Załącznik E - Instytut Ochrony Środowiska

Załącznik E.
Przykłady podejść stosowanych w różnych krajach w odniesieniu do planowania
przestrzennego1
E.1.
E.1.1.
Przykładowe podstawy prawne dla planowania przestrzennego w kontekście
poważnych awarii przemysłowych na różnych poziomach
Podejmowanie decyzji lokalizacyjnych zgodnie z postanowieniami Konwencji Awaryjnej w regionie
EKG ONZ
Postanowienia Konwencji w sprawie transgranicznych skutków awarii przemys łowych2 (tzw. Konwencja
Awaryjna) zobowiązują państwo-stronę do prowadzenia odpowiedniej polityki w zakresie lokalizacji nowych i modernizacji istniejących obiektów niebezpiecznych (art. 7 oraz zał. 5 i 6). Stosowne wyjątki z tekstu konwencji
przytoczono poniżej.
„Artykuł 7. Podejmowanie decyzji lokalizacyjnych
Strona zdarzenia w ramach swojego systemu prawnego w taki sposób kształtuje politykę lokalizowania obiektów
nowych i wprowadzania znacznych modyfikacji w obiektach istniejących, w których prowadzona jest
działalność niebezpieczna, aby sprowadzić do minimum zagrożenie dla ludności i środowiska wszystkich Stron
dotkniętych. Strony dotknięte w ramach swoich systemów prawnych w taki sposób kształtują politykę dotyczącą
istotnych przedsięwzięć na obszarach potencjalnie zagrożonych transgranicznymi skutkami awarii
przemysłowych, aby do minimum sprowadzić związane z nimi ryzyko. Przy opracowywaniu kierunków takiej
polityki i w granicach swoich systemów prawnych Strony rozpatrują zagadnienia ujęte w załączniku V ust. 2
pkt. 1-8 oraz w załączniku VI do niniejszej konwencji”.
Wyciąg z załącznika V. Analiza i ocena
Zagadnienia do rozpatrzenia ze względu na cel analizy, zgodnie z ust. 2, punkty od (1) do (8):
„Cel analizy
Zagadnienia wymagające rozpatrzenia:
(1) ilość i właściwości substancji niebezpiecznych na terenie obiektu przemysłowego;
(2) krótki opisowy scenariusz reprezentatywnego przykładu przebiegu awarii
przemysłowych, które mogą powstać w wyniku działalności niebezpiecznej, z oceną
prawdopodobieństwa każdej z nich;
(3) dla każdego scenariusza:
Planowanie
(a) szacunkowa wielkość emisji,
gotowości na
(b) zasięg i stopień zagrożenia przy korzystnych i niekorzystnych warunkach zarówno
wypadek
dla ludzi, jak i środowiska, w tym wielkość strefy zagrożenia, jaka powstanie w wyniku
nadzwyczajnych
awarii,
zagrożeń
(c) okres, w którym pierwotne zdarzenie może przekształcić się w awarię przemysłową,
zgodnie z art. 8
(d) wszelkie działania, które można podjąć dla zminimalizowania prawdopodobieństwa
rozprzestrzeniania awarii;
(4) liczba i rozmieszczenie ludności na obszarach przyległych, ze wskazaniem wszystkich
dużych skupisk ludzkich, które mogą potencjalnie znaleźć się w strefie niebezpiecznej;
(5) wiek, mobilność i podatność na narażenie tej ludności;
1
Niniejszy załącznik bazuje na literaturze, przede wszystkim na:
Guidance on Land Use Planning as Required by Council Directive 96/82/EC (Seveso II) Institute for Systems Informatics and
Safety, 1999, opracowanych pod redakcją M.D Christou i S. Porter
dokumentach HSH (HSE Comments and Actions on the Independent Review - “HSE’s Risk Analysis and Protection-Based
Analysis Approaches for Land-Use Planning” 2005; PADHI – HSE’S LAND USE PLANNING METHODOLOGY; Land Use
Planning - a Planning Assessment Method Using Sensitivity Levels and a 2-Decision Matrix 2003)
2
Convention on the Transboundary Effects of Industrial Accidents (http://unece.org/env/teia/text.htm) została przyjęta w Helsinkach w dniu
17 marca 1992 r. przez 26 państw, w tym Polskę, oraz Wspólnotę Europejską. Obecnie stroną Konwencji jest Wspólnota Europejska i 32
państwa (Polska od dnia 8.09.2003 r.). Konwencja weszła w życie w dniu 19 kwietnia 2000 r. Pełny tekst polski konwencji – Dz.U. z 2004
r. Nr 129 poz. 1352.
1
oprócz zagadnień wymienionych w pkt (1)-(5) także:
(6) rozmiar szkody poniesionej przez ludzi i środowisko w zależności od charakteru i
okoliczności emisji;
(7) odległość od miejsca prowadzenia niebezpiecznej działalności, dla której istnieje realne
prawdopodobieństwo szkodliwego oddziaływania na ludzi i środowisko w przypadku
awarii przemysłowej;
(8) te same informacje nie tylko dla sytuacji obecnej, lecz również dla zdarzeń planowanych
lub możliwych do przewidzenia w przyszłości.”
Podejmowanie
decyzji
lokalizacyjnej
zgodnie z art. 7
„Załącznik VI. Podejmowanie decyzji lokalizacyjnych
Zagadnienia, które powinny być rozpatrywane zgodnie z art. 7 niniejszej konwencji:
1. Wyniki analizy i oceny ryzyka, w tym zgodnie z załącznikiem V, oceny cech fizycznych obszaru, na którym
planuje się prowadzić niebezpieczną działalność.
2. Wyniki konsultacji i udział społeczeństwa.
3. Analiza wzrostu lub zmniejszenia ryzyka wywołanego jakimkolwiek zdarzeniem na terytorium Strony
dotkniętej w związku z prowadzoną działalnością niebezpieczną na terytorium Strony zdarzenia.
4. Ocena niebezpieczeństw dla środowiska, w tym wszelkich skutków transgranicznych.
5. Ocena nowych rodzajów działalności niebezpiecznej, które mogłyby być źródłem ryzyka.
6. Kwestia lokalizacji nowych i istotnych modyfikacji już prowadzonych działalności niebezpiecznych w
odległości bezpiecznej od istniejących skupisk ludzkich, a także utworzenia stref bezpieczeństwa wokół
obiektów, w których prowadzi się działalność niebezpieczną; na tych obszarach należy uważnie analizować
przedsięwzięcia, które mogą prowadzić do wzrostu liczby zagrożonej ludności lub w inny sposób zwiększają
stopień ryzyka.”
E.1.2.
Planowanie przestrzenne na poziomie Wspólnoty w kontekście wymagań Dyrektywy Seveso II
Przepisy wspólnotowe zobowiązują, aby w planach zagospodarowania przestrzennego uwzględniano aspekty
zapobiegania i łagodzenia skutków poważnych awarii (tj. wprowadzenie procedur konsultacyjnych, zapewnienie
bezpiecznych odległości i podejmowanie działań ukierunkowanych na obniżenie ryzyka). Do zadań właściwych
organów państw członkowskich odpowiedzialnych za gospodarkę przestrzenną należy:
1) realizacja przedsięwzięć mających na celu zabezpieczenie przed poważnymi awariami i ograniczanie ich
skutków poprzez:
a)
odpowiednie decyzje lokalizacyjne dla nowych zakładów,
b)
modyfikację istniejących zakładów o dużym ryzyku (zgodnie z art. 10),
c)
dokonywanie zmian w zagospodarowaniu terenów otaczających zakłady, których lokalizacja
i otoczenie może prowadzić do zwiększenia ryzyka lub skutków poważnej awarii;
2) opracowanie i wdrażanie długoterminowej polityki, mającej na celu odseparowanie zakładów podlegających postanowieniom dyrektywy od stref zamieszkałych, obiektów o wyższej użyteczności publicznej oraz
obszarów o szczególnych walorach środowiskowych lub kulturowych (art. 12 ust. 1);
3) zapewnienie udziału w procedurach decyzyjnych oraz debatach na temat planowania lokalizacji nowych i
modyfikacji istniejących zakładów oraz zagospodarowania terenu wokół nich (art. 13 ust. 5).
Przepisy art. 12 Dyrektywy3 Seveso II, zaktualizowane w 2003 r. (tekst kursywą poniżej), odnoszące się do
planowania przestrzennego zacytowano poniżej.
„Artykuł. 12. Plany zagospodarowania przestrzennego
1.
