Polityka bilansowa w kreowaniu wyniku finansowego

dr Marcin Kaczmarek
Uniwersytet Szczeciński
Polityka bilansowa w kreowaniu wyniku finansowego
1. Wprowadzenie
Zarządzanie wynikiem finansowym jest bardzo istotnym elementem polityki przedsiębiorstwa. W zależności od celu polityki gospodarczej, firma może dążyć do maksymalizacji
albo minimalizacji wyniku finansowego. Realizacja tych celów odbywa się przez wykorzystanie narzędzi polityki bilansowej, które oddziaływają na poziom przychodów i kosztów.
Autor, w artykule przedstawia wykorzystanie wybranych narzędzi polityki bilansowej, kształtujących wynik finansowy prezentowany w sprawozdaniu.
2. Kształtowanie wyniku finansowego przez narzędzia polityki bilansowej
Polityka bilansowa dotycząca wyniku finansowego obejmuje wiele obszarów praw wyboru
instrumentów materialnych, formalnych i czasowych. Wdrożenie narzędzi polityki, może
dotyczyć działań przed oraz po dniu bilansowym. Do praw wyboru przed dniem bilansowym
zalicza się:
• prawo wyboru wariantu ewidencji kosztów,
• prawa wyboru metod wyceny wstępnej kategorii wynikowych,
• prawa wyboru wariantów ewidencji składników majątku
• ujęcie zdarzeń w bilansie (aktywowanie oraz pasywowanie) lub rachunku zysków i strat,
• przesunięcie zdarzeń przed lub za dzień bilansowy.
Prawami wyboru po dniu bilansowym są prawa wyboru wyceny bilansowej składników oraz
prawo wyboru wariantu rachunku zysków i strat.
Wybór stosowanego w firmie wariantu ewidencji kosztów wpływa na zakres informacji
jakie możemy uzyskać1. Podstawowe różnice między poszczególnymi wariantami księgowego ujęcia kosztów zwykłej działalności operacyjnej jednostki polegają na innym sposobie
wykorzystania kont zespołu 4 i 5. Przykładowo, wariant ewidencji kosztów tylko według rodzaju umożliwia ujmowanie w kosztach okresu księgowanie całych kosztów produkcji. Wykorzystanie tej możliwości powinno być zgodne z zasadą współmierności przychodów z
kosztami.
Kolejnym prawem wyboru są metody wyceny nabycia składników oraz zasady rozliczania kosztów zakupu. Warianty wyceny i ich wpływ na wynik finansowy zostały przedstawione w tabeli 1.
Tabela 1. Wycena wstępna składników i jej wpływ na wynik finansowy
Metoda wyceny składnika
Cena zakupu
Cena zakupu + koszty zakupu
(nieistotne)
Cena zakupu + koszty zakupu
Cena nabycia
1
Wpływ wyceny na wynik finansowy
Wpływ na wynik finansowy, odpowiadający tylko kosztom nabycia samego
składnika majątku. Metoda generująca najniższe koszty.
Mały wpływ kosztów zakupu na wynik finansowy. Koszty na poziomie nieistotnym oznaczają że możemy ująć je w kosztach bieżącego okresu lub
rozliczać zgodnie z rozchodem nabytych składników.
Koszty nabycia stanowią poważną grupę i powinny być rozliczane zgodnie z
rozchodem nabytych składników. Alternatywną możliwością jest zaliczenie
kosztów nabycia do wartości składnika.
Cena obejmująca wszystkie koszty niezbędne w celu nabycia składnika.
Metoda generująca najwyższe koszty wpływające na wynik finansowy
Rachunkowość finansowa, red K. Sawicki, PWE, Warszawa 1999 r., s. 223.
1
Koszt wytworzenia
Cena sprzedaży netto
Wielkość wyniku finansowego zależy od poziomu zaangażowania kosztów
produkcyjnych i ich wpływu na sprzedawane produkty, stanowiące koszt
własny sprzedaży.
Wartość po jakiej można dokonać sprzedaży takiego samego lub podobnego
charakterem składnika pomniejszona o przeciętny zysk. W zależności od
przyjętej ceny sprzedaży i zakładanej marży wartość ta może w większym
lub mniejszym stopniu oddziaływać na wynik.
Źródło: opracowanie własne.
Elementem wyceny wpływającym na poziom kosztów są odpisy aktualizujące aktywa
jednostki. Przyczynami powstania odpisów w różnych grupach aktywów przedstawia tabela
2.
