzadko brana jest pod
uwagę podczas tworzenia modeli mistrza). Oczywiste jest, iż zawodnicy reprezentujący określone dyscypliny sportowe (np. łyżwiarstwo figurowe, gimnastyka) muszą odznaczać się większą gibkością w
porównaniu z przedstawicielami innych dyscyplin
sportowych. Jak jednak określić poziom gibkości,
który byłby optymalny dla rozwoju kariery zawodniczej? Cytując Osińskiego [1], za najbardziej pożądany zakres możliwości ruchów uznać możemy taki,
który jest adekwatny i pozwala wykonywać ruchy
bez zbędnego oporu stawu i tkanki miękkiej. Pożądana dla danego zawodnika wartość poziomu gibkości uzależniona jest więc od zakresu czynności
ruchowych charakterystycznych dla uprawianej
przez niego dyscypliny sportu. W jednej ze swoich
prac Prus [5] wspomina, że większość autorów sugeruje rozwijanie gibkości do wartości 15-20% przekraczających zakres ruchu, występujących podczas
podstawowych czynności technicznych w określonej dyscyplinie lub konkurencji sportowej.
Celem niniejszej pracy jest zbadanie poziomu
gibkości u chłopców w wieku 10-13 lat, trenujących
wybrane dyscypliny sportowe.
Materiał i metody
Materiał badawczy stanowili uczniowie uczeszczajacych do klas sportowych szczecińskich szkól,
w wieku 10-13 lat, trenujący wybrane dyscypliny
sportowe (n = 297). Grupę kontrolną stanowili
uczniowie szczecińskich szkół podstawowych w wie-
Tabela 1. Charakterystyka materiału badawczego
Table 1. Characteristics of the research material
-
-
-
-
-
Dyscyplina
Discipline
Liczebnoæ
Number
Liczebnoæ w rocznikach
Number of groups
Razem
All together
10 lat
11 lat
12 lat
Pi³ka koszykowa / Basketball
86
23
38
25
Pi³ka siatkowa / Volleyball
65
22
22
21
Pi³ka rêczna / Handball
70
24
22
24
Pi³ka no¿na / Football
76
28
25
23
Grupa porównawcza / Control group
83
26
35
22
83
123
142
115
380
Razem
All together
– 74 –
297
ku 10-13 lat, mający kontakt ze sportem wyłączenie
w ramach lekcji WF (n = 83). Doboru klas dokonano w drodze losowania (tab. 1).
Wszystkie otrzymane wyniki można podzielić na
dwie grupy. Pierwszą stanowią rezultaty uczniów IV
klas (10 lat), którzy dopiero rozpoczynają treningi w
poszczególnych dyscyplinach. W tym przypadku
przeprowadzone badania mogą posłużyć za źródło
informacji dotyczących zróżnicowania poziomu gibkości po przeprowadzonej rekrutacji. Druga grupa
wyników to rezultaty uczniów klas V i VI (11 i 12
lat). Uzyskane wyniki badań tych grup wiekowych
mogą stanowić źródło informacji o zróżnicowaniu
poziomu gibkości w wyniku przeprowadzonej selekcji sportowej. Wyciągnięte wnioski charakteryzować będą także wpływ zwiększonej aktywności fizycznej na poziom gibkości.
Wszystkie badania zostały przeprowadzone na
przełomie września i października 2003 roku. Pomiary poprzedzone były wystandaryzowaną rozgrzewką
trwająca około 7 minut [4]. Badanie przeprowadzano za pomocą testu głębokości skłonu w przód w siadzie mierzonego przy użyciu specjalnej podziałki [2].
W czasie badań szczególną uwagę zwrócono na
to, by wszystkie pomiary prowadzone były w zbliżonych warunkach (temperatura i pora dnia), ponieważ jak dowodzą wcześniejsze badania [7] „gibkość
ciała znacznie maleje wraz z obniżającą się temperaturą i odwrotnie”. Chociaż wpływ zmienności okołodobowej na poziom gibkości nie został jednoznacznie potwierdzony [8], wykonanie wszystkich pomiarów w podobnej porze dnia z pewnością nie będzie
uznane za błąd metodologiczny.
Przeprowadzone dodatkowo pomiary antropometryczne (długość kończyny dolnej, długość tułowia, długość kończyny górnej) pozwoliły na dalszą
analizę uzyskanych rezultatów, której celem było
wyeliminowanie wpływu długości kończyn na rezultat pomiaru poziomu gibkości, zgodnie z metodologią zastosowaną przez [9].
W celu dokonania analizy badanych zmiennych
obliczono podstawowe miary statystyczne, tj. średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, wartości maksymalne i minimalne oraz test istotności różnic. Istotność statystyczną różnic zbadano testem t0
Studenta.
Wyniki badań i dyskusja
Pierwszą badaną grupą byli uczniowie w wieku 10
lat. Wszystkie z badanych podgrup w tym roczniku
(uczniowie z grupy porównawczej i uczniowie trenujący poszczególne dyscypliny sportowe) charakteryzowały się bardzo dużą zmiennością wewnątrzgrupową (tab. 2).
Najgorsze rezultaty testu osiągnęli uczniowie
z grupy porównawczej, natomiast najlepiej wypadli
uczniowie trenujący piłkę ręczną. Kolejnym etapem
przeprowadzonej analizy było wyeliminowanie
wpływu długości kończyn górnych i dolnych na rezultaty pomiaru. Różnice średnich pomiędzy poszczególnymi podgrupami zostały zbadane pod kątem istotności (tab. 3).
Istotne statystycznie okazały się różnice wyników
pomiędzy uczniami trenującymi piłkę koszykową
i piłkę ręczną, a także różnice pomiędzy grupą porównawczą a uczniami trenującymi piłkę ręczną i piłkę nożną.
Wyeliminowanie wpływu długości kończyn na
rezultaty pomiaru gibkości ujawniło dodatkowo istotne statystycznie różnice pomiędzy uczniami z grupy
kontrolnej a uczniami trenującymi piłkę siatkową.
Interesujących danych o strukturze badanej cechy w poszczególnych podgrupach przyniósł podział
uzyskanych rezultatów ze względu na ich wartość
(ryc. 1).
Drugą z badanych grup stanowili uczniowie w
wieku 11 lat. Wyniki pomiaru poziomu gibkości prezentuje poniższa tabela (tab. 4).
Tabela 2. Wyniki pomiaru gibkości ( w cm) uczniów w wieku 10 lat
Table 2. Results of nimbleness measurement among pupils at the age of 10
x
S
Min
Max
46,50
5,70
36
56
49,40
5,28
38
60
52,10
4,04
42
60
50,20
5,32
36
59
44,80
6,24
35
62
-
-
-
-
-
Dyscyplina / Discipline
– 75 –
Tabela 3. Różnice pomiędzy średnimi poszczególnych podgrup oraz ich istotność – uczniowie w wieku 10 lat
Table 3. Differences between the average of the particular subgroups and their significance among the pupils at the age of 10
Ró¿nice pomiêdzy urednionymi wynikami testu gibkoci [cm]
The differences between averaged results of the flexibility test [cm]
P. kosz.
Basketball
P. siatkowa
Volleyball
P. rêczna
Handball
P. no¿na
Football
Gr. porów.
Conrol