Państwa członkowskie zapewniają, że w swojej polityce zagospodarowania przestrzennego lub w innych
podobnych politykach uwzględniają założenia odnoszące się do zapobiegania poważnym awariom oraz
ograniczania ich skutków. Założenia te realizują kontrolując:
a)
lokalizację nowych zakładów,
b)
zmiany w istniejących już zakładach objętych art.10,
3
Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9.12.1996 r. w sprawie zarządzania zagrożeniami od dużych awarii z udziałem substancji
niebezpiecznych, tzw. dyrektywa Seveso II (Council Directive 96/82/EC of 9 December 1996 on the control of major hazards involving
dangerous substances; O.J. L 10, 14/1/1997) zmieniona Dyrektywą 2003/105/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2003
r. (O.J. L 345, 31/12/2003).
2
c)
nowe inwestycje, takie jak połączenia transportowe, miejsca powszechnie dostępne oraz obszary
mieszkalne usytuowane w pobliżu istniejących zakładów, gdzie lokalizacja lub inwestycje zwiększają
ryzyko lub skutki poważnych awarii.
Państwa członkowskie zapewniają, że ich polityka zagospodarowania przestrzennego lub inne podobne polityki
oraz procedury służące wprowadzaniu w życie tych polityk uwzględniają potrzebę utrzymania, w dłuższej
perspektywie, właściwych odległości między zakładami objętymi niniejszą dyrektywą a obszarami mieszkalnymi,
budynkami i obszarami użytku publicznego, w miarę możliwości głównymi szlakami transportowymi, obszarami
wypoczynkowymi i obszarami szczególnego zainteresowania lub szczególnej wrażliwości środowiska
naturalnego, a w przypadku istniejących zakładów, potrzebę wprowadzenia dodatkowych środków natury
technicznej zgodnie z przepisami art. 5, aby nie powiększać niebezpieczeństwa, na jakie narażona jest ludność.”
1a. Komisja jest zaproszona do sporządzenia do 31 grudnia 2006r., w bliskiej współpracy z państwami
członkowskimi, wytycznych określających merytoryczną bazę danych zawierającą dane dotyczące ryzyka i
scenariusze ryzyka, które będą stosowane przy ocenie zgodności zakładów objętych niniejszą dyrektywą z
wymaganiami opisanymi w ustępie 1. Przy tworzeniu tej bazy danych należy w największym możliwym stopniu
wziąć pod uwagę oceny wykonane przez właściwe organy, informacje przedkładane przez prowadzącego zakład
i wszystkie inne stosowne informacji takie, jak korzyści społeczno-ekonomiczne wynikające z rozwoju i
łagodzące efekty wdrażania planów operacyjno-ratowniczych.
2.
Państwa członkowskie zapewniają, że wszystkie właściwe organy oraz organy związane z planowaniem i
odpowiedzialne za decyzje podejmowane w tym zakresie ustalą odpowiednie procedury konsultacyjne, które
ułatwią wprowadzenie w życie polityk ustalonych w ust.1. Procedury te zostaną ustalone w taki sposób, aby
zapewnić udostępnienie porad technicznych w sprawie ryzyka powstającego w zakładzie, albo na zasadzie
poszczególnych przypadków albo na zasadzie ogólnej gdy podejmowane są decyzje.”
E.1.3.
Transpozycja postanowień Dyrektywy Seveso II Dyrektywy i Konwencji Awaryjnej do prawa
krajowego
Proces planowania przestrzennego w Polsce kształtują przepisy ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym 4. Postanowienia Konwencji Awaryjnej i wymagania Dyrektywy Seveso II
zostały przetransponowane do polskich przepisów prawnych ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony
środowiska 5 i jej aktami wykonawczymi. Więcej szczegółów na temat planowania przestrzennego na poziomie
regionalnym i lokalnym w Polsce zamieszczono w części II niniejszego raportu.
E.2.
Przykłady zalecanych odpowiednich odległości
Bezpieczne odległości zalecane w szwedzkich Wytycznych dotyczących bezpiecznych odległości od
działalności zanieczyszczającej i niebezpiecznej6 odzwierciedlają zagadnienia zanieczyszczeń i ryzyka
oddziałujących na środowisko, zdrowie i bezpieczeństwo. Powinny być uwzględniane w praktyce planistycznej i
przy wydawaniu pozwoleń na korzystanie ze środowiska. Bezpieczne odległości odnoszą się do budynków
mieszkalnych planowanych do lokalizacji blisko istniejących zakładów przemysłowych i do rozpatrywanych
propozycji modyfikacji istniejących zakładów, jak i lokalizacji nowych zakładów. Właściwe organy rządowe
nakazują podejmowanie u źródła działań w celu zmniejszenia uwolnień i hałasu. Uznają, że oprócz ograniczania
zrzutów zanieczyszczeń istniej potrzeba stosowania środków planistycznych w celu ochrony ludzi i środowiska
w bezpośrednim sąsiedztwie niebezpiecznych działalności. Bezpieczne odległości zostały wskazane dla 32
rodzajów działalności, na przykład:
• przemysł tworzyw sztucznych
200 m,
• zakłady papiernicze
500 m,
• przemysł chemii nieorganicznej
1 000 m,
• rafinerie ropy naftowej
1 500 m.
Wartości zalecane w ww. wytycznych są typowymi wartościami początkowymi do bardziej szczegółowych
ocen, jeśli są one konieczne do wykonania. W takim przypadku rozpatrywane są “rozsądne” scenariusze, jakie
mogą wystąpić. Przykładami takich scenariuszy są: uwolnienie, pożar, dym z pożaru, zanieczyszczone wody
4
Dz.U. z 2003r. nr 80, poz. 717 z późn. zm.
Dz.U. 2001 Nr 627, poz. 627 z późn. zm.
Swedish National Board of Housing, Building and Planning, “Better Space for work - Land use planning guidelines with regard to
environment, health and safety”, ISBN 91 7147 399-8, 1998
5
6
3
gaśnicze, wybuchy i późniejsze kolejne uszkodzenia. Zaproponowane w wytycznych odległości wynikają z
doświadczenia i badań przeprowadzonych zarówno przez organy wydające pozwolenia, jak również przez
naukowców. Dlatego też wytyczne zawierają łączną ocenę ryzyka dla środowiska, zdrowia i bezpieczeństwa.
Rekomendowane wartości mogą być stosowane w kompleksowych planach przy ogólnych ocenach lokalizacji,
bezpiecznych dystansów, itd. jak również przy opracowaniu szczegółowych planów rozwoju i zasad
dotyczących wymagań odnośnie bezpiecznych odległości lub zagospodarowania gruntu lub zasad projektowania
budynków. Na potrzeby dalszych analiz szwedzkie organy ds. planowania przestrzennego zalecają następujący
dalszy podział zakładów.
Wyszczególnienie
• budynek przemysłowy
• mały obszar przemysłowy
• obszar przemysłowy
• instalacja przemysłowa
Bezpieczne odległości między obszarami przemysłowymi
i mieszkalnymi
50 m
200 m
500 m
> 1 000 m
Kilka czynników musi być wzięte pod uwagę w przypadku ustalania bezpiecznej odległości, np. teren, na
którym niebezpieczna działalność może zostać zaakceptowana w analizowanym obszarze, jak również ilości
zanieczyszczeń, jakie mogą być zaakceptowane. Trudno również określić, jaka powinna być odpowiednia
bezpieczna odległość z punktu widzenia bezpieczeństwa, szczególnie, jeżeli w miejscu pracy znajdują się różne
materiały, a niektóre z nich mogą powodować zwiększone ryzyko wystąpienia awarii i większe zagrożenie dla
zdrowia ludzi.
Zgodnie z zasadami planowania przestrzennego działalności w przybliżeniu z podobnymi czynnikami ryzyka
mogą zostać zlokalizowane w analizowanym obszarze, który charakteryzuje się określonym poziomem ryzyka.
Obszary zaplanowane pod rozwój przemysłu zanieczyszczającego są rzadkim zasobem i powinny być
efektywnie wykorzystywane. Do ważnych czynników w ocenie bezpiecznych odległości należą:
Ø wielkość instalacji,
Ø warunki lokalne, takie jak: krajobraz, ukształtowanie terenu, otaczające budynki, itd.
Ø uwarunkowania lokalne, takie jak: geologia, klimat, itd.
Nawet w planie rozwoju małego miasta należy wdrażać bezpieczne odległości. W zalecanych bezpiecznych
odległościach w odniesieniu do działalności zanieczyszczających i niebezpiecznych można lokalizować inne
działalności, np. biura, magazyny, sklepy, usługi rzemieślnicze itd. Generalnie można rozważać różne opcje
zagospodarowania terenu, np. tereny transportowe, usługi rekreacyjne dla zainteresowanych pracowników,
zachowanie istniejących obszarów zieleni. Często istniejące działalności są usytuowane bliżej terenów
zamieszkałych niż to wynika z odległości zalecanych w wytycznych. W takim przypadku należy czekać do
momenty aż działalność zmieni swój profil lub swoją lokalizację, albo gdy zaistnieje możliwość zmiany
użytkowania lub rozwoju w strefie otaczającej. Podstawowym celem w tym zakresie jest osiągnięcie w
perspektywie długofalowej sytuacji, w której działalności zanieczyszczające i niebezpieczne zostaną
zlikwidowane, przemieszczone lub zastąpione przez mniej niebezpieczne lub zanieczyszczające.
