(część opisowa ) plik PDF 430,4 kb - archiwum bip

1
OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE PODSTAWOWE
GMINY DRZEWICA
Opracowali:
mgr Jacek Pabijan
mgr Wojciech Zaczkiewicz
Warszawa, listopad 2009 r.
2
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP – str. 3-4
2. WYKAZ WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW ARCHIWALNYCH – str. 5
3. POŁOśENIE I UKSZTAŁTOWANIE TERENU – str. 5-7
4. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ – str. 7-11
5. WARUNKI GEOLOGICZNE STREFY PRZYPOWIERZCHNIOWEJ –
str. 11-15
6. SUROWCE MINERALNE – str. 15
7. WODY POWIERZCHNIOWE – str. 16-17
8. WODY PODZIEMNE - str. 18-21
9. WARUNKI WODNE STREFY PRZYPOWIERZCHNIOWEJ – str. 21-22
10. WARUNKI KLIMATYCZNE – str. 22-28
11. GLEBY – str. 28-30
12. SZATA ROŚLINNA I ŚWIAT ZWIERZĘCY – str. 30-44
13. PRAWNA OCHRONA ŚRODOWISKA – str. 44-50
14. OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO, JEGO ZAGROśEŃ I
MOśLIWOŚCI ICH ELIMINACJI – str. 50-55
15. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA – str. 56-59
16. WSTĘPNA
PROGNOZA
DALSZYCH
ZMIAN
ZACHODZĄCYCH
W
ŚRODOWISKU – str. 59-60
17. WALORYZACJA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA - str. 60-64
18. OCHRONA KRAJOBRAZU I ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO WRAZ
ZE
WSKAZANIAMI
DO
KONCEPCJI
PRZESTRZENNEGO GMINY – str. 65-67
19. WNIOSKI I ZALECENIA – str. 67-68
ROZWOJU FUNKCJONALNO-
3
1. WSTĘP
Opracowanie
ekofizjograficzne
podstawowe
w
skali
1:25 000
zostało
wykonane na potrzeby sporządzania zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków
Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Drzewica.
ZrównowaŜony rozwój i ochrona środowiska to jedne z podstawowych zasad,
które powinny być przestrzegane przy zagospodarowaniu gminy. Zasady te powinny
być realizowane między innymi poprzez:
a) zapewnienie warunków utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej
gospodarki zasobami środowiska,
b) zachowanie prawidłowych proporcji przy przeznaczaniu terenów na poszczególne
cele oraz przy określaniu zadań związanych z ich zagospodarowaniem,
pozwalające na zachowanie lub przywrócenie na nich równowagi przyrodniczej
i prawidłowych warunków Ŝycia.
WyŜej wymienione wymagania w stosunku do Studium, powinny być
określone na podstawie niniejszego opracowania ekofizjograficznego. Cel ten będzie
realizowany poprzez przeprowadzenie na obszarze Gminy Drzewica diagnozy stanu
i
funkcjonowania
poszczególnych
elementów
środowiska
przyrodniczego,
a w dalszej kolejności poprzez przedstawienie ogólnej oceny przydatności terenów
dla róŜnych sposobów zagospodarowania i ich roli w kształtowaniu struktury
funkcjonalno-przestrzennej gminy.
Obowiązek
prawny
sporządzenia
opracowania
ekofizjograficznego
na potrzeby studium oraz planów zagospodarowania przestrzennego wynika
z art. 72 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska
(Dz. U. z 2008r. Nr 25 poz. 150). Zakres opracowania określa Rozporządzenie
Ministra
Środowiska
z dnia
9
września
2002
r.
w
sprawie
opracowań
ekofizjograficznych (Dz. U. Nr 155 poz.1298).
Postępowanie metodyczne niniejszego opracowania zostało podzielone
na pięć etapów:
4
a. Prace kameralne polegające na przestudiowaniu dostępnych materiałów
archiwalnych.
b. Wizję w terenie, inwentaryzację przyrodniczą umoŜliwiającą weryfikację
uzyskanych wcześniej danych archiwalnych w zakresie aktualizacji stanu
poszczególnych
elementów
środowiska
przyrodniczego
oraz
sposobu
zagospodarowania.
c. Na podstawie dostępnych zdjęć lotniczych, aktualizację map topograficznych
w skali 1:25 000. Mapy te wykonane zostały w połowie lat 80-tych, konieczne
więc było ich uaktualnienie głównie w zakresie zasięgów terenów zabudowanych,
lasów oraz wód powierzchniowych.
d. Opracowanie tekstowe ujmujące diagnozę stanu i funkcjonowania elementów
środowiska
przyrodniczego,
zidentyfikowanych
w granicach opracowania,
w którym znalazła się ocena ogólna terenów dla róŜnych sposobów uŜytkowania;
e) Przedstawienie problematyki uwarunkowań ekofizjograficznych na 4 planszach
tematycznych wykonanych na kopii mapy topograficznej w skali 1:25 000:
-
warunków gruntowych,
-
warunków wodnych,
-
walorów i zagroŜeń środowiska przyrodniczego,
-
oceny warunków ekofizjograficznych,
2. WYKAZ WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW ARCHIWALNYCH
Przy sporządzaniu niniejszego opracowania wykorzystano informacje zawarte
w niŜej wymienionych dokumentach i materiałach archiwalnych:
1. Studium
Uwarunkowań
i
Kierunków
Zagospodarowania
Przestrzennego Gminy Drzewica (Biuro Planowania Województwa
Łódzkiego -2006 r.).
2. Informacja o stanie środowiska powiatu opoczyńskiego w roku 2007
(WIOŚ – 2008 r.).
3. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Opoczyńskiego na lata 2007-2013
(FWP – 2008 r.).
4. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego.
5
5. Opracowanie
ekofizjograficzne
do
Planu
Zagospodarowania
Województwa Łódzkiego (2002 r.).
6. Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 20082011 z perspektywą na lata 2012-2015.
7. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski (wraz z objaśnieniami) w skali
1:50 000 ark. Przysucha (J.Ziomek, PIG, 1992 r.).
8. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski (wraz z objaśnieniami)
w skali 1:50 000 ark. Opoczno (J.Ziomek, PIG, 1994 r.).
9. Mapa Hydrogeologiczna Polski (wraz z objaśnieniami) w skali 1:50 000
ark. Przysucha (E.Wróblewska, G.Herman, PIG, 1998 r.).
10. Mapa Hydrogeologiczna Polski (wraz z objaśnieniami) w skali 1:50 000
ark.
Opoczno
(R.Jaworski,
G.Herman,
PIG,
1998
r.)
wraz
z objaśnieniami ark. CzyŜewo(J. Bajoreki, PIG, 2004 r.).
11. Opracowanie ekofizjograficzne do m.p.z.p. gminy i miasta Drzewca dla
terenu wokół zalewu na rzece Drzewiczce (2004 r.).
12. Obszary chronione w Polsce (IOŚ, 2001 r).
13. Zespoły leśne Polski (J. M. Matuszkiewicz, PWN, 2005 r).
14. Publikowane w internecie materiały GUS.
W październiku 2009 r, na potrzeby niniejszego opracowania, przeprowadzono wizję
terenową.
3.
POŁOśENIE I UKSZTAŁTOWANIE TERENU
Gmina
Drzewica
połoŜona
jest
w
południowowo-wschodniej
części
województwa łódzkiego, w powiecie opoczyńskim. Zajmuje powierzchnię 11 819 ha,
w skład gminy wchodzi 17 sołectw oraz miasto Drzewca. Gminę zamieszkuje
(wg stanu na 30.06.2007 r.) 11 270 osób, 5 530 męŜczyzn i 5 740 kobiet.
Pod względem morfologicznym (według fizyczno - geograficznej regionalizacji
Polski) teren gminy i miasta Drzewicy połoŜony jest w południowej części Równiny
Radomskiej, stanowiącej mezoregion Wzniesień Południowo - Mazowieckich.
W
obszarze
gminy
istotną
rolę
odgrywają
funkcjonalno-przestrzenne tworzące jej system ekologiczny.
przyrodnicze
struktury
6
Do głównych obszarów (struktur) systemu ekologicznego gminy naleŜą:
a) Ekosystemy bagienne, łąkowe, polne i wodne doliny rzeki Drzewiczki wraz
z lasami połoŜonymi głownie w północnej części gminy – stanowiące
wieloprzestrzenny element systemu przyrodniczego o znaczeniu ponadlokalnym.
b) Pozostałe mniejsze tereny leśne oraz doliny cieków wodnych i obniŜeń
terenowych
jako
elementy
drobnoprzestrzenne
systemu
przyrodniczego
o znaczeniu lokalnym.
c) Elementy wspomagające i współdziałające w zakresie funkcjonowania systemu
ekologicznego gminy: zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne oraz zespoły zieleni
półnaturalnej.
W kształtowaniu morfologii gminy zasadniczą rolę odegrała rzeźbotwórcza
działalność lodowca i towarzyszących mu wód oraz erozja i akumulacja fluwialna,
a takŜe procesy eoliczne. Formy powstałe w wyniku bezpośredniej działalności
lodowca to gliniaste równiny płaskie i faliste oraz wzgórza spiętrzeń morenowych
i moren martwego lodu. Na odsłaniających się na powierzchni glinach i piaskach
występują niewielkie misy wytopiskowe. Zasięg lądolodu zlodowacenia Odry
wyznaczają wyraźnie formy czołowomorenowe w postaci kulminacji moren
czołowych oraz moren martwego lodu, a takŜe formy akumulacji wodnolodowcowej
reprezentowane przez pagórki kemowe i inne formy akumulacji szczelinowej.
Na obszarze gminy występują tarasy kemowe związane ze strefą marginalną
lądolodu zlodowacenia Odry.
Formy akumulacji szczelinowej tworzą na północ od Drzewicy wydłuŜone wały
zbudowane z piasków i Ŝwirów—ozy.
W północnej części obszaru arkusza, zbudowanej w większości z osadów
wodnolodowcowych, słabo zaznaczają się sandrowe stoŜki napływowe, zmienione
nieco przez procesy fluwialne, eoliczne i peryglacjalne.
Omawiany teren rozcinają doliny: Drzewiczki i Brzuśni. Ponadto istnieje tu sieć
drobnych
dolin
bocznych
oraz
suchych
lub
okresowo
czynnych
dolinek
denudacyjnych. Rzeki i doliny mają zróŜnicowany charakter. Drzewiczka płynie
miejscami po wychodniach jury środkowej i górnej, tworząc odcinek przełomowy
(koło Drzewicy w piaskowcach).
Brzuśnia, płynąc po wychodniach dolnej jury, tworzy ostro wciętą dolinę.
7
Cechą charakterystyczną obszaru jest stosunkowo niewielka ilość form i osadów
typu eolicznego, często silnie przemodelowanych, przechodzących w pola piasków
przewianych.
Miejscami rzeźba glacjalna urozmaicona jest wychodniami skał podłoŜa tworzącymi
charakterystyczne góry i pagórki — formy typu świadków, pozbawione płaszcza
osadów czwartorzędowych.
NajwyŜej połoŜony punkt gminy znajduje się na północ od miasta Drzewica –
Góra śurawia, miejscami ponad 208,00 m n.p.m. NajniŜszy punkt omawianego
terenu połoŜony jest na rzędnej około 151,00 m n.p.m. i znajduje się w dolinie rzeki
Drzewiczki.
Rzeźba
gminy
przekształcona
charakteryzuje
się
antropogenicznie,
duŜą
głównie
naturalnością,
w
tylko
rejonach
lokalnie
głównych
jest
ciągów
komunikacyjnych, na terenach zwartej zabudowy oraz w strefach eksploatacji
surowców mineralnych.
4. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ
Omawiany obszar połoŜony jest w północno-zachodniej części mezozoicznej
osłony Gór Świętokrzyskich.
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski obszar gminy Drzewica
obejmuje Wzgórza Opoczyńskie i Garb Gielniowski. Wymienione mezoregiony
naleŜą do makroregionu WyŜyny Środkowomałopolskiej.
Omawiany obszar leŜy na północ od Gór Świętokrzyskich i stanowi ich
przedgórze, tak zwany pas wzgórz i pagórków regionu koneckiego. Stanowił
on niegdyś wyŜynę płytową, którą w okresie późniejszym porozcinały liczne potoki
tworząc szereg płaskich wzgórz i pagórków o róŜnej wysokości i róŜnym przebiegu.
Z punktu widzenia tektoniki omawiany obszar znajduje się w obrębie antyklinorium
rawsko - gielniowskiego, w jego południowo - zachodniej części, w obrębie
zachodniego
skrzydła
antykliny
gielniowskiej.
Rejon
ten
zbudowany
jest
z mniejszych synklin i antyklin przeciętych licznymi uskokami, co stwarza obraz
skomplikowanej tektoniki blokowej.
Najstarszymi nawierconymi utworami są osady karbonu dolnego - wizenu.
W wyniku
waryscyjskich
ruchów
górotwórczych
obszar
ten
wynurzył
się,
8
a sedymentacja przybrała charakter kontynentalny. Utworzyły się piaskowce
szarogłazowe z wkładkami tufitów i przejawami mineralizacji. W permie dolnym
(pstrym piaskowcu) trwała nadal sedymentacja kontynentalna, intensywnie działały
procesy denudacyjne i wietrzeniowe.
Pod koniec permu dolnego i na początku cechsztynu wygasły ruchy
górotwórcze. Na obszary lądowe wkroczyło morze cechsztyńskie. W płytkim
zbiorniku osadziły się iłowce i mułowce, anhydryty, sole kamienne, dolomity
i czerwone iły solne. Ten cykl sedymentacyjny zamknęły serie terygeniczne powstałe
w lagunach.
W triasie dolnym osady gromadziły się w zbiorniku subkontynentalnym.
W górnym piętrze pstrego piaskowca – retu, nastąpiło rozszerzenie transgresji
morskiej. W zbiorniku tym powstały skały węglanowe reprezentowane przez
dolomity, margliste wapienie i wapienie, sporadycznie wytrącał się anhydryt.
W triasie środkowym (wapieniu muszlowym) trwała sedymentacja morska w facji
węglanowej. W kajprze dolnym wskutek ruchów epejrogenicznych zaczęły
dominować regresywne osady morskie, a nawet śródlądowe. Osadziły się na
przemian mułowce, iłowce i piaskowce. Utwory kajpru górnego powstały w płytkim
zbiorniku wodnym ze słabymi oznakami wpływów morza, przy jednoczesnym jego
wysładzaniu się. Intensywne zabarwienie pstre osadów świadczy o sedymentacji
śródlądowej w warunkach klimatu suchego i ciepłego. Z końcem górnego kajpru
zaznaczyły się ruchy starokimeryjskie, które spowodowały słabe sfałdowanie osadów
triasowych i starszych. Retyk był okresem tworzenia się lądu i intensywnej erozji.
Sedymentacja liasu odbywała się juŜ w środowisku zbiornika śródlądowego brakicznego. Nastąpiły zmiany klimatyczne, które zaznaczyły się zniknięciem barwy
czerwonej w osadach oraz duŜym rozwojem szaty roślinnej. Rozpoczynająca profil
jury dolnej (liasu) seria zagajska charakteryzuje się osadami pochodzenia lądowego:
ze strefy brzeŜnej lądu są to osady rzek roztokowych, natomiast ze strefy centralnej utwory
rzek
meandrujących,
jezior i bagien. Seria ta charakteryzuje
się
występowaniem zlepieńców kwarcowych, mułowców i iłowców ciemnoszarych
i oliwkowych z licznymi korzeniami roślin i przewarstwieniami węgla. U podstawy
profilu serii gromadzickiej pojawiały się ślady fauny morskiej dokumentujące
9
obecność ingresji. Sedymentacja tej serii przebiegała w środowiskach brzeŜnych
morza brakicznego, barierowo-lagunowych i deltowych.
Odmienny charakter miała sedymentacja serii zarzeckiej (rudonośnej).
Dominują w niej osady lagun i barier, delt oraz rzek. Poziomy rudne tworzyły się
w odciętych zatokach i lagunach o zabagnionych brzegach. Warstwy między
poziomami rudnymi są osadami barier, delt i rzek. Osady serii ostrowieckiej mają
charakter osadów śródlądowych z wkładkami świadczącymi o okresowych
połączeniach z morzem. Całą tę serię budują piaskowce barwy jasnoszarej. Utwory
serii gielniowskiej tworzyły się w morzu. W osadach tych licznie występuje morska
fauna małŜowa. W serii drzewickej zaznacza się zwiększony udział materiału
terygenicznego zdeponowanego w zbiorniku o charakterze limnicznym. Osady serii
ciechocińskiej tworzyły się w rozległym, płytkim zbiorniku sedymentacyjnym
o charakterze brakicznym. W strefach peryferycznych w osadach tej serii licznie
występują korzenie roślin. Osady serii borucickiej mają charakter lądowy.
PrzewaŜają osady piaszczyste średnio- i gruboziarniste.
Jura środkowa rozpoczęła się transgresją morską i reprezentowana jest przez
morskie piaski aalenu, bajosu, batonu i keloweju. Na początku aalenu panowała
sedymentacja
piaszczysta.
Wraz z
pogłębieniem
się
zbiornika
morskiego,
w środowisku redukcyjnym, powstały osady ilaste o barwach popielatoszarych
do czarnych. Pod koniec aalenu górnego powstały osady piaszczyste, które
dominowały w bajosie dolnym. W bajosie środkowym zbiornik pogłębił się i tworzyły
się w nim osady piaszczyste i ilaste z syderytami. W bajosie górnym zbiornik uległ
spłyceniu - w osadach pojawiła się fauna płytkowodna. W środkowej części zbiornika
osadziły się utwory piaszczyste z udziałem węglanów, a na jego peryferiach osady
gruboziarniste i zlepy muszlowe zsyderytyzowane. Na początku batonu miała
miejsce sedymentacja terygenicznego materiału klastycznego. Powstały takŜe osady
organodetrytyczne świadczące o płytkim, regionalnym charakterze zbiornika
sedymentacyjnego, a obecność oolitów i pizolitów dowodzi, Ŝe osady tworzyły się
w środowisku oksydacyjnym. Na przełomie keloweju i oksfordu nastąpiła rozległa
transgresja morska. W górnojurajskim zbiorniku morskim odbywała się sedymentacja
skał węglanowych. Pod koniec jury górnej zaznaczyła się stopniowa regresja
morska, a obszary wynurzone poddane zostały procesom denudacyjnym.
10
Na przełomie kredy i paleogenu w wyniku ruchów górotwórczych laramijskich
nastąpiło sfałdowanie i zdyslokowanie omawianego obszaru.
Podczas całego trzeciorzędu obszar arkusza był lądem. Tereny wyniesione
poddane zostały procesom denudacyjnym, które zniszczyły całkowicie pokrywę
osadów kredowych i wyŜsze ogniwa jury górnej (klimerydu i portlandu). Okres
trzeciorzędowy
zaznaczył
się
tworzeniem
powierzchni
zrównań
i
dolin
denudacyjnych. Rozwinęły się głębokie doliny rzeczne. Być moŜe, Ŝe z tego okresu
zachowały się miejscami zwietrzeliny, stwierdzone na obszarach sąsiednich arkuszy.
Zasadnicze zmiany klimatyczne zapowiadające epokę lodowcową dokonały się
w preglacjale. Utwory tego okresu stwierdzono w otworach wiertniczych. Rumosze
i zwietrzeliny ilasto-gliniaste powstały w okresie silnego regionalnego wietrzenia
chemicznego. Nie stwierdzono osadów zlodowaceń najstarszych, choć wykonane
badania petrograficzne osadów z sąsiednich obszarów wskazują na istnienie
materiału okruchowego, mogącego odpowiadać najstarszym zlodowaceniom.
Do najstarszych osadów plejstoceńskich naleŜą utwory interglacjału małopolskiego
występujące w obniŜeniach utworów jury środkowej i górnej.
W okresie zlodowaceń południowopolskich lądolód pokrył cały opisywany
obszar. Gliny zwałowe zlodowacenia Sanu zachowały się fragmentarycznie.