Tabela 2. Przyczyny powstania odpisów aktualizujących w różnych grupach aktywów
Składnik aktywów
rzeczowe aktywa trwałe
rzeczowe aktywa obrotowe
inwestycje
Przyczyny powstania odpisów aktualizujących
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
należności
•
•
zmiana technologii produkcji,
przeznaczenie środka trwałego do likwidacji,
wycofanie z używania,
inne przyczyny;
trwała2 utrata ich wartości,
wynikające z wyceny składników rzeczowych aktywów obrotowych
według cen sprzedaży netto zamiast cen zakupu, cen nabycia lub
kosztów wytworzenia;
zmiany cen rynkowych,
zmiany cen inwestycji finansowych notowanych na giełdzie;
należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan
upadłości - do wysokości należności nie objętej gwarancją lub innym
zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu
komisarzowi w postępowaniu upadłościowym,
należności od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie
kosztów postępowania upadłościowego - w pełnej wysokości należności,
należności kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą
dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej
dłużnika spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna - do wysokości nie pokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności,
należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego - w wysokości tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania,
należności przeterminowanych lub nie przeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach
uzasadnionych rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców - w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w
tym także ogólnego, na nieściągalne należności.
Źródło: opracowanie własne.
2
Trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Uzasadnia to dokonanie odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny
sposób wartości godziwej.
2
Wybór wariantu ewidencji niektórych grup składników majątku takich jak grupa zapasy, aktywa finansowe, pozwala wpływać w rezultacie na kategorie wynikowe. Wpływ ten w
dużej mierze uzależniony jest od kształtowania się cen składników na rynku oraz od przyjętej
metody ewidencji. W sytuacji rosnących cen nabycia składników, minimalizowanie kosztów
jest możliwe przez zastosowanie metody „pierwsze przyszło – pierwsze wyszło”. Odwrotny
skutek osiągniemy przez wykorzystanie metody „ostatnie przyszło – pierwsze wyszło”.
W gospodarce o ustabilizowanych cenach wymienione metody w długim okresie czasu nie dadzą oczekiwanego efektu zaniżenia lub zawyżenia kosztów. Możliwości takie mają,
dla zaniżenia kosztów „najtańsze przyszło – pierwsze wyszło”. Do zawyżenia kosztów metoda „najdroższe przyszło – pierwsze wyszło”.
Instrumentami wykorzystywanymi po dniu bilansowym są prawa wyboru wyceny bilansowej składników. Wykorzystanie tych praw polega na określeniu w jakim stopniu wariant
wyceny bilansowej wpłynie na wynik a w jakim będzie oddziaływać na wartość bilansu.
Wymieniony instrument polityki bilansowej polega na przesunięciu wartości składników i
zdarzeń gospodarczych pomiędzy bilansem i wynikiem finansowym. W zależności od celów
przedsiębiorstwa jest możliwe działanie zwiększające wartości aktywów i pasywów bilansu
lub wpływ na koszty i przychody. Składniki i zdarzenia pozwalające na zastosowanie wymienionych instrumentów polityki bilansowej zostały przedstawione w tabeli 3.
Tabela 3. Prawa wyboru ujęcia wartości składników i zdarzeń w bilansie lub wyniku finansowym
Konsekwencje zastosowania instruWarianty wykorzystania instrumentu
Instrument polityki bilansowej
mentu
Bilans
Wynik finansowy
Wykorzystanie odpisu jednora- Wartość netto
Koszt nabycia
zowego dla składników o niskiej środka wyniesie 0 składnika obciąży
wartości
koszty działalności
Amortyzacja środków trwałych
Dobór metody amortyzacji
Kształtowanie
Wpływ na wielwartości
netto kość kosztów
składników
w działalności
bilansie
Aktywowanie kosztów prac rozZwiększenie
wojowych
wartości aktywów
Koszty zakończonych prac rozwojowych
Rozliczenia międzyokresowe
kosztów czynne
Nie aktywowanie kosztów prac
rozwojowych
Rozliczenie wydatków dotyczących kosztów okresów następnych
Zwiększenie
wartości aktywów
bilansu
Tworzenie rezerwy obciążającej
koszty działalności statutowej
Zwiększenie
wartości aktywów
i pasywów bilansu
Tworzenie rezerw na zobowiązania
Zwiększenie
wartości pozycji
pasywów
Rozliczenia międzyokresowe
kosztów bierne
Rezerwy na zobowiązania
Ujęcie kosztów
prac rozwojowych w bieżących kosztach
działalności
Stopniowe obciążanie kosztami
różnych obszarów
wyniku finansowego
Stopniowe obciążenie kosztów
działalności statutowej przez
zwiększenie kosztu własnego
Obciążenie kosztami pozostałej
działalności ope-
3
racyjnej
Tworzenie aktywów z tytułu
odroczonego podatku dochodowego
Odroczony podatek dochodowy
Tworzenie rezerwy na podatek
dochodowy
Zwiększenie
aktywów bilansu
kwotą
równą
wartości podatku,
odzyskanego w
wyniku uwzględnienia kosztów
Zwiększenie
pasywów bilansu
o kwotę równą
wielkości podatku
który będzie do
zapłacenia
po
uwzględnieniu
przychodów
Źródło: opracowanie własne.
Czasowym instrumentem polityki bilansowej kształtującym poszczególne pozycje
wyniku jest wybór momentu powstania zdarzenia gospodarczego czyli prawo wyboru przesunięcia w czasie zdarzeń takich jak: remonty, modernizacje, zakup, sprzedaż, moment zużycia.
Zastosowanie wymienionego instrumentu może odbywać się w trakcie okresu gospodarczego
oraz na koniec tego okresu w celu dokonania ostatnich korekt wyniku.
Formalnym instrumentem polityki bilansowej jest wybór wariantu ustalenia i prezentacji wyniku jako sprawozdania finansowego czyli rachunku zysków i strat. Obszary wykorzystania rachunku zysków i strat jako źródła analizy dla podejmowania decyzji przedstawia
schemat 1. Zakres analizy wyniku finansowego może obejmować:
• wartość bezwzględną i względną wyniku finansowego
• analizę struktury i dynamiki,
• wskaźnikową analizę rentowności.
Wstępna analiza wyniku finansowego polega na analizie wyniku finansowego w ujęciu
bezwzględnym i względnym. Bezwzględna wartość wyniku mówi o efektywności gospodarowania. Zysk oznacza gospodarność natomiast strata jej brak. Wartości względne wyniku
finansowego wykorzystywane są przy ocenie wyniku w czasie. Wykorzystanie wyniku finansowego do analizy porównawczej wymaga „oczyszczenia” ze zniekształceń takich jak inflacja.
Analiza wstępna wyniku finansowego pozwala na ocenę jego struktury i dynamiki w różnych przekrojach. Na wielkość wyniku brutto składają się wyniki z podstawowej działalności
operacyjnej, wyniki z pozostałej działalności operacyjnej, wyniki z działalności finansowej,
oraz wyniki z zdarzeń nadzwyczajnych. Analiza struktury rachunku zysków i strat, zmiany
jakie w niej wystąpiły na przestrzeni kilku lat oraz porównanie z innymi jednostkami tej branży daje możliwość oceny na ile zrealizowany wynik jest rezultatem działalności operacyjnej a
na ile innych działalności.
W analizie struktury wyniku działalności operacyjnej ważny jest udział w wyniku brutto
ze sprzedaży, kosztów sprzedaży, kosztów ogólnego zarządu, oraz wyniku pozostałej działalności operacyjnej. Zmniejszający się udział wyniku brutto ze sprzedaży a zwiększający
4
Schemat 1. Zakres analizy wyniku finansowego w zarządzaniu
Źródło: Polityka bilansowa i analiza finansowa, Nowoczesne instrumenty zarządzania, red. K. Sawicki, Ekspert,
Wrocław 2002, s. 146.
udział wyniku z pozostałej działalności operacyjnej może świadczyć o złej kondycji przedsiębiorstwa i wyprzedaży składników majątkowych czyli działaniach zmierzających do przetrwania.3 Duży udział kosztów zarządu i kosztów sprzedaży może świadczyć o wprowadzaniu
na rynek nowych produktów, o wysokich kosztach badań i promocji.
Analiza dynamiki poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat umożliwia określenie wpływu podstawowych czynników na wzrost lub spadek zysku netto4. Celowe jest rozpoznawanie:
a) dynamiki przychodów ze sprzedaży produktów i kosztów ich wytworzenia
b) dynamiki kosztów sprzedaży i kosztów ogólnego zarządu
c) dynamiki kosztów i przychodów finansowych
d) dynamiki obowiązkowych obciążeń zysku netto
Analiza struktury i dynamiki wyniku finansowego pozwala uwzględnić ograniczenia
wynikające z faktu, że rachunek zysków i strat:
1. prezentuje wynik okresu sprawozdawczego i poprzedzającego, dotyczy więc krótkiego
okresu,
2. prezentuje informacje zagregowane, dotyczące całej firmy. Dla użytkowników zarówno
wewnętrznych jak i zewnętrznych, interesując są dane dotyczące poszczególnych segmen3
4
G. Świderska, ABC rachunkowości dla menadżera, Difin, Warszawa 2001, s.79.
P.J. Clarke, Financial Accounting, ACCA, Warszawa 1992, s. 159.