Innym przykładem zalecanych odległości (patrz tabela E.1) są te stosowane przez organy fińskie 7. W pewnych
przypadkach odległości są po prostu proponowane w celu ograniczenia ryzyka w oparciu o rozważania
rozprzestrzeniania się pożaru między budynkami, a w innych wynikają z obliczenia zasięgu skutków wybuchu
itd. Generalnie przyjmuje się następujące odległość oddzielające:
Ø 200 m
w stosunku do działalności, która wymaga większych bezpiecznych odległości,
Ø 50 m
w stosunku do działalności, która wymaga mniejszych bezpiecznych odległości,
Ø 0m
w stosunku do działalności, która nie wymaga stosowania bezpiecznych odległości.
Tabela E.1. Zalecane w Finlandii bezpieczne odległości na pierwszym etapie oceny na przykładzie LPG7
Odległość oddzielająca [m] od
Substancja
Zawartość
zbiornika
dróg publicznych
terenów mieszkalnych, budynków użyteczności
[Mg]
publicznej, obszarów wrażliwych przyrodniczo
LPG
< 5 Mg
5
15-25
5-50 Mg
10
35-50
7
Safety-related Decrees and Standards by the Finnish Authorities:
- for LPG: “LPG Decree 711/1993”
- for Ammonium nitrate: Ministry of Trade and Industry, “Decision on ammonium nitrate 172/1984”
- for Flammable gases and liquids (process unit): “Standard SFS 3353: Works for manufacturing and technical use of flammable liquid”
- for Flammable liquids: “Standard SFS 3350: Bulk plant for storage of flammable and combustible liquids”
4
Substancja
LPG
Azotan
amonu
Amoniak *
Wodór *
Niestałe gazy
lub
łatwopalne
płyny (w
procesie)
Inne
łatwopalne
gazy lub
płyny (w
procesie)
Łatwopalne
płyny
(zbiorniki)
Zawartość
zbiornika
[Mg]
50-200 Mg
>200 Mg
l-5 Mg
5-10 Mg
10-15 Mg
15-30 Mg
30-50 Mg
50-100 Mg
> 100 Mg
> 10 Mg
> 120 kg
5000 m3
Odległość oddzielająca [m] od
terenów mieszkalnych, budynków użyteczności
publicznej, obszarów wrażliwych przyrodniczo
25
50-100
na podstawie analizy
na podstawie analizy bezpieczeństwa
bezpieczeństwa
2/3 odległości z następnej
100
kolumny
150
200
250
300
350
400
400-600
150
350
dróg publicznych
5000 m3
130
200 m3
55
80
* propozycja
E.3.
Przykłady zastosowania podejścia „opartego na wielkości skutków”
Zgodnie z dotychczasową krajową polityką kontroli zagrożeń związanych z poważnymi awariami, operator
zakładu zobowiązany jest do oceny skutków scenariuszy, uznanych jako referencyjne, w celu określenia stref
ochrony wokół instalacji. Scenariusze referencyjne bazują na analizie historycznych awarii, jak również na
możliwych zdarzeniach. Jest sześć głównych scenariuszy, odnoszących się do różnych rodzajów zagrożeń. W
każdym scenariuszu zostały odpowiednio określone: warunki, pod którymi awaria występuje (charakterystyka
uwolnienia, uwarunkowania meteorologiczne itd.) i przyj ęte kryteria dotyczące największych akceptowanych
skutków (promieniowanie cieplne, nadciśnienie lub toksyczna dawka). Opis tych scenariuszy8 wraz z kryteriami
zamieszczono w tab. E.2.
Celem procedury oceny jest obliczenie dwóch odległości:
Ø odległość, w której wystąpi pierwsza ofiara śmiertelna (odpowiadająca prawdopodobieństwu ofiary
śmiertelnej równej 1%),
Ø odległość, w której wystąpią nieodwołalne efekty zdrowotne.
Przyjmuje się, że rozpatrywany obszar narażenia w odniesieniu do scenariuszy dotyczących pożaru lub
eksplozji, gdy nie uwzględnia się zmienności kierunku wiatru, ma kształt koła. W rzeczywistości oddziaływanie
substancji toksycznych zależy od warunków pogodowych. Należy podkreślić, że pewne wyobrażalne
scenariusze, które prowadzą do skutków gorszych niż te wynikające ze scenariuszy referencyjnych, mogą
również zostać wykorzystane do określenia stref. Generalnie scenariusze o mały prawdopodobieństwie
wystąpienia nie są analizowane. W praktyce określenie scenariuszy referencyjnych to wynik współpracy
uwzględniający wynegocjowany kompromis między właściwym organem a prowadzącym zakład. Zakładowe
środki bezpieczeństwa są zawsze badane szczegółowo. Jeżeli w następstwie przeprowadzonych badań uzyska się
wniosek, że wdrożono dostateczne środki bezpieczeństwa, stosowny scenariusz awarii nie może być
8
Secretary of State to the French Prime Minister for the Environment and the Prevention of Major Technological and Natural Risks,
“Control of Urban Development around High-Risk Industrial Sites”, 1990
5
rozpatrywany do celów planowania przestrzennego lecz jedynie na potrzeby planowania awaryjnego.
Kontrola zagospodarowania przestrzennego jest konieczna na obszarze odpowiadającym maksymalnie
wyliczonej odległości w odniesieniu do wszystkich ocenianych scenariuszy. Obszar ten w większości
przypadków jest dzielony na dwie strefy, którym przypisywane są różne restrykcje dotyczące dalszego rozwoju.
W strefie bliższej instalacji dozwolona jest lokalizacja “domów i budynków użyteczności publicznej”, w
następstwie której nie zwiększy się gęstości zaludnienia w tej strefie. W zewnętrznej strefie pozwolenia są
wydawane dla inwestycji wpływających na ograniczony wzrost gęstości zaludnienia, to jest dla wszystkich
obiektów z kategorii “domy i budynki użyteczności publicznej”, z wyjątkiem wysokich budynków i dużych
zakładów, w których mieszkają lub przebywają ludzie. Instalacje przemysłowe mogą uzyskać pozwolenie na
lokalizację w tych strefach, jeżeli są spełnione pewne minimalne warunki. Należy podkreślić, że plany awaryjne
bazują na ocenie większej ilości poważnych scenariuszy.
Tabela E.2. Scenariusze referencyjne i kryteria skutków stosowane na potrzeby planowania przestrzennego
Kryteria odniesieniu
Scenariusz
Przydatność do
Badany parametr Kryteria w
do nieodwracalnych
typu instalacji
odniesieniu do
efektów zdrowotnych
pierwszej ofiary
śmiertelnej
A: BLEVE9 (wrzenie
fazy płynnej
doprowadzające do
eksplozji fazy
gazowej)
Łatwopalne gazy
skroplone
Promieniowanie
cieplne
Nadciśnienie
5 kW / m2 (a)
3 kW / m2 (a)
140 mbar
50 mbar
B: UVCE10
(nieograniczona
eksplozja chmury fazy
gazowej)
Łatwopalne gazy
skroplone
Nadciśnienie
140 mbar
50 mbar
C: Natychmiastowa
całkowita utrata
obudowy
bezpieczeństwa
Zbiorniki
zawierające
toksyczne gazy
skroplone / nieskroplone
Dawka
toksyczna
Bazujące na LC1 % (b) Bazujące na IDLH
(c)
i na czasie
i na czasie
ekspozycji (przejścia ekspozycji (przejścia
chmury)
chmury)
D: Natychmiastowe
uszkodzenie dużego
rurociągu powodujące
uwolnienie dużej ilości
medium
Instalacja z gazami
toksycznymi, której
obudowa
bezpieczeństwa
została
zaprojektowana w
celu ochrony przed
zewnętrznym
uszkodzeniem lub
uszkodzeniem w
wyniku
wewnętrznych
reakcji gazów
Duży zbiornik
zawierający
łatwopalne ciecze
Dawka toksyczna
Bazujące na LC1 % (b) Bazujące na IDLH (c)
i na czasie
i na czasie ekspozycji
ekspozycji (trwania (trwania wycieku)
wycieku)
Promieniowanie
cieplne
Nadciśnienie
Pocisk i
produkt
wyrzutu z
eksplozji (d)
5 kW / m2 (a)
3 kW / m2 (a)
140 mbar
50 mbar
Przechowywanie lub
wykorzystanie
materiałów
wybuchowych
Promieniowanie
cieplne
Nadciśnienie
Pocisk i
5 kW / m2 (a)
3 kW / m2 (a)
140 mbar
50 mbar
E: Pożar dużego
zbiornika, eksplozja
fazy gazowej pod
dachem
zbiornika, kula ognista
(fireball) i płonący
produkt wyrzutu z
boilover
F: Eksplozja dużej masy
materiału wybuchowego
lub eksplozja w wyniku
reakcji
9
Boiling Liquid Expanding Vapour Explosion
Unconfined Vapour Cloud Explosion
10
6
Scenariusz
Przydatność do
typu instalacji
Badany parametr
Kryteria w
odniesieniu do
pierwszej ofiary
śmiertelnej
Kryteria odniesieniu
do nieodwracalnych
efektów zdrowotnych
produkt
wyrzutu z
eksplozji (d)
(a) Dla założonego okresu ekspozycji.
(b) Stężenie śmiertelne dla 1% z populacji w wyniku ekspozycji drogą inhalacji w określonym czasie.
(c) Dokumentacja na temat stężeń bezpośrednio zagrażających życiu lub zdrowiu (Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations
IDLH) jest dostępna na portalu http://www.cdc.gov/niosh/idlh/intridl4.html. Stężenie odpowiadające stężeniu maksymalnemu substancji w
powietrzu, przy którym zdrowi pracownicy płci męskiej mogą uratować życie ucieczką lub nie ponoszą nieodwracalnych efektów
zdrowotnych podczas 30-minutowego narażenia na nie.
(d) Modelowanie zachowania pocisków jest zadaniem ogólnie trudnym, ale zjawisko to należy rozważyć, w szczególności w odniesieniu do
lokalizacji budynków, z których ewakuacja ludzi jest utrudniona.
E.4.
Przykłady zastosowania podejścia „opartego na wielkości ryzyka”
E.4.1. Podejście stosowane w Holandii
Zastosowanie kryteriów ryzyka i kwantyfikowanie poziomu ryzyka jest wymagane przez właściwe organy.
Szczególnie raport o bezpieczeństwie dostarczany przez operatora, wymaga kwantyfikowania poziomu ryzyka
łącznie z oceną prawdopodobieństwa wystąpienia różnego rodzaju awarii. Konsensus należy osiągnąć nie tylko
w zakresie zawartości ww. raportu, ale również w zakresie oceny ryzyka, która musi zostać wykonana. Dlatego
wykonywana jest kompletna ilościowa ocena ryzyka (Quantitative Risk Assessment -QRA), której rezultatem są
indeksy i miary ryzyka takie, jak kontury ryzyka indywidualnego i krzywe (F-N) ryzyka społecznego. Godnym
uwagi jest fakt, że podjęto próbę ustanowienia wspólnego zestawu danych na potrzeby sporządzania ocen ryzyka
(wskaźniki awaryjności itd.).
Kryterium ryzyka11,12 dla maksymalnego ryzyka indywidualnego ofiary śmiertelnej w przypadku istnienia
poważnych miejsc zagrożenia jest przyjęte na poziomie 10-5 na rok. Oznacza to, że nie zostanie wydane
pozwolenie na budowę jakiegokolwiek domu w obszarze, gdzie ryzyko przewyższa ten poziom. Obszar ten
może być wykorzystany np. na cele rolnicze. Przy lokalizacji nowych poważnych instalacji niebezpiecznych
kryterium ryzyka indywidualnego powinno odnosić się do ryzyka wystąpienia ofiary śmiertelnej w wyniku
oddziaływania wszystkich innych źródeł w codziennym życiu i być rozważane dla młodego i zdrowego
człowieka jako 10-4 na rok. Maksymalne akceptowalne ryzyko ofiary śmiertelnej związane z danym źródłem
przemysłowym jest określane jako 10-6 na rok, tj. wzrost o jeden procent ryzyka ofiary śmiertelnej.
Dla pojedynczego źródła zagrożenia przyjęto maksymalny, akceptowalny poziom ryzyka indywidualnego ofiary
śmiertelnej jako 10-6 na rok. Kontury ryzyka odpowiadające ryzyku indywidualnemu ofiary śmiertelnej 10-6 na
rok określają zewnętrzną granicę strefy bezpieczeństwa w sąsiedztwie proponowanej lokalizacji. Możliwym jest,
aby w pewnych regionach (np. na przykład na wsi, gdzie domy są zlokalizowane tylko wzdłuż jednej drogi w
przeciwieństwie do obszarów niezamieszkałych) został przyjęty wyższy poziom ryzyka. W odniesieniu do
ryzyka społecznego przyjęto kryterium na poziomie 10-3/N2 (gdzie: N – liczba ofiar śmiertelnych w odniesieniu
do istniejących, jak również i nowych poważnych instalacji niebezpiecznych; jednak organy ds. planowania
mogą przyjąć wyższy poziom, jeżeli są stosowne powody, aby to zrobić (ze względu na użytkowanie terenu,
aspekty finansowe, zatrudnienie itd.). W szczególności kryterium ryzyka społecznego jest spełniane w wyniku
kształtowania gęstość zaludnienia poza obszarem konturu ryzyka 10 -6.
Unika się stosowania pojęcia ryzyka pomijalnego, odkąd kryterium to doprowadziło do nieporozumień w
zakresie zarządzania ryzykiem. Kiedy ryzyko jest poniżej maksymalnego poziomu ryzyka tolerowanego, wciąż
należy wdrażać podejście ALARA w celu dalszego ograniczania ryzyka (w kontekście stałych procedur na rzecz
minimalizacji ryzyka).
11
P.H. Bottelberghs, “QRA in the Netherlands”, Ministry of Housing, Spatial Planning and Environment, the Netherlands. Paper presented in
the Safety Cases conference (London, 23.02.1995).
12
G.C.M. Lommers, A.J. Muyselaar, “External Safety Policy and Land Use Planning in the Netherlands”, Ministry of Housing, Spatial
Planning and Environment, Netherlands, 1997.
7
E.4.2. Podejście stosowane w Zjednoczonym Królestwie
Celem wypracowania zaleceń odnośnie planowania przestrzennego dotyczących ochrony zdrowia i
bezpieczeństwa jest złagodzenie skutków poważnej awarii dla społeczeństwa w pobliżu niebezpiecznych
instalacji w wyniku rozwijania stałego i systematycznego podejścia w celu udzielania rekomendacji w stosunku
do wniosków o udzielenie pozwolenia na budowę wokół takich instalacji. Podstawą prawną tych działań jest
Dyrektywa Seveso II, której przepisy odnoszą się do głównych zagadnień w sferze planowania. Są one
uszczegółowione m.in. rozporządzeniem13 w sprawie planowania w zakresie niebezpiecznych substancjami
(rozporządzenie PHS).
E.4.2.1. Zadania HSE
Specyficzne zadania HSE (Health and Safety Executive) w zakresie planowania przestrzennego (LUP) są
następujące:
r zgodnie z przepisami rozporządzenia PHS obecność niebezpiecznych substancji chemicznych w ilości
większej niż ustanowione progi ilościowe wymaga uzyskania pozwolenia od organu14 ds. substancji
niebezpiecznych (HSA), który zazwyczaj jest również miejscowym organem15 ds. planowania (LPA).
Na podstawie ustawowych kompetencji HSE opiniuje wszystkie wnioski związane z udzielaniem
pozwoleń dotyczących wszystkich niebezpiecznych substancji. Jego podstawowym zadaniem jest
rozważenie zagrożenia i ryzyka, jakie stwarzałyby niebezpieczne substancje dla ludzi
mieszkających/przebywających w ich otoczeniu a następnie wypracowanie zalecenia czy
pozwolenie powinno zostać wydane, czy nie. W zaleceniu HSE może wyszczególnić warunki, które
powinny zostać narzucone przez HSA w celu uzyskania zgodności z ustawowymi wymaganiami
dotyczącymi ochrony zdrowia i bezpieczeństwa przez ograniczenie ryzyka dla społeczeństwa (np.
wskazując, które substancje mogą być magazynowane na miejscu lub wymagają raczej dostawy
zbiorników). HSA powinien zawiadomić HSE losie wszystkich wniosków o pozwolenie i dostarczyć
kopie miejscowych planów i warunków wskazanych w pozwoleniach w przypadkach, gdy udzielono
pozwoleń.
r HSE wykorzystuje informacje zawarte we wnioskach o uzyskanie pozwolenia w celu ustanowienia
odległości konsultacyjnej (CD16) wokół instalacji. Zazwyczaj wydzielane są trzy strefy lub obszary
konturu ryzyka - patrz sekcja E.4.2.2. CD ustanawia się w odniesieniu do maksymalnych ilości
niebezpiecznych substancji, dla których udzielono pozwolenia. HSE powiadamia LPA o wszystkich
ustanowionych CD w obszarze ich kompetencji. Zarządzenie w sprawie ogólnej procedury rozwoju
wymaga, aby LPA skonsultował się z HSE w sprawie pewnych proponowanych typów
rozwoju/inwestycji (zasadniczo dotyczy to inwestycji skutkujących wzrostem populacji) w danej CD.
HSE przedstawia LPA zalecenia na temat natury i powagi ryzyka generowanego przez instalację
dla ludzi w otaczającym obszarze tak, aby LPA wydając decyzje nadał temu rodzajowi ryzyka
należną wagę. Biorąc pod uwagę ryzyko, HSE wyraża sprzeciw przeciwko proponowanej
inwestycji lub po prostu stwierdza, że nie ma nic przeciwko jej realizacji. Wydane zalecenia
stanowią równowagę między zasadą Komisji Doradczej ds. Poważnych Zagrożeń (ACMH17) dotyczącą
utrzymania i niezwiększania liczby narażonych na ryzyko a pragmatyczną świadomością ograniczonej
dostępności gruntów pod inwestycje w Zjednoczonym Królestwie.
Należy podkreślić, że HSE pełni w systemie planowania przestrzennego rolę doradczą. Jego zalecenia nie mają
żadnej mocy prawnej, aby odmówić rozpatrzenia wniosku lub wydania pozwolenia. W kompetencji HSA lub
LPA jest podjęcie decyzji w tym zakresie przy uwzględnieniu lokalnych potrzeb i korzyści oraz rozważeniu,
oprócz zaleceń HSE, innych uwarunkowań w sferze planowania przestrzennego, o których powinni powiadomić
HSE. LPA może wydać pozwolenie wbrew zaleceniom HSE. W takich przypadkach HSE nie kontynuuje tej
sprawy tak długo jak LPA rozumie i rozważa powody przedstawionych zaleceń. Jeżeli HSE jest przekonane, na
przykład, że poziom ryzyka jest zbyt duży, to ma możliwość wystąpienia o rozstrzygającą decyzję (bardzo
rzadkie przypadki) do sekretarza stanu w Anglii i Walii albo do ministra w Szkocji.
E.4.2.2. Odległości konsultacyjne i kontury ryzyka
Wykorzystując informacje zawarte w pozwoleniu, HSE przeprowadza szczegółową ocenę zagrożenia i ocenę
ryzyka stwarzanego przez instalację i sporządza mapę z trzema konturami ryzyka, prezentującymi określony
poziom ryzyka lub szkody, którą osoba w danym konturze mogłaby ponieść. Potencjalne ryzyko (lub szkoda)
13
Planning (Hazardous Substances) Regulations (the PHS Regulations)
Hazardous Substances Authority
Local Planning Authority
16
Consultation Distance
17
Advisory Committee on Major Hazards
14
15
8
jest większe w pobliżu instalacji. W każdym przypadku ryzyko odnosi się do osoby otrzymującej tzw. dawkę
niebezpieczną (patrz definicja poniżej) lub ponoszącej określoną szkodę. Dawka niebezpieczna mogłaby
doprowadzić do:
Ø poważnych powikłań u wszystkich;
Ø znaczącej liczby osób wymagających pomocy medycznej;
Ø konieczności umieszczenia w szpitalu kilku osób;
Ø kilku (około 1 %) ofiar śmiertelnych.
1
2
Objaśnienia:
1 – strefa wewnętrzna
2 – strefa środkowa
3 – strefa zewnętrzna
4 – odległość konsultacyjna
3
4
Rys E.1. Przykładowe wyznaczenie trzech konturów ryzyka i stref wokół instalacji niebezpiecznej
Trzy kontury reprezentują poziomy ryzyka indywidualnego o wartości: 10 cpm18, 1 cpm i 0,3 cpm na rok
odpowiednio do poziomu otrzymanej dawki niebezpiecznej lub do określonego poziomu szkody. Kontury
tworzą trzy strefy (rys. E.1), z zewnętrznym konturem określającym odległość konsultacyjną (CD) wokół
obiektów stwarzających poważne ryzyko. LPA konsultuje z HSE proponowane typy rozwoju/inwestycje w
obszarze wyznaczonym przez CD.
E.4.2.3. Metoda oceny planowanych inwestycji z wykorzystaniem poziomów wrażliwości
W metodzie wyróżniono 4 poziomy wrażliwości:
•
1 poziom wrażliwości (tab. E.3) -
bazuje na populacji pracującej;
•
2 poziom wrażliwości (tab. E.4) -
bazuje na społeczności mieszkającej w domach i prowadzącej
normalną działalność;
•
3 poziom wrażliwości (tab. E.5) -
bazuje na wrażliwych grupach;
•
4 poziom wrażliwości (tab. E.6) -
obejmuje duże przykłady z poziomu 2 i 3.
Tabele wrażliwości (tab. E.3-E.6) zawierają możliwe typy rozwoju/inwestycje (kolumna 1) w odniesieniu do
każdego poziomu wrażliwości. Przykładowe typy rozwoju/inwestycje podano w kolumnie 2 a dodatkowe
szczegóły potrzebne do określenia poziomu wrażliwości konkretnej planowanej inwestycji w kolumnie 3.
Podstawowa zasada jest następująca: poziom wrażliwości obniża się o 1 dla małych inwestycji i zwiększa się o 1
dla dużych i bardzo dużych inwestycji lub tam, gdzie szczególne jej cechy wpływają na zwiększenie poziomu
ryzyka dla społeczeństwa. Wyjątki takie zidentyfikowano w kolumnie 3 pod hasłem WYKLUCZENIA z
danego rodzaju inwestycji.
18
cpm oznacza 'szansa jeden na milion'
9
Tabela E.3. TABELE WRAŻLIWOŚCI: POZIOM 1. Inwestycje związane z miejscami pracy i parkingami
Typ rozwoju/inwestycji
Przykłady
Wielkość i szczegóły rozwoju/inwestycji
Uzasadnienie
L1.1 -MIEJSCA
PRACY
Biura, fabryki, magazyny, bazy transportowe,
budynki gospodarstw rolnych, hipermarkety, składy
budowlane.
Miejsca pracy (przeważnie - niedetaliczne) dla przynajmniej 100 osób
w każdym budynku, zajmujących przynajmniej 3 piętra - Poziom 1.
Obiekty, w których będą zatrudnieni zdrowi i sprawni
ludzie, którzy mogą być łatwo zorganizowani w razie
nagłej awarii. Członkowie społeczności nie będą obecni
lub będą obecni w bardzo małej liczbie w krótkim okresie
czasu.
Zakłady pracy chronionej.
WYKLUCZENIA
L1.1 x1 Inwestycja handlowa, przemysłowa, magazynowa i rozładunkowa
dla 100 lub więcej osób w każdym budynku lub zajmująca 3 lub więcej
pięter przechodzi do - Poziomu 2 (chyba że, inwestycja stwarza poważne
zagrożenia pozostaje na Poziomie 1).
L1.1 x2 Inwestycja handlowa, przemysłowa, magazynowa i rozładunkowa
szczególnie dla niepełnosprawnych - Poziom 3
L1.2- PARKINGI
Parkingi i garaże dla samochodów osobowych i
ciężarowych
Parkingi w strefach piknikowych i wypoczynkowych
lub w inwestycjach detalicznych i rekreacyjnych lub
inwestycje związane z wynajmem samochodów
Znaczący wzrost liczy narażonych bez bezpośredniej
korzyści z narażenia na ryzyko.
Osoby narażone na ryzyko mogą być szczególnie zagrożone/
poszkodowane w wyniku niebezpiecznych zdarzeń.
Strefy parkowania bez innych związanych udogodnień (innych niż toalety) Poziom 1.
WYKLUCZENIA
L1.2 x1 Strefy parkowania związane z innymi udogodnieniami i
inwestycjami wrażliwymi
Tabela E.4. TABELE WRAŻLIWOŚCI: POZIOM 2. Obiekty użytkowane przez ogół społeczeństwa
Typ rozwoju/inwestycji
Przykłady
Wielkość i szczegóły rozwoju/inwestycji
Uzasadnienie
L2.1 -DOMY
Domy, mieszkania, wynajmowane apartamenty,
bungalowy, przyczepy mieszkalne, mobilne domy.
Inwestycje dla 30 mieszkańców przy gęstości nie większej niż 40 osób na
hektar - Poziom 2.
Obiekty, w których ludzie będą mieszkać lub czasowo
przebywać. Może być trudno zorganizować ludzi w
razie nagłej awarii.
Rezydencje. Osiedla mieszkaniowe.
WYKLUCZENIA
L2.1 x1 Inwestycja dla 1 lub 2 prywatnych rezydencji - Poziom 1.
L2.1 x2 Większe inwestycje dla więcej niż 30 mieszkańców - Poziom 3.
L2.1 x3 Inwestycje (dla więcej niż 2 prywatnych rezydencji) przy gęstości
większej niż 40 osób na hektar - Poziom 3.