2,9
5,6*
3,7
1,7
2,9

2,7
0,8
4,6
5,6*
2,7

1,9
7,3*
3,7
0,8
1,9

5,4*
Grupa porównawcza / Control
1,7
4,6
7,3*
5,4*

Ró¿nice pomiêdzy urednionymi wynikami testu gibkoci po wyeliminowaniu
wp³ywu d³ugoci koñczyn górnych i dolnych [cm]
The differences between averaged results of the flexibility test after eliminating
the length of lower and upper extremities [cm]
P. kosz.
Basketball
P. siatkowa
Volleyball
P. rêczna
Handball
P. no¿na
Football
Gr. porów.
Conrol

4,7
7,5*
3,8
3,9
4,7

2,8
0,9
8,6*
7,5*
2,8

3,7
11,4*
3,8
0,9
3,7

7,7*
3,9
8,6*
11,4*
7,7*

* istotne statystycznie przy p < 0,05
basketball
volleyball
handball
football
control
-
Rycina 1. Procentowy udział uczniów w wieku 10 lat z wynikiem pomiaru gibkości poniżej 50 cm
-
-
-
-
Figure 1. Percentage of pupils at the age of 10 with the nimbleness measurement result below 50 cm
Rezultaty analizy istotności różnic średnich
wielkości, uzyskane w tej kategorii wiekowej, prezentuje poniższe zestawienie (tab. 5). W tym przy-
padku różnice pomiędzy poszczególnymi podgrupami nie okazały się statystycznie istotne. Otrzymane wyniki wskazały za to na bardzo dużą
– 76 –
Tabela 4. Wyniki pomiaru gibkości (w cm) uczniów w wieku 11 lat
x
S
Min
Max
49,24
4,78
37
59
46,19
5,24
39
58
46,87
5,84
38
60
49,04
5,42
36
57
49,95
7,26
37
60
The differences between averaged results of the flexibility test [cm]
P. kosz.
Basketball
P. siatkowa
Volleyball
P. rêczna
Handball
P. no¿na
Football
Gr. porów.
Conrol