Taki stopień zachowania się tych osadów świadczy o intensywnych procesach
erozyjno-denudacyjnych, jakie miały miejsce w interglacjale wielkim. Rzeki
interglacjalne po rozcięciu osadów zlodowaceń południowopolskich wcięły się
w podłoŜe mezozoiczne. Głębokość tych dolin waha się od 20 do 40 m. Przyczyną
tak znacznego rozwoju procesów erozyjnych było zapewne wynoszenie tektoniczne
całej strefy antyklinorium pomorsko – kujawsko – świętokrzyskiego od momentu
zaniku
lądolodu
zlodowacenia
południowopolskiego
do
okresu
optimum
interglacjalnego. Efektem tych procesów niszczących są osady piaszczysto-Ŝwirowe
wypełniające w dolinie współczesnej Drzewiczki. Transgresja lądolodu zlodowacenia
Odry doprowadziła do zatamowania odpływu wód z dolin powstałych w interglacjale
wielkim,
co
spowodowało
zasypywanie
tych
form
piaskami
i
Ŝwirami
wodnolodowcowymi, a miejscami piaskami, mułkami i iłami zastoiskowymi.
Obecność lądolodu zlodowacenia Odry dokumentowana jest serią glin zwałowych
stwierdzonych na całym terenie.
11
Deglacjacja lądolodu zlodowacenia Odry przebiegała etapami, co znalazło
swój wyraz w układzie ciągów pagórków moren czołowych
znajdujących się na
zachód i północ od doliny Drzewiczki. U schyłku zlodowaceń środkowopolskich
nasiliły się procesy erozyjne, które osiągnęły maksimum rozwoju w interglacjale
eemskim. Doliny z tego okresu miały od 10 do 15 m głębokości, a ich dna
znajdowały się od 5 do 10 m poniŜej powierzchni współczesnego tarasu
zalewowego. Erozja eemska sprzyjała usuwaniu z dolin glin zwałowych zlodowaceń
środkowopolskich oraz doprowadziła do wcięcia się ówczesnych rzek w niŜej leŜące
osady. Zapełnianie tych dolin zostało zapoczątkowane w optimum klimatycznym
interglacjału
i
było
kontynuowane
w czasie
zlodowaceń
północnopolskich,
aŜ do utworzenia powierzchni tarasu nadzalewowego. Podczas zlodowaceń
północnopolskich
kontynuowana
była
akumulacja
w
dolinach
rzecznych,
a na wysoczyznach w warunkach klimatu peryglacjalnego rozwijały się procesy
wietrzenia mechanicznego. Z przełomu ostatniego okresu zimnego i holocenu
pochodzą osady eoliczne. Utwory eoliczne tego okresu są rozwinięte w formie
piasków eolicznych i wydm występujących pojedynczo lub w niewielkich zespołach.
Wydmy na opisywanym obszarze nie są zbyt rozpowszechnione. Ich występowanie
ograniczone jest do wycinków wschodniej części obszaru. Osady eoliczne powstały
zapewne z osadów rzecznych i wodnolodowcowych, występują jednakŜe na
osadach róŜnego wieku i róŜnej genezy.
W holocenie, w związku ze zmiennością warunków klimatycznych, w dolinach
występują na przemian procesy erozyjne i akumulacyjne. Rzeki holoceńskie
niszczyły takŜe utwory pochodzące ze zlodowaceń północnopolskich. Starorzecza
stały się obszarami gromadzenia się utworów organicznych, przewaŜnie namułów
torfiastych. Rzeczne procesy akumulacyjne doprowadziły do powstania osadów
o miąŜszości 2–5 m składających się z piasków róŜnoziarnistych, a niekiedy
i drobnych Ŝwirów. Osady te budują współczesne tarasy zalewowe.
12
5. WARUNKI GEOLOGICZNE STREFY PRZYPOWIERZCHNIOWEJ
Jura dolna
Synemur górny
Najstarsze osady odsłaniające się na powierzchni to piaskowce, iłowce,
mułowce z wkładkami syderytów i zlepieńce - seria ostrowiecka. Jest to seria
występująca w południowej części obszaru. Jej miąŜszość szacowana jest
na 80–100 m. W obszarze północnego obrzeŜenia Gór Świętokrzyskich osady serii
ostrowieckiej rozpoczyna kompleks piaskowców drobno- i średnoziarnistych
z toczeńcami ilastymi i kaolinowymi. WyŜej leŜy kompleks piaskowcowo-mułowcowy
oraz piaskowce drobno- i średnioziarniste z warstwami iłowców i iłołupków
z wkładkami syderytu. Nad tymi utworami stwierdzono warstwy piaskowców
kwarcowych gruboziarnistych ze szczątkami roślin, mułowców laminowanych bardzo
drobnoziarnistymi piaskowcami, iłowców warstwowanych, 20-centymetrową warstwę
syderytów ilastych zbitych, piaskowców kwarcowych z pelitem zwęglonej flory oraz
iłów szarozielonych i szaroczarnych. Utwory serii ostrowieckiej wykazują cechy
sedymentacji lądowej z okresowymi połączeniami z morzem. Osady stropu tej serii
zaliczane są do brakicznego środowiska sedymentacyjnego.
Pliensbach
Mułowce i piaskowce z wkładkami syderytów - seria gielniowska na
omawianym obszarze pojawiają się w południowej części obszaru, w okolicach
Krzczonowa. Tworzą one niewielki, odosobniony płat. Budują je piaskowce
drobno- i średnioziarniste. Przy powierzchni występuje rumosz piaskowców,
poniŜej - piaskowce cienkopłytkowe, spąg stanowią piaskowce gruboławicowe.
Ławice piaskowców są porozdzielane cienkimi warstewkami iłowców. Seria
gielniowska składa się z dwóch litologicznie róŜnych kompleksów: dolnego,
zbudowanego z drobno- i średnioziarnistych piaskowców z wkładkami iłowców
i mułowców, oraz górnego, mułowcowego, z wkładkami piaskowców i iłowców
z syderytami, sferosyderytami i poziomami fauny małŜowej. Z profili archiwalnych
otworów wiertniczych wynika, Ŝe miąŜszość serii gielniowskiej nie przekracza 40 m.
Piaskowce
i
mułowce
-
seria
drzewicka
występują
na
powierzchni
w południowo -wschodniej części terenu, na południe od Kolonii Brzustowiec i na
południe od Drzewicy. MiąŜszość tej serii określana jest na około 140 m.
13
W
składzie
litologicznym
serii
drzewickiej
dominują
piaskowce
bardzo
drobnoziarniste, spękane poziomo i pionowo (w strefie spękań są silnie zaŜelazione),
przewarstwione mułowcami białymi o warstewkach od kilku milimetrów do 5 cm
grubości. Charakterystyczna jest obecność detrytusu roślinnego i kanalików
robaków, a niekiedy wkładek węgla kamiennego. Fragmenty profilu serii drzewickiej
odsłaniają się w licznych kamieniołomach. Osady tej serii zaliczono do sedymentacji
śródlądowej, lokalnie brakicznej.
Toars
Iłowce, piaskowce i mułowce z syderytami - serii ciechocińskiej rozpoczynają
cykl sedymentacyjny górnego liasu. W obrębie serii ciechocińskiej wyróŜniono trzy
kompleksy: dolny - piaskowcowo-mułowcowo-ilasty, środkowy - piaskowcowomułowcowy
z
esteriami,
górny
-
piaskowcowo-mułowcowo-iłowcowy
z esteriami i wkładkami syderytów ilastych. Średnia miąŜszość serii wynosi
około 75 m. Utwory te tworzyły się w zbiornikach brakicznych uzyskujących
okresowo połączenie z płytkim morzem. Wychodnie tej serii występują w rejonie
Drzewicy, StrzyŜowa, Werówki, Kolonii Radzice i Giełzowa. Górny kompleks serii
ciechocińskiej moŜna obserwować w kamieniołomach połoŜonych na wysokich
skarpach po lewej i prawej stronie Jeziora Drzewickiego. W kamieniołomach tych
odsłaniają się piaskowce cienkopłytkowe barwy kremowej przeławicone cienkimi
warstewkami mułowców. PoniŜej tej warstwy występują piaskowce gruboławicowe
Ŝółte, przewarstwione mułowcami i iłowcami. W piaskowcach widoczna jest pionowa
oddzielność ciosowa i przesunięcia bloków w pionie.
Piaskowce, mułowce, piaski i iłowce - serii borucickiej kończą cykl sedymentacyjny
liasu. Seria borucicka zbudowana jest głównie z jasnoszarych piaskowców
drobno- i średnioziarnistych. MiąŜszość tych utworów oceniana jest na 120–145 m.
Seria ta tworzyła się w warunkach sedymentacji lądowej z wpływami morskimi,
o czym świadczą sporadycznie pojawiające się kanaliki robaków. Wychodnie serii
borucickiej występują w Trzebini i okolicach Świerczyna. W kamieniołomach
w Trzebini z tej serii eksploatuje się piaskowce jasnoszare dla potrzeb lokalnych.
Jura środkowa
Aalen i bajos
14
Piaskowce, iły, iłowce, łupki ilasto - piaszczyste, mułowce i syderyty. Wychodnie
tych utworów znajdują się w okolicach Idzikowic. NajniŜsze ogniwo kompleksu
aalenu i bajosu wykształcone jest jako piaskowce i łupki ilaste z pakietami
piaskowców. Granica stratygraficzna między liasem a aalenem jest trudna
do ustalenia, poniewaŜ piaskowce liasu przechodzą stopniowo w piaskowce aalenu.
Litologicznie cały profil osadów aalenu i bajosu moŜna podzielić na niŜej wymienione
kompleksy:
− najniŜszy kompleks o przypuszczalnej miąŜszości 38–40 m złoŜony jest
z piaskowców,
− wyŜej występuje kilkumetrowa (5–8 m) seria iłów i mułowców czarnych
ze Ŝwirkiem kwarcowym, w której występują rudy („ludwikowski poziom rud”);
− wyŜej znów pojawiają się drobnoziarniste kruche piaskowce,
− najwyŜsze ogniwo aalenu i bajosu stanowią łupki ilaste barwy czarnej, węgliste.
MiąŜszość
całego
kompleksu
utworów
aalenu
i
bajosu
terenie
nie
waha
się
w granicach 55 m.
Czwartorzęd
Osady
czwartorzędowe
na
omawianym
mają
duŜej
miąŜszości—przeciętnie osiąga ona kilka lub kilkanaście metrów i wzrasta
w kierunku północnym i północno-zachodnim. W kopalnych obniŜeniach dolinnych
osady czwartorzędowe mogą osiągać miąŜszość do około 50 m, a na kulminacjach
moren
czołowych—do
80
metrów.
Zaznacza
się
wyraźna
tendencja
do
wyrównywania powierzchni, gdyŜ w miejscach, gdzie pojawiają się wyniosłości
podłoŜa
jurajskiego,
obserwuje
się
nieznaczną
miąŜszość
utworów
czwartorzędowych bądź ich zupełny brak, natomiast w obniŜeniach podłoŜa grubość
tych utworów zwiększa się.
Plejstocen
Gliny
zwałowe
tworzą
zwarte
powierzchnie,
miejscami
porozcinane
wychodniami skał jury środkowej i górnej lub przykryte utworami młodszymi.
Maksymalna miąŜszość tych glin wynosi około 7 m, w części wschodniej zaś wzrasta
do ponad 20 m. Ze składu granulometrycznego tych glin wynika, Ŝe są to gliny
piaszczyste z duŜą zawartością frakcji pyłowej i iłowej. Cechuje je podobny
w całym profilu zespół minerałów cięŜkich: granat (44,6–25,6%), amfibol (38,6–ś,6%)
15
oraz niewielkie ilości epidotu, turmalinu i piroksenu. W spągu gliny są zuboŜałe
w piroksen, a wzbogacone w staurolit, cyrkon i rutyl. W profilu obserwuje się duŜe
zróŜnicowanie składu petrograficznego. Ku stropowi rośnie zawartość skał
krystalicznych oraz przewaga skał krystalicznych nad wapieniami paleozoicznymi,
w spągu zaś pojawia się duŜa ilość (do 16%) piaskowców lokalnych.
Piaski, miejscami piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe występują na znacznym
obszarze gminy, zajmując rozległe powierzchnie, zwłaszcza w północnej części.
Najczęściej leŜą one na glinach zwałowych zlodowacenia Odry lub na utworach
jurajskich. MiąŜszość tych osadów waha się od 5 m maksymalnie do 14 m. W części
północnej omawianego obszaru utwory te wykazują znaczne zróŜnicowanie składu
granulometrycznego - są to jasnoŜółte i jasnoszare piaski róŜnoziarniste ze Ŝwirami
oraz piaski gliniaste z soczewkami glin zwałowych.
Piaski, Ŝwiry i głazy moren czołowych i moren martwego lodu tworzą kulminacje
na ciągu moren na północ i północny zachód od doliny Drzewiczki. Formy
te wyznaczają zasięg lądolodu Odry w poszczególnych etapach. Miejscami
w formach tych, a szczególnie w ich kulminacjach występują nagromadzenia
utworów grubofrakcyjnych: piasków, Ŝwirów i głazów, świadczących o zmiennej
dynamice odpływu.
Piaski i piaski ze Ŝwirami ozów na obszarze arkusza stwierdzono
w północno-wschodniej części, w okolicach Domaszna. Tworzą one formy palczaste
z wyraźną osią dłuŜszą. Zbudowane są z piasków i Ŝwirów warstwowanych skośnie
i krzyŜowo, przewarstwionych piaskami, a niekiedy mułkami zapadającymi
ku centralnej części formy.
Piaski, mułki i Ŝwiry tarasów kemowych występują na północnym skraju
obszaru gminy. Wykształcone są one w postaci piasków średnio- i gruboziarnistych
z domieszką Ŝwirów oraz mułków.
Zlodowacenia północnopolskie
Piaski i piaski z mułkami, miejscami Ŝwiry rzeczne tarasów nadzalewowych
(2,0 – 8,0 m.n.p. rzeki). Są to warstwowane piaski róŜnoziarniste i Ŝwiry dobrze
przemyte, Ŝółte i jasnoszare, z wkładkami mułków. MiąŜszość tych utworów jest
zmienna: od 2 do 6 m, maksymalna do 10 m. Osady te występują na glinach
16
zwałowych
(okolice
Idzikowic
i
Giełzowa)
oraz
na
piaskach
i
Ŝwirach
wodnolodowcowych (okolice Drzewicy)
Czwartorzęd nierozdzielony
Piaski, piaski pylaste, pyły z wkładkami osadów organicznych. Osady
te wypełniają dna suchych dolin i leŜą głównie na piaskach i Ŝwirach
wodnolodowcowych. MiąŜszość tych osadów nie przekracza 2,5 metra. Grunty
te okresowo bywają nawodnione. NaleŜy traktować jako słabonośne, szczególnie
w sytuacji, gdy grunt jest nawodniony oraz ze względu na występowanie na nachylonych
stokach.
Piaski eoliczne oraz piaski eoliczne w wydmach. Piaski eoliczne na obszarze
gminy Drzewica tworzą rozległe pokrywy piasków przewianych głównie na piaskach
i Ŝwirach wodnolodowcowych i lodowcowych. W części na piaskach eolicznych
wykształciły się wydmy paraboliczne, którym towarzyszą drobne zagłębienia
deflacyjne, często wypełnione namułami torfiastymi o małej miąŜszości. W części
północo – zachodniej i północnej obszaru pola piasków przewianych urozmaicone są
formami wydmowymi niskimi, o dość nieregularnym kształcie.
Holocen
W dnach dolin występują piaski, miejscami piaski humusowe i Ŝwiry rzeczne
tarasów zalewowych 0,5 – 2,0 m n.p. rzeki oraz piaski rzeczne.
Boczne doliny są wycięte w glinach zwałowych i wypełniają je piaski
humusowe. W głównych dolinach występują starorzecza oraz stałe podmokłości
z namułami torfiastymi. W spągu tych osadów występują piaski rzeczne z domieszką
drobnego Ŝwiru. Namuły torfiaste wypełniają równieŜ zagłębienia bezodpływowe
i występują na obszarach wysoczyznowych i pośród form wydmowych.
6. SUROWCE MINERALNE
Na
terenie
gminy
nie
występują
udokumentowane
złoŜa
surowców
mineralnych.
7. WODY POWIERZCHNIOWE
Obszar gminy Drzewica mieści się w całości w obrębie zlewni trzeciego rzędu
rzeki Drzewiczki. Drzewiczka jest prawobrzeŜnym dopływem Pilicy o długości
17
91,17 km i powierzchni zlewni 1084,54 m2. Źródła jej znajdują się na Garbie
Gielniowskim koło Ruskiego Brodu na wysokości 248 m n.p.m. Rzeka na prawie
całej długości płynie naturalnym korytem, które meandruje, rozwidla się i odcina
starorzecza. WzdłuŜ jej biegu znajdują się łąki, stawy i kępy zarośli, a w dolnym
biegu - lasy. Najbardziej atrakcyjnym odcinkiem Drzewiczki, ze względu na obfitość
ryb i ich wielką róŜnorodność gatunkową, jest odcinek ujściowy za Odrzywołem
aŜ do Nowego Miasta (poza granicami woj. łódzkiego). Drzewiczka uchodzi do Pilicy
na terenie woj. mazowieckiego w km 79,41. Głównymi dopływami Drzewiczki są:
Młynkowska, Wąglanka i Brzuśnia.
W roku 2007 rzeka badana była w 2 nowych punktach pomiarowych: Opoczno (km
51,0) i Drzewica (km 28,2).
ppk Opoczno
Jakość wód Drzewiczki była zadowalająca – odpowiadała klasie III. Wskaźniki
mikrobiologiczne przekroczyły wartość graniczną IV klasy, ale nie spowodowało
to obniŜenia ostatecznej klasy jakości. Wartości wskaźników biogennych pozostały
w granicach wód klas I - II.
Punkt Opoczno zlokalizowany jest powyŜej zrzutu ścieków z oczyszczalni miejskiej
w Opocznie i ujścia duŜego dopływu – Wąglanki; w związku z tym nie ma istotnych
punktowych źródeł zanieczyszczeń. Zaznacza się w nim natomiast wpływ presji
obszarowej.
Ocena wód Drzewiczki w Opocznie, pod kątem bytowania ryb karpiowatych
w warunkach naturalnych wykazała ich nieprzydatność w tym zakresie z powodu
niedostatecznego natlenienia oraz wysokiej zawartości azotynów i fosforu ogólnego.
Nie stwierdzono przekroczeń Ŝadnego ze wskaźników eutrofizacji.
ppk Drzewica
Jakość wód Drzewiczki równieŜ odpowiadała klasie III, czyli była zadowalająca.
W porównaniu z punktem w Opocznie zaobserwowano jednak wzrost stęŜeń
niektórych wskaźników: azotu Kjeldahla, azotynów, BZT5 i ChZT-Cr. Ten ostatni
został zakwalifikowany do klasy IV.
Z punktowych źródeł zanieczyszczeń rzeki powyŜej omawianego punktu naleŜy
wymienić:
18
•
oczyszczalnię miejską w Opocznie – średnia ilość ścieków 5127 m3/dobę,
o ładunkach: BZT5 – 21,5 kg/dobę, ChZT – 199,98 kg/dobę, zawiesina –
36,9 kg/dobę,
•
·oczyszczalnię
w
Mroczkowie
Gościnnym
–
średnia
ilość
ścieków
70,8 m3/dobę, o ładunkach: BZT5 – 0,93 kg/dobę, ChZT – 3,18 kg/dobę,
zawiesina – 1,23 kg/dobę,
•
Zakład Przetwórstwa Owoców i Warzyw „Maratex” w Radzicach DuŜych –
średnia ilość ścieków 7 m3/dobę, o ładunkach: BZT5 – 0,22 kg/dobę,
ChZT – 0,86 kg/dobę, zawiesina – 0,14 kg/dobę (dane z 2006 roku),
•
Zakład „Gerlach” w Drzewicy – średnia ilość ścieków 12 m3/dobę, o ładunku
zawiesiny – 0,2 kg/dobę.
Wody w ppk Drzewica nie nadawały się do bytowania ryb z powodu słabego
natlenienia oraz wysokiego stęŜenia azotynów i fosforu ogólnego.
Nie wykryto natomiast oznak eutrofizacji wody i zanieczyszczenia związkami azotu
ze źródeł rolniczych.
Na zachód od miasta Drzewica znajduje się zbiornik wodny - Jezioro Drzewieckie
wybudowany w końcu XIX wieku dla celów energetycznych przez fabrykę „Gerlach”.
Po spiętrzeniu wód rzeki Drzewiczki do rzędnej 161,18 m n.p.m. utworzony został
zbiornik o powierzchni zalewu 83 ha, pojemności całkowitej 1 280 tys. m3 i średniej
głębokości 2,5 m. Wieloletnia eksploatacja spowodowała jego znaczne spłycenie
i wytworzenie namułów o kubaturze około 800 tys. m3, co sprawiło, Ŝe pojemność
zbiornika, a tym samym zdolność retencyjna została zmniejszona o ponad 60%.
Główne funkcje zbiornika to:
- Ochrona przeciwpowodziowa (redukcja fal powodziowych).
- Wyrównanie przepływów niskich poniŜej przekroju piętrzenia.
- Wykorzystanie energetyczne.
- Rekreacyjne i rybackie.
- Uprawianie sportów wodnych (w tym związanego ze zbiornikiem kajakarstwa
górskiego).
19
Rejony połoŜone w doliny rzeki Drzewicy znajdują się w strefie zagroŜenia
powodziowego (wielka woda o prawdopodobieństwie 1%). Zasięg zagroŜenia
powodziowego wskazano na mapie „Walorów i zagroŜeń”.
8. WODY PODZIEMNE
UŜytkowe piętra wodonośne
Obszar
gminy
środkowomałopolskiego
Drzewica
rejonu
obejmuje
fragment
hydrogeologicznego.
północnej
Poziomy
części
wodonośne
o znaczeniu uŜytkowym występują w utworach czwartorzędowych i mezozoicznych:
jury górnej, jury środkowej i jury dolnej.
Czwartorzędowe
piętro
wodonośne
posiada
stosunkowo
niewielkie
rozprzestrzenienie. Wody występują w osadach piaszczysto Ŝwirowych w dolinie
rzeki Drzewiczki Osady czwartorzędowe, leŜące na wodonośnych utworach
jurajskich, lokalnie stanowią podrzędny poziom uŜytkowy. Wodonośność piasków
i Ŝwirów uzaleŜniona jest od ich miąŜszości, która wynosi średnio od 5 m do 25 m.
Jurajskie piętro wodonośne zajmuje cały obszar gminy. UŜytkowe poziomy
wodonośne stanowią wapienie margliste jury górnej oraz piaskowcowo – iłowcowo –
mułowcowe serie jury środkowej i dolnej.
Ze względu na korzystne parametry hydrogeologiczne posiadają one rangę
głównych uŜytkowych poziomów wodonośnych. Poziom górnojurajski ma charakter
szczelinowy, a poziomy: środkowo - i dolnojurajski są porowo – szczelinowe.
Głębokość strefy aktywnej wymiany wód podziemnych oszacowano na 150 metrów.
Wydajności potencjalne studni głównie mieszczą się w przedziale 10 – 30 m3/h, tylko
lokalnie w okolicach Drzewicy osiągają 30 - 50 m3/h, a nawet powyŜej 120 m3/h.
Zasilanie
warstw
wodonośnych
odbywa
się
przez
infiltrację
opadów
atmosferycznych. Jest ono bezpośrednie na wychodniach lub pośrednie przez
nadkład osadów czwartorzędowych. Odpływ wód podziemnych odbywa się
generalnie do rzeki Drzewiczki. NajniŜsze rzędne zwierciadła wód podziemnych
zanotowano we wschodniej części gminy (150 m n.p.m.), zaś najwyŜsze w części
południowej (200 m n.p.m.).
Na terenie gminy Drzewica wydzielono siedem jednostek hydrogeologicznych:
20
Jednostka nr 1 – obejmuje główny środkowojurajski uŜytkowy poziom
wodonośny (serie piaskowców, iłowców i mułowców)w zachodniej części terenu.
W granicach tej jednostki poziom wodonośny jest słabo izolowany. Głębokość
do zwierciadła wody wynosi od 15 do 50 metrów. Wydajności potencjalne studni
wynoszą 10 – 30 m3/h. Moduł zasobów odnawialnych wynosi 361 m3/24h/km2,
a dyspozycyjnych 190 m3/24h/km2.
Jednostka nr 2 – obejmuje główny dolnojurajski uŜytkowy poziom wodonośny
(piaskowce z przeławiceniami mułowców i iłowców oraz z wkładkami syderytów)
w zachodniej części terenu gminy. Głębokość do zwierciadła wody waha się
od 15 do 50 metrów. W obrębie jednostki poziom dolnojurajski jest częściowo
izolowany. Wydajności potencjalne studni mieszczą się w przedziale 10 – 30 m3/h.
Moduł
zasobów
odnawialnych
wynosi
361
m3/24h/km2,
a
dyspozycyjnych
190 m3/24h/km2.
Jednostka nr 3 – umiejscowiona została w dolinie Drzewiczki. W jej obrębie
główny, dolnojurajski poziom wodonośny jest połączony z podrzędnym poziomem
czwartorzędowym. MiąŜszość wodonośnych osadów czwartorzędowych wynosi
około 20 metrów, miąŜszość głównego poziomu dolnojurajskiego przekracza
40 metrów. Wydajności potencjalne studni wynoszą najczęściej 10 – 30 m3/h, a tylko
sporadycznie przekraczają 120 m3/h. UŜytkownikiem tego poziomu wodonośnego
jest ujęcie komunalne dla Drzewicy. Moduł zasobów odnawialnych wynosi
361 m3/24h/km2, a dyspozycyjnych 190 m3/24h/km2.
Jednostka nr 4 - obejmuje główny dolnojurajski uŜytkowy poziom wodonośny
(piaskowce z przeławiceniami mułowców i iłowców oraz z wkładkami syderytów)
w północnej części terenu gminy. Głębokość do zwierciadła wody waha się
od 15 do 50 metrów. W obrębie jednostki poziom dolnojurajski jest częściowo
izolowany. Wydajności potencjalne studni mieszczą się w przedziale 10 – 30 m3/h.
Moduł
zasobów
odnawialnych
wynosi
361
m3/24h/km2,
a
dyspozycyjnych
190 m3/24h/km2.
Jednostka nr 5 – występuje w północno – wschodniej części terenu. Główny
poziom wodonośny występuje tu w piaskowcach jury środkowej. W obrębie jednostki
poziom wodonośny jest częściowo izolowany. Poziom ten nie jest ujęty otworami
21
studziennymi. Wodonośność tego poziomu oceniono na 10 – 30 m3/h. Moduł
zasobów odnawialnych wynosi 361 m3/24h/km2, a dyspozycyjnych 190 m3/24h/km2.
Jednostka nr 6 – obejmuje środkowojurajski uŜytkowy poziom wodonośny
(piaskowce i mułowce) występujący w północno – wschodniej części gminy.
Kompleks ten tworzy zbiornik szczelinowo – porowy. Zwierciadło wody ma często
charakter naporowy i występuje na głębokości od 13 do 44 m. Wydajności
potencjalne studni mieszczą się w przedziale 10 – 30 m3/h. Moduł zasobów
odnawialnych wynosi 353 m3/24h/km2, a dyspozycyjnych 215 m3/24h/km2.
Jednostka nr 7 - obejmuje główny dolnojurajski uŜytkowy poziom wodonośny
(piaskowce z przeławiceniami mułowców i iłowców oraz z wkładkami syderytów)
w środkowej i południowej części terenu gminy. Głębokość do zwierciadła wody
waha się od 15 do 50 m, lokalnie od 5 do 15 m. W obrębie jednostki poziom
dolnojurajski jest częściowo izolowany. Wydajności potencjalne studni mieszczą się
głównie w przedziale 10 – 30 m3/h, natomiast w okolicach Drzewicy osiągają 30 – 50
m3/h, a nawet przekraczają 120 m3/h. Moduł zasobów odnawialnych wynosi
361 m3/24h/km2, a dyspozycyjnych 190 m3/24h/km2.
Jakość wód podziemnych
Jakość wód podziemnych poziomu środkowojurajskiego jest dobra, a wartości
niektórych elementów fizykochemicznych są podwyŜszone w wyniku naturalnych
procesów zachodzących w wodach podziemnych, a nie w wyniku działalności
człowieka lub wpływ ten jest bardzo słaby (klasa II).
Poziom dolnojurajski posiada głównie wodę zadowalającej jakości, gdzie wartości
elementów fizykochemicznych są podwyŜszone w wyniku naturalnych procesów
zachodzących w wodach podziemnych (podwyŜszona zawartość Ŝelaza w wyniku
obecności wkładek syderytu) lub w wyniku działalności człowieka (klasa III). Wyjątek
stanowi rejon w południowo – wschodniej części gminy z dobrą jakością wody (klasa
II).
ZagroŜenie i ochrona wód podziemnych
Wody podziemne występujących w granicach gminy poziomów wodonośnych są
w róŜnym stopniu zagroŜone zanieczyszczeniem. Potencjalne zanieczyszczeń wód
powierzchniowych i podziemnych stanowią:
− zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych,
22
− punkty dystrybucji paliw płynnych,
− zakłady przemysłowe,
− komunalne i „dzikie” wysypiska śmieci.
Do czynników mających duŜy wpływ na stopień zagroŜenia i potrzebę ich
ochrony naleŜy równieŜ słaba izolacja głównych poziomów wodonośnych i liczne
wychodnie warstw wodonośnych oraz zmienność wykształcenia litologicznego skał
jurajskich.
Wysoki stopień zagroŜenia występuje w południowej i środkowej części gminy.
Występują tu na powierzchni wychodnie wodonośnych skał jurajskich. Główne
poziomy wodonośne nie posiadają odpowiedniej izolacji i występują tam liczne
ogniska zanieczyszczeń. Na pozostałej części terenu gminy, ze względu na słabą
izolację poziomów wodonośnych przez nadległe osady czwartorzędowe, występuje
niski stopień zagroŜenia.
9. WARUNKI WODNE W STREFIE PRZYPOWIERZCHNIOWEJ
Na terenie gminy Drzewica moŜna wyróŜnić kilka rejonów o zróŜnicowanych
warunkach występowania wód w strefie przypowierzchniowej. WzdłuŜ dolin
rzecznych
Drzewicy
i
Brzuśni,
w
przepuszczalnych
utworach
aluwialnych
i wodnolodowcowych, występuje jeden ciągły poziom wód gruntowych.
W rejonach dolin, zagłębień i obniŜeń wody gruntowe zalegają na głębokości
0-1 m p.p.t. Występują tu podmokłości i zatorfienia, w okresach wiosennych
roztopów jak równieŜ wzmoŜonych opadów często zdarza się, Ŝe zwierciadło
utrzymuje się na powierzchni terenu.
Obszar zalegania wód gruntowych na głębokości 1 -2 m p.p.t. obejmuje tereny
przyległe do dolin cieków powierzchniowych. Na terenach połoŜonych w większej
odległości od dolin i obniŜeń, swobodne zwierciadło wód gruntowych zalega
na głębokości przekraczającej 2,0 m p.p.t. i nie stanowi istotnego utrudnienia przy
lokalizacji nowej zabudowy (przy prowadzeniu robót fundamentowych czy wykopów
pod infrastrukturę techniczną).
Wody gruntowe tego rejonu są zasilane głównie poprzez drenaŜ wód
rzecznych i infiltrację opadów atmosferycznych, charakteryzują się duŜą amplitudą
wahań, miejscami dochodzącą do 1,0 m. Wody te z uwagi na płytkie połoŜenie i bark
23
izolacji są bardzo naraŜone na degradację. Największe zagroŜenie dla tego poziomu
stanowią tereny przemysłowe, tereny zurbanizowane oraz te o nieuregulowanej
gospodarce ściekowej, na których stosuje się szamba. Ścieki przemysłowe i bytowe
związane bezpośrednio z Ŝyciem człowieka charakteryzują się podwyŜszoną
mętnością, barwą, odczynem zasadowym, utlenialnością oraz wykazują znaczną
zawartość chlorków, siarczanów, azotu organicznego i amonowego, zawiesin.
Detergenty zawarte w ściekach przemysłowych i bytowych wykazują duŜą
odporność na rozkład biologiczny. Na wody podziemne szczególnie niekorzystnie
wpływają tak zwane detergenty twarde, to jest trudnorozkładalne w procesach
samooczyszczania.
Zakładając, Ŝe procesy mineralizacji ścieków przebiegają w atmosferze
niedostatku tlenu, naleŜy liczyć się, Ŝe do wód podziemnych (w przypadku
nieszczelności zbiorników czy przewodów) mogą przenikać białka, tłuszcze,
węglowodany, azotyny, kwasy organiczne, aldehydy, siarczany, fosforany, amoniak
oraz szereg kationów. Nieszczelne szamba i przewody mogą być równieŜ ogniskiem
zanieczyszczenia
bakteriologicznego
wód
podziemnych.
Przenikanie
i rozprzestrzenianie się w wodach podziemnych zanieczyszczeń bakteriologicznych
jest uzaleŜnione od właściwości utworów przez, które przesącza się woda. Bakterie
przedostające się do wód z reguły mogą w tym środowisku przeŜyć jakiś czas
i przemieszczać się wraz z wodami podziemnymi. Z uwagi na panujące w strefie
przypowierzchniowej warunki hydrodynamiczne (niewielkie spadki hydrauliczne,
a co za tym idzie niewielkie prędkości przepływu wód), ewentualne źródła skaŜeń
bakteriologicznych nie będą tutaj miały duŜego zasięgu, lecz na małym obszarze
mogą wystąpić z duŜą intensywnością stanowiąc istotne zagroŜenie dla ludzi.
Drugim czynnikiem powodującym degradację płytkich wód przypowierzchniowych
jest rolnictwo i sadownictwo. Stosowanie z duŜą intensywnością nawozów
sztucznych i środków ochrony roślin w strefach, w których zalegają nieizolowane
wody na małej głębokości prowadzi do ich degradacji.
Na znacznej powierzchni omawianego terenu panują zdecydowanie inne
warunki hydrogeologiczne – brak jest tu jednego ciągłego poziomu wód
przypowierzchniowych. Uwarunkowane jest to oczywiście budową geologiczną tego
rejonu. Występują tu zwarte powierzchnie glin zwałowych. Są to praktycznie tereny
24
bezwodne w strefie przypowierzchniowej. Wody gruntowe mogą pojawiać się płytko
tylko
w
rejonach
występowania
soczew
osadów
przepuszczalnych
i w spiaszczonych, stropowych partiach glin, przy czym są to poziomy bardzo mało
zasobne bez znaczenia gospodarczego.
W obrębie zwartych wychodni glin zwałowych, znajdują się stosunkowo duŜe
obszary, na których od powierzchni zalegają osady przepuszczalne o małej
miąŜszości.
Występują
w
nich
lokalne
poziomy
wodonośne
o
małym
rozprzestrzenieniu i niewielkiej zasobności. Głębokość ich zalegania uwarunkowana
jest
przede
wszystkim
połoŜeniem
spągu
słaboprzepuszczalnych
utworów
podścielających jak równieŜ intensywnością zasilania przez opady atmosferyczne.
Poziomy te w okresach suchych mogą zanikać.
10. WARUNKI KLIMATYCZNE
Według podziału Polski na regiony klimatyczne obszar opracowania leŜy w strefie
Regionu Mazowiecko – Podlaskiego z zaznaczającymi się wpływami klimatu
zarówno kontynentalnego, jak i oceanicznego.
Ogólna charakterystyka warunków meteorologicznych tego regionu przedstawia
sięnastępująco:
- średnie temperatury stycznia wynoszą 2,8 ºC, lipca 18,0 ºC;
- zima trwa średnio 92 dni, a lato 97;
- suma opadów w ciągu roku nieznacznie przekracza 600 mm;
- dni pogodnych w ciągu roku jest średnio 55, a pochmurnych 112;
- pokrywa śnieŜna występuje przez około 70 dni w roku.
Topoklimat
Podstawowe znaczenie dla kształtowania się warunków topoklimatycznych,
ma wymiana energii zachodząca na powierzchni granicznej między atmosferą,
a
podłoŜem.
ZróŜnicowanie
topoklimatyczne
terenu
objawia
się
najsilniej
w warunkach pogody radiacyjnej- bezchmurnej lub z małym zachmurzeniem
i bezwietrznej.
25
Wartości składowych bilansu cieplnego, a co za tym idzie róŜnorodność
warunków
topoklimatycznych
zaleŜą
od:
rzeźby
terenu,
rodzaju
podłoŜa,
jego pokrycia i uwilgotnienia, odsłonięcia horyzontu, itd. Czynniki wymienione na
pierwszym miejscu odgrywają najistotniejszą rolę spośród cech charakterystycznych
podłoŜa, prowadzą do wyodrębnienia typów klimatów- form wypukłych, płaskich
i wklęsłych. Znaczny udział w modyfikacji naturalnych warunków klimatycznych
obszaru
ma
wprowadzenie
nań
zabudowy
oraz
rodzaj
zagospodarowania
przestrzeni. TakŜe dominującą funkcję w kształtowaniu klimatu przejmują duŜe
powierzchnie leśne.
Na omawianym terenie warunki topoklimatyczne są kształtowane głównie
przez czynniki:
występowanie stosunkowo gęstej sieci dolin cieków powierzchniowych,
znacząca przewaga spływu powierzchniowego nad retencją gruntową
(duŜy
udział
w
strefie
przypowierzchniowej
osadów
słaboprzepuszczalnych),
obecność zwartych kompleksów leśnych,
duŜy udział terenów niezabudowanych, otwartych,
znaczne urozmaicenie rzeźby terenu,
Topoklimaty płaskich terenów otwartych
Tereny otwarte, zajmują stosunkowo duŜe obszary w gminie. Obejmują
głównie grunty orne i nieuŜytki. Charakteryzują się one umiarkowanymi warunkami
termiczno-wilgotnościowym, zaleŜnymi od ekspozycji i pokrycia terenu. Większe
predyspozycje do tworzenia się zimnego powietrza mają tereny bardziej
wilgotne - zbudowane z glin. Zaznacza się równieŜ zróŜnicowanie termiczne
wynikające
z róŜnic nasłonecznienia związanych z ukształtowaniem terenu.
Są to obszary umiarkowanie ciepłe i wilgotne. Mają one tendencje
do przegrzewania powierzchni czynnej w czasie pogody słonecznej, co sprzyja
lokalnej konwekcji. W lokalnych obniŜeniach panują warunki do tworzenia się
krótkotrwałego zalegania w nocy zimnego powietrza i przymrozków natury
radiacyjnej i radiacyjno-adwekcyjnej. Mogą tu występować duŜe wahania dobowe
temperatur i wilgotności powietrza. Warunki nawietrzania są raczej dobre.
26
W obrębie topoklimatów terenów otwartych moŜna wyróŜnić jako specyficzny
- mikroklimat obrzeŜy lasów (strefy ekotonu). Tereny bezpośrednio przylegające
do obszarów leśnych cechują się ograniczonym dopływem promieniowania
słonecznego, większą zacisznością, częstym występowaniem rosy i mgły po stronie
zawietrznej lasu, podwyŜszoną wilgotnością powietrza o ok. 20 - 30% i obniŜoną
temperaturą średnio o 1 – 1,5
0
C. Ściana lasu jako przeszkoda dla wiatrów
deszczonośnych moŜe otrzymywać zwiększoną ilość opadów.
Tereny przyleśne mają korzystne warunki bioklimatyczne i zdrowotne.
W cieniu wiatrowym powietrze jest najbogatsze w aerozole a najuboŜsze
w aeroplankton. Maksymalny zasięg oddziaływania lasu sięga do pięćdziesięciu
krotności wysokości drzew (500 - 1000 m). WyraŜa się w ograniczeniu prędkości
wiatru i parowania potencjalnego oraz obecności fitoaerozoli leczniczych.
Topoklimat form dolinnych i obniŜeń
Dna dolin cechują się przeciętnymi warunkami solarnymi i najmniej
korzystnymi warunkami termicznymi. Są to obszary o wysokim poziomie wód
gruntowych, miejscami podmokłe, w znacznej części porośnięte roślinnością łąkową,
zaroślami i często wilgotnymi lasami. Stanowią duŜą powierzchnię parującą w dzień.
Przy dobrym nawietrzaniu dolin rzecznych stwarza to niekorzystne warunki
termiczne. Obszary te są „chłodniejsze”, w okresie wegetacyjnym występują wyŜsze
minima dobowe temperatury. Tereny te są najbardziej naraŜone na występowanie
przymrozków i tworzenie się zastoisk zimnego powietrza. Wilgotność powietrza jest
dość znaczna. Nocne spadki temperatury i towarzyszący im wzrost wilgotności
sprzyjają częstemu powstawaniu mgieł radiacyjnych.
Topoklimat obszarów zalesionych
Lasy kształtują warunki klimatyczne i regulują bilans wodny. Zwarta
powierzchnia leśna powoduje łagodzenie dobowych i rocznych ekstremów
temperatury powietrza. Wilgotność powietrza jest na ogół wyŜsza, szczególnie
w drzewostanie iglastym. Spada prędkość wiatrów. WzmoŜona konwekcja nad
powierzchnią czynną lasu wpływa na wzrost opadów atmosferycznych.
Największe wartości bioklimatyczne mają dojrzałe drzewostany sosnowe
i dębowe oraz stare drągowiny na suchych siedliskach. W drzewostanach młodych,
27
o duŜej zwartości, duŜe obciąŜenie dla organizmu stanowią upalne, bezwietrzne dni,
stany przegrzania.
Wielkoprzestrzenne zbiorowiska leśne są cennymi obszarami zasilania
i regeneracji powietrza.
Topoklimat w strefach koncentracji zabudowy
Kształtuje
się
w
wyniku
oddziaływania
czynników
urbanizacyjnych.
Modyfikująco wpływa: intensywna emisja zanieczyszczeń do atmosfery, emisja
ciepła odpadowego lub traconego w procesach technologicznych i grzewczych,
zakłócenie naturalnej równowagi termiczno-wilgotnościowej i radiacyjnej na skutek
duŜego udziału sztucznego podłoŜa i małej ilości zieleni, osłabienie wymiany
powietrza przy zwartej zabudowie i zwiększonym tarciu zróŜnicowanego podłoŜa.
MoŜna stwierdzić, Ŝe rodzaj zabudowy decyduje o przeciętnych wartościach
promieniowania
bezpośredniego
i
korzystnymi
warunkami
termiczno-
wilgotnościowymi. W ciągu doby i w okresie zimy występują wyŜsze temperatury
minimalne niŜ na obszarze otwartym. Zabudowa sprzyja rozwojowi lokalnej wymiany
pionowej i poziomej powietrza, szczególnie w nocy, zmniejsza niebezpieczeństwo
występowania
optymalizuje
lokalnych
warunki
przymrozków
wilgotnościowe
i
radiacyjnych.
zmniejsza
Zieleń
przydomowa
moŜliwość
występowania
niekorzystnych stanów przegrzania organizmu w lecie.
Stan czystości powietrza atmosferycznego i zagroŜenie hałasem
Według danych uzyskanych przez WIOŚ na drodze ankietyzacji zakładów
i analizy informacji przesyłanych przez podmioty gospodarcze do Urzędu
Marszałkowskiego, w roku 2007 z terenu powiatu opoczyńskiego zostało
wyemitowane do powietrza w sposób zorganizowany:
- ok. 390 Mg dwutlenku siarki,
- ok. 306 Mg dwutlenku azotu,
- ok. 411 Mg tlenku węgla,
- ok. 542 Mg pyłu zawieszonego.
28
MVVS EPS Polska Kotłownia w Drzewicy została zaliczona do głównych źródeł
zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu opoczyńskiego. W roku 2007 obiekt
ten wyemitował:
- 8,1 Mg pyłu zawieszonego,
- 34,5 Mg SO2,
- 13,5 Mg NO2,
- 33,7 CO.
Cały powiat opoczyński z uwagi na emisję pyłu zawieszonego zaliczony został
do strefy „C”, w której notuje się zanieczyszczenia powyŜej wartości dopuszczalnej
powiększonej o margines tolerancji i z tego względu konieczne jest opracowanie
programu ochrony powietrza. Pod względem emisji pozostałych zanieczyszczeń
powiat został zaliczony do strefy „A” – emisje zanieczyszczeń nie przekraczają
wartości dopuszczalnych.
Na terenie gminy występują równieŜ zanieczyszczenia liniowe – komunikacyjne
pochodzące z głównych dróg .
Na omawianym obszarze nie prowadzono badań stanu higieny atmosfery
w rejonach przyległych do głównych ciągów komunikacyjnych. Drogi o duŜym
natęŜeniu ruchu pojazdów samochodowych (w tym samochodów cięŜkich) stanowią
istotne zagroŜenie dla zdrowia osób mieszkających w strefie ich potencjalnego,
uciąŜliwego oddziaływania. Pojazdy samochodowe są największym źródłem
skaŜenia środowiska, obciąŜając go blisko 15 000 związków chemicznych.
Środki transportu drogowego odpowiedzialne są za emisję:
63% tlenków azotu,
blisko 50% substancji chemicznych pochodzenia organicznego,
około 80% tlenku węgla,
10-25% pyłów zawieszonych w powietrzu,
6.5% dwutlenku siarki.
Europejska Agencja ds. Ochrony Środowiska stwierdza, Ŝe samochody
odpowiadają za 10-25% europejskiej emisji pyłów, ale ich wkład w zanieczyszczenie
powietrza na poziomie gruntu jest największy, co wynika ze zjawiska wtórnego
pylenia przez koła samochodów. Dodatkowo pojazdy samochodowe są największym
emitorem toksycznych związków chemicznych, takich jak: 1,3-butadien, benzen
29
i liczne karcenogeny związane z pyłami. W miejscach o szczególnie wysokim
poziomie ryzyka, gdzie zanieczyszczenie powietrza jest wyjątkowo wysokie (tereny
przyległe do ruchliwych dróg, duŜe parkingi samochodowe, rejony węzłów
komunikacyjnych i okolice stacji benzynowych), poziom zanieczyszczenia powietrza
moŜe być od 4 do 40-krotnie wyŜszy od dopuszczalnych norm.
Wydaje się, Ŝe jedynym moŜliwym działaniem prowadzącym do poprawy
stanu higieny atmosfery w rejonie głównych ciągów komunikacyjnych, na terenie
gminy Drzewica jest zachowanie i uzupełnienie pasów zieleni izolacyjnej.
W doborze drzew i krzewów, tworzących strefy izolacyjne naleŜy kierować się
zasadą zgodności wprowadzanych gatunków z uwarunkowaniami krajobrazowymi,
siedliskowymi i ich odpornością na podwyŜszone stęŜenie zanieczyszczeń
np. tlenków azotu (do takich gatunków moŜna zaliczyć buk zwyczajny, daglezję
zieloną, dąb szypułkowy, grab zwyczajny, klon, jawor, modrzew, olchę).
W strefach potencjalnego uciąŜliwego oddziaływania ciągów komunikacyjnych
naleŜy wykluczyć uprawę roślin sadowniczych i ogrodniczych oraz lokalizację nowej
zabudowy związanej ze stałym lub długotrwałym pobytem ludzi.
Na terenie gminy Drzewica brak jest istotnych punktowych źródeł emisji
hałasu.
W rejonie obiektów produkcyjno-usługowych oraz magazynowo-składowych
okresowo jakość klimatu akustycznego moŜe pogarszać się lecz nie dochodzi tam
do przekroczenia dopuszczalnych norm.
Największym zagroŜeniem jest hałas komunikacyjny, dotyczy to głównych
dróg oraz linii kolejowej. Badania ich uciąŜliwego oddziaływania w zakresie emisji
hałasu nie były prowadzone, choć niewątpliwie są to obiekty o znacznej uciąŜliwości
dla sąsiadujących z nimi terenów zabudowy mieszkaniowej.
Ograniczenie
emisji
hałasu
moŜe
nastąpić
poprzez
między
innymi
modernizację stanu nawierzchni drogi.
W przypadku podjęcia działań modernizacyjnych naleŜy zwrócić szczególną
uwagę na dobór nawierzchni właściwej dla rzeczywistej prędkości pojazdów.
Asfalty porowate zmniejszają emisję hałasu dopiero przy prędkościach znacznie
większych od 70 km/h, zaś tzw. „ciche asfalty” (nawierzchnia, która obniŜa emisję
hałasu o około 5 dB przy małej prędkości pojazdów, v < 70 km/h) mogą być
30
stosowane w strefach zabudowanych. Zastosowanie cichych nawierzchni drogowych
poprawi warunki akustyczne w środowisku zewnętrznym o około 5 dB. Nie zapewni
to jednak warunków komfortu akustycznego w tych punktach, w których poziom
dźwięku przed zastosowaniem działań ochronnych jest większy niŜ 60 dB w porze
dziennej i 50 dB w porze nocnej. Zjawisko to dotyczy stref bezpośrednio przyległych
do dróg. W takim przypadku skuteczną metodą redukcji hałasu jest wymiana okien
na dźwiękoizolacyjne, które zapewnią, warunki komfortu akustycznego wewnątrz
pomieszczeń
zamkniętych oraz
wprowadzenie szpalerów zieleni izolacyjnej
(podobnie jak w przypadku emisji zanieczyszczeń).
Środkami ochronnymi przed hałasem drogowym są równieŜ tzw. metody
zmniejszenia hałasu „u źródła” (zmiana konstrukcji pojazdów, zmiany organizacji
ruchu). DuŜe potencjalne moŜliwości obniŜenia poziomów hałasu drogowego
na wybranych odcinkach dróg mogą przynosić zmiany organizacji ruchu, polegające
głównie na: ograniczeniu prędkości ruchu, ograniczeniu ruchu w wybranych
okresach czasu, zakazie ruchu dla pojazdów cięŜkich.
RównieŜ transport kolejowy jest źródłem emisji hałasu na poziomie znacznie
przekraczającym wartości normatywne zarówno w porze nocnej, jak i dziennej.
Zasięg ponadnormatywnych wartości obejmuje tereny wokół linii kolejowej do około
100 m.
Do chwili obecnej pomimo niewątpliwych uciąŜliwości, jakie wywołuje hałas
pochodzący od trakcji kolejowych nie prowadzono specjalnych badań dotyczących
tego problemu.
11. GLEBY
Typy gleb i ich wartość uŜytkowa są bardzo ściśle związane z rodzajem
podłoŜa z którego zostały wytworzone oraz panującymi stosunkami wodnymi.
Gmina Drzewica charakteryzuje się małym udziałem gleb o wysokiej
przydatności dla celów rolniczych.
. Gleby zaliczane do III klasy bonitacyjnej, stanowią zaledwie niecałe 5,8%
uŜytków rolnych. Obok nich występują gleby IV klasy bonitacyjnej, charakteryzujące
się takim samym składem mechanicznym, lecz nieco gorszymi warunkami
31
wodno- powietrznymi, zajmują one prawie 38,2 % powierzchni uŜytków rolnych.
Gleby I i II klasy bonitacyjnej na omawianym obszarze nie występują.
Najlepsze gleby w gminie zaliczane są do kompleksu pszennego dobrego
są to gleby bielicowe, brunatne wyługowane i kwaśne (miejscami brunatne właściwe)
oraz czarne ziemie zdegradowane, gleby szare oraz lokalnie czarne ziemie
właściwe. Gleby te wytworzone są z glin lekkich i glin średnich połoŜone na terenie
płaskim. Posiadają one płytki lub średniogłęboki poziom próchniczy, dobrą
pojemność wodną i strukturę. Są to gleby lekkie i łatwe do uprawy.
Kompleks Ŝytni bardzo dobry
to przede wszystkim gleby bielicowe.
Są to gleby wytworzone z piasków gliniastych mocnych. Charakteryzuje się duŜą
zasobnością w składniki pokarmowe. Gleby te zajmują połoŜenie płaskie o dobrym
odpływie, jednak w pewnych okresach mogą być zbyt wilgotne, naleŜą do łatwych
i lekkich w uprawie.
Kompleks Ŝytni dobry to gleby bielicowe oraz brunatne wyługowane i kwaśne.
Są to gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich, oznaczają się duŜą
przepuszczalnością, małą przesiąkliwością oraz nieduŜą zdolnością magazynowania
wód opadowych. Gleby tego kompleksu na terenie gminy spotyka się sporadycznie.
Kompleks Ŝytni słaby to gleby bielicowe oraz brunatne wyługowane i kwaśne.
Są to gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich oraz z piasków średnich.
Oznaczają się duŜą przepuszczalnością i małą zasobnością magazynowania wód
opadowych. Gleby tego kompleksu występują mozaikowo w zasadzie na terenie
całej gminy, choć najczęściej zajmują niewielkie powierzchniowo obszary.
Kompleks Ŝytni bardzo słaby (Ŝytnio-łubinowy) gleby te maja duŜą
przepuszczalność wód opadowych oraz małą zdolność do ich magazynowania.
Charakteryzuje się on trwałym niedoborem wilgotności. Są to gleby brunatne
wyługowane i kwaśne, wytworzone z piasków średnich.
Na obszarach płaskich i w lokalnych obniŜeniach terenu, gdzie jest słaby
odpływ wód, występuje kompleks zboŜowo-pastewny mocny. Są to gleby
wytworzone głównie z piasków średnich i z piasków gliniastych lekkich o duŜej
pojemności
wodnej,
są
przepuszczalne
i
niezbyt
przewiewne
z
uwagi
na podwyŜszony poziom wód gruntowych. W kompleksie tym dominują gleby
bielicowe, brunatne wyługowane i kwaśne, lokalnie czarne ziemie zdegradowane.
32
Gleby kompleksu zboŜowo-pastewnego słabego są wytworzone z piasków,
zajmują płaskie połoŜenie o słabym odpływie, charakteryzują się okresowym
nadmiernym zwilgoceniem. Są to głównie gleby bielicowe lokalnie czarne ziemie
zdegradowane.
Dla uŜytków zielonych średnich charakterystyczne są czarne ziemie właściwe
i czarne ziemie zdegradowane oraz gleby szare. Występują tu grądy popławne
i podmokłe. Na uŜytkach tych dominują trawy średniej wartości pokarmowej,
znikoma
ilość
roślin
motylkowych
oraz
zioła
i
chwasty.
Obszary
te
po przeprowadzeniu melioracji mają moŜliwość awansu do kompleksu pierwszego.
Natomiast dla uŜytków zielonych, słabych i bardzo słabych, charakterystyczne
są siedliska grądów popławnych i grądów podmokłych. W poroście łąk dominują
trawy średniej i niskiej wartości pokarmowej, turzyce, chwasty i zioła. Na obszarach
zaliczonych do tego kompleksu występują zakrzaczenia utrudniające uŜytkowanie.
Po przeprowadzeniu melioracji i zabiegów pielęgnacyjnych istnieje moŜliwość
awansu do wyŜszego kompleksu.
12. SZATA ROŚLINNA I ŚWIAT ZWIERZĘCY
Na terenie gminy podstawowe znaczenie dla kształtowania struktury
przyrodniczej mają lasy oraz doliny rzeczne.
Lasy nie są równomiernie rozmieszczone największe ich zwarte kompleksy
znajdują się w północne, wschodniej i południowo-wschodniej części gminy.
Tabela 1. Powierzchnia gruntów leśnych (leśnictwo wszystkich form własności)
Grunty leśne ogółem
Lasy ogółem
Grunty leśne publiczne ogółem
Grunty leśne publiczne Skarbu Państwa
Grunty leśne publiczne Skarbu Państwa w
3 884,4 ha
3 838,8 ha
1 814,4 ha
1 814,4 ha
1 809,4 ha
zarządzie Lasów Państwowych
Grunty leśne prywatne
2 070,0 ha
Wg GUS -2007 r
Tabela 2. Leśnictwo poza skarbem państwa
Grunty leśne ogółem
Lasy ogółem
Grunty leśne prywatne ogółem
2 070,00 ha
2 070,00 ha
2 070,00 ha
33
Grunty leśne prywatne osób fizycznych
Grunty leśne prywatne wspólnot gruntowych
2 016,00 ha
54,00 ha
Wg GUS -2007 r
Lasy ogółem w gminie Drzewica zajmują 32,50% ogólnej powierzchni,
co przy średniej wojewódzkiej 20,70% kwalifikuje ją do gmin o wysokiej lesistości.
Na terenie gminy w rejonach występowania w strefie przypowierzchniowej glin
i piasków gliniastych dominują siedliska lasu mieszanego. Natomiast siedliska
świeŜe związane są z glebami uboŜszymi – bielicowymi i rdzawymi wytworzonymi
z piasków. Siedliska wilgotne występują w rozproszeniu i związane są z terenami
dolin i obniŜeń, gdzie często spotykane są podmokłości. Opisywany rejon jest ubogi
pod względem zróŜnicowania gatunkowego lasów. Znajduje się on w zasadzie poza
zasięgiem świerka, buka i jodły. Rolę gatunków głównych pełnią: sosna zwyczajna
(najczęściej sztucznie nasadzana), dąb szypułkowy oraz olsza czarna.
S o s n a z w y c z a j n a Pinus sylvestris - spotykana jest na kaŜdym siedlisku,
szczególnie charakterystyczna jest dla siedlisk ubogich. Na siedliskach świeŜych
bogatych, moŜe stanowić domieszkę z brzozą brodawkowatą, rzadziej z lipą
drobnolistną i grabem zwyczajnym w drzewostanach dębowych. Na ubogich
siedliskach wilgotnych i bagiennych tworzy drzewostany z domieszką brzozy
omszonej, rzadziej olchy czarnej, a na Ŝyznych bagiennych moŜe stanowić
domieszkę w drzewostanach olchowych lub olchowo-brzozowych.
D ą b
s z y p u ł k o w y Quercus petraea – na siedliskach Ŝyźniejszych
i wilgotniejszych oraz
D ą b b e z s z y p u ł k o w y Quercus robur – na siedliskach uboŜszych pełnią
waŜną rolę lasotwórczą na tym terenie. Drzewostany dębowe spotykane są
na siedliskach Lśw i Lł. Na siedliskach LMśw i LMw dąb jako gatunek współpanujący
występuje z sosną zwyczajną i brzozą (brodawkowatą i omszoną), a na siedlisku Lw
– z olszą czarną i brzozą. Na siedliskach uboŜszych stanowić moŜe pojedynczą
domieszkę w drzewostanach sosnowych.
O l s z a c z a r n a Alnus qlutinosa - Występowanie drzewostanów olszowych
związane jest z Ŝyznymi glebami bagiennymi i wilgotnymi siedlisk Lb, Lłb i Lw.
Na innych siedliskach moŜe stanowić jedynie niewielką domieszkę.
34
Z innych gatunków, mających znaczenie lasotwórcze na terenie, wymienić
naleŜy, spotykane na większości siedlisk, brzozę brodawkowatą i brzozę omszoną
Jesion wyniosły ma często znaczny udział na Ŝyznych siedliskach lasów mieszanych
i wilgotnych.
Jak wspomniano wyŜej duŜe rozprzestrzenienie na terenie gminy mają bory
świeŜe (Bśw).
Siedliska ubogie świeŜe, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod
słabym jej wpływem.
Runo budują:
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Fiołek psi - Viola canina
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
WęŜymord niski - Scorzonera humilis
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Gatunki częste
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gorysz pagórkowy – Peucedanum oreoselinum
Tomka wonna - Anthoxanthum odoratum
Izgrzyca przyziemna - Sieglingia decumbens
Kosmatka licznokwiatowa - Luzula multiflora
Drzewostany:
Gatunki główne Ip. - So III bon.
Gatunki dom. I p. – Brzb
Podrost – Brz, So
Podszyt: jrz, dbb, brz, jał., os
35
RównieŜ licznie występują bory mieszane świeŜe (BMśw).
Siedliska BMśw często tworzą większe kompleksy z siedliskami Bśw, zajmując nieco
Ŝyźniejsze fragmenty terenu.
Runo budują:
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Orlica pospolita - Pteridium aquillinum
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Turzyca pigułkowata - Carex pilulifera
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Przetacznik leśny - Veronica officinalis
Gorysz pagórkowaty - Peucedanum oreoselinum
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - So II bon.
Gatunki dom. Ip. - Dbb, Brzb, Os
Gatunki II p. – brak
Podrost - So, Dbb, Brzb
Podszyt - jał., jrz, krusz.
Zbiorowiska borów mieszanych i borów świeŜych występują na siedliskach
piaszczystych,
na
fragmentach
równin
sandrowych
lub
piaszczystych,
zdenudowanych wysoczyzn. W zbiorowiskach tych tworzą się umiarkowanie kwaśne
36
gleby bielicowe lub rdzawe bielicowane, rzadziej brunatne lub płowe bielicowane,
o słabo zaawansowanym procesie bielicowania, bez wyraźnych wpływów wód
gruntowych na górne horyzonty profilu.
W strefach wysokiego zalegania wód gruntowych występują bory mieszane
wilgotne (BMw).
Runo tych lasów:
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Gatunki częste:
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokietnik pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - So II bon., Dbs
Gatunki dom. I p. - Brzo, Brzb
Gatunki IIp. i podrost – Brzo, Os
Podszyt - jrz, lesz.
Bór mieszany wilgotny związany jest z siedliskami piaszczystymi dość
ubogimi, pozostającymi pod wpływem wód gruntowych, stagnujących na głębokości
ok. 1 m. Tworzą się w tych warunkach rozmaite gleby glejowe i bielicowo-glejowe.
Bory mieszane to układy przejściowe między lasami liściastymi (grądami),
a borami typowymi.
Dopływ światła słonecznego, uwilgocenie i warunki przewietrzania są zbliŜone
do tych, jakie panują w borach typowych. Produktywność tlenu jest średnia
lub wysoka (dwukrotnie większa niŜ w borach suchych). Powietrze zawiera znaczne
37
ilości ozonu. Jonizacja powietrza duŜa, z nieznaczną przewagą jonów dodatnich.
Wydzielanie substancji lotnych podobnie jak w borach suchych jest duŜe
i o zbliŜonym składzie.
Zatrzymywanie pyłów przez bory mieszane jest wysokie. Natomiast niewielka
jest zdolność tłumienia hałasu i hamowania prędkości wiatru.
Bioklimat borów mieszanych jest niejako połączeniem walorów typowych dla
układów borowych i grądowych. Są to zbiorowiska pod względem bioterapeutycznym
i psychoregulacyjnym uniwersalne. Ze względu na zmniejszoną w porównaniu
z borami suchymi i grądami bodźcowość bioklimatu, przy równoczesnym znacznym
stęŜeniu substancji bakteriobójczych i bakteriostatycznych, zbiorowiska te nadają się
do wypoczynku dla osób w róŜnym wieku i stanie zdrowia. W borach mieszanych
jest
równieŜ
stosunkowo
małe
zagroŜenie
alergenami
pyłkowymi
oraz
uciąŜliwościami odzwierzęcymi.
Odporność boru mieszanego na uŜytkowanie rekreacyjne jest na ogół
znaczna, zarówno jeśli chodzi o roślinność runa jak i gleby. Maksymalna naturalna
chłonność wynosi średnio około 10 osób/ha/dzień. Mimo tej znacznej chłonności,
zaleca się w tych lasach ograniczenie penetracji swobodnej, ze względu na łatwość
zniszczenia fauny i flory glebowej. Środowisko boru mieszanego nadaje się
do wszystkich form wypoczynku. Warunki panujące w tego typu lasach są optymalne
do lokalizowania w nich domów letniskowych, sanatoriów (zwłaszcza na styku
z borem sosnowym świeŜym), domów wypoczynkowych itp. Równocześnie znaczna
elastyczność siedlisk pozwala na ich dowolne kształtowanie. Jest to typ zbiorowiska
uniwersalnego pod względem zarówno bioterapeutycznym, jak i urządzenioworekreacyjnym.
Znaczne rozprzestrzenienie na terenie gminy maja lasy mieszane świeŜe
(LMśw) oraz lasy mieszane wilgotne (LMw),
Las mieszany świeŜy - LMśw
Siedliska dość Ŝyzne, świeŜe, z głębokim poziomem wody gruntowej.
Runo
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
śurawiec falistolistny – Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
38
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Perłówka zwisła - Melica nutans
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris )
Turzyca palczasta - Carex digitata
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Dbs, (Dbb), So I-II bon.,
Gatunki dom. I p. - Brzb, Os
Gatunki II p. - pjd. Gb, So
Podrost - gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - jał., jrz, krusz., (lesz.)
Las mieszany świeŜy związany jest głównie z osadami lodowcowymi.
Drzewostan sosnowo-dębowy lub sosnowy z drugim piętrem dębowym i warstwą
krzewów dość dobrze rozwiniętą. Lasy mieszane świeŜe zajmują najuboŜsze
postacie grądów.
Dopływ energii promienistej do dna lasu zaleŜy od zwarcia drzew i krzewów
i pory roku, wahając się w szerokim przedziale od 1 do 70%. Uwilgocenie jest dość
znaczne z małymi wahaniami dobowymi. Odznacza się słabym przewietrzaniem,
przewaŜają poziome ruchy powietrza, ruch pionowy występuje jedynie w prześwitach
39
drzewostanu. Produktywność tlenu w grądach jest bardzo wysoka (czterokrotnie
większa niŜ w borach sosnowych), głównie latem, jonizacja powietrza duŜa, przewaŜają
jony dodatnie. Skład chemiczny substancji wydzielanych przez rośliny grądowe jest
ogromnie zróŜnicowany. Zdolność filtracyjno-detoksykacyjna grądu (szczególnie
wielowarstwowego) jest bardzo duŜa.
Bioklimat grądowy jest pod względem bioterapeutycznym i psychoregulacyjnym
odwrotnością bioklimatu borowego. Działa on przede wszystkim pobudzająco, wzmaga
odporność organizmu, poprawia krąŜenie, zwłaszcza mózgowe i podwyŜsza ciśnienie
tętnicze krwi poprzez zwęŜenie naczyń obwodowych. W pewnym stopniu działa
antyseptycznie (odkaŜająco). DłuŜsze przebywanie latem w lasach grądowych jest
przeciwwskazane dla osób z wyraźnym nadciśnieniem tętniczym, nadczynnością
tarczycy. Istotnym czynnikiem ograniczającym uŜytkowanie rekreacyjne grądów,
zwłaszcza typowych i niskich (wilgotnych), jest w porze letniej występowanie kleszczy,
jak teŜ masowe pojawianie się komarów i gzów. Warunki bioklimatyczne znacznie się
poprawiają w strefie brzegowej lasów. ZagroŜenie alergiczne przez pyłki roślinne jest
znaczne w gradach z trawiastym runem.
Grądy są średnio odporne na uŜytkowanie rekreacyjne. Chłonność naturalna
w zaleŜności od stopnia pokrycia i udziału gatunków bardziej odpornych, waha się
w granicach od 6 osób/ha/dzień w grądach niskich do 15 osób/ha/dzień w trawiastych
gradach wysokich.
UŜytkowanie rekreacyjne grądów typowych i niskich powinno być ograniczone
ukierunkowane, głównie z przyczyn zdrowotnych. Nie powinno być w nich penetracji
swobodnej. Grądy wysokie (suche) mogą być wykorzystywane znacznie szerzej i to nie
tylko jako miejsce spacerów, lecz równieŜ jako pola biwakowe, tereny sportowe,
zabawowe itp. Niewskazane jest jednak lokalizowanie w pobliŜu grądów szpitali
i sanatoriów oraz domów letniskowych ze względu na zbyt intensywne, a zarazem
jednostronne, oddziaływanie tych lasów na organizm ludzki.
Las mieszany wilgotny (LMw) — są to przesuszone w wyniku melioracji
degeneracyjne postacie olsów i rzadziej łęgów.
Siedliska zwykle występujące w sąsiedztwie LMśw.
Runo:
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
40
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Gatunki częste:
Trzcinnik leśny – Calamagrostis arundinacea
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II-III bon., Św I-II bon.,
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os,
Gatunki II p. – pjd. Gb
Podrost - Kl, Gb, Lp
Podszyt - lesz., krusz., trz., jrz, czm
Z obszarami dolin i obniŜeń, na terenie gminy Drzewica, związane
są olsy (Ol)
Siedliska olsowe zajmują miejsca oddalone od bezpośredniego wpływu
cieków wodnych, ale jednocześnie tam, gdzie poziom wód gruntowych przez dłuŜszy
czas (ok. 200 dni w roku) pozostaje ponad powierzchnią terenu. Struktura takiego
lasu jest kępowo-dolinkowa, z gatunkami szuwarowymi i gatunkami lasów
liściastych. Siedliska olsowe zajmują większe powierzchnie niŜ pozostałe siedliska
bagienne.
Runo:
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec Ŝółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
41
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Krwawnica pospolita - Lythrum salicaria
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Knieć błotna – Caltha palustris
Szalej jadowity - Cicuta virosa
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Turzyca pecherzykowata - Carex vesicaria
Siedmiopalecznik błotny – Comarum palustre
Niezapominajka błotna - Myosotis palustris
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brz, Js, Dbs
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – krusz., jrz, porz., czm, wb szerokolistne
Lasy olsowe ze względu na swą specyfikę i niekorzystny klimat wnętrza lasu
nie nadają się do wykorzystania turystyczno-rekreacyjnego.
Występujące na terenie gminy: lasy mieszane bagienne, bory wilgotne, lasy
świeŜe, olsy jesionowe zajmują bardzo niewielkie powierzchnie i nie odgrywają
znaczenia w ogólnej strukturze terenów leśnych.
42
Poza zbiorowiskami leśnymi bardzo duŜe znaczenie dla funkcjonowania
systemu przyrodniczego gminy mają zbiorowiska roślinności występujące w dolinach
i obniŜeniach terenu.
Szuwary
RóŜnorodne
ubogie
florystycznie,
lecz
bujne,
właściwe
zbiorowiska
szuwarowe, najczęściej z trzciną. Mogą występować tu samodzielnie zespoły,
takie jak szuwary: trzcinowe, mannowe, tatarakowe, pałkowe, mozgowe.
Zbiorowiska szuwarów związane są z siedliskami trwale lub choćby
na dłuŜszy okres czasu podtopionymi lub zalanymi wodą do ok. 1-2 m głębokości.
Szuwary występują często, ale zwykle na niewielkich powierzchniach. Najczęściej
spotykamy je w odciętych lub izolowanych od głównego nurtu odnogach cieków
powierzchniowych.
Często
tworzą
one kompleks
przestrzenny
z
wiklinami
nadrzecznymi.
Zbiorowiska szuwarowe stanowią stadia sukcesji pierwotnej lub wtórnej
spontanicznej (takŜe niekiedy wtórnej warunkowanej) w procesie opanowywania
środowiska wodnego przez roślinność, co prowadzi do lądowacenia zbiornika.
Zbiorowiska szuwarów właściwych w sukcesji pojawiają się po zbiorowiskach
wodnych. Poszczególne z nich zajmować mogą róŜne miejsca w sukcesji. Po nich
wkraczają zbiorowiska szuwarów turzycowych albo roślinność krzewiasta.
Zarośla wierzbowe.
Są to zarośla o wysokości zwykle 2-4 m zwarte, z runem zielnym, bujnym.
Zbiorowiska występujące stale przy nurcie cieków powierzchniowych,
we wszystkich tych miejscach gdzie znajdują się świeŜo odłoŜone pokłady piasków
rzecznych, a więc przede wszystkim w obrębie koryta rzeki mało przekształconej.
Skutkiem zniszczenia lasów, zarastania łąk i z innych powodów zbiorowiska zarośli
wierzbowych występować mogą na siedliskach wtórnych na dawno juŜ utrwalonych
madach piaszczystych. W kompleksy przestrzenne wchodzi najczęściej z: łęgami
wierzbowo-topolowymi, szuwarami, łąkami zalewnymi i ziołoroślami z nawłocią.
Łąki i pastwiska świeŜe i wilgotne
Zespoły roślinności występujące na okresowo zalewanych piaszczystych
osadach rzecznych, uŜytkowane jako łąki lub pastwiska.
43
Są to zbiorowiska trawiaste o zróŜnicowanej wysokości od ok. 0,2 do 1 m,
często roślinności trawiastej towarzyszą drzewostany wierzbowe i topolowe.
Bardzo istotne jest znaczenie higieniczno sanitarne tych zbiorowisk przez
łatwe przyswajanie wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, zarówno gazowych
jak i metali cięŜkich. W mniejszym stopniu absorbowane są przez nie pyły. Wielkie
kompleksy łąk i pastwisk nie mają większego znaczenia zdrowotnego. Naturalne łąki
śródleśne działają pobudzająco na układ odpornościowy i psychiczny; poprawiają
takŜe funkcjonowanie układu krwionośnego. Istotne przeciwwskazania dotyczą
przebywania ludzi wraŜliwych na alergeny, których stęŜenie (głównie pyłków) jest
znaczne.
Drugim
czynnikiem
ograniczającym
jest
masowe
występowanie
uciąŜliwych owadów. Łąki oraz pastwiska świeŜe, charakteryzują się duŜą chłonnością
naturalną dochodzącą w zaleŜności od zagospodarowania do 100 osób/ha/dzień. DuŜa
elastyczność siedliska pozwala w zasadzie dowolnie modyfikować i przekształcać
pokrywę roślinną w układy o najwyŜszej moŜliwej chłonności (plaŜe zielone i boiska
sportowe).
Półnaturalne łąki,
zwłaszcza
śródleśne i przywodne,
mogą
być
wykorzystywane bez ograniczeń jako miejsce plaŜowania, biwakowania, gier i zabaw
oraz uprawiania sportu. Ze względu na walory rekreacyjne nie naleŜy przeznaczać
terenów zajętych przez te zbiorowiska pod zabudowę.
W miejscach gdzie gleba nie jest jeszcze prawie wytworzona; często
w piaskowniach, nasypach, ugorach, w miejscach o zniszczonej pokrywie
glebowo-roślinnej
występują
murawy
piaskowe
róŜne.
Stosunkowo
częste
w kompleksach przestrzennych, głównie z przekształconymi lasami sosnowymi lub
z roślinnością ruderalną.
Są to zróŜnicowane murawy piaskowe tworzone przez wąskolistne trawy
z udziałem gatunków światłolubnych i psammofilnych, na ogół nietworzące darni.
Wśród nich występują charakterystyczne Murawy szczotlichowe. - pionierskie
zbiorowiska luźnych piasków siedliska skrajnie ubogiego i o duŜym nasłonecznieniu.
Najlepiej radzi sobie tu niska, zbitokępkowa trawa o szaroniebieskiej barwie
Szczotlicha siwa, zwana kozią bródką. Jest ona znakomicie przystosowana
do trudnych warunków. Ma rozbudowany system korzeniowy oraz potrafi odnawiać
się po zasypaniu piaskiem
44
Są to luźne i bardzo luźne murawy trawiaste zwykle nie pokrywające całości
powierzchni gleby i nietworzące darni.
Na terenie gminy największe powierzchnie zajmuje roślinność pól uprawnych.
Zabudowie zagrodowej towarzyszą drzewa i krzewy ozdobne, pojedyncze drzewa
owocowe. Najczęściej występujące gatunki drzew i krzewów ozdobnych to: Lipa
drobnolistna, Brzoza brodawkowata, Dąb szypułkowy, Klon pospolity, Wiąz, Jesion
wyniosły, Lilak, Dereń biały, RóŜa pospolita i Leszczyna. Sady najczęściej tworzą
jabłonie, grusze, śliwy, wiśnie często spotykane są równieŜ Orzech włoski.
Roślinność towarzysząca zabudowie mieszkaniowej na ogół jest w dobrym stanie
zdrowotnym i mimo wielu zastrzeŜeń odnośnie kompozycji poszczególnych
zespołów roślin stanowi wartościowy element szaty roślinnej.
Na terenie całej gminy wielkie znaczenie przyrodnicze i krajobrazowotwórcze
mają zadrzewienia, zakrzewienia i pojedyncze drzewa śródpolne. Rozbudowa
układu drogowego, rozszerzenie stref budownictwa mieszkaniowego, tworzenie
nowych
obszarów
usługowych
wywiera
zdecydowanie
negatywny
wpływ
na krajobraz wiejski. O ile gęsta sieć zadrzewień utrudnia mechanizację prac
polowych to liczne badania dowodzą o duŜej ich roli w kształtowaniu równowagi
biologicznej rolniczego środowiska wiejskiego jak równieŜ ich wkład w upiększanie
krajobrazu.
Zadrzewienia śródpolne mogą mieć róŜnorodną genezę:
z reliktów naturalnej roślinności leśnej,
w wyniku spontanicznej kolonizacji dokonywanej przez drzewa i krzewy,
przez nasadzenia jedno lub wielogatunkowych zadrzewień,
Zespoły roślinności śródpolnej tworzą najczęściej lipy, klony, topole, olsze,
wierzby, wiązy, dęby i jesiony, natomiast spośród krzewów dominują tarnina, głóg,
trzmielina, bez czarny i koralowy, derenie, kalina itd.
Zadrzewienia śródpolne pełnią szereg waŜnych funkcji:
mają działania wiatrochronne
hamują erozję wietrzną,
zmniejszają parowanie sumaryczne (ewapotranspirację),
zwiększają tworzenie się rosy,
45
powodują (w skali globalnej) zwiększenie ilości opadów,
wpływają na zwiększenie wilgotności gleb,
zatrzymują szkodliwe emisje,
Z powyŜszego wynika, Ŝe utrzymanie istniejącej zieleni śródpolnej jest
niezwykle istotne z punktu widzenia zachowania równowagi biologicznej jak równieŜ
z punktu widzenia gospodarczego. W miarę moŜliwości wskazane jest równieŜ
uzupełnianie i zwiększanie ilości tego typu zieleni.
Nowe nasadzenia śródpolne powinno łączyć juŜ istniejące elementy.
Ukierunkowanie osi zadrzewień określa kierunek dominujących wiatrów. Ten aspekt
jest szczególnie waŜny przy scalaniu gruntów. Aby maksymalnie ograniczyć straty
gruntów, zadrzewienia naleŜy sadzić na obrzeŜach pól i na granicy parcel wzdłuŜ ich
dłuŜszego boku, by nie stanowiły przeszkody przy manewrowaniu maszynami
rolniczymi. Gęstość sieci zadrzewień określają takie czynniki jak: dominujący
kierunek wiatru, ukształtowanie terenu oraz ich wysokość. W celu ochrony zwierząt
hodowlanych
przed
wiatrem,
słońcem
i
ulewami,
drzewa
naleŜy
sadzić
na pastwiskach trwałych, a jeśli jest to moŜliwe równieŜ na gruntach czasowo
przeznaczanych pod łąki w wyniku zmianowania. Równie waŜne jest obsadzanie
zielenią wysoką kanałów i rowów melioracyjnych w celu wzmocnienia ich brzegów
oraz dróg śródpolnych gdzie drzewa stanowią doskonałą zaporę uniemoŜliwiającą
tworzenie się zasp śnieŜnych.
Przy wyborze rodzaju zadrzewień oraz gatunków roślin naleŜy kierować się
następującymi zasadami:
sadzić
gatunki
rodzime
przystosowane
do
istniejących
warunków
siedliskowych,
mieszać ze sobą liczne gatunki aby poprawić równowagę ekologiczną
i upiększyć krajobraz,
uwzględniać funkcje przyszłych zadrzewień,
Aby ograniczyć szkodliwe działanie zadrzewień na uprawy powinniśmy unikać
sadzenia drzew o płaskim systemie korzeniowym (osika, klony, jawory: zwyczajny
i polny, robinia akacjowa). Natomiast w przypadku brzegów wód płynących
i stojących, drzewa które mają je chronić powinny mieć silny i gęsty system
korzeniowy (wierzby, olsze).
46
Na przedpolu lasów zaznacza się strefa o stosunkowo duŜej naturalności
szaty roślinnej. Z punktu widzenia ekologii najbogatsze przyrodniczo są wszelkie
strefy styków dwóch biocenoz. Strefa ekotonu (styk ekosystemów leśnych
z agrocenozami) charakteryzuje się większą produkcją i róŜnorodnością biologiczną.
Jest to strefa, w której przenikają się wzajemnie zasięgi wielu organizmów jednej
i drugiej biocenozy - w tym przypadku - lasu i pola. Niewątpliwie wydłuŜona linia
ekotonu sprzyja większej penetracji zwierzyny leśnej na polach. Z punktu widzenia
rolnictwa jest to zjawisko niekorzystne. Biorąc pod uwagę uwarunkowania rozwoju
rolnictwa (w sąsiedztwie lasów dominują gleby o niskiej przydatności dla celów
rolniczych) zmiana celów gospodarki rolnej np. przejście na agroturyzm moŜe
przyczynić się do zachowania w stanie naturalnym tej strefy. W takim przypadku
zróŜnicowana i dobrze rozbudowana strefa ekotonu będzie jak najbardziej
poŜądana. WydłuŜenie granicy polno-leśnej jest teŜ wymagane ze względów
biocenotycznych. Wiadomo, Ŝe ekotony charakteryzują się duŜą stabilnością
procesów
przyrodniczych.
Są
one
uwarunkowane
duŜą
róŜnorodnością
zasiedlających je organizmów, np. poŜyteczne organizmy zasiedlające skraj lasu
penetrują równieŜ przyległe pola; owady drapieŜne i zapylające, ptaki i ssaki
drapieŜne i owadoŜerne, mikrofauna glebowa itp.
Grunty rolne nieuŜytkowane, połoŜone na przedpolu duŜych kompleksów
leśnych, powinny być pozostawione we władanie natury. Po utrwaleniu się
roślinności
zielnej,
porastają
stopniowo
krzewami,
potem
gatunkami
lekkonasiennymi drzew: brzozą, osiką, topolą, wierzbą, olszą - w zaleŜności od tego,
jakie gatunki występują w pobliŜu. Po kilkudziesięciu latach pod ich osłoną wyrastają
drzewa: cienioznośne lipy, klony, jawory, dęby, wiązy, jesiony. Ten proces nazywa
się sukcesją ekologiczną i jest on w skrócie powtórzeniem tego, co działo się na
naszych ziemiach po ustąpieniu lodowca.
W niewielu miejscach na terenie gminy, gdzie przez człowieka została
zniszczona zieleń naturalna a nie została wprowadzona nowa zieleń sztucznie
ukształtowana, rozwijają się spontaniczne formy roślinności ruderalnej. Są to formy
azotolubne i wapiennolubne, odgrywające znaczącą rolę w utrwalaniu podłoŜa
i wytwarzaniu warstwy gleby, jednak jej walory estetyczne są bardzo małe.
47
Na terenie gminy Drzewica nie była przeprowadzana inwentaryzacja świata
zwierząt. Z POŚ dla powiatu opoczyńskiego wynika, Ŝe w rejonie tym występują
następujące gatunki zwierząt:
1. Ryby – szczupak, leszcz, płoć, karaś, węgorz, jaźwica, okoń, kiełb, ukleja.
2. Płazy – ropuchy, Ŝaba zielona, Ŝaba ścierniskowa, kumak rzeczny.
3. Gady – jaszczurka zielona, jaszczurka zwinka, traszka zwyczajna, zaskroniec,
Ŝmija zygzakowata.
4. Ptaki – myszołów, jastrząb, krogulec, sokół pustułka, brodziec, rybitwy,
wróblowate, szpak, kuropatwa, baŜant zwyczajny, biegusy.
5. Ssaki – jeleń szlachetny, dzik, lis, zając, borsuk, gryzonie, wydra, bóbr, norka
europejska i amerykańska, sarny.
Charakteryzując świat zwierząt naleŜy pamiętać, Ŝe obok “pospolitych” gatunków na
terenie powiatu Ŝyją zwierzęta podlegające ochronie, w tym np. minóg ukraiński
i koza złotawa, które są wpisane na listę Czerwonej Księgi.
13. PRAWNA OCHRONA ŚRODOWISKA
Środowisko przyrodnicze
Północna i centralna część gminy Drzewica połoŜona jest w obrębie projektowanego
Spalsko-Sulejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Zgodnie z projektem Rozporządzenia Wojewody Łódzkiego w sprawie wyznaczenia
Spalsko-Sulejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu na jego terenie zakazuje
się między innymi:
•
zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych
schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złoŜonej ikry, z wyjątkiem
amatorskiego
połowu
ryb
oraz
wykonywania
czynności
związanych
z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
•
realizacji przesięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony
środowiska ( Dz.U. Nr 62, z późn. zm.);
•
likwidowania
i
i
nadwodnych,
niszczenia
jeŜeli
nie
zadrzewień
wynikają
śródpolnych,
one
z
przydroŜnych
potrzeby
ochrony
przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub
48
wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy
urządzeń wodnych;
•
wydobywania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości,
w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a takŜe minerałów i bursztynu;
•
wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbie terenu,
z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym,
przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową,
odbudową, naprawą lub remontemurządzeń wodnych;
•
dokonywania zmian stosunków wodnych, jeŜeli słuŜą innym celom niŜ
ochrona
przyrody
lub
zrównowaŜone
wykorzystanie
uŜytków
rolnych
i leśnych;
•
likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno
– błotnych;
•
lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii
brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń
wodnych oraz obiektów słuŜących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej,
leśnej lub rybackiej.
Projektowany obszar ma zostać utworzony w celu ochrony wysoki walorów
przyrodniczych i krajobrazowych, które charakteryzują się duŜym bogactwem
i róŜnorodnością siedlisk oraz zbiorowisk roślinnych.
Ponadto do prawnie chronionych obszarów na terenie miasta i gminy Drzewica
naleŜą następujące uŜytki ekologiczne:
•
bagno śródleśne (Nadleśnictwo Opoczno, Leśnictwo Babichy oddział 235b) –
o powierzchni 1,5 ha;
•
bagno śródleśne (Nadleśnictwo Opoczno, Leśnictwo Grabica oddział 185t) –
o powierzchni 1,0 ha;
•
bagno śródleśne (Nadleśnictwo Opoczno, Leśnictwo Grabica oddział 154h) –
o powierzchni 0,49 ha.
Utworzone Rozporządzeniem Nr 57/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 grudnia
2001r. w sprawie uznania za uŜytki ekologiczne (Dz. U. Woj. Łódzkiego Nr 272 poz.
4779 z dnia 29 grudnia 2001r.).
49
•
pastwisko porośnięte pojedynczymi brzozami i osikami (Nadleśnictwo
Przysucha, Leśnictwo Przysucha oddział 28h) – o powierzchni 0,45ha;
•
w mieście Drzewica dawno nieuŜytkowane pastwisko silnie wilgotne
porośnięte grupami olch, brzóz i osik (Nadleśnictwo Przysucha, Leśnictwo
Przysucha oddział 30w) – pow. 0,87ha.
Utworzone Rozporządzeniem Nr 13 Woj. Radomskiego z dnia 4 maja 1998 r.
w sprawie uznania za uŜytki ekologiczne (Dz. Urz. Woj. Radomskiego Nr 70 poz. 71
z 1998r.).
Środowisko kulturowe
Na terenie miasta i gminy Drzewica następujące obiekty są wpisane do rejestru
zabytków:
•
kościół par. p.w. św. Łukasza, nr rej.: 297/A/56 z 26.10.1956, 338/A/67
z 21/06.1967 oraz 48/A z 07.05.1980;
•
cmentarz par. rzym.-kat., ul. Cmentarna, poł. XIX, nr rej.: 473/A z 05.11.1991;
•
cmentarz Ŝydowski, ul. Kolejowa, XIX-1942, nr rej.: 472/A z 05.11.1991;
•
zespół zamkowy:
o - zamek (trwała ruina), nr rej.: 47/A z 28.04.1980,
o - dwór (na podzamczu), nr rej.: 46/A z 28.04.1980,
o - park (pozostałości), nr rej.: 46/A z 28.04.1980.
Natomiast następujące obiekty znajdują się w ewidencji zabytków:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Brzustowiec 06 dom XIX w. drewniany.
Brzustowiec 19 dom pocz. XX w. Drewniany.
Dąbrówka 53 dom pocz. XX w. drewniany.
Dąbrówka 57 dom pocz. XX w. drewniany.
Dąbrówka 73 dom pocz. XX w. drewniany.
Domaszno 01 dom pocz. XX w. drewniany
Domaszno 02 dom 1900 r. drewniany.
Domaszno 03 dom pocz. XX w. murowany.
Domaszno 10 dom pocz. XX w. murowany
Domaszno 12 dom pocz. XX w. drewniany
Domaszno 122 dom pocz. XX w. drewniany.
Domaszno 123 dom 1895 r. drewniany.
Domaszno 138 dom pocz. XX w. drewniany.
Domaszno 24 dom pocz. XX w. drewniany.
50
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
Domaszno 36 dom pocz. XX w. drewniany.
Domaszno 56 dom pocz. XX w. drewniany.
Domaszno 84 dom pocz. XX w. drewniany.
Domaszno 91 dom pocz. XX w. drewniany.
Drzewica - poczta 3 ćw. XIX w. drewniany.
Drzewica 17-go Stycznia 08 dom kon. XIX w. murowany.
Drzewica Kilińskiego 07 dom pocz. XX w. drewniany.
Drzewica Kilińskiego 11 dom kon. XIX w. murowany.
Drzewica Kilińskiego 17 dom pocz. XX w. murowany.
Drzewica Kilińskiego 20 dom pocz. XX w. drewniany.
Drzewica Kościuszki 01 dom kon. XIX w. murowany.
Drzewica Kościuszki 06 dom pocz. XX w. murowany.
Drzewica Kościuszki 07 dom pocz. XX w. murowany.
Drzewica Kościuszki 08 dom pocz. XX w. murowany.
Drzewica Kościuszki 15 dom 3 ćw. XIX w. drewniany.
Drzewica Kościuszki 19 dom pocz. XX w. mur.-drew.
Drzewica Mostowa 01 dom pocz. XX w. murowany.
Drzewica Mostowa 02 dom kon. XIX w. murowany.
Drzewica Narutowicza 05 dom pocz. XIX w. murowany.
Drzewica Narutowicza 13 dom kon. XIX w. murowany.
Drzewica Mickiewicza 11 dom pocz. XX w. drewniany.
Drzewica Mickiewicza 12 zagroda 12 stodoła ok. 1910 r. mur.-drew.
Drzewica Mickiewicza 12 zagroda 12 chałupa ok. 1920 r. drewniany.
Drzewica Mickiewicza 12 zagroda 12 zagroda pocz. XX w. róŜne.
Drzewica Mickiewicza 12 zagroda 12 obora pocz. XX w. murowany.
Drzewica Szkolna 06 stodoła kon. XIX w. mur.-drew.
Drzewica Sikorskiego 04 oficyna dworska pocz. XIX w. murowany.
Drzewica Sikorskiego 04 zespół zamkowo-parkowy fosa i wał ziemny.
Drzewica Skalna 04 dom pocz. XX w. mur.-drew.
Drzewica Skalna 05 dom pocz. XX w. drewniany.
Drzewica Skalna 07 dom pocz. XX w. drewniany.
Drzewica Słowackiego 02 dom kon. XIX w. drewniany.
Drzewica Słowackiego 04 dom XIX w. drewniany.
Drzewica Słowackiego 14 dom XIX w. drewniany.
Drzewica Słowackiego14? Dom pocz. XX w. murowany.
Drzewica Stawowa 07 dom pocz. XX w. drewniany.
Drzewica Warszawska 02 kościoła p.w. św. Łukasza plebania kon. XIX w.
murowany.
52. Drzewica Warszawska 04 dom pocz. XX w. murowany.
53. Drzewica Warszawska 05 dom pocz. XX w. drewniany.
54. Drzewica Warszawska 03 dom pocz. XX w. drewniany.
55. Drzewica Braci Kobylańskich 12 dom pocz. XX w. drewniany.
56. Drzewica Braci Kobylańskich 13 zagroda 13, Budynek gospodarczy kon. XIX
w. murowany.
57. Drzewica Braci Kobylańskich 13 zagroda 13 dom pocz. XX w. drewniany.
58. Drzewica Braci Kobylańskich 13 zagroda 13 zagroda kon. XIX w. róŜny .
59. Drzewica Braci Kobylańskich 13 zagroda 13 stodoła kon. XIX w. mur.-drew..
60. Drzewica Braci Kobylańskich 15 dom pocz. XX w. murowany.
51
61. Drzewica Braci Kobylańskich 15 dom kon. XIX w. drewniany.
62. Drzewica Braci Kobylańskich 22 dom kon. XIX w. murowany.
63. Drzewica Braci Kobylańskich 29 dom pocz. XX w. mur.-drew.
64. Drzewica Wolności 04 dom pocz. XX w. murowany.
65. Drzewica Wolności 06 dom kon. XIX w. murowany.
66. Drzewica Wolności 12 dom ok. 1930 r. murowany.
67. Drzewica Wolności 13 dom ok. 1930 r. murowany.
68. Drzewica Wolności 16 dom kon. XIX .w murowany.
69. Drzewica Wolności 19 dom 3 ćw. XIX w. drewniany.
70. Drzewica Wolności 23 dom pocz. XX w. mur.-drew.
71. Drzewica Wolności 24 dom kon. XIX w. murowany.
72. Idzikowice kapliczka rzym.-kat. pocz. XX w. murowany.
73. Jelnia 27 dom pocz. XX w. drewniany.
74. Jelnia 33 dom pocz. XX w. drewniany.
75. Jelnia 35 dom pocz. XX w. drewniany.
76. Krzczonów - ogrodzenie XIX w. murowany.
77. Krzczonów 62 dom pocz. XX w. drewniany.
78. Krzczonów 65 dom pocz. XX w. drewniany.
79. Krzczonów 79 dom kon. XIX w. drewniany.
80. Krzczonów 87 dom pocz. XX w. drewniany.
81. Radzice Zespól Dworski oficyna dworska kon. XIX w. murowany.
82. Radzice Zespół Dworski dwór pocz. XX w. murowany.
83. Radzice Zespół Dworski obora kon. XIX w. murowany.
84. Radzice DuŜe kapliczka rzym.-kat.pocz. XX w. murowany.
85. Radzice DuŜe kapliczka rzym.-kat. kon. XIX w. murowany.
86. Radzice DuŜe 39 chałupa pocz. XX w. drewniany.
87. Radzice Małe kapliczka I rz.-kat. kon. XIX w. murowany.
88. Radzice Małe kapliczka II rz.-kat.kon. XIX w. murowany.
89. Werówka 37 dom pocz. XX w. murowany.
90. Zakościele 48 dom pocz. XX w. drewniany.
91. Zakościele 58 dom pocz. XX w. drewniany.
92. Zakościele 60 dom pocz. XX w. drewniany.
93. Zakościele 70 dom pocz. XX w. murowany.
94. Zakościele 71 dom pocz. XX w. drewniany.
95. Zakościele 72 dom pocz. XX w. drewniany.
96. Zakościele 73 dom pocz. XX w. drewniany.
97. Zakościele 85 dom pocz. XX w. murowany.
98. Drzewica młyn murowany XIX/XX w.
99. Radzice kuźnia murowany pocz. XX w.
100. Radzice Małe młyn wodny murowany XIX w.
101. Drzewica Cmentarna cmentarz rzym.-kat. 1830 r.
Na
obszarze
gminy
i
miasta
Drzewica
zarejestrowano
podczas
badań
powierzchniowych w systemie AZP (Archeologiczne Zdjęcie Polski) 109 stanowisk
archeologicznych.
52
14. OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO, JEGO ZAGROśEŃ
I MOśLIWOŚĆ ICH ELIMINACJI
Degradacja
gospodarczej
i
środowiska
bytowej
przyrodniczego
działalności
jest
człowieka.
nieodłącznym
Zniekształca
elementem
ona
strukturę
ekologiczną, chemizm gleb i roślin, strukturę gruntów naturalnych, rzeźbę terenu,
warunki gruntowo-wodne oraz stan higieny atmosfery.
ZagroŜenie dla środowiska ze strony rolnictwa wynika przede wszystkim
z niewłaściwej agrotechniki. Nadmierna intensyfikacja rolnictwa powoduje zmiany
składu botanicznego roślinności.
Z kolei obiekty usługowe, urbanizacja komunalna i komunikacja oddziałują
szkodliwie na glebę, rośliny oraz przede wszystkim przyczyniają się do pogorszenia
stanu higieny atmosfery. Agresywne kwaśne związki emitowane do atmosfery
(głównie związki siarki) przenikają do gleb powodując zakwaszenie i zuboŜenie gleby
w niektóre składniki pokarmowe. W glebach mogą pojawiać się ponadnormatywne
stęŜenia pewnych składników chemicznych. Dotyczy to np. metali cięŜkich
w rejonach połoŜonych wzdłuŜ tras komunikacyjnych o duŜym natęŜeniu ruchu
pojazdów.
Stan środowiska przyrodniczego w gminie Drzewica moŜna określić jako
dobry. W zakresie poszczególnych komponentów przedstawia się następująco:
wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe części terenów połoŜonych
w dolinie rzeki Drzewiczki i na północ od niej,
korzystne warunki klimatu lokalnego,
mały udział gleb o wysokiej przydatności dla celów rolniczych,
duŜe powierzchnie terenów (głównie na południe od doliny rzeki
Drzewiczki), na których istnieje moŜliwość realizacji inwestycji bez
większych ograniczeń, brak tu kolizji z uwagi na uwarunkowania
przyrodnicze i gruntowo-wodne,
dobry stan higieny atmosfery i klimatu akustycznego (poza pasami
terenów przyległych do głównych ciągów komunikacyjnych),
duŜa naturalność szaty roślinnej,
stosunkowo duŜa lesistość gminy,
53
rozbudowany system powiązań przyrodniczych, w tym obecność
korytarzy ekologicznych o znaczeniu ponad loklanych,
słabo
rozbudowany
system
istniejących
obszarów
prawnie
chronionych,
brak obiektów przyrodniczych prawnie chronionych,
Odporność środowiska na degradację i zdolności do regeneracji
Na terenie gminy najmniejszą odpornością na oddziaływanie antropogeniczne
charakteryzują się obszary dolinne. Na tych terenach występują aktywne biologicznie
ekosystemy łąkowe, bagienne i wodne. W dolinach cieków, wody gruntowe wraz
z wodami powierzchniowymi i istniejącą roślinnością tworzą ściśle powiązany
i bardzo wraŜliwy na degradację zespół. Zaburzenie funkcjonowania choćby jednego
z tych elementów powoduje natychmiastowe niekorzystne zmiany w pozostałych.
Sztuczna zmiana reŜimu hydrologicznego w rzece, powoduje zmianę połoŜenie
poziomu zwierciadła wód gruntowych, co z kolei wpływa na warunki siedliskowe
szaty roślinnej i jej stan zdrowotny. Degradacja dolinnych zespołów roślinności
powoduje zmiany retencji gruntowej, warunków infiltracji i spływu wód opadowych,
co
przekłada
się
na
niekorzystne
przekształcenia
wód
powierzchniowych
i podziemnych. Sztuczne obniŜenie czy podniesienie (realizacja budowli piętrzących)
poziomu wód gruntowych w sposób oczywisty będzie oddziaływać na cieki
powierzchniowe i szatę roślinną.
Z tego względu doliny i obniŜenia powinny podlegać szczególnej ochronie.
W obrębie terenów dolinnych naleŜy wykluczyć lokalizację zabudowy kubaturowej
oraz naleŜy ograniczyć do minimum chemizację rolnictwa.
Odporność na degradację ekosystemów leśnych zaleŜy przede wszystkim
od wieku drzewostanów, powierzchni lasu jak równieŜ rodzaju siedliska.
Na terenie gminy największe powierzchnie zajmują lasy na siedliskach
świeŜych – najbardziej odpornych na degradację, czyli mogą one zostać
przeznaczone pod funkcje rekreacyjno-wypoczynkowe bez większych ograniczeń.
Najmniejszą odpornością na presję antropogeniczną cechują się siedliska
mokre i wilgotne, moją takŜe niezbyt korzystny dla ludzi klimat wnętrza lasu, ich
54
penetracja powinna być ograniczona wyłącznie do wyznaczonych szlaków
turystycznych.
WaŜnym elementem przyrodniczym na terenie gminy są zespoły zieleni
śródpolnej, które spełniają rolę sanitarno-higieniczną jak równieŜ krajobrazową.
Formy te równieŜ powinny być zachowane i chronione przed degradacją.
Tereny dolin, lasów i zieleni śródpolnej tworzą ciągi ekologiczne, które
decydują o stanie środowiska przyrodniczego i warunkach Ŝycia ludności nie tylko na
terenie gminy Szepietowo, ale równieŜ na obszarach przyległych, gdyŜ przebiegają
tędy takŜe ciągi ekologiczne o znaczeniu ponad lokalnym. Układ systemu powiązań
przyrodniczych gminy jest bardzo czytelny, jego podstawę stanowi dolina rzeki
Drzewiczki (wraz z przyległymi lasami) o przebiegu W-E, która jest zasilana ciągami
ekologicznymi
o
przebiegu
mniej
więcej
południkowym,
oczywiście
wraz
z przylegającymi do tych dolin ekosystemami leśnymi. Strefy te tworzą podstawowy
system przyrodniczy gminy Drzewica, który uzupełniany jest przez mniejsze doliny,
obniŜenia, tereny leśne oraz zespoły zieleni półnaturalnej.
Degradacja ciągów ekologicznych polega przede wszystkim na:
1. Ograniczaniu ich przestrzennego zasięgu poprzez wprowadzanie w ich obręb
zwartej zabudowy.
2. Istnieniu lub tworzeniu nowych barier ekologicznych, w wyniku realizacji liniowych
obiektów infrastruktury technicznej (koleje, drogi), powodujących ograniczenie
migracji fauny i flory.
Na terenie gminy Drzewica miejscami zabudowa została wprowadzona
w obręb korytarzy ekologicznych. Z reguły sytuacja ta nie powoduje przerwania
systemu powiązań przyrodniczych lecz powoduje zmniejszenie ich przestrzennego
zasięgu przy jednoczesnym wzroście presji antropogenicznej na najbardziej wraŜliwe
elementy przyrodnicze gminy. Poza tym w strefach potencjalnego przemieszczania
się fauny i flory, zlokalizowane są poprzeczne bariery, znacząco ograniczające
to zjawisko. Dotyczy to przede wszystkim głównych dróg oraz linii kolejowej.
Szlaki
komunikacyjne
zwiększają
fragmentacje
terenu,
prowadzącą
do zmniejszenia powierzchni bytowania zwierząt oraz do przerwania szlaków ich
przemieszczania się jak i ograniczenia migracji gatunków roślinnych. Powoduje
to zmniejszenie bioróŜnorodności, a w skrajnych przypadkach moŜe nawet
55
doprowadzić do takiego spadku wartości ekologicznej terenów, Ŝe nie będą one
mogły
zapewnić
przeŜycia
populacjom,
które
zostały
rozdzielone.
Oprócz
wspomnianego efektu barierowego, bardzo powaŜną konsekwencją rozwoju
infrastruktury transportowej jest nasilona śmiertelność zwierząt. ZaleŜy ona
od natęŜenia ruchu pojazdów, ich prędkości oraz szerokości ciągu komunikacyjnego.
Na polskich drogach najczęściej giną płazy, średniej wielkości ssaki leśne
i polno-leśne. Jeśli chodzi o ssaki duŜe to największa śmiertelność jest wśród saren
i dzików, co wynika z duŜej populacji tych gatunków zwierząt.
Skutecznym rozwiązaniem powyŜszego problemu są przejścia dla zwierząt.
Małe przejścia dolne – przejścia zasadniczo przeznaczone dla płazów, składają się
z kanału o przekroju kołowym lub prostokątnym połoŜonym w poprzek drogi.
Wymiary takiego przejścia wynoszą najczęściej 2 m szerokości i 1,5 m wysokości.
Poza płazami i gadami mogą z niego korzystać małe ssaki takie jak: borsuki, lisy,
kuny, łasice, wydry, tchórze, jeŜe oraz gryzonie.
Średnie przejścia dolne – są to tunele o przekroju kołowym lub prostokątnym,
szerokości około 6 m, wysokości około 2,5 m. Przeznaczone są głownie dla saren,
dzików i lisów. Przy odpowiednim zagospodarowaniu mogą z nich korzystać takŜe
rysie, wilki, a nawet jelenie.
DuŜe przejścia dolne –są to tunele o przekroju łukowym lub prostokątnym,
zbudowane z elementów betonowych lub metalowych, wkomponowane w otoczenie
poprzez nasadzenie roślinności zbliŜonej do naturalnej, szerokości około 15 m,
wysokości około 3,5 m. Przeznaczone są głównie dla łosi, niedźwiedzi, jeleni,
wilków, rysiów, Ŝubrów. W przypadku omawianego terenu tego typu przejścia nie
mają zastosowania.
Pewne
znaczenie
dla
przestrzeni
przyrodniczej
gminy
mają
zwarte
powierzchnie gleb o wysokiej przydatności dla celów rolniczych. Generalnie są one
uŜytkowane prawidłowo - rolniczo, naleŜy unikać przeznaczania tych terenów pod
zespoły
zwartej
zabudowy
–
przy
dopuszczeniu
rozproszonej
zabudowy
o charakterze siedliskowym i jednorodzinnym. MoŜna stwierdzić, Ŝe na terenie gminy
Drzewica wymienione wyŜej elementy tworzące strukturę otwartej przestrzeni
przyrodniczej, uŜytkowane są na ogół zgodnie ze swoim przeznaczeniem, miejscami
podlegają jednak presji antropogenicznej.
56
Najistotniejsze
działania
proekologiczne
na
terenie
gminy,
powinny
obejmować:
uporządkowanie gospodarki ściekowej na terenach zwartej zabudowy,
ograniczenie uciąŜliwego oddziaływania ciągów komunikacyjnych,
ograniczenie niskiej emisji energetycznej przez stosowanie dla celów
grzewczych paliw ekologicznych,
zachowanie ciągłości istniejącego systemu powiązań przyrodniczych,
maksymalne ograniczenie presji urbanizacyjnej na obszary dolin,
obniŜeń i terenów leśnych,
przeciwdziałanie wprowadzaniu obcych gatunków, zagraŜających
integralności naturalnych ekosystemów i siedlisk,
objęcie ochroną prawną najcenniejsze obiekty i obszary przyrodnicze
występujące na terenie gminy.
Do
obiektów
mogących
powodować
pogorszenie
stanu
środowiska
przyrodniczego na terenie gminy Drzewica, naleŜy bez wątpienia zaliczyć istniejące
wysypisko
śmieci.
PołoŜone
jest
ono
na
gruntach
wsi
Domasznie,
w bezpiecznej odległości od zabudowy – około 1000 m. Wokół wysypiska nie jest
wyznaczony obszar ograniczonego uŜytkowania.
Składowisko zorganizowano na terenie po byłej Ŝwirowni. Obiekt ten funkcjonuje
od 1985 roku i zajmuje obszar o powierzchni 9200 m2. Początkowo składowisko było
własnością GERLACH S.A., po czym w roku 1987 roku zostało przekazane
do uŜytku gminie Drzewica. Obecnie jest administrowane przez Przedsiębiorstwo
Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej sp. z o.o. w Drzewicy. Na podstawie
danych WIOŚ do końca 2007 roku składowisko było wypełnione w 60%
i zdeponowano tam 1 830 Mg odpadów. Przewiduje się, Ŝe zostanie ono zamknięte
po 31.12. 2012 r.
Do obiektów produkcyjnych mogących powodować uciąŜliwości na terenach
przyległych, na terenie gminy, naleŜą jedynie wspomniane wyŜej Zakłady Gerlach.
UciąŜliwości te mogą być związane z emisją zanieczyszczeń powietrza oraz hałasu,
poza tym w roku 2007 na terenie zakładu powstało 22 Mg odpadów
niebezpiecznych.
57
W chwili obecnej do uciąŜliwych obiektów na terenie gminy naleŜy zaliczyć
równieŜ główne drogi oraz linię kolejową..
Bardzo istotne jest, aby w najbliŜszym czasie szczegółowo ocenić zasięg
uciąŜliwego
oddziaływania
ciągów
komunikacyjnych
w
zakresie
emisji
zanieczyszczeń i hałasu. Dzięki temu będzie moŜna we właściwych miejscach
i we właściwym zakresie podjąć odpowiednie działania ograniczające lub eliminujące
ich uciąŜliwości poprzez:
wprowadzenie ograniczenia prędkości pojazdów na odcinkach dróg
o zniszczonej nawierzchni,
poprawa stanu nawierzchni dróg,
eliminacja z ruchu pojazdów szczególnie uciąŜliwych,
wnikliwą kontrola stanu technicznego pojazdu pod kątem emisji hałasu
i zanieczyszczeń,
stosowanie zabezpieczeń przeciwhałasowych (ekranów akustycznych,
wymiana stolarki okiennej),
zachowanie
w
planach
zagospodarowania
przestrzennego
odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych i zapewnienie
tworzenia odpowiednich pasów zieleni.
Pozostałe istniejące na terenie gminy, obiekty produkcyjne, usługowe
czy magazynowo-składowe nie stanowią duŜego zagroŜenia dla środowiska
przyrodniczego. Jedynie okresowo w rejonie większych obiektów mogą pojawiać się
uciąŜliwości, które przede wszystkim będą jednak wywoływane ruchem pojazdów
samochodowych. Kontrole WIOŚ nie wykazały aby tego typu obiekty powodowały
uciąŜliwości na terenach przyległych.
Na trenie gminy, znajduje się jedna napowietrzna linia elektroenergetyczna
110 kV (druga linia 110 kV jest projektowana). Obiekty te z uwagi na emisję pola
elektromagnetycznego mogą oddziaływać niekorzystnie na zdrowie, wzdłuŜ linii
naleŜy wyznaczyć strefy ochronne (19,0 m po obu stronach od osi linii), w których
nie naleŜy lokalizować obiektów związanych ze stałym pobytem ludzi.
58
Przez znaczną część gminy przebiega projektowany gazociąg wysokiego
ciśnienia, dla tego typu obiektu przyjmuje się 35 metrową strefę bezpieczeństwa po
obu stronach od osi przewodu gazowego.
15. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
Gospodarka wodna
System zaopatrzenia w wodę gminy Drzewica oparty jest na lokalnych ujęciach
w
Drzewicy
oraz
dwóch
w
sołectwie
StrzyŜów.
Aktualne
moŜliwości
zwodociągowania gminy zbliŜone są do 100%.
Stacja wodociągowa w StrzyŜowie zasilana jest ze studni o głębokości 80 m,
ujmującej wody z poziomu jurajskiego, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym
wydanym przez Wojewodę Radomskiego w ilości Qmax.d = 2 400 m3/d
i Qmax.h = 100 m3/h. Ujęcie to posiada następujące strefy ochrony:
- bezpośrednią – o promieniu 10 m, mieszczącą się w granicach działki;
- pośrednią wewnętrzną – o promieniu 65 m od zewnętrznej obudowy studni;
- pośrednią zewnętrzną – o promieniu 1 300 m od zewnętrznej obudowy studni.
Na terenie strefy ochrony bezpośredniej jest zabronione uŜytkowanie gruntów
do celów nie związanych z eksploatacją ujęcia.
NaleŜy na nim zapewnić:
1) Odprowadzenie wód opadowych w taki sposób, aby nie mogły przedostawać się
do urządzeń słuŜących do poboru wody.
59
2) Zagospodarowanie terenu zielenią.
3) Szczelne odprowadzenie poza granice strefy ochronnej ścieków z urządzeń
sanitarnych.
4) Ograniczenie do niezbędnych potrzeb przebywania osób nie zatrudnionych na
stałe przy urządzeniach słuŜących do poboru wody,
5) teren powinien być ogrodzony w sposób trwały na wysokość 2 m. Ogrodzenie
powinno być zaopatrzone w bramę wjazdową umoŜliwiającą dowóz sprzętu
i urządzeń niezbędnych do eksploatacji i remontu obiektu. Na ogrodzeniu naleŜy
umieścić tablice informacyjne o ujęciu wody i zawierające inne niezbędne informacje.
Na terenie strefy ochrony pośredniej wewnętrznej zakazuje się:
1) Wprowadzania ścieków do ziemi i wód powierzchniowych.
2) Rolniczego wykorzystywania ścieków.
3) Przechowywania i składowania odpadów promieniotwórczych.
4) Stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin
w ilościach przekraczających zdolności sorpcyjne gleby.
5) Budowy osiedli mieszkaniowych.
6) Budowy dróg publicznych.
7) Wydobywania kopalin.
8)
Wykonywania
wykopów
z
wyjątkiem
robót
melioracyjnych
oraz
wodno-kanalizacyjnych.
9) Wykonywania odwodnień budowlanych i górniczych.
10) Lokalizowania zakładów przemysłowych i ferm chowu zwierząt.
11) Lokalizowania magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji
chemicznych oraz rurociągów do ich transportu.
12) Lokalizowania wysypisk i wylewisk odpadów komunalnych i przemysłowych.
13) Mycia pojazdów mechanicznych.
14) Urządzania parkingów, obozowisk i kąpielisk.
15) Lokalizowania nowych ujęć wody.
16) Lokalizowania cmentarzy i grzebania zwierząt.
Na terenie strefy ochrony pośredniej zewnętrznej zakazuje się:
1) Wprowadzania ścieków do ziemi i wód powierzchniowych.
2) Rolniczego wykorzystywania ścieków.
60
3) Przechowywania i składowania odpadów promieniotwórczych.
4) Lokalizowania zakładów przemysłowych i ferm chowu zwierząt.
5) Lokalizowania magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji
chemicznych oraz rurociągów do ich transportu.
6) Lokalizowania wysypisk i wylewisk odpadów komunalnych i przemysłowych.
7) Urządzania parkingów, obozowisk i kąpielisk.
8) Lokalizowania cmentarzy i grzebania zwierząt.
Dla wszystkich inwestycji w obrębie strefy ochrony pośredniej zewnętrznej ujęcia
wody naleŜy kaŜdorazowo sporządzić raport oddziaływania na środowisko
ze szczególnym uwzględnieniem wpływu na ujęcia wody komunalnej.
Oprócz tego ujęcia na terenie zakładu „Gerlach” S.A. znajduje się ujęcie
przemysłowe wyposaŜone w 2 studnie głębinowe czerpiące wody podziemne
w następujących ilościach (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym wydanym przez
Starostwo Powiatowe w Opocznie na okres do 31 grudnia 2009 roku):
- dla celów socjalnych - Qmax.d = 1 040,0 m3/d; Qmax.h = 68,0 m3/h,
- dla celów technologicznych - Qmax.d = 1 800 m3/d.
Według danych GUS na koniec 2007 r:
długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi 165,7 km,
liczba przyłączeń prowadzących do budynków mieszkalnych
i zamieszkania zbiorowego wynosiła 2 397 szt,
ilość wody dostarczanej do gospodarstw domowych 228,0dam3,
ludność korzystająca z sieci wodociągowej 9 276 osób.
Gospodarka ściekowa
Sieć kanalizacji sanitarnej w gminie Drzewica najbardziej rozbudowana jest w rejonie
miasta Drzewica.
Ścieki bytowo-gospodarcze odprowadzane są z tego rejonu do gminnej oczyszczalni
ścieków w Drzewicy. Jest to biologiczna oczyszczalnia ścieków o maksymalnej
przepustowości 934 m3/d. Poza tym na terenie zakładów „Gerlach S.A. znajduje się
61
zakładowa oczyszczalnia ścieków o przepustowości 16 m3/d (oczyszczanie
mechaniczne) i 40 m3/d (oczyszczanie chemiczne).
Długość sieci kanalizacyjnej w gminie wynosi 113,6 km. Przez kanalizację
obsługiwanych
jest
9 235
osób.
W
roku
2007
do
gminnej
oczyszczalni
odprowadzono 208 dam3 ścieków komunalnych, a włącznie z wodami infiltracyjnymi
307,0 dam3.
Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po ich oczyszczeniu były następujące:
•
BZT5 – 1 900 kg/rok,
•
ChZT – 24 231 kg/rok,
•
Zawiesina – 1 300 kg/rok.
Ilość odprowadzonych ścieków przemysłowych na terenie gminy Drzewica w roku
2007 wyniosła 160 dam3/rok, z czego:
14 dam3/rok – odprowadzono do sieci kanalizacyjnej,
146 dam3/rok – odprowadzono bezpośrednio do wód lub do gruntu,
Na terenie gminy nie istnieje rozdzielcza kanalizacja deszczowa.
Zaopatrzenie w gaz i ciepło
Gmina nie posiada sieci gazowej gazu przewodowego. Zaopatrzenie
w energię gazu odbywa się dystrybucją gazu płynnego (w butlach). Docelowo
projektuje
się
przyłączenie
miasta
Drzewicy
do
krajowego
systemu
sieci
gazowniczej.
Na terenie gminy nie istnieją zbiorcze systemy ogrzewania. Budownictwo
jednorodzinne, zakłady usługowe i szkoły posiadają indywidualne systemy grzewcze
oparte na paliwach stałych, oleju opałowym lub gazie.
System elektroenergetyczny
Gmina jest w 100% zelektryfikowana.
Odpady stałe
62
Według danych GUS, w roku 2007 na terenie gminy Drzewica zebrano
1 2809,16 t odpadów z tego 1 066,6 t z gospodarstw domowych. Odpady
składowane są na wysypisku śmieci zlokalizowanym w rejonie wsi Domaszno.
16.
WSTĘPNA
PROGNOZA
DALSZYCH
ZMIAN
ZACHODZĄCYCH
W ŚRODOWISKU
Dalszy rozwój zagospodarowania przestrzennego poszczególnych terenów
w gminie będzie wykazywał tendencje do uzupełniania i zagęszczania istniejącej
zabudowy. MoŜna równieŜ spodziewać się rozwoju nowych obszarów zwartej
zabudowy, szczególnie w strefach dobrze rozwiniętej infrastruktury komunikacyjnej
i technicznej.
Realizacja nowego zainwestowania powodować będzie:
- wzrost generowania zanieczyszczeń pyłowych i gazowych,
- powstanie nowych źródeł wytarzania odpadów,
- powstanie nowych źródeł wytwarzania ścieków,
- pogorszenie klimatu akustycznego,
- wzrost zapotrzebowania na wodę,
- moŜliwość tworzenia nowych barier ekologicznych,
- zmniejszenie powierzchni terenów biologicznie czynnych,
- wzrost powierzchni gruntów (w tym gleb chronionych) wyłączanych z produkcji
rolnej,
- ograniczenie zasięgu przestrzennego terenów otwartych,
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe dotychczasowe kształtowanie przestrzenie na terenie gminy,
utrzymanie struktur przyrodniczych, ochrona zieleni jak równieŜ planowana
rozbudowa systemu obszarów prawnie chronionych, pozwalają przypuszczać,
Ŝe nowe zainwestowanie zostanie właściwie wkomponowane w system przyrodniczy
gminy
Tab. 3. Charakterystyka oceny intensywność zmian zachodzących w środowisku
Intensywność zmian
zachodzących w środowisku
Zmiany o charakterze
antropogenicznym o duŜej
intensywności
Zmiany o charakterze
Formy uŜytkowania i funkcje wpływające na zachodzenie
zmian
Obszary eksploatacji kopalin
Zabudowy jednorodzinna rozproszona, pola uprawne na terenach
63
antropogenicznym o małej
intensywności
Zmiany o charakterze naturalnym
o małej intensywności
Brak zmian
podatnych na erozję np. na stoku
Tereny podlegające sukcesji naturalnej
UŜytkowanie rolnicze na obszarach o duŜej odporności
środowiska,
17. WALORYZACJA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA
Ocenę przyrodniczych predyspozycji obszaru gminy Drzewica do rozwoju
poszczególnych funkcji przeprowadzono na podstawie analizy i bonitacji elementów
składowych środowiska przyrodniczego. Z kryterium nadrzędne w tej ocenie przyjęto
ochronę całokształtu walorów przyrodniczych terenu gminy, polegającą na
racjonalnym gospodarowaniu zasobami przyrody dostosowanymi do potencjalnych
moŜliwości i wymogów ochrony środowiska przyrodniczego. Mając na względzie
powyŜszą
zasadę
określono
przydatność
funkcjonalno
–
przestrzenną
poszczególnych obszarów na tle ich waloryzacji przyrodniczej, wydzielając na mapie
rejonizacji warunków ekofizjograficznych następujące zasadnicze grupy terenów:
1. Tereny predysponowane do pełnienia funkcji przyrodniczych.
Tereny cmentarzy, pozostałości parków podworskich oraz zieleni urządzonej
do wyłączenia z zainwestowania.
Do grupy tej zaliczono takŜe obszary lasów tworzących system przyrodniczy
gminy, które poza funkcjami przyrodniczymi mogą pełnić funkcje turystyczne
i rekreacyjne. Na terenach tych dopuszczalna jest jedynie realizacja obiektów
i
urządzeń
infrastruktury
technicznej
oraz
obiektów
związanych
natomiast
gospodarką leśną. NaleŜy natomiast wykluczyć lokalizację jakichkolwiek innych
obiektów kubaturowych.
Z uwagi na pełnione funkcje przyrodnicze naleŜy równieŜ zachować zespoły
zieleni półnaturalnej, zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne wchodzące w skład
systemu przyrodniczego gminy.
Do grupy „1” zaliczono takŜe wszystkie doliny, które tworzą system
przyrodniczy gminy. Obszary dolin poza funkcjami ekologicznymi mogą pełnić
64
funkcje
rolnicze
(przy
ograniczeniu
chemizacji
rolnictwa)
oraz
turystyczne
i rekreacyjne. Na terenach tych dopuszczalna jest takŜe realizacja obiektów
i urządzeń infrastruktury technicznej, przy maksymalnej ochronie przed degradacją
wód powierzchniowych i gruntowych oraz wskazane jest maksymalne ograniczenie
lokalizacji poprzecznych barier ograniczających ciągłość systemu przyrodniczego.
Do pełnienia funkcji przyrodniczych predysponowane są równieŜ izolowane
tereny leśne i zespoły zieleni półnaturalnej, połoŜone poza systemem ekologicznym
gminy.
Odgrywają one nieco mniejszą rolę w kształtowaniu struktury przyrodniczej
terenu, dlatego teŜ w uzasadnionych i wyjątkowych przypadkach mogą zostać
przeznaczone
pod
funkcje
gospodarcze
pod
warunkiem
zachowania
ich
najcenniejszych elementów przyrodniczych i ograniczenia do minimum ich
degradacji.
Oczywiście w przypadku objęcia ochroną prawną, wskazanych na „Mapie
walorów i zagroŜeń środowiska” obszarów, naleŜy stosować zakazy, nakazy
i ograniczenie w sposobie ich uŜytkowania i zagospodarowania, wynikające
z przepisów odrębnych.
2. Tereny predysponowane do pełnienia funkcji rolniczych.
Do grupy tej włączono tereny o przeciętnych walorach przyrodniczych,
na których występują gleby o wysokiej przydatności dla rolnictwa naleŜące do III
(lokalnie do II) klasy gruntów ornych. Dla terenów tych wiodącą funkcją powinno być
rolnictwo, niemniej jednak moŜna dopuścić lokalizację rozproszonej zabudowy.
W przypadku nakazu pełnej ochrony tych gruntów, rozwój przestrzenny gminy
miejscami zastałby ograniczony szczególnie w rejonie wsi Brzustowiec i Krzczonów.
W grupie tej wydzielono dwie podgrupy o zróŜnicowanych warunkach
posadowienia obiektów budowlanych.
3. Tereny predysponowane do pełnienia funkcji gospodarczych z ograniczeniami
w sposobie uŜytkowania terenu.
W grupie 3 znalazły się tereny połoŜone „wewnątrz” lub bezpośrednim
sąsiedztwie głównego systemu przyrodniczego gminy. Oddziałują one w sposób
65
znaczący na ten system, dlatego teŜ w procesie ich urbanizacji naleŜy zastosować
szereg ograniczeń chroniących najcenniejsze elementy przyrodnicze gminy.
W strefie 3:
Zabudowa
powinna
mieszkaniowej
o
mieć
charakter
charakterze
ekstensywnej
siedliskowym,
zabudowy
jednorodzinnym
lub
pensjonatowym,
Dla zapewnienia ekstensywności zabudowy, działki budowlane powinny
być tu duŜe, z duŜym udziałem powierzchni biologicznie czynnej
w granicach 70 - 80%,
NaleŜy wykluczyć tu lokalizację jakichkolwiek obiektów uciąŜliwych lub
mogących pogorszyć stan środowiska przyrodniczego,
Na terenach płytkiego występowania wód gruntowych naleŜy lokalizować
obiekty niepodpiwniczone tak, aby uniknąć pompowań odwodniających,
Na terenach płytkiego występowania wód gruntowych niewskazane jest
stosowanie podziemnych zbiorników na nieczystości,
Na
terenach
tych
naleŜy
stosować
ekologiczne
formy
rolnictwa,
przy maksymalnym ograniczeniu jego chemizacji,
Na terenach przeznaczonych pod zainwestowanie naleŜy maksymalnie
zaadaptować istniejącą zieleń wysoką, naleŜy wykluczyć wprowadzanie
nowych gatunków zieleni – obcych dla istniejących siedlisk.
W grupie tej wydzielono trzy podgrupy o zróŜnicowanych warunkach
posadowienia obiektów budowlanych.
4. Tereny predysponowane do pełnienia funkcji gospodarczych bez większych
ograniczeń
Do grupy tej naleŜą pozostałe tereny, które w pierwszej kolejności powinny
zostać przeznaczone pod zainwestowanie.
Wszystkie tereny na których dopuszczono pełnienie funkcji gospodarczych
podzielono na podgrupy, dla których głównym kryterium były warunki posadowienia
obiektów budowlanych:
66
a. Obszary o korzystnych warunkach dla lokalizacji kaŜdego typu obiektów
budowlanych. Do tej grupy terenów zaliczono obszary, na których w podłoŜu
gruntowym występują grunty nośne (gliny, piaski zagęszczone), zwierciadło wód
gruntowych poniŜej poziomu posadowienia typowych obiektów budowlanych.
b. Obszary średnio korzystnych warunkach gruntowo- wodnych dla lokalizacji
zabudowy. W podłoŜu budowlanym grunty nośne. Okresowo lub stale w poziomie
posadowienia mogą występować wody gruntowe utrudniające prowadzenie robót
budowlanych. Wskazana jest tu realizacja obiektów o płytkim posadowieniu,
bez podpiwniczeń oraz stosowanie zabezpieczeń przeciw wilgotnościowych
fundamentów.
c. Tereny o mało korzystnych warunkach gruntowo-wodnych dla lokalizacji
zabudowy. W podłoŜu budowlanym występują grunty pylaste i drobnoziarniste
oraz organiczne, swobodne zwierciadło wód gruntowych na głębokości do 1,0 m
p.p.t. Tereny te w zasadzie powinny być pozostawione w dotychczasowym
rolniczym uŜytkowaniu.
Na
mapie
rejonizacji
warunków
ekofizjograficznych
wskazano
tereny
predysponowane do dolesień.
Przy wyborze tych terenów kierowano się przede wszystkim:
moŜliwością utworzenie nowych „połączeń ekologicznych”,
moŜliwością
wzmocnienie
i
ochrony
istniejących
korytarzy
ekologicznych,
małą przydatnością terenów dla celów rolniczych i inwestycyjnych,
Jednak przy prowadzeniu dolesień trzeba mieć na uwadze, Ŝe nie jest to
proces tworzenia lasów pierwotnych. Pewne zrównowaŜenie tworzącego się
środowiska leśnego jest osiągalne dopiero po upływie przeszło 100 lat. Zalesienie
nie musi wcale oznaczać większego zharmonizowania krajobrazu. Nie zawsze jest
najlepszym ekologicznie rozwiązaniem.
Dotychczasowa praktyka (szczególnie w lasach niepaństwowych) polegała na
przeznaczaniu do zalesień sadzonek najsłabszych i tych gatunków, które zbywały
w szkółkach. Doceniając znaczenie prawidłowo przeprowadzonych zalesień, taka
praktyka nie moŜe mieć miejsca.
67
Lasy sosnowe (sosny są bardzo często wybierane do zalesień) rosnące na
gruntach porolnych są wyjątkowo nieodporne na szkody ze strony owadów.
Szczególnie atakowane są nasłonecznione obrzeŜa przez boreczniki, których larwy
potrafią spowodować gołoŜery. W przypadku rozproszonych wśród pól, małych
kompleksów leśnych, zwalczanie chemiczne tych szkodników, prowadzone przy
pomocy opryskiwaczy naziemnych napotyka na wielkie trudności
Następnym problemem jest silna eutrofizacja (przenawoŜenie) lasów
porolnych.
Intensyfikacja
rolnictwa,
objawiająca
się
zmianą
agrotechniki,
melioracjami, wycięciem zadrzewień itp., zaowocowała wzmoŜoną erozją wietrzną,
będącą wynikiem tak suchych i wietrznych wiosen, jak i braku próchnicy i rozpylenia
gleb. Niesiona przez wiatr zawiesina pyłu, próchnicy glebowej i nawozów sztucznych
osadza się m.in. w lasach porolnych, które przejęły tym samym funkcje
likwidowanych zadrzewień. W miejsce ściółki i mchów borowych pojawiły się liczne
rośliny nitrofilne (azotolubne): bez koralowy i czarny, kruszyna, malina, jeŜyna, trawy,
wierzbówka kiprzyca. Tak, więc, w procesie planowania przestrzennego opracowując „zalesieniową” część gminy naleŜy mocno zastanowić się jak i co
zalesiać. Na pewno naleŜy w pierwszej kolejności zalesiać tereny szczególnie trudne
rolniczo, o duŜym naraŜeniu na erozję, tereny zdegradowane, stoki, źródliska,
obrzeŜa dolin cieków powierzchniowych. NaleŜy większą wagę przywiązywać
do zadrzewień, które wobec stałego deficytu sadzonek drzew leśnych, staną się
niejako alternatywą zalesień, a są prawdopodobnie pozbawione wad zwartych
zalesień i dają podobne korzyści w krótszym czasie. Wprowadzenie bardziej
„ekologicznych” sposobów zalesień (większy udział brzozy, luźniejsza więźba, układ
szachownicowy) wymagać będzie przełamania pewnej bariery konserwatyzmu,
przyzwyczajenia do sadzenia samej sosny w gęstej więźbie. Miało to swoje
uzasadnienie gospodarcze, 20 - 30-letnie drzewostany sosnowe, prowadzone
w
duŜym
zwarciu,
dostarczają
juŜ
drewna
uŜytkowego
potrzebnego
w gospodarstwie. Brzoza w tym wieku jest właściwie tylko opałem (ewentualnie
papierówką). Ekologizacja zalesień głównie przy pomocy brzozy to późniejsza
potrzeba
przebudowy
takiego
lasu,
konieczność
podsadzeń
gatunków
cienioznośnych, liściastych, odpornych na choroby: dębu, buka, klonu, jaworu,
jarzębiny. Jest to kolejna bariera w postaci zasady maksymalizacji zysku przy
68
minimum nakładów. Ekologizacja jest w krótkich przedziałach czasu sprzeczna z tą
zasadą.
18.OCHRONA KRAJOBRAZU I ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO WRAZ ZE
WSKAZANIAMI
DO
KONCEPCJI
ROZWOJU
FUNKCJONALNO-
PRZESTRZENNEGO GMINY
Pod względem przyrodniczo-krajobrazowym gminę Drzewica moŜna podzielić
na trzy podstawowe części:
Część centralną, północną oraz wschodnią z rozległym ekosystemem leśnym
oraz doliną rzeki Drzewiczki i Brzuśni.
Tereny połoŜone w rejonach wsi Brzustowiec i Krzczonów, gdzie powszechnie
występują gleby o wysokiej przydatności dla celów rolniczych..
Pozostałe tereny gminy, które mogą zostać przeznaczone pod róŜne formy
zagospodarowania bez większych ograniczeń..
W najbliŜszym czasie charakter powiązań funkcjonalno-przestrzennych w gminie
będzie się powoli zmieniał w związku z postępującym rozwojem gospodarczym.
Pomimo wielu zmian w przestrzeni, zostanie jednak zachowany dotychczasowy
podział na trzy główne przestrzenie funkcjonalne.
Układ poszczególnych elementów środowiska, w obrębie gminy, jest dosyć
prosty i czytelny, przy planowaniu rozwoju przestrzennego powinny być te elementy
uwzględniane. Chodzi tu głównie o harmonijne wykorzystanie struktury przyrodniczej
gminy w kształtowaniu jej funkcjonalno-przestrzennego rozwoju oraz racjonalne
korzystanie z zasobów środowiska przyrodniczego i ochronę jego walorów.
Planowanie przestrzenne jest podstawowym narzędziem realizacji postulatów
ochrony przyrody i kształtowania środowiska. Uwzględnienie, przez władze gminy,
zawartych w opracowaniu ekofizjograficznym wskazań dotyczących sposobu
gospodarowania zasobami przyrodniczymi tego terenu pozwoli na podniesienie
jakości Ŝycia mieszkańców jak równieŜ powinno przyczynić się do wzrostu
gospodarczego gminy.
Analizując
warunki
naturalne
tego
obszaru
moŜna
stwierdzić,
Ŝe podstawowymi funkcjami decydującymi o rozwoju gminy powinny być; rolnictwo,
usługi związane z obsługą rolnictwa oraz mieszkalnictwo.
69
Istnienie duŜych powierzchni leśnych (głównie w północnej części obszaru),
sztucznego zbiornika wód powierzchniowych, toru kajakowego jak równieŜ obecność
licznych zabytków kultury stwarza moŜliwości rozwoju funkcji turystyki i sportu.
MoŜliwości takie pojawiają się przede wszystkim dla miasta Drzewica,
ale równieŜ dla wsi połoŜonych w rejonie doliny rzeki Drzewicy taki jak: Dąbrówka,
Radzice, Brzuza, Idzikowice itd.
Powiązanie moŜliwości rolniczych gminy z walorami przyrodniczymi moŜe
przynieść szybkie efekty w rozwoju agroturystyki i dziedzin pośrednio związanych
z turystyką np. produkcja i przetwarzanie produktów spoŜywczych (zdrowa
Ŝywność), rękodzieło, róŜne formy sztuki.
NaleŜy z całą siłą podkreślić, Ŝe rozwój turystyki w gminie nie moŜe
doprowadzić do degradacji środowiska przyrodniczego ani naruszania zakazów,
nakazów i ograniczeń obowiązujących w obrębie obszarów prawnie chronionych.
Dlatego powinna być preferowana turystyka „ekologiczna”, nie naleŜy
na terenie gminy promować sportów ekstremalnych.
Turystyka
jako
dziedzina
ściśle
związana
z
walorami
środowiska
przyrodniczego moŜe stanowić podstawę do wdraŜania na terenie gminy filozofii
ekorozwoju. Koncepcja ekorozwoju uznana została za podstawę polityki ekologicznej
państwa. Jest jednak oczywiste, Ŝe turystyka w swej naturze bliska przyrodzie
i kulturze, często powodowała powstawanie konfliktów „na styku” z ochroną
środowiska. Zjawiska takie jak; chaos w gospodarce przestrzennej, chęć szybkiego
zysku w rejonach cennych pod względem przyrodniczym, lekcewaŜenie funkcji
ekologicznych
środowiska,
pozostawienie
terenów
o
wysokich
walorach
przyrodniczych bez koncepcji ich zagospodarowania i wykorzystania stanowią duŜe
zagroŜenie dla realizacji koncepcji ekorozwoju.
Władze gminy Drzewica, chcąc promować i realizować rozwój turystyki
powinny doŜyć do wprowadzenie prawnych form ochrony przyrody.
Przy realizacji programu turystyki proekologicznej do zadań gminy powinno
naleŜeć:
Budowa infrastruktury technicznej,
Dbałość o stan środowiska przyrodniczego,
Zapewnienie bazy informacyjnej o podmiotach obsługi turystycznej,
70
Promowanie i finansowanie promocji turystyki proekologiczne,
Natomiast gmina nie powinna się angaŜować w bezpośrednie świadczenie
usług turystycznych czy w działalność inwestycyjną związaną z turystyką.
Tab.4 Charakterystyka oceny moŜliwość kształtowania krajobrazu
MoŜliwość
kształtowania
krajobrazu
Konieczność
kształtowania
Postulat
kształtowania
Nie wymaga
ingerencji
Typy krajobrazu
Formy kształtowania krajobrazu
Dla obszarów zdegradowanych
wymagających rekultywacji, lub
obecnie pozbawionych funkcji
rolniczej (tereny porolne), gdzie
wymagane jest aktywne
kształtowanie krajobrazu w celu
nadania bądź przywrócenia
odpowiednich funkcji
Dla obszarów cechujących się
harmonijną kompozycją składowych
krajobrazu o słabej kondycji
środowiska lub obszarów
dysharmonijnych wymagających
wyłącznie zabiegów korekcyjnych
Działania przebudowujące obecną
przestrzeń jednostki w tym: (a)
rekultywacja w celu zminimalizowania
efektu dysharmonii w przestrzeni
(wyrobiska); (b) zaproponowanie
działań umoŜliwiających wprowadzenie
nowych funkcji poprawiających stan
krajobrazu (m. in. tereny porolne)
Działania porządkowe i pielęgnacyjne
pozwolą na zregenerowanie obecnego
stanu krajobrazu, a w przypadku terenów
zabudowy, dotyczy to jedynie
uzupełnienia linii zabudowy układem
nawiązującym do sąsiadujących
terenów.
-
Dla obszarów cechujących się
harmonijną kompozycją
składowych krajobrazu, w dobrej
kondycji środowiska
19. WNIOSKI I ZALECENIA
1. Biorąc pod uwagę warunki naturalne gminy Drzewica podstawowe funkcje,
które powinny decydować o jej rozwoju to mieszkalnictwo usługi sportu i turystyki
oraz rolnictwo oraz działalność związana z obsługą rolnictwa oraz przetwórstwem
rolno-spoŜywczym.
2. Największe powierzchniowo obszary, które z uwagi na uwarunkowania
przyrodnicze, gruntowo-wodne i glebowe mogą zostać przeznaczone pod
inwestycje znajdują się w centralnej i południowej części gminy.
3. Podstawowym składnikiem biosystemu gminy są doliny rzeczne i towarzyszące
im zwarte powierzchnie leśne.
4. Doliny
cieków
powierzchniowych
i
ekosystemy
leśne
tworzące
system
przyrodniczy gminy powinny być wyłączone z lokalizacji zabudowy kubaturowej
podlegać wzmoŜonej ochronie przed degradacją.
71
5. Ochronie
przed
degradacją
powinny
podlegać
równieŜ
zespoły
zieleni
półnaturalnej oraz zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne.
6. Na obszarach o płytkim występowaniu wód gruntowych (do 2,0 m p.p.t),
nie wskazane jest tu lokalizowanie podziemnych zbiorników na nieczystości,
nowa zabudowa powinna być bez podpiwniczeń.
7. W obrębie gminy nie występują obszary i obiekty chronione w myśl
Ustawy o ochronie przyrody.
8. Na terenie gminy najbardziej uciąŜliwym obiektem dla środowiska przyrodniczego
i mieszkańców są ciągi komunikacyjne.
9. Wskazane
jest
przeprowadzenie
szczegółowych
badań
określających
rzeczywisty zasięg uciąŜliwego oddziaływania tych ciągów.
10. Zlokalizowane na terenie gminy obiekty usługowe i magazynowo-składowe
nie wywołują uciąŜliwości dla środowiska przyrodniczego.
11. Stan środowiska przyrodniczego gminy Drzewica moŜna określić jako dobry.
12. W
celu
zapobiegnięcia
moŜliwości
pogorszenia
się
stanu
środowiska
przyrodniczego oraz w celu polepszenia warunków Ŝycia mieszkańców,
wskazane jest podjęcie następujących działań:
W zakresie poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych
– uporządkowanie gospodarki ściekowej na terenach zwartej zabudowy
(włącznie z działaniami kontrolnymi oceniającymi stan techniczny
podziemnych zbiorników na nieczystości) oraz ograniczenie chemizacji
rolnictwa w rejonach dolin i stref występowania płytkich wód gruntowych.
Likwidacja dzikich wysypisk śmieci.
W zakresie ochrony przed hałasem i zanieczyszczeniami powietrza
– w strefach uciąŜliwego
oddziaływania
ciągów komunikacyjnych
uzupełnienie lub wprowadzenie nowych pasów zieleni izolacyjnej. Na
terenach
zabudowy
mieszkaniowej
połoŜonych
w
w/w
strefach
wprowadzenie zabezpieczeń przeciw hałasowych.
W
zakresie
zachowania
ciągłości
powiązań
przyrodniczych
i bioróŜnorodności – w obrębie barier ekologicznych realizacja przejść
umoŜliwiających swobodną migrację zwierząt i roślin.