L2.2 - HOTEL /
ZAKWATEROWANIE
W WAKACJE
L2.3POŁĄCZENIA
TRANSPORTOWE
Hotele, motele, domy gościnne, akademiki, domy
turysty, kampingi, domy wczasowe, domy
studenta, bursy, internaty.
Miejsca noclegowe do 100 łóżkach - Poziom 2.
Domy gościnne itd.
Większe hotele itd.
WYKLUCZENIA
L2.2 x1 Miejsca noclegowe do 10 łóżek - Poziom 1.
L2.2 x2 Miejsca noclegowe powyżej 100 łóżek - Poziom 3.
Autostrady, drogi szybkiego ruchu, koleje, tory
tramwajowe
Drogi do posiadłości, drogi dojazdowe. Koleje
wąskotorowe
Główne drogi komunikacyjne - Poziom 2.
WYKLUCZENIA
L2.3 x1 Droga jednopasmowa - Poziom 1.
L2.3 x2 Kolej - Poziom 1.
10
Minimalne zwiększenie liczby osób narażonych na ryzyko.
Znaczące zwiększenie liczby osób narażonych na ryzyko.
Zwiększenie gęstości zaludnienia wraz z inwestycją.
Obiekty, w których ludzie będą mieszkać czasowo. Może
być trudno zorganizować ludzi w razie nagłej awarii.
Minimalne zwiększenie liczby osób narażonych na ryzyko.
Znaczące zwiększenie liczby osób narażonych na ryzyko.
Krótki czas narażenia na ryzyko.
Krótki czas narażenia na ryzyko.
Typ rozwoju/inwestycji
Przykłady
Obiekty gastronomiczne: Restauracje, kawiarnie,
L2.4 – BUDYNKI
UŻYTKOWANE PRZEZ bary dla kierowców, bary szybkiej obsługi, puby.
Obiekty detaliczne: sklepy, stacje benzynowe, małe
LUDZI
magazyny, ekskluzywne sklepy, małe centra
zakupowe, usługi finansowe i doradcze dla
społeczeństwa.
Obiekty kulturalno-edukacyjne dla dorosłych:
Biblioteki, galerie sztuki, muzea, wystawy,
chirurgia jednego dnia, centra opieki zdrowotnej,
obiekty kultu religijnego, ośrodki samorządowe.
Edukacja dorosłych, uniwersytety, licea, studia
podyplomowe.
Obiekty transportowe i rekreacyjne:
Stacje kolejowa, autobusowe, terminale lotnicze i
promowe. Kina, sale koncertowe / bingo / sale
taneczne. Centra sportowe/ wypoczynkowe, hale
sportowe, obiekty towarzyszące terenom golfowym
(np. przebieralnia, klub), tory gokartowe.
Obiekty gastronomiczne: festiwale, obszary
L2.5- OBIEKTY
piknikowe.
PLENEROWE
Obiekty detaliczne: stragany, sprzedaż obwoźna,
UŻYTKOWANE
wesołe miasteczka.
PRZEZ
Obiekty kulturalno-edukacyjne dla dorosłych:
SPOŁECZEŃSTWO
Teatry i pokazy plenerowe.
Obiekty transportowe i rekreacyjne:
Stacje autobusowe / kolejowe, parki & przejażdżka,
terminale promu. Stadiony, wesołe miasteczka, parki
tematyczne, wystawy. Obszary gier. Wiejskie parki,
rezerwaty przyrody, miejsca piknikowe, namioty
cyrkowe.
Sklepy plenerowe, komisy, wesołe miasteczka.
Miejsca piknikowe, parki, namioty cyrkowe.
Parki tematyczne, wesołe miasteczka, duże
stadiony i wydarzenia sportowe,
kramy, plenerowe koncerty, festiwale.
Wielkość i szczegóły rozwoju/inwestycji
Uzasadnienie
Powierzchnie użytkowane przez ogół społeczeństwa, gdzie powierzchnia
podłogi wynosi od 250 m2 do 5000 m2 - Poziom 2.
Obiekty, w których ludzie będą obecni (ale nie będą
mieszkać)
Działanie ratownicze mogą być trudne do skoordynowania
WYKLUCZENIA
L2.4 x1 Inwestycje o powierzchni podłogi mniejszej niż 250 m2 i -Poziom 1.
L2.4 x2 Inwestycje o powierzchni podłogi równej lub większej niż 5000 m2 Poziom 3.
Głównie plenerowe obiekty, z których korzystają ludzie (nie więcej niż 100
zgromadzonych osób) - Poziom 2.
WYKLUCZENIA
L2.5 x1 Obiekty, z których korzystają ludzie (więcej niż 100 ale mniej niż
1000) -Poziomu 3
L2.5 x2 Obiekty, z których korzystają ludzie (więcej niż 1000) Poziom 4.
11
Minimalne zwiększenie liczby osób narażonych na ryzyko.
Znaczące zwiększenie liczby osób narażonych na ryzyko.
Obiekty, w których członkowie społeczeństwa będą
obecni (ale nie będą mieszkać)
Działanie ratownicze mogą być trudne do skoordynowania
Znaczący wzrost liczy osób narażonych na ryzyko,
bardziej wrażliwszych ze względu na przebywanie na
otwartej przestrzeni.
Bardzo znaczący wzrost liczy osób narażonych na ryzyko,
bardziej wrażliwszych ze względu na przebywanie na
otwartej przestrzeni. Działania w przypadku awarii mogą
być trudne do skoordynowania
Tabela E.5. TABELE WRAŻLIWOŚCI: POZIOM 3. Obiekty użytkowane przez grupy wrażliwe
Typ rozwoju/inwestycji
Przykłady
Wielkość i szczegóły rozwoju/inwestycji
Uzasadnienie
L3.1 INSTYTUCJONALNE
PRZEBYWANIE I
EDUKACJA
Szpitale, domy rekonwalescencyjne, domy opieki.
domy pogodnej starości.
Żłobki, przedszkola.
Szkoły i internaty dla dzieci w wieku szkolnym.
Instytucjonalne, edukacyjne i specjalne obiekty, w których przebywają
ludzie wrażliwi lub obszary ochrony środowiska - Poziom 3.
Obiekty z osobami wymagającymi opieki lub ochrony. Z
powodu wieku, słabości lub stanu zdrowia osoby mogą być
specjalnie wrażliwe w przypadku wystąpienia
niebezpiecznych zdarzeń.
Działanie ratownicze i ewakuacja mogą być bardzo
utrudnione.
Więzienia.
Szpitale, domy rekonwalescencyjne, domy opieki.
domy pogodnej starości.
WYKLUCZENIA
L3.1 x1 Obiekty z 24-godzinną opieką planowane do realizacji na
Znaczący wzrost liczy osób wrażliwych narażonych na
powierzchni większej niż 0,25 hektara - Poziom 4. (jednak więzienia pozostają ryzyko.
na Poziomie 3).
Żłobki, przedszkola, szkoły
L3.1 x2 Obiekty z dzienną opieką planowane do realizacji na powierzchni
większej niż 1,4 hektara - Poziom 4.
Znaczący wzrost liczy osób wrażliwych narażonych na
ryzyko.
Tabela E.6. TABELE WRAŻLIWOŚCI: POZIOM 4*. Bardzo duże i bardzo wrażliwe inwestycje
Typ rozwoju/inwestycji
Przykłady
L4.1 INSTYTUCJONALNY
ZAKWATEROWANIE
Szpitale, domy rekonwalescencyjne, domy opieki.
domy pogodnej starości.
L4.2 - BARDZO DUŻE
PLENEROWE
OBIEKTY
*
Wielkość i szczegóły rozwoju/inwestycji
Uzasadnienie
Duże obiekty przeznaczone do przebywania wrażliwych ludzi (lub obszary
Obiekty z osobami wymagającymi opieki lub ochrony. Z
ochrony środowiska) z zapewnioną 24-godziną opieką o powierzchni większej niż powodu wieku, słabości lub stanu zdrowia osoby mogą być
0,25 hektara - Poziom 4 (jednak więzienia pozostają na poziomie 3).
specjalnie wrażliwe w przypadku wystąpienia
niebezpiecznych zdarzeń.
Działanie ratownicze i ewakuacja mogą być bardzo
utrudnione. Ryzyko indywidualne może być małe ale
zainteresowanie społeczne duże.
Żłobki, przedszkola, szkoły
Duże obiekty przeznaczone do przebywania wrażliwych ludzi (lub obszary
Umieszczanie osób wymagających opieki lub ochrony. Z
ochrony środowiska) z zapewnioną dzienną opieką o powierzchni większej niż
powodu wieku, słabości lub stanu zdrowia osoby mogą być
1,4 hektara - Poziom 4
specjalnie wrażliwe w przypadku wystąpienia
niebezpiecznych zdarzeń.
