Organizacja Okręgu VI Polskiej Organizacji Wojskowej

Przemysław Wzorek
ORGANIZACJA OKRĘGU VI POLSKIEJ ORGANIZACJI
WOJSKOWEJ
Polska Organizacja Wojskowa, funkcjonująca w latach I wojny światowej,
stanowiła nierozerwalną część składową lewicy niepodległościowej wspólnie, z którą
prowadziła działalność wymierzoną początkowo przeciw Rosji, a następnie przeciw
państwom centralnym. Powołana do życia w 1914 roku struktura konspiracyjna, której
faktycznym przywódcą był Józef Piłsudski, poprzez pracę organizacyjną wśród
najniższych warstw społeczeństwa i wystąpienie w ostatnich dniach wojny,
przyczyniła się walnie do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Pierwsze wiadomości o Polskiej Organizacji Wojskowej na Ziemi Kieleckiej
pochodzą z 1915 roku. Rozkazem nr 3 Komendy Naczelnej do Komend Okręgowych i
Miejscowych, Okręg Kielecki otrzymał nazwę VI Okręg POW. Tą wprowadzoną ze
względów konspiracyjnych numerację, Okręg posiadał do końca swojego istnienia.
Rozkaz ten, datowany na koniec 1915 roku, określił również granice Okręgu VI — do
terytorium byłej guberni kieleckiej1.
Dokładnych danych o organizacji Okręgu VI w 1915 roku, nie ma. Wiadomo
jedynie, że istniała w Kielcach komenda lokalna, której komendantem był emisariusz
1
W. H o r y d, Zarys dziejów Polskiej Organizacji Wojskowej na obszarze b. Królestwa Polskiego,
Centralne Archiwum Wojskowe (CAW), Wojskowe Biuro Historyczne (WBH), t. I.341.1.419, s. 21; Rozkaz ten
nie jest precyzyjnie datowany. T. Nałęcz, zapewne za W. Horydem datuje go na koniec 1915 r. T. N a ł ę c z,
Polska Organizacja Wojskowa 1914—1918, Wrocław 1984, s. 55.
Departamentu Wojskowego NKN, ppor. Juliusz Ulrych2. Jednakże, od momentu
przybycia Ulrycha do Kielc w maju 1915 roku, do końca sprawowania władzy w
mieście przez pruskiego komendanta — mjr Lebiusa, Ulrych, który przybył z misją
zorganizowania tu werbunku do Legionów i systemu pomocy materialnej dla Wojska
Polskiego, nie uzyskał pozwolenia na działalność i na osiedlenie się w Kielcach.
Ulrych musiał zakonspirować się w Jędrzejowie i stamtąd kontaktować się ze swymi
zwolennikami z Kielc za pośrednictwem tajnego łącznika. Dopiero po trzech
miesiącach, gdy państwa centralne podzieliły zajęty obszar na dwie strefy okupacyjne,
a do Kielc przybył nowy, austro-węgierski komendant — Kostelletzky, zainstalowała
się tu również agentura NKN z Ulrychem3.
Nie wydaje się jednak by praca organizacyjna w 1915 roku posunęła się w
znaczący sposób naprzód. Bardziej prawdopodobna wydaje się hipoteza, że Okręg VI
do wiosny 1916 roku zaledwie raczkował lub nawet, że istniał wyłącznie na papierze.
Znajduje to potwierdzenie w odezwie Komendanta Okręgu, ob. „Janickiego” —
„Armaka” — Tadeusza Herfurta, który pisał: „Z rozkazu KN obejmuję Kmdę Okręgu
VI. Pracę rozpoczętą przez ustępującego ob. Sewera4 podejmuję...”5. Określenie,
jakiego użyto nie pozostawia wątpliwości, co do faktycznego początku prac
organizacyjnych w Okręgu VI, który w przybliżeniu można oznaczyć datą 1.V.1916
roku. Z tego miesiąca pochodzą także pierwsze dokumenty sygnowane przez
Komendę Okręgu VI. Rozkazem do Komend Obwodowych, z 16 maja 1916 roku,
Komendant Okręgu ustalił „granice i nazwy liczbowe Obwodów Okręgu VI”:
Obwód 1 — powiat kielecki,
Obwód 2 — powiat stopnicki
Obwód 3 — powiat jędrzejowski
Obwód 4 — powiat włoszczowski
2
Organizowano wówczas również sekcję podoficerską. Wstęp do Inwentarzy I Grupy, Spis polskich
organizacji przedwojennych i formacji z wojny światowej 1904—1921, Warszawa 1937, CAW, s. 302.
3
J. P a z d u r, Dzieje Kielc 1864—1939, Wrocław 1971, s. 85.
4
Ob.– bywatel, typowy zwrot, jakim posługiwano się w POW. „Sewer“ — Kirtiklis Stefan Seweryn.
Komendant okręgu kieleckiego od 1.V do 19.X.1916 r. J. B a r t k o w s k i, Radomski Okręg POW, „Żołnierz
Legionów i POW”, 1938, nr 3, s.63; Organizacja VI Okręgu POW Kielce, „Żołnierz Legionów i POW”, 1938, nr
1, s. 41.
5
Odezwa do Komend Obwodowych, z 21.X.1916 r., CAW, Polska Organizacja Wojskowa (POW), t.
397, k. 105.
Obwód 5 — powiat pińczowski
Obwód 6 — powiat miechowski6.
Decyzja o podziale Okręgu VI na obwody została podjęta przez Komendanta
okręgu kieleckiego na własną rękę, bowiem Komenda Naczelna POW poleciła
tworzenie obwodów dopiero Rozkazem Okólnym, z 26 czerwca 1916 roku. W owym
czasie rozróżniono dwie kategorie obwodów. Do pierwszej należały organizacje
powiatowe faktycznie działające, do drugiej — te, które dopiero zamierzano powołać
do życia. Nie zawsze bowiem powstanie obwodu było związane z zaawansowaniem
prac konspiracyjnych. Niejednokrotnie podziału okręgu dokonywano licząc się z
przyszłym rozwojem organizacji7. Związane było to z przyjętym przez POW w całym
Królestwie Polskim systemem pracy organizacyjnej. Mianowicie, w pierwszym
stadium powstawania okręgu tworzono Komendę Okręgu w mieście gubernialnym,
następnie Komendy Obwodów w miasteczkach powiatowych i dopiero na końcu, na
wsi — organizacje lokalne i wchodzące w ich skład punkty organizacyjne. Teza ta
znajduje potwierdzenie również w Okręgu VI, gdzie Obwód 5 do 1 października 1916
roku, a Obwód 4 aż do 1 marca 1917 roku, nie posiadały żadnego członka POW8.
Jesienią 1916 roku Okręg VI poszerzył swoje terytorium o Obwód 8 Okręgu
Vb, którego Komendant, ob. „Sokolnicki” — Bielawski Bronisław złożył prośbę o
przyłączenie podległego mu obwodu do Okręgu VI. Ostatecznie 23 października 1916
roku, powiat olkuski przeszedł w ewidencję okręgu kieleckiego jako Obwód 79.
Natomiast w marcu 1917 roku dotychczasowy Obwód 4, został podzielony na dwa,
zapewne z racji istnienia dwóch ośrodków miejskich w powiecie, dzielących między
siebie życie publiczne obwodu10. Podział administracyjny Okręgu VI w marcu 1917
roku wyglądał więc następująco:
Obwód 1 — powiat kielecki
6
7
56.
8
Rozkaz Komendy Okręgu VI, z 16.V.1917, CAW, POW, t. 397, k. 288.
Podobne rozróżnienie wprowadzono w klasyfikacji komend miejscowych, T. N a ł ę c z, op. cit., s.
Raport Komendy Obwodu 4b, z 28.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 294; Raport Komendy
Obwodu 5, z 1.XI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 364.
9
Prośba Obwodu Olkuskiego Okręgu Vb do Komendy Okręgu VI, z 13.X.1916, CAW, POW, t. 395,
k. 199; Raport Komendy Obwodu 8 do Komendy Okręgu Vb, z 23.X.1916, CAW, POW, t. 394, k. 465.
10
Podział taki dopuszczał Rozkaz Okólny KN, z 26 czerwca 1916 r. W. H o r y d, Zarys dziejów..., s.
24.
Obwód 2 — powiat stopnicki
Obwód 3 — jędrzejowski
Obwód 4a — płn. część powiatu włoszczowskiego z Włoszczową
Obwód 4b — płd część powiatu włoszczowskiego ze Szczekocinami
Obwód 5 — powiat pińczowski
Obwód 6 — powiat miechowski
Obwód 7 — powiat olkuski.
Powyższy podział przetrwał do 4 czerwca 1917, kiedy to Komendant Okręgu
VI, ob. „Janicki”, ze względu na szybki rozwój liczebny organizacji, ustalił
następujący podział na obwody:
Obwód 1 — miasto Kielce
Obwód 2 — powiat stopnicki
Obwód 3 — powiat jędrzejowski
Obwód 4 — płd. część powiatu włoszczowskiego ze Szczekocinami
Obwód 5 — płn. część powiatu pińczowskiego z Pińczowem
Obwód 6 — powiat miechowski
Obwód 7 — powiat olkuski
Obwód 8 — płn. część powiatu włoszczowskiego z Włoszczową
Obwód 9 — powiat kielecki bez Kielc
Obwód 10 — płd. część powiatu pińczowskiego z Kazimierza Wielką11.
Struktura organizacyjna Okręgu VI uległa kolejnej zmianie latem 1917 roku,
kiedy to Odprawą KN POW, z dnia 17 sierpnia z Okręgu wydzielono, z dniem 22
sierpnia tego roku, Obwody 6, 7 i 10. Obwody te zostały przydzielone do Okręgu Vb,
a następnie utworzono z nich Okręg VIa — olkuski12.
OBWÓD 1 — Kielce.
11
Odprawa Komendy Okręgu VI, z 4.VI.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 487—488.
Odprawa Komendy Okręgu VI, z 25.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 522; T. Nałęcz, pisząc o
utworzeniu nowego Okręgu VIa, błędnie używa nazwy — okręg miechowski. T. N a ł ę c z, op. cit., s. 114.
12
Najwcześniej zorganizowanymi organizacjami lokalnymi w Obwodzie 1 były
Daleszyce i Białogon, o których pierwsze wzmianki napotykamy 28 lipca 1916 roku13.
Wcześniej bez wątpienia zorganizowane były Kielce, brak jednakże pewności, co do
daty zorganizowania tu organizacji. Z 15 lipca tego roku posiadamy również
informację o założeniu, przez ob. „Konrada” — Puszczyńskiego Tadeusza, organizacji
POW we wsi Mniów, jednakże nie wiadomo jakiego statusu była powyższa
organizacja, bowiem jeszcze w styczniu 1917 roku określano ją jako punkt
organizacyjny14. Niepewność ta wynika z dość dużej rotacji jaką napotykamy w aktach
— dana miejscowość może występować jako organizacja lokalna, a następnie jako
punkt organizacyjny i odwrotnie. Tłumaczyć to należy zapewne odpływem i
napływem ludzi do poszczególnych struktur i kategorii organizacji15.
Z przeprowadzonej próbnej mobilizacji Obwodu 1, 11 sierpnia 1916 roku,
dowiadujemy się o istnieniu POW już w czterech miejscowościach: Białogonie,
Daleszycach, Cisowie i Ćmińsku. Ostatnia z tych organizacji prawdopodobnie uległa w
międzyczasie rozwiązaniu, bowiem 20 listopada w raporcie ob. „Czarnego” —
Domańskiego Tadeusza, czytamy o nieudanej próbie założenia POW właśnie w
Ćmińsku16. W kolejnych raportach Komendy Obwodu 1, na dwadzieścia gmin
powiatu kieleckiego, występują dwie organizacje lokalne — Kielce i Białogon.
Dopiero 29 listopada została założona trzecia — Bobrza, w gminie Samsonów17.
Raport z 1 stycznia 1917 roku wymienia również, punkty organizacyjne w
Niewachlowie, Tumlinie, Mniowie, Daleszycach, Samsonowie, Światełku, Ćmińsku,
Kołomaniu, Janowie, Radlinie, Mąchocicach, Piekoszowie, Dąbrowie, Miedzianej
Górze, Dyminach, Suchedniowie, Cisowej, Sukowie, Zajączkowie oraz Czarnowie18.
Część z powyższych punktów organizacyjnych, zapewne dzięki napływowi
członków uzyskała już 1 marca 1917 roku status komend miejscowych: 1 — Kielce, 2
13
Raport Komendy Obwodu 1, z 28.VII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 200.
Raport ob. „Konrada”, z 15.VII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 276.
15
Miejscowość, w której większa liczba członków POW należała do „Rezerwy”, niż do „Służby
czynnej”, zaliczana była do punktów organizacyjnych.
16
Raport Komendy Obwodu 1, z 11.VIII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 214; Próba ta nie powiodła
się również w Miedzianej Górze. Raport ob. „Czarnego”, z 20.XI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 250.
17
Raport Komendy Obwodu 1, z 1.XI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 203; Raport Komendy Obwodu
1, z 3.XII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 229; Raport Komendy Obwodu 1, z 1.I.1917 r., CAW, POW, t. 402, k.
1.
18
Raport Komendy Obwodu 1, z 1.I.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 1.
14
— Białogon, 3 — Bobrza, 4 — Suchedniów, 5 — Micigózd, 6 — Promnik, 7 —
Posłowice, 8 — Niewachlów19.
Struktura ta uległa zmianie już 1 maja, kiedy to istniało już w Obwodzie 1
jedenaście organizacji lokalnych. Począwszy od numeru 1, były to: Kielce, Białogon,
Bobrza, Niewachlów, Suchedniów, Bilcza, Micigózd, Ćmińsk, Chęciny i Piