Odpowiedzialność pracodawcy za stan bhp w

Odpowiedzialność pracodawcy za stan bhp w zakładzie pracy
Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy w znaczeniu
przedmiotowym ponosi pracodawca. Odpowiedzialność ta jest niezależna od tego, czy praca w
tym zakładzie wykonywana jest przez jego czy też „cudzych” pracowników, oraz od tego, czy
wykonują ją osoby pozostające w stosunku pracy, czy też w jakimś innym stosunku prawnym. Z
reguły są to jego pracownicy, lecz zdarzają się w tym względzie wyjątki, a przy tym pracodawca
odpowiada za bezpieczeństwo swoich pracowników nie tylko na terenie swojego zakładu pracy,
gdyż zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy ma on im zapewnić
bezpieczne i higieniczne warunki pracy niezależnie od tego, gdzie praca jest wykonywana.
Powtarza to art. 94 pkt 4 wymienionego kodeksu, w którym dodano ponadto, że do obowiązków
pracodawcy należy także systematyczne prowadzenie szkolenia pracowników w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy.
W przypadku pracodawcy indywidualnego odpowiedzialność za stan bhp ponosi on jako osoba
fizyczna, natomiast gdy pracodawcą jest jednostka organizacyjna, to odpowiedzialność ta ciąży
na niej jako na pracodawcy zbiorowym. Odpowiedzialności tej zarówno pracodawca
indywidualny, jak i zbiorowy nie może przenieść na inny podmiot. Odpowiedzialność ta ma
charakter ustawowy i bezwzględny, a przy tym zindywidualizowany. Ponosząc
odpowiedzialność za stan bhp, pracodawca ma pełną swobodę w zakresie podejmowania
decyzji, które w jego ocenie są niezbędne do realizacji jego powinności. Wyjątkiem jest tu
ingerencja określonych organów (zwłaszcza Państwowej Inspekcji Pracy), które z woli
ustawodawcy mają kompetencję do podejmowania decyzji pośrednio, a nawet bezpośrednio
ingerujących w proces pracy niejako „ponad głową” pracodawcy w celu zapewnienia
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca obowiązany jest do stosowania środków wynikających z istniejącego stanu nauki i
techniki, przy czym wraz ze zmianą tego stanu i to niezależnie od tego, czy znajduje on
odpowiednie odbicie w konkretnych przepisach bhp ciąży na nim ustawowa powinność
wprowadzania odpowiednich udoskonaleń w stosowanych w jego zakładzie pracy środkach
zabezpieczających. Chodzi w tym wypadku o wykorzystanie osiągnięć nauki i techniki w
zakresie eliminowania zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników w procesie pracy, które
zostały już w poważnym stopniu sprawdzone. Ustawodawca nie wymaga od pracodawcy
stosowania najnowszych osiągnięć nauki i techniki, zwłaszcza jeżeli ich skuteczność nie została
dostatecznie zweryfikowana i związku z tym nie można określić skali ryzyka wiążącego się z ich
użyciem albo też ryzyko nowatorstwa jest w takim przypadku znaczne.
Obowiązki organizacyjne pracodawcy są daleko idące, gdyż nie wystarczy tu, że stara się on
tak organizować pracę, by zostały stworzone warunki bezpiecznej i higienicznej pracy, ale
praca ta ma być tak zorganizowana, by w istocie warunki te zostały zapewnione. Równie
1/3
Odpowiedzialność pracodawcy za stan bhp w zakładzie pracy
kategorycznie został sformułowany obowiązek w zakresie przestrzegania w zakładzie pracy
przepisów i zasad bhp, gdyż polega on na tym, że pracodawca ma powinność „zapewnienia
przestrzegania” przepisów i zasad bhp. Mniej wymagający jest ustawodawca w sprawie
zapewnienia wykonywania np. nakazów inspektora pracy czy zaleceń społecznego inspektora
pracy, gdyż spełnienie wymagania ustawowego przez pracodawcę jest niezależne od tego, czy
jego wykonanie jest równoznaczne z poprawą stanu bhp. Obowiązek w tym wypadku polega na
zapewnieniu wykonania decyzji w szerokim rozumieniu organów państwowych i społecznych
nadzoru nad warunkami pracy, jeżeli są to decyzje ostateczne podlegające wykonaniu.