3,05
2,37
0,2
0,71
3,05

0,68
2,85
3,76
2,37
0,68

2,17
3,08
0,2
2,85
2,17

0,91
0,71
3,76
3,08
0,91

Ró¿nice pomiêdzy urednionymi wynikami testu gibkoci po wyeliminowaniu wp³ywu
d³ugoci koñczyn górnych i dolnych [cm]
The differences between averaged results of the flexibility test after eliminating
P. kosz.
Basketball
P. siatkowa
Volleyball
P. rêczna
Handball
P. no¿na
Football
Gr. porów.
Conrol

0,1
3,5
3,6
3,3
0,1

3,6
3,7
3,3
3,5
3,6

0,1
0,3
3,6
3,7
0,1

0,3
3,3
3,3
0,3
0,3

-
-
-
-
-
zmienność wewnątrz wszystkich badanych podgrup.
Kolejnym krokiem analizy uzyskanych rezultatów
był ich podział ze względu na otrzymaną wartość.
Uczniów w obrębie każdej z badanych podgrup
podzielono na tych, którzy w pomiarze uzyskali wyniki poniżej 50 cm i tych, których rezultaty były równe lub większe od 50 cm (ryc. 2). Największy odsetek uczniów z rezultatami poniżej 50 cm odnotowano w przypadku trenujących piłkę siatkową. Pod-
grupa, która miała najmniejszy odsetek takich
uczniów, to koszykarze.
Ostatnią badaną grupę stanowili byli uczniowie
w wieku 12 lat. Wyniki pomiaru w tej kategorii wiekowej prezentuje poniższe zestawienie (tab. 6).
Analogicznie do badań w grupach I i II rezultaty
uzyskane we wszystkich podgrupach w grupie III
miały rozkład normalny (o dużym spłaszczeniu).
Uzyskane rezultaty testu oraz pomiary antropometryczne posłużyły jako materiał źródłowy do ob-
– 77 –
100%
90%
77,27%
80%
72,72%
70%
60%
48,00%
50%
45,71%
40%
30%
23,68%
20%
10%
0%
p.koszykowa
p.siatkowa
p.rêczna
p.no¿na
gr.porównawcza
basketball
volleyball
handball
football
control
Rycina 2. Procent uczniów w wieku 11 lat, osiągających wynik pomiaru gibkości poniżej 50 cm
Tabela 6. Wyniki pomiaru gibkości (w cm) uczniów w wieku 12 lat
-
-
-
-
-
x
S
Min
Max
48,64
7,34
37
65
50,14
5,23
37
59
51,66
5,11
38
59
48,13
5,50
36
59
46,91
4,71
38
54
liczeń, których celem było wyeliminowanie wpływu długości kończyn górnych i dolnych na wyniki
testu gibkości. Różnice uzyskanych w ten sposób
wyników sprawdzono pod względem ich istotności
(tab. 7).
W tym przypadku istotne statystycznie okazały
się tylko różnice pomiędzy grupą porównawczą
a uczniami trenującymi piłkę ręczną – jednak dopiero po wyeliminowaniu wpływu długości kończyn
na wyniki pomiaru.
Analogicznie do wcześniejszych analiz uczniowie w obrębie każdej z podgrup zostali podzieleni
ze względu na uzyskane wartości pomiarów (ryc.
3). Największy odsetek badanych z wynikami poni-
żej 50 cm odnotowano w przypadku uczniów trenujących piłkę nożną. Grupę, w której większość
osiągała w teście rezultaty powyżej 50 cm stanowili
uczniowie trenujący piłkę ręczną.
Wnioski
1. Przeprowadzone badania w przypadku uczniów
w wieku 11 i 12 lat nie wykazały praktycznie żadnych istotnych statystycznie różnic w poziomie
gibkości pomiędzy poszczególnymi podgrupami
(zarówno pomiędzy uczniami trenującymi jak
i pomiędzy grupa kontrolną i uczniami trenują-
– 78 –
The differences between averaged results of the nimbleness test [cm]
P. kosz.
Basketball
P. siatkowa
Volleyball
P. rêczna
Handball
P. no¿na
Football
Gr. porów.
Conrol

1,5
3,0
0,5
1,7
1,5

1,5
2,0
3,2
3,0
1,5

3,5
4,7
0,5
2,0
3,5

1,2
1,7
3,2
4,7
1,2

Ró¿nice pomiêdzy urednionymi wynikami testu gibkoci po wyeliminowaniu
wp³ywu d³ugoci koñczyn górnych i dolnych [cm]
The differences between averaged results of the nimbleness test after eliminating
P. kosz.
Basketball
P. siatkowa
Volleyball
P. rêczna
Handball
P. no¿na
Football
Gr. porów.
Conrol

