12 04 2015 Rola konkursów plastycznych

Referat dla wychowawców i nauczycieli .
Gdańsk dn.13.04.2015r
Anna Dykowska
„Konkursy plastyczne, jako forma upowszechniania plastyki”.
Zastanawiając się nad znaczeniem konkursów plastycznych
w procesie dydaktyczno-wychowawczym, wysnuć można kilka stwierdzeń.
Konkursy plastyczne wykształcają u dzieci postawę twórczą oraz twórczą
aktywność. Ponadto upowszechniają plastykę przez wprowadzenie poczucia
współzawodnictwa, rywalizacji oraz dążenia do wcześniej wytyczonych celów.
Równocześnie pomagają przezwyciężyć kryzys w twórczości plastycznej
przypadający na okres pomiędzy 11 a 16 rokiem życia.
Wykorzystując właściwą dla okresu dziecięcego formę zabawy, skłaniają do
rozwijania wyobraźni w sposób spontaniczny.
Wyznaczając ciekawe dla dzieci i młodzieży tematy konkursów, organizatorzy
wzbudzają w uczniach początkowo zainteresowanie a następnie przeżycia i emocje,
które inspirują do twórczej działalności i budzą estetyczną wrażliwość. Pomagają
także nauczycielowi zbadać możliwości plastyczne jego uczniów i porównać ich
prace z innymi nadesłanymi na konkurs, a więc spełniają rolę metody badawczej.
Są okazją do wymiany plastycznych doświadczeń i sprawdzianem umiejętności
uczniów.
Konkursy popularyzują i rozbudzają zainteresowania plastyką oraz
przygotowują wrażliwych na piękno odbiorców dzieł sztuki.
Problematyka twórczości na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci doczekała się
szerokiego zainteresowania ze strony przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych
i artystycznych.
Twórczość rozumiana szeroko stanowić może pewien ideał wychowawczy,
i przeciwstawiać się konsumpcyjnemu rozumieniu życia – kiedy człowiek pragnie
więcej z siebie dawać niż brać.
Wychowawca, nauczyciel, który sam odczuwa potrzebę stałego postępu
i nowatorstwa, wszczepia tę ideę wychowankom, wpajając im z jednej strony
poczucie niedoskonałości tego, co zostało im przekazane, krytyczny niepokój wobec
istniejących faktów, z drugiej strony budząc w nich przekonanie i nadzieję, że
potrafią wprowadzić pożądane zmiany, przetworzyć świat, dać więc to, co jest
rezultatem twórczości.
Jako działalność artystyczna, dla pedagoga zajmującego się między innymi tą
dziedziną nauczania i wychowania, twórczość staje się przedmiotem codziennych
zabiegów dydaktycznych. Przykładem może być nauczyciel przełamujący u uczniów
pewne nawyki, zachęcający do wyszukiwania nowych materiałów i nowych technik
a więc nowych środków wyrazu.
Wykształcenie szkolne może być niestety również...czynnikiem hamującym.
I tak np. dziecko, które spontanicznie do pewnego wieku zachowuje pełną swobodę
1
w twórczości na zasadzie ekspresji osobowości, może być zahamowane w swoim
rozwoju artystycznym przez narzucanie mu w sposób zbyt surowy reguł i schematów
artystycznych.
Twórczość jest nie tylko działaniem intelektu, dlatego też nie mniejszą rolę
w uzdolnieniach twórczych odgrywa wyobraźnia. To dzięki wyobraźni, a nawet
fantazji i marzeniom, pojawiają się nowe, zaskakujące i oryginalne pomysły tak
istotne przy realizacji wszystkich konkursów plastycznych. Uczeń przystępujący do
konkursu plastycznego musi wykształcić w sobie pewne emocjonalne dyspozycje,
podporządkowujące jego osobowość postawie twórczej, koniecznej podczas
realizacji tematu konkursowego.
Istotne jest poczucie własnej wartości, kompetencji i odwagi do podejmowania
ryzyka, przy równoczesnym posiadaniu postawy krytycznej wobec siebie.
Niezależność od własnych kompleksów daje poczucie silnej wiary we własne
możliwości.
Konkurs plastyczny z racji samego charakteru konkursu wprowadza ucznia
w zabawę zabarwioną współzawodnictwem, rywalizacją oraz dążeniem do wygranej.
Realizacja zadania plastycznego nie może być pozbawiona pewnego napięcia. Przed
przystąpieniem do pracy uczniowi muszą towarzyszyć emocje, które pomagają
wykorzystać całą posiadaną wiedzę i umiejętności do lepszego i pełniejszego
wykonania zadania.
Najściślej związane z konkursem jest pojęcie wygranej a trwałym skutkiem
zwycięstwa jest prestiż, szacunek, nagroda.
Czasem nagroda miewa charakter symboliczny, jednakże dla dziecka zawsze
jest niezmiernie ważna. Nagrodą doceniany jest wysiłek dziecka włożony
w wykonanie pracy. Dziecko jest w ten sposób wyróżnione, gdyż nagroda jest
zwykle celem, do którego w czasie konkursu dążyło.
Z chwilą, gdy dziecko włoży w realizację prac konkursowych wiele wysiłku
i nie zostanie nagrodzone, zdarza się, że towarzyszące mu przez cały czas trwania
konkursu napięcie pozostawia po sobie uczucie zawodu, rozgoryczenia, zniechęcenia.
Dzieci zwykle nie potrafią przegrywać, a konkurs jest dla nich udany gdy go
wygrywają. Nie potrafią cieszyć się samym faktem udziału w konkursie. Najczęściej
spotkać można dwie reakcje uczniów na wiadomość o nieotrzymaniu żadnej nagrody
w konkursie. Pierwsza to zniechęcenie, apatia, utrata wiary we własne możliwości.
Druga wywołuje jeszcze większą wolę rywalizacji, podejmowania zwiększonego
wysiłku, aby następnym razem rezultaty pracy były lepsze.
Konkurs plastyczny może być przeżyciem nie tylko dla dzieci biorących w nim
udział. Często zdarza się, że uczniowie nie biorący w nim udziału dopingują swoich
kolegów do działania, śledzą ich pracę, razem z nimi czekają na wyniki konkursu.
Konkurs plastyczny jest wtedy popularnym tematem w szkole i zapewne przyczynia
się do upowszechniania plastyki również w środowisku domowym dziecka.
Zjawisko kryzysu w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży występuje między
11 a 16 rokiem życia a jego nasilenie ma miejsce między13 a 15 rokiem życia.
Czas trwania kryzysu zależny jest od indywidualnego rodzaju a także od skuteczności
zabiegów przezwyciężających niepowodzenia twórcze.
2
Objawy zjawiska kryzysu dadzą się podzielić na grupy.
Do jednej z grup zaliczamy te czynniki, które ujawniają ogólny spadek zainteresowań
plastycznych u tych osób, które wcześniej zdradzały wyraźne zainteresowania
plastyczne.
Do innej grupy zaliczamy czynniki ujawniające się w procesie pracy twórczej. Są one
różnorodne:
- brak gotowości startowej, a co za tym idzie zbyt późne rozpoczynania pracy
twórczej;
- słowne wyrażanie braku wiary w pomyślną realizację pracy;
- słaba koncentracja uwagi na przedmiocie pracy twórczej, zniecierpliwienie lub
postawa bierna;
- brak odwagi twórczej, lęk przed zniszczeniem zaczętej pracy, uświadomiona
nieporadność techniczna wyrażana słownie;
- systematyczne próby naśladowania obcych wzorów, prośby o udzielenie pomocy
przez nauczyciela;
- brak radości twórczej, zniechęcenie, negatywne reakcje na uwagi krytyczne
innych osób.
Efektem takiego przebiegu procesu twórczego są wytwory plastyczne zdradzające
spadek wartości estetycznych.
W niektórych przypadkach obserwuje się nadmierną poprawność techniczną
powodującą tzw. przemęczenie pracy lub niedbałość i rezygnację z wykańczania
prac. Wytwory takie wyzbyte są oryginalności, a wobec tego nie prezentują kryteriów
wymaganych dla dzieł twórczych.
Konkurs plastyczny może spełnić w sytuacji kryzysu plastycznego rolę
pomocniczą lub wręcz łagodzącą jego następstwa.
Nauczyciel, który w sposób ciekawy, atrakcyjny i zachęcający przekaże
dzieciom temat konkursu może spotkać się z ich zainteresowaniem. Uczniowie nie od
razu wykazują ochotę przystąpienia do udziału w konkursie. Początkowo bywają
obojętni. Stopniowo, w miarę wprowadzania dzieci w cele, tematykę i znaczenie
konkursu, oraz w miarę ukazywania im różnorodności sposobów realizacji tematu
konkursowego widoczne staje się jakby budzenie się ich do pracy.
Ważne jest ukazanie wielkiej różnorodności technik plastycznych, z których
większość uczniów potrafi wybrać dla siebie najbardziej odpowiednią, w której
najlepiej będzie mógł wyrazić własne odczucia.
