pobierz artykuł w pdf

Kto pyta,
błądzi
dla nie
zdrowia
Żywność
PEDIATRIA
– najczęściej zadawane pytania
przez rodziców na temat odżywiania
Wywiad z lekarzem pediatrą
Witoldem Klemarczykiem
Czy rodzice pytają pediatrów o sposób, w jaki powinni
żywić swoje dzieci?
Im młodsze dziecko, z którym odwiedzają lekarza, tym częściej. Stara maksyma głosi, że „kto pyta, wstydzi się tylko
raz, a kto wstydzi się zapytać, ponosi konsekwencje swojej
niewiedzy wielokrotnie”. Sposób żywienia dzieci zawsze był
istotny dla ich rozwoju, a nierzadko stanowił odpowiedź na
problem, z którym dziecko zgłosiło się do lekarza. Dlatego
pediatrzy są przygotowani na zadawane przez rodziców
pytania o prawidłowy sposób żywienia dzieci w różnym
wieku, często też z własnej inicjatywy przekazują informacje, o które rodzice powinni zapytać.
Jakie jest pierwsze z zadawanych pytań?
Najczęściej zadawane jest pytanie o możliwość karmienia
piersią nowonarodzonego dziecka. Forma pytania może
być różna, lecz zwykle ma związek z niepokojem matki,
czy, pomimo powszechnie deklarowanej chęci karmienia
naturalnego, jest ona zdolna wykarmić własne dziecko.
Pytanie, które słyszą pediatrzy, brzmi: „Czy w moim przypadku (wiek, masa ciała, sposób porodu, wielkość piersi,
uwypuklenie brodawek sutkowych, stan zdrowia itp.) nie
ma przeciwwskazań do karmienia piersią”. Inną formą jest
wątpliwość dotycząca jakości lub ilości wytwarzanego pokarmu (za mało, „nic nie mam w piersiach”, „za chudy”,
„za bardzo wodnisty”). Kolejne pytania dotyczą częstotliwości podawania piersi, obaw o prawidłową ilość pokarmu
na jedno karmienie, zależności zmian w stanie dziecka od
sposobu karmienia (ilość i barwa stolców, prężenia, ulewania, zmiany masy ciała, obecność żółtaczki, zmiany skórne).
Odpowiedź jest jedna – karmienie piersią własnego dziecka
tak często, jak tego potrzebuje, jest najlepszym sposobem
jego żywienia w początkowym okresie życia. Oczywiście
sposób przekazania i skuteczność tej informacji zależy od
charakteru mamy i umiejętności oraz autorytetu lekarza.
Niekiedy warto polecić konsultację u doradcy laktacyjnego
w przypadku mamy, która ma wiele wątpliwości i potrzebuje nie tylko porady, ale i treningu potrzebnych zachowań.
Czy trudno jest żywić kobietę w okresie laktacji?
W okresie laktacji mamy często zapytują o ograniczenia ich
własnej diety, zwłaszcza że krążą listy pokarmów i produktów zabronionych w tym okresie. Warto przypomnieć, że
jako zasadę polecamy kobiecie karmiącej dietę urozmaiconą, pełnowartościową, łatwostrawną, bez używek. Szczególnie ważne jest spożywanie kilku posiłków w ciągu dnia
oraz wystarczająca podaż płynów (przede wszystkim wody
odpowiedniej jakości). Wszelkie restrykcje w diecie karmiącej mamy i jej dziecka powinny być indywidualnie konsultowane z lekarzem.
10
dr n. med. Witold Klemarczyk
pediatra i gastroenterolog
Instytut Matki i Dziecka
Jak długo można karmić piersią i czy mleko mamy zaspokaja wszystkie potrzeby dziecka?
Czas trwania karmienia piersią zależy od chęci dziecka oraz
mamy i zwykle ograniczany jest wzorcami kulturowymi do
1.–3. roku życia. Mleko prawidłowo odżywionej kobiety jest niedoborowe w witaminy D i K, które należy uzupełniać od 1. miesiąca życia. Zgodnie z fizjologią rozwoju
dziecka, pomiędzy 5. a 7. miesiącem życia jest ono gotowe
na uzupełnienie podaży energii i składników odżywczych
(węglowodany złożone, błonnik, żelazo itp.) przez dołączenie kolejnych posiłków (warzywa, kasze, mięso, ryby, jaja,
owoce). Rozszerzenie menu w tym wieku uważa się za korzystne w rozwoju mechanizmów ograniczających rozwój
alergii lub immunizacji w przyszłości. Wskazówki ekspertów zawarte w modelu lub schemacie żywienia niemowląt
sugerują kolejność i wybór wprowadzanych posiłków.
Czy mogę karmić dziecko mlekiem modyfikowanym lub
preparatem mlekozastępczym? Czy to nie spowoduje
gorszego rozwoju mojego dziecka w przyszłości?
To mama podejmuje decyzję o uzupełnieniu lub zastąpieniu
karmienia piersią innym produktem przeznaczonym do żywienia niemowląt. Jeżeli decyzja taka nie wynika ze względów zdrowotnych, rolą pediatry jest przedstawienie korzyści związanych z karmieniem naturalnym i zaproponowanie rozwiązań umożliwiających kontynuowanie karmienia
pokarmem matki. Niekiedy lekarz sam proponuje wprowadzenie mleka modyfikowanego lub mieszanek leczniczych.
Przesłanki tej decyzji powinny być omówione z rodzicami,
aby uzyskać ich akceptację. Zmiana diety ze wskazań medycznych jest proponowana wtedy, gdy dziecko osiągnie
korzyści zdrowotne lub rozwojowe w jej wyniku. Dlatego
zwiększone koszty preparatów leczniczych do żywienia
dzieci są w części refundowane przez ubezpieczyciela.
Kiedy można wprowadzić do diety dziecka produkty
mleczne, takie jak serki/jogurty/twarożki?
Polscy eksperci sugerują, by nastąpiło to powyżej 11. miesiąca życia. Zgodnie z modelem i schematem żywienia
zdrowych niemowląt z 2007 roku twarożek, kefir, jogurt
mogą być włączane do diety niemowląt od 11. miesiąca życia, zwłaszcza w połączeniu z produktami zbożowymi. Zaleca się, aby były one
naturalne, nie zawierały konserwantów i nie były dosła-
dzane. Czas i wybór produktu nabiałowego podawanego
dziecku zależy od decyzji mamy i konsultacji z lekarzem
pediatrą.
Czy dziecko w drugim roku życia może jeść już wszystko?
Po pierwszych urodzinach niektóre dzieci w dużym stopniu
przypominają osobę dorosłą. Same chodzą, niekiedy nieźle porozumiewają się z otoczeniem, samodzielnie także
sięgają po jedzenie. Zauważalna różnica w rozwoju usypia
czujność rodziców. Dostęp do talerza dorosłych i diety stołu rodzinnego powoduje, że w tym okresie mają początek
błędy, które rzutują na sposób żywienia i stan odżywienia
w przyszłości. Można zauważyć dwa trendy. Pierwszy jest
drogą ku otyłości. Drugi to wychowanie niejadka doprowadzającego do rozpaczy najbliższą rodzinę i znajomych.
Czy zabraniając słodyczy, uchronimy dziecko przed byciem grubasem?
Wprowadzanie do diety słodyczy („przecież czekolada jest zdrowa, bo ma
dużo magnezu, wapnia, mleka”),
to nie jedyny powód nadmiaru
masy ciała. Należy pamiętać, że dzieci po pierwszym
roku życia „kopiują” sposób żywienia rodziców.
A jest on daleki od
ideału. Kar-
pia jemy w Wigilię, śledzie w Wielki Piątek, schabowego
w pozostałe dni. Posiłki osób dorosłych mają dużą zawartość tłuszczów nasyconych, sodu, dodatków (konserwantów, fosforanów itp.). Są nieregularnie spożywane, w pośpiechu, w godzinach popołudniowo-nocnych. Zamiast
surowych warzyw, owoców, ciekawie skomponowanych
potraw dzieci dostają do próbowania słodkie napoje gazowane, batony, paluszki, chipsy oraz obraz mamy i taty
oglądających transmisje telewizyjne. Mała porcja czekolady,
ciasta domowej produkcji, deseru owocowego nie będzie
błędem, o ile wejdzie w skład zaplanowanej przez rodzica
całodziennej racji pokarmowej adekwatnej do wieku, masy
ciała oraz aktywności fizycznej dziecka.
A jak uchronić się przed terrorem niejadka?