0,2
4,6
2,5
2,2
0,2

4,8
2,7
2,0
4,6
4,8

2,1
6,9*
2,5
2,7
2,1

4,8
Grupa kontrolna / Control
2,2
2,0
6,9*
4,8

100%
90%
80%
70%
60%
65,21%
56,00%
54,54%
47,61%
50%
40%
33,33%
30%
20%
10%
p.koszykowa
p.siatkowa
p.rêczna
p.no¿na
gr.porównawcza
basketball
volleyball
handball
football
control
-
-
0%
-
-
-
Rycina 3. Procent uczniów w wieku 12 lat, osiagajacych wynik pomiaru gibkości poniżej 50 cm
– 79 –
cymi). Zważywszy na brak obiektywnego jednoznacznego punktu odniesienia fakt ten jest trudny do zinterpretowania (nie wiadomo czy osiągnięte wyniki są poniżej, czy powyżej średniej).
Mało zróżnicowane rezultaty mogą jednak świadczyć o znacznych zaniedbaniach w pracy nad
poziomem gibkości – szczególne w przypadku
uczniów klas sportowych.
2. Istotne statystycznie różnice poziomu gibkości w
przypadku uczniów w wieku 10 lat mogą świadczyć o dobrym przygotowaniu ogólnym uczniów
rozpoczynających treningi piłki ręcznej. Brak
istotnych różnic pomiędzy pozostałymi podgrupami może być odzwierciedleniem zaniedbań w
przygotowaniu ogólnym, a także dowodem przywiązywania małej wagi do poziomu gibkości
przez prowadzących nabór do pozostałych dyscyplin.
3. Pomiary gibkości wchodzą w skład wielu powszechnie znanych baterii testów. Niestety, jak
dotąd nie opracowano przejrzystej i jednoznacznej metody oceny wyników uzyskanych w trakcie pomiarów (szczególnie pod kątem specyfiki
poszczególnych dyscyplin sportowych). Zaistniały fakt uniemożliwia jednoznaczne określenie
poprawności kierunku i wielkości zaistniałych
zmian (z jednej strony właściwe, lecz zbyt małe
zmiany nie wywołają pożądanych efektów, z drugiej zaś zbyt wysoki poziom gibkości stwarza realne zagrożenie dla ćwiczących. Oczywisty w tym
wypadku jest brak jakiegokolwiek punktu odniesienia).
4. W przypadku większości powszechnie stosowanych baterii testów do pomiaru gibkości używa
się tylko jednego sprawdzianu (przede wszystkim w przypadku testów wykorzystujących metody pośrednie). Chociaż wcześniejsze badania
potwierdziły bardzo dużą trafność zastosowanego powyżej testu między innymi w szacowaniu
skłonności do kontuzji, pojawiają się opinie, iż
pomiar gibkości (cechy specyficznej i niejednorodnej) za pomocą tylko jednego testu jest zbytnim uogólnieniem [4]. Stan taki nie pozwala na
kompleksowe określenie poziomu zakresów ruchów. Zasadne wydaje się więc zmodyfikowanie proponowanych dotychczas pośrednich
metod pomiaru w taki sposób, by umożliwiały
one określenie poziomu gibkości we wszystkich
istotnych dla zdrowia i poziomu sportowego stawach.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
[6] Heyward V: Advanced Fitness Assessment Exercise
Prescription. Human Kinetics, 1997: 23-26.
[7] Johns R, Wright V: Relative importance of various tissues in stiffness. J. of Appl. Physiol., 1962; 17: 824-828.
[8] Wright V: Stiffness: a review of its measurement and
physiological importance. Physiotherapy, 1979; 59: 107111.
[9] Żak S, Sakowicz B: Gibkość – uwarunkowania strukturalne, testowanie i zmienność ontogenetyczna (próba
oceny relatywnej). Antropomotoryka, Kraków, AWF,
1996; 14: 38-47.
-
-
-
-
-
[1] Osiński W: Antropomotoryka. Poznań, AWF, 2003; 14:
240-251.
[2] Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki.
Katowice, AWF, 1999, 9: 172-179
[3] Talaga J: Trening piłki nożnej. Warszawa, Centralny
Ośrodek Sportu, 1997, 2: 196-204.
[4] Borms J, Van Roy: Kinanthropometry and exercise physiology. Laboratory manual. E and FN Spon Londyn,
1996; 115-140.
[5] Prus G: Trening sportowy. Katowice, AWF, 2003, 9: 187192.
– 80 –