Mimo wszelkich działań nauczyciela tylko określona grupka uczniów
podejmuje wysiłki konkursowe. Jest jednak zawsze bardzo ważne, by uczniowie
w wieku kryzysu plastycznego potrafili pokonać swoje kompleksy, lęki, zniechęcenie
i żeby potrafili uwierzyć we własne siły, w to, że mogą wykonać pracę mającą szansę
na konkursową wygraną.
Prace tych uczniów nie zawsze są nagradzane, jednak wysiłek włożony
w realizację oraz przeżycia towarzyszące realizacji tematu dają wiele satysfakcji
i radości oraz dowartościowują ucznia.
Najbardziej rzucającą się w oczy forma swobodnej ekspresji, zwłaszcza u dzieci,
jest zabawa i dlatego antropologowie i psychologowie stale podejmowali próby
3
utożsamiania wszystkich form swobodnej ekspresji z zabawą. Zabawa zwykle ma
charakter spontaniczny. Spontaniczność jest wykonaniem czegoś bez przymusu.
Podanie treści konkursu w formie zabawowej, szczególnie dzieciom młodszym
/ 7-9 lat / daje możliwość wyzwolenia w nich niepowtarzalnej spontaniczności
prowadzącej do uzyskania efektów jakie wytworzyć może jedynie bogata dziecięca
wyobraźnia. Podczas takiej zabawy niezbędne jest subtelne kierowanie nią przez
nauczyciela. Jak twierdzi John Huizinga – kierowanie to polega na inspirowaniu
uczestników zabawy, na budzeniu ich zainteresowań a także na pomocy, jakiej
można dziecku udzielić w odnajdywaniu i uświadamianiu sobie nowych środków
wyrazu.
Zabawa taka wymaga atmosfery wzajemnego zaufania, spokoju
i nieskrępowania. Każdy wysiłek powinien spotkać się z akceptacją. Dzieci zdolne są
do aktywnego i twórczego działania, mają wiele pomysłów i potrzebę ich
uzewnętrzniania, ale są nieskoordynowanie, często zmieniają przedmiot
zainteresowania, są niestałe w realizacji wyznaczonego sobie zadania.
Stąd też ogromna rola nauczyciela, który kierując zabawą prowadzi dzieci w sposób
konsekwentny do wyznaczonego konkursowego celu.
Dla dziecka lubiącego rysować i malować nie istnieje problem, co obrać za temat
rysunku, bo ma ono dużo do powiedzenia, posiada bogatą inwencję i wyobraźnię.
Nie istnieje również trudność estetycznego wypowiedzenia się z uwagi na fakt, że
naiwna technika samorodnego kunsztu wystarczy, by ładnie, ciekawie i z dużym
artystycznym smakiem budować całokształty obrazowe, złożone z kresek i plam
barwnych.
Propagowanie konkursów plastycznych może się również przyczynić do
budzenia estetycznej wrażliwości wychowanków na piękno świata oraz do rozwijania
i pielęgnowania twórczych uzdolnień dzieci.
Bardzo ważne jest podtrzymywanie i umiejętne kierowanie rozwojem tej twórczości
plastycznej, którą prawie każde dziecko uprawia osiągając doskonałe rezultaty.
Dzieci rysują i malują to, co je zaciekawia i zajmuje. Oglądając stworzone przez nie
obrazki poznajemy tematykę ich zainteresowań i wraz z nimi przeżywamy to, co
w czasie rysowania lub malowania było tematem ich wyobrażeń, uczuć i myśli
a co miało swoje źródło w wielu doświadczeniach i przeżyciach dziecka.
Nauczyciele, wychowawcy często są zasypywany propozycjami różnorodnych
konkursów plastycznych. Przychodzą one często z krótkimi terminami, czasem
o banalnej tematyce i co najgorsze nie zawsze są dostosowane do wieku uczniów.
Jest to problem dla nauczyciela plastyki, który sam musi dokonywać selekcji.
Stopień wrażliwości współczesnej młodzieży na sztukę uwarunkowany jest
wieloma czynnikami, do których należy zaliczyć : poziom wiedzy o przemianach
zachodzących w sztuce na przestrzeni dziejów, częstotliwość kontaktów z dziełami
sztuki, inspirującą rolę nauczyciela plastyki oraz wiele innych.
Zdarza się, że ludzie, którzy doznali przeżyć estetycznych w kontakcie ze sztuką
w latach swojej młodości, rozwijają je, lub też zatrzymują się na pewnym etapie.
Przyczyn takiego stanu zdaniem H. Hohensee – Ciszewskiej należy dopatrywać się
4
w braku wrażliwości spowodowanej słabym rozwijaniem jej w okresie dzieciństwa
i młodości, oraz w niskim poziomie wiedzy o sztuce, która nie dotyczy istoty a tylko
powierzchni zjawisk związanych ze sztuką.
Konkursy wiedzy o sztuce wiążą się z terminami udostępniania, uprzystępniania
i upowszechniania sztuki.
Stefan Szuman tak tłumaczy wymienione określenia:
„Udostępnianie dzieła sztuki zakłada milcząco przebywanie w jego obecności
i pod jego wpływem przez czas wystarczający nie tylko do pobieżnego zapoznania
się z nim, lecz do poddania się jego działaniu.”
Aby uczeń dobrze się do konkursu przygotował, musi przebywać w otoczeniu
dzieł sztuki, by je zrozumieć, przeanalizować i zapamiętać.
„Uprzystępnianie sztuki polega na udzielaniu komuś, kto tego jeszcze nie bardzo
umie, skutecznej pomocy w odkrywaniu, poznawaniu i odczuwaniu estetycznych
cech i wartości utworów artystycznych. Uprzystępnianie powinno ułatwić
zrozumienie, uchwycenie i ujawnienie tego, co dla osób na sztukę wrażliwych i –rzec
można- w nią jeszcze „nie wtajemniczonych” jest nie dostrzegalne, nie wyczuwalne,
żadnych istotnych, estetycznych reakcji nie budzące.”
„Upowszechnianie sztuki polega na zbliżaniu jej szerokim masom społeczeństwa
zarówno przez udostępnianie licznych najlepszych dzieł sztuki wielu odbiorcom jak
też przez uczynienie ich przystępnymi, co powinno w rezultacie rozwinąć
umiłowanie sztuki, umiejętność radowania się nią, rozumienia jej oraz
zapotrzebowania na nią u coraz szerszej rzeszy odbiorców.”
-
Podsumowując rozważania na temat konkursów plastycznych:
opieszałe i niechętne dzieci, pod wpływem osiągnięć zmieniają
w aktywnych i pracowitych;
nagroda w konkursie pozwala dzieciom uwierzyć we własne możliwości
i przezwyciężyć własne kompleksy
wyzwala jeszcze większe pragnienie współzawodnictwa, a w nim pomysłowość
i wyobraźnię
zachęcone do pracy dzieci, przenoszą swój zapał w środowisko domowe, żyją nim
i w sposób bardzo ekspresyjny wciągają domowników w atmosferę konkursową
konkursy są formą sprawdzania umiejętności dzieci z zakresu plastyki.
Zdarza się niestety również tak, że wrażliwe dziecko, lub dziecko, które bardzo
mocno zaangażowało się w pracę konkursową i nie zostało w żaden sposób
nagrodzone – zniechęca się, popada w apatię lub ma poczucie krzywdy. Są to bardzo
przykre chwile. Nauczyciel musi wtedy dodać dziecku otuchy i , nie pozwolić na
to,
aby
brak
sukcesu
spowodował
niechęć
do
uczestniczenia
w podobnych konkursach, w przyszłości.
Trzeba tu wiele psychologicznych umiejętności, by w delikatny sposób utrzymać
w dziecku przekonanie o jego wartości, wiarę we własne siły i nie dopuścić do
zniechęcenia.
Uczniowie posiadają w sobie cechy charakteru dążące do współzawodnictwa.
Dzieci lubią rywalizację i bardzo mocno ją przeżywają. Idealną sytuacją byłoby
5
dążenie do wytworzenia takiej atmosfery, w której samo tylko realizowanie tematu
konkursowego byłoby dla dziecka dobrą zabawą bez względu na jego rezultat.
Jednakże psychika dziecka oczekuje nagrodzenia za trud pracy i często sam stopień
z plastyki nie jest wystarczający. Dziecko osiąga zadowolenie jeśli nagrodą jest
konkretny przedmiot, który można wziąć do ręki, pokazać kolegom, pochwalić się
nim.
Konkursy plastyczne nie są jedynymi formami upowszechniania plastyki,
jednakże ze względu na swoją popularność i dostępność, pełnią ważną role
w procesie dydaktyczno – wychowawczym.
Bibliografia
1 Hohensee - Ciszewska M. Podstawy wiedzy o sztukach plastycznych.
WSiP Warszawa 1976.
2 Huizinga J. Homo ludens – zabawa jako źródło kultury. Czytelnik 1985.
3 Popek S. Zdolności i uzdolnienia specjalne i ich wpływ na skuteczność
procesu nauczania młodzieży. UW Warszawa 1983.
4 Read H. Wychowanie przez sztukę. PAN 1976.
5 Szuman S. O sztuce i wychowaniu plastycznym. PZWS Warszawa 1969.
Anna Dykowska
6
7