Działanie ratownicze i ewakuacja mogą być bardzo
utrudnione. Ryzyko indywidualne może być małe ale
zainteresowanie społeczne duże.
Parki tematyczne, duże sportowe stadiony i
Przeważnie otwarte obiekty, które mogą pomieścić więcej niż 1000 osób -Poziom Osoby przebywające na otwartej przestrzeni mogą być
wydarzenia, sklepy plenerowe, plenerowe koncerty 4.
bardziej narażone na oddziaływaniem toksycznych
i festiwale.
oparów/dymów i promieniowania cieplnego niż gdyby
przebywali w budynkach. Objęcie dużej liczby osób
działaniami ratowniczymi i ewakuacyjnymi może być
trudne. Ryzyko indywidualne może być małe ale
zainteresowanie społeczne duże.
Wszystkie inwestycje z poziomu 4 wynikają z inwestycji z poziomu 2 lub 3. W niniejszej tabeli zostały one powtórzone w celu łatwiejszego wprowadzenia odniesień
12
E.4.2.4. Zalecenia HSE
W trakcie konsultacji HSE po pierwsze, identyfikuje, w której z trzech określonych stref planowana
zaplanowano lokalizację nowej inwestycji. Po drugie, klasyfikuje proponowaną inwestycję do jednego z
czterech "poziomów wrażliwości". Główne czynniki, które przesadzają o danym poziomie to liczba osób
związanych z inwestycją i ich wrażliwość (grupy wrażliwe takie, jak dzieci, osoby starsze) oraz wielkość
inwestycji. Następnie wypełniana jest prosta macierz decyzyjna (Tabela E.7) w celu udzielenia jednoznacznej
odpowiedzi LPA czy 'doradzić przeciwko' (AA-Advise Against) czy 'nie doradzać przeciwko' (DAA-Don't
Advise Against) rozważanej inwestycji.
Tabela E.7.
Poziom
wrażliwości
2-wymiarowa macierz decyzja LUP
Inwestycja w strefie
wewnętrznej
Inwestycja w strefie
środkowej
Inwestycja w strefie
zewnętrznej
1
DAA
DAA
DAA
2
AA
DAA
DAA
3
AA
AA
DAA
4
AA
AA
AA
Oczywistym jest, że dwuwymiarowa matryca decyzyjna i tabele wrażliwości są stosowane w połączeniu z
zasadami określonymi w sekcji E.4.2.5, ponieważ w przeciwnym razie mogłaby być wydana błędna decyzja.
E.4.2.5. Zasady stosowania macierzy i tabel wrażliwości
Należy stosować poniższe zasady i procedury, jeżeli stosowne, w rozważanym przypadku.
1. Inwestycje na granicy stref
Wymagane stosowanie poniższych zasad, kiedy proponowana inwestycja leży na granicy stref.
1 (a)
Inwestycje, które znajdują się na granicy stref zwykle będą rozważane jako będące w strefie bliższej
poważnego zagrożenia, chyba że dwa następujące warunki są spełnione. Inwestycja jest poza strefą, jeżeli:
• mniej niż 10% obszaru inwestycji wskazanego we wniosku jest wewnątrz danej granicy,
• w strefie wewnętrznej znajdują się tylko np. parking samochodowy, krajobraz, boisko do gry,
tereny golfowe lub drogi dojazdowe itd. związane z inwestycją.
1 (b)
W szczególnych przypadkach, jeżeli inwestycja przecina granicę strefy wyznaczoną przez odległość
konsultacyjną (CD) należy stosować powyższe zasady. Jeżeli, stosując te zasady, uzna się, że inwestycja jest
planowana do lokalizacji w CD, wtedy rozważa się wszystkie udogodnienia, które wskazano w proponowanej
inwestycji. W przypadku, gdy są one całkowicie poza CD powinny zostać zdyskontowane przy podejmowaniu
decyzji w sprawie poziomu wrażliwości, np. przy wyliczaniu powierzchni podłogi budynków. Wszystkie
udogodnienia, które są zupełnie lub częściowo wewnątrz CD są rozważane razem w celu określania poziomu
wrażliwości.
2. Zwielokrotnienie poważnego zagrożenia
Kiedy inwestycja z więcej niż jednym poważnym zagrożeniem znajduje się w CD to należy przesądzić, w której
strefie jest inwestycja ze względu na dane poważne zagrożenie, po zastosowaniu 1 zasady, jeżeli konieczne.
Ogólna rada to zdecydowanie na podstawie najbardziej uciążliwej ze stref (strefa wewnętrzna uciążliwsza niż
strefa środkowa, strefa środkowa uciążliwsza niż strefa zewnętrzna), do której zaliczyć inwestycję. Zalecenia
odnośnie lokalizacji w CD inwestycji ze zbiornikami gazowymi pod niskim ciśnieniem lub z rurociągami pod
wysokim ciśnieniem będą proponowane przy pomocy standardowej metodologii opracowanej przez Jednostkę
Rozwoju Metodologii i Standardów (MSDU19) do czasu powtórnego wyliczenia odległości dla zbiorników i
rurociągów.
19
Methodology and Standards Development Unit
13
3. Inwestycje o różnorodnym użytkowaniu
Zasadę tę stosuje się kiedy wniosek lub pytanie dotyczy inwestycji o różnorodnym użytkowaniu (np. połączenie
domu mieszkalnego, z obiektem użyteczności publicznej i zakładem pracy). Na początku należy identyfikować
części propozycji wydzielone zgodnie z typami rozwoju zamieszczonymi w kolumnie 1 w tabelach wrażliwości
(tab. E.3-E-6). Zgrupowanie razem wszystkich udogodnień tego samego typu rozwoju i określenie poziomu
wrażliwości każdej z grup. Wskazanie, w której strefie każda grupa typu rozwoju jest zlokalizowana, jeżeli
konieczne dla każdej grupy należy skorzystać z zasady 1. Wybór z matrycy odpowiedniej odpowiedzi (AA lub
DAA) w stosunku do każdej grupy. Jeżeli jakaś grupa jest niezgodna wtedy, przekazywane jest ogólne zalecenie
AA.
4. Inwestycje w przedsięwzięciach posiadających pozwolenia
Wiele proponowanych inwestycji nie zalicza się do kategorii 'zielonej'. Dotyczą one przebudowy, zmiany
użytkowania, rozszerzenia lub modyfikacji przedsięwzięcia posiadającego stosowne pozwolenie.
4(a)
Na początku należy rozważyć rozwój określony we wniosku zgodnie z normalnymi procedurami i
zasadami. Jeżeli wstępne rozważania doprowadziły do udzielenia odpowiedzi AA, wtedy zasada 4b lub 4c
powinna być zastosowana odpowiednio. Jeżeli propozycja zmienia decyzję na DAA, wtedy taka odpowiedź
zostanie przekazana.
4(b)
Jeżeli propozycja stanowi modyfikację, wprowadza zmiany, rozszerza lub uzupełnia istniejące
przedsięwzięcie i liczba osób nie wzrośnie o więcej niż 10% (lub powierzchnia podłogi o więcej niż 10%, jeżeli
dane dotyczące populacji nie są dostępne) to można ją potraktować, jak gdyby miała poziom wrażliwość o 1
niższy niż poziom wrażliwości dotychczasowego przedsięwzięcia. Jeżeli ten zredukowany poziom wrażliwości,
zbiega się ze strefą, w której ma nastąpić modyfikacja itd., to determinuje odpowiedź DAA, która wtedy zastąpi
początkową odpowiedź AA.
4(c)
Przebudowa lub zmiana użycia. Instalacja, która ma być przebudowywana posiada pozwolenie na
jej istniejące użytkowanie, które powinno być opisane we wniosku. Jeżeli nie ma żadnego określonego lub
oczywistego istniejącego użytkowania, przyjmuje się, że nie ma żadnego. Istniejące budynki mogą lub nie mogą
zostać zburzone w celu uzyskania pozwolenia na przebudowę lub zmianę użytkowania.
Ocena poziomu wrażliwości dozwolonego użytkowania jako aktualnie lub poprzednio stosowanego. Jeżeli
proponowana przebudowa lub zmiana użytkowania jest na tym samym lub niższym poziomie wrażliwości niż
dotychczasowe pozwolenie na istniejące użytkowanie, to nie należy doradzać przeciwko. Uwzględnia się
potrzebę nie niszczenia istniejącego obszaru rozwoju oraz fakt, że dotychczasowe pozwolenie mogłoby być
utrzymane lub wznowione.
E.4.2.6. System "PADHI"
Wspomniana wyżej macierz decyzyjna została opracowana z wykorzystaniem 30-letniego doświadczenia HSE w
opracowywaniu zaleceń w kwestii LUP. Jest ona wbudowana w oprogramowanie, opracowane w 2002 roku,
znane jako PADHI 20. PADHI wiąże się z ogromną większością konsultacji i jest wykorzystywane przez
pracowników w lokalnych inspektoratach HSE, znacząco przyspieszając czas udzielania odpowiedzi w stosunku
do poprzednich uwarunkowań, które wymagały pewnych wykorzystania specjalistycznych zasobów HSE.
E.5.
Przykłady metod z zakresu planowania przestrzennego stosowanych krajach
spoza UE
Poniżej podano dodatkowe przykłady stosowania w pięciu krajach spoza Unii Europejskiej podejść “bazujących
na wielkości skutków” i “bazujących na wielkości ryzyka”.
E.5.1. Australia
W Australii stosowane jest podejście bazujące na wielkości ryzyka 21. Kryteria akceptowalności zostały
ustanowione zarówno dla ryzyka ofiary śmiertelnej, jak i ryzyka poniesienia szkody. Indywidualne kryterium
20
Advice for Developments near Hazardous Installations
New South Wales Department of Planning, “Risk Criteria for Land Use Safety Planning”, Hazardous Industrial Planning Advisory Paper
No.4, Sydney, Australia, 1992.
21
14
ryzyka ofiary śmiertelnej ustanowiono na poziomie 10-6 na rok dla populacji na obszarach zamieszkałych. Jest
ono zwiększane lub zmniejszane odpowiednio w celu uwzględnienia populacji wrażliwej lub obszarów
przemysłowych, lub obiektów sportowych (0,5 × 10-6 na rok dla szkół i szpitali, 5 × 10-6 na rok dla obiektów
sportowych i 50 × 10-6 na rok dla obszarów przemysłowych). Kryterium ryzyka poniesienia szkody podkreśla,
że pewne wartości progowe efektu fizycznego powodującego zranienie (tzn. promieniowanie cieplne,
nadciśnienie, koncentracja toksycznej substancji) nie powinny przekraczać częstości 50 × 10-6 na rok na
obszarach zamieszkałych. Wartości te wynoszą 4,7 kW/m2 dla promieniowania cieplnego, 7 kPa dla nadciśnienia
eksplozji i stężenia powodującego rozdrażnienie wyniku przenikania substancji toksycznych do gardła i oczu.
Ryzyko społeczne jest także brane pod uwagę, ale wyraźne kryteria nie zostały jeszcze uzgodnione.
E.5.2. Kanada
W Kanadzie jest stosowane podejście oparte na wielkości ryzyka22. Przyjęto kryteria akceptowalności, które
zostały wyrażone pod względem dopuszczalnego zagospodarowania terenu w odniesieniu do określonego
poziomu ryzyka indywidualnego. Roczne ryzyko indywidualne ofiary śmiertelnej na poziomie 10-4 jest
uznawane jako nieakceptowalne dla społeczeństwa a obszar wyznaczony przez ten kontur ryzyka jest określany
jako strefa WYKLUCZENIA (żadne inne zagospodarowanie terenu nie jest dozwolone). Na obszarze
wyznaczonym pomiędzy konturami ryzyka 10-4 i 10-5 dozwolona jest lokalizacja działalności przemysłowej,
magazynowej i na otwartej przestrzeni (parkingi, tereny sportowe, itd.), pomiędzy konturami ryzyka 10-5 i 10-6 –
działalności handlowej, administracyjnej i obszarów mieszkalnych o małej gęstości zaludnienia. Na obszarach,
gdzie poziom ryzyka jest mniejszy niż 10-6 dozwolone są pozostałe formy użytkowania, w tym lokalizacja
obiektów wrażliwych i wysokiej i zwartej zabudowy.
E.5.3. Rosja
W ostatnich dyskusjach na temat ustanowienia w Rosji kryteriów akceptowalności pojawiły się kryteria bazujące
na wielkości ryzyka23. Propozycja ta wynika z rozważań odnośnie aktualnej sytuacji przemysłu, częstościach
awarii przemysłowych i wyposażenia technicznego. Zarówno kryteria ryzyka indywidualnego i społecznego
zostały przedstawione. Ryzyko ofiary śmiertelnej na poziomie 10-4 na rok lub wyższym (kryterium ryzyka
indywidualnego) rozważane jest jako nieakceptowalne. Podczas gdy za akceptowalne uważane jest ryzyko na
poziomie 10-5 (w odniesieniu do istniejących zakładów) albo 10-6 (w odniesieniu do nowych zakładów) lub
niższym. Strefa pomiędzy 10-4 i 10-5 a 10-6 – w odniesieniu odpowiednio do ww. zakładów – jest strefą ścisłej
kontroli, gdzie wymagane jest ograniczenie gęstość zaludnienia.
E.5.4. Szwajcaria
W Szwajcarii jest stosowane podejście oparte na wielkości ryzyka24 a kryteria ryzyka są przedstawione przy
pomocy wykresów częstość-skutek (tzw. wykresy F-N) wykresy. W celu ilościowego określenia powagi awarii
wykorzystuje się dziewięć wskaźników, tj. ofiary śmiertelne, osoby poszkodowane, osoby ewakuowane, czynnik
alarmu, padłe zwierzęta, obszar ze zniszczonym ekosystemem, obszar skażony, zanieczyszczone wody
podziemne i straty materialne. Oczywiście wskaźniki te nie są traktowane jednakowo. Istnieje “indeks poważnej
awarii” – pewnego rodzaju skala wagi – przekształcający wartości liczbowe wskaźników na skalę od 0 do 1,
która wyraża powagę awarii. Częstość przekroczenia pewnych poziomów tego indeksu wtedy jest skontrolowana
przez wykres podobny do przedstawionego na rys. 2(b)25. Niskie wartości indeksu poważnej awarii są zawsze
akceptowalne bez względu na jej częstości.
E.5.5. Stany Zjednoczonej Ameryki
Amerykańskie podejście do planowania awaryjnego26 i informowania społeczeństwa można zasadniczo
rozważać jako należące do kategorii “bazujące na wielkości skutków” 27. Zgodnie z przepisami ustawy o czystym
powietrzu w zakresie uwolnień awaryjnych, dla wszystkich źródeł podlegających pod tę ustawę należy wykonać
ocenę zagrożenia, obejmującą analizę skutków poza zakładem, oraz opracować raport na temat wyników
planowania zarządzania ryzykiem (RMP28). Analiza skutków bazuje na scenariuszu najgorszego przypadku i
kilku (co najmniej jednym) alternatywnych scenariuszach uwolnień. Uwolnienie w najgorszym przypadku jest
określane jako uwolnienie znaczących ilości substancji ze zbiornika lub uszkodzonej linii technologicznej, co
powoduje uwzględnienie środków “administracyjnych” i ustanowienie największej odległości do określonego
22
Major Industrial Accidents Council of Canada, “Hazardous Substances Risk Assessment: A Mini-Guide for Municipalities and Industry”,
ISBN 1-895858-06-2, MIACC, Ottawa, 1994
23
Yelokhin A.N., et. al., “The criteria of acceptable risk in Russia”, in SRA-Europe 1997 Conference (1997), str. 349-352.
24
Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft, “Beurteilungskriterien zur Störfallverordnung StFV”, Entwurf vom Juni 1995, Switzerland.
25
W “Wytycznych w zakresie planowania przestrzennego w kontekście postanowień Dyrektywy Seveso II”
26
Podejście stosowane przez amerykańską Agencję Ochrony Środowiska jest głównie ukierunkowane na potrzeby planowania awaryjnego i
nie ma bezpośredniego odniesienia do planowania przestrzennego.
27
U.S. Environmental Protection Agency, “RMP Offsite Consequence Analysis Guidance”, EPA, United States of America, 1996
28
Risk Management Plan
15
punktu docelowego, to zazwyczaj koresponduje ze stężeniami ERPG-2 29. Alternatywne scenariusze, bazujące
na analizie awarii historycznych lub na analizie zagrożeń w zakładzie, są bardziej prawdopodobne niż ‘najgorszy
przypadek’. Uwzględniane są także aktywne i pasywne środki bezpieczeństwa oraz informacje receptorach
ryzyka. Operator musi oszacować liczbę osób zamieszkałych w obszarze oddziaływania najgorszego przypadku i
alternatywnych scenariuszy uwolnień i wskazać, gdzie w tym obszarze znajdują się obiekty z wrażliwą
populacją (szkoły, szpitale) lub obszary o cennych walorach przyrodniczych. Skutki najgorszego przypadku i
alternatywnych scenariuszy wraz z informacją o rozmieszczeniu ludności są uwzględniane w RMP i brane pod
uwagę przez właściwe organy, jako podstawa do podejmowania decyzji typu analiza przykładów (case-by-case
decisions) i decyzji związanych z planowaniem awaryjnym.
29
The Emergency Response Planning Guideline level 2 (ERPG-2)
16