W art. 212 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy ustawodawca uregulował obowiązki
osoby kierującej pracownikami. Brak jest definicji takiej osoby. Najczęściej są to osoby na
stanowiskach samodzielnych, kierownicy działów, wydziałów. Nie muszą pozostawać w
stosunku pracy, ale muszą „kierować pracownikami” w ramach swoich obowiązków.
Zakres powierzonych osobie kierującej pracownikami obowiązków jest bardzo szeroki.
Obowiązki te są różnorodne. Wśród nich na wyróżnienie zasługuje zapewnienie wykonania
zaleceń lekarza sprawującego opiekę nad pracownikami. Należyte wykonanie tego obowiązku
może radykalnie zmniejszyć ryzyko wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Osoba kierująca pracownikami, podobnie jak pracodawca, może z powodu niewywiązywania
się lub nienależytego wykonywania obowiązków z zakresu bhp odpowiadać za wykroczenia
przeciwko prawom pracownika według art. 283 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks
pracy.
Przestrzeganie przepisów i zasad bhp jest podstawowym obowiązkiem pracowniczym, co m.in.
oznacza, że jego naruszenie, przy spełnieniu wymaganej przesłanki zawinienia, może stanowić
podstawę natychmiastowego zwolnienia pracownika z pracy o czym stanowi art. 52 ustawy z
dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. W myśl art. 108 wymienionego aktu prawnego za
nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy mogą być
stosowane kary porządkowe. Jest to obowiązek ustawowy o charakterze bezwarunkowym w
tym znaczeniu, że ciąży on na pracowniku niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu ze swoich
obowiązków względem niego wywiązuje się pracodawca. Obejmuje on nie tylko powinność
przestrzegania konkretnych przepisów bhp, lecz także zasad bezpiecznej i higienicznej pracy,
wynikających z nauki i techniki oraz doświadczenia życiowego. Zakres pracowniczego
obowiązku przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy nie może zostać
ograniczony w aktach pod ustawowych, w tym zwłaszcza w układach zbiorowych pracy.
Ograniczenie takie nie zostało wprawdzie wyraźnie wyłączone w art. 240 § 3 ustawy z dnia 26
czerwca 1974 r. Kodeks pracy, jednakże gdyby zostało ono wprowadzone do układu
2/3
Odpowiedzialność pracodawcy za stan bhp w zakładzie pracy
zbiorowego pracy, to musiałoby zostać uznane jako niedopuszczalne i ocenione jako sprzeczne
z zasadą, iż układ zbiorowy pracy nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla
pracownika niż ustawowe przepisy prawa pracy lub przepisy wydane na ich podstawie.
W pojęciu przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy mieszczą się
różnego typu powinności pracownika, wśród których zasadnicze znaczenie ma obowiązek
wykonywania pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp. Ponadto mieści się w nim
powinność posiadania określonej wiedzy i połączona z nią powinność jej uzupełniania oraz
poddawania się kontroli w tym zakresie, jak również obowiązek poddawania się kontroli
lekarskiej sprawdzającej stan zdrowia, których realizacja na ogół jedynie w sposób pośredni
wpływa na stan bezpieczeństwa i higieny pracy. W pojęciu obowiązku wynikającego z art. 211
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy mieści się także powinność powiadamiania i
współdziałania, których przestrzeganie także nie jest ściśle i bezpośrednio związane z
procesem wykonywanej przez pracownika pracy, choć oczywiście tak jak i inne powinności
stanowią one istotny element systemu zapobiegania zagrożeniom dla zdrowia i życia
pracowników. Dla eliminowania tych zagrożeń bardziej bezpośrednie znaczenie mają
powinności polegające na dbaniu o stan środków pracy oraz stosowanie środków ochrony
zbiorowej i indywidualnej, a także właściwe używanie odzieży i obuwia roboczego.
3/3