Dziecko w wieku niemowlęcym w naturalny sposób zmienia proporcje ciała, stając się bardziej smukłym. Niekiedy
wydłuża się, nie zwiększając masy. Taka zmiana może niepokoić rodziców i skłaniać do nadmiernego koncentrowania uwagi na czynności jedzenia. Od 11. miesiąca życia wyrazem autonomii dziecka jest słowo NIE, a zaciśnięte usta
argumentem w dyskusji. Ustalenie prawidłowych zasad
spożywania posiłków i ich konsekwentna realizacja uchroni
rodzica przed wykorzystaniem posiłków do szantażu. Liczba posiłków to 3 główne i 1–2 dodatkowe. Czas rozpoczynania posiłków niezmienny, z tym że śniadanie powinno
być wkrótce po obudzeniu, a kolacja w co najmniej godzinnym odstępie od ułożenia się do snu. Rodzic
proponuje rodzaj i godzinę posiłku, dziecko –
wielkość spożywanej porcji. Jedzenie odbywa się przy stole i tylko w trakcie posiłków.
Pragnienie można zaspokoić, pijąc dobrej
jakości wodę między posiłkami. Warto,
by nowe smaki były wprowadzane łącznie z produktami, które dziecko lubi,
w atrakcyjnej formie i ewentualnie próby wprowadzenia były kilkukrotne. Zasady ustalone przez rodziców obowiązują
wszystkich dorosłych biorących udział
w przygotowywaniu i podawaniu posiłków
dzieciom.
11
Żywność dla zdrowia
PEDIATRIA
Czy dziecko nie zrobi sobie krzywdy, gdy na śniadanie
zjada tylko płatki z mlekiem a na obiad zupę pomidorową?
Jeżeli wybór jest tak ubogi, to znaczy, że nie został
wcześniej zauważony błąd przy planowaniu posiłków
dla dziecka. Pomoc pediatry, który oceni sposób żywienia w dłuższym okresie, rozwój i stan kliniczny
oraz w razie potrzeby zleci oznaczenia laboratoryjne, pozwoli uspokoić rodziców. W razie konieczności
lekarz zaleci suplementację brakujących składników,
dodatkowe badania lub, w przypadku choroby, zaproponuje terapię. Nierzadko dłużej prowadzony
dzienniczek żywieniowy pomoże wykazać mamie,
że oprócz codziennej pomidorówki dziecko ma całkiem bogate menu.
Czy wegetarianizm u dzieci jest bezpieczny?
Wegetarianizm to styl życia związany z dietą, w której nie ma mięsa lub innych produktów pochodzenia zwierzęcego. Tylko niektórzy wegetarianie
jako najważniejszą motywację wyboru diety
uznają jej korzystny wpływ na zdrowie. Dla
części z nich ważniejsze są aspekty etyczne,
światopoglądowe czy religijne. Rzadko kwestionowane jest prawo wyboru sposobu
żywienia osób dorosłych, tak samo jak prawo do odmowy leczenia. Inna jest sytuacja
dzieci, w stosunku do których lekarz ma
szczególny nakaz dbania o ich dobro. Na
pediatrze ciąży obowiązek prawny przeciwstawienia się takim działaniom opiekunów,
które mogą wyrządzić krzywdę dziecku,
oraz zgłoszenie tego faktu instytucjom
państwowym. Pogorszenie stanu odżywienia dziecka na diecie wegetariańskiej
może być uznane za zaniedbywanie lub
głodzenie. Należy też szanować prawo rodziny do wyborów religijnych lub
światopoglądowych. U dzieci na diecie wegetariańskiej może istnieć ryzyko
konfliktu tych dwóch racji. Żywieniowcy
i lekarze dyskutują o szczegółach właściwego żywienia dzieci, a zbyt mały odsetek populacji przestrzega zaleceń, które
zgodnie z obecną wiedzą mają zapewnić
optymalny rozwój dziecka. Dlatego sposób
żywienia i stan odżywienia są ważną częścią
oceny zdrowia indywidualnego dziecka. Choć
wiele instytucji uznaje dobrze zbilansowaną
dietę wegetariańską, nawet wegańską za odpowiednią na każdym etapie życia, to trzeba
pamiętać, że wykluczając mięso, ryby, jaja
czy mleko, utrudniamy przygotowanie pełnowartościowych posiłków z produktów
naturalnych. Aby uniknąć ryzyka niedoborów, potrzebna jest albo duża wiedza, albo
pomoc fachowych doradców.
12