5
tów działalności, a nawet wyników ze sprzedaży poszczególnych asortymentów wyrobów
czy rentowność poszczególnych klientów,
3. prezentuje wyniki w oparciu o koncepcję memoriału, której konsekwencją są przyjęte
pewne rozwiązania, które mogą mieć wpływ na subiektywną prezentację kosztów, uzależnioną od przyjętych zasad, praw wyboru polityki bilansowej,
4. prezentuje wynik ze sprzedaży przy którym mogą wystąpić zniekształcenia spowodowane
niepłaceniem należności przez klientów oraz niewłaściwym zakwalifikowaniem kosztów
do poszczególnych pozycji.
Przedstawione do tej pory metody analizy nie pozwalają obiektywnie ocenić poziomu
efektywności gospodarowania firmy.5 Możliwości takie stwarzają wskaźniki rentowności
dzięki którym relatywizuje się oddziaływanie wybranych wielkości na wynik finansowy.
Wskutek tego staje się możliwe porównanie wyników danej firmy z wynikami innych firm
lub z przeciętnym wynikiem w branży. Obiektywizują się także porównania w czasie.
Wskaźniki rentowności ujęte są w następujących grupach:
• wskaźniki rentowności sprzedaży,
• wskaźniki rentowności majątku,
• wskaźniki rentowności kapitału.
Charakterystyka poszczególnych grup wskaźników pozwala stwierdzić, że wskaźniki rentowności sprzedaży pozwalają ocenić, jak korzystnie firma sprzedaje swoje wyroby. Wyrażają
one bowiem, jaką część zrealizowanej sprzedaży stanowi zysk. Inaczej mówiąc, informują
one o wielkości zysku zawartego w każdej złotówce ze sprzedaży. Wskaźniki rentowności
majątku są dowodem efektywności gospodarowania. Ukazują jak został wykorzystany majątek zaangażowany w procesie gospodarczym. Wskaźniki rentowności kapitału świadczą o sile
dochodowej firmy, pozwalając ustalić zdolność do przynoszenia dochodu z zaangażowanego
w firmie kapitału.
3. Wnioski końcowe
Przytoczone, wybrane przykłady narzędzi polityki bilansowej pozwalają wyciągnąć
wniosek, iż polityka bilansowa w istotny sposób wpływa na wynik finansowy przez kształtowanie strumieni przychodów oraz kosztów.
Praktyczne wykorzystanie polityki bilansowej jest uzależnione od celów, które zamierza osiągnąć przedsiębiorstwo. Różnorodność celów implikuje wariantowość decyzji gospodarczych. Ich podstawą są informacje pochodzące, między innymi, ze sprawozdań finansowych. Adresaci sprawozdań, w tym rachunku zysków i strat, powinni otrzymać informacje,
które sprowokują ich do zachowań korzystnych dla firmy. Pomocna w tym jest polityka bilansowa, wywierająca wpływ na zawartość sprawozdań finansowych. Adresaci sprawozdań
finansowych powinni mieć świadomość, że obraz jednostki gospodarczej w sprawozdaniu
może nie przedstawiać rzeczywistej sytuacji.
5
Polityka bilansowa i analiza finansowa, Nowoczesne instrumenty zarządzania, red. K. Sawicki, Ekspert, Wrocław 2002, s.150.
6
1.
2.
3.
4.
Literatura:
Gos W. Zarządzanie wynikiem finansowym, Difin, Warszawa 1998,
P.J. Clarke, Financial Accounting, ACCA, Warszawa 1992,
Polityka bilansowa i analiza finansowa, Nowoczesne instrumenty zarządzania, red. K. Sawicki, Ekspert,
Wrocław 2002.
Świderska G., ABC rachunkowości dla menadżera, Difin, Warszawa 2001.
BALANCE POLICY IN CREATING OF FINANCIAL RESULT
Summary:
Management financial result is very essential element of policy of firm. In dependences from aim of policy of firm we can
aim to maximum or minimum of financial result. Realization these of aims takes place by influence on level of income and of
costs. Author shows in paper of tool of balance policy, which put into influence on shape of financial result presented in
report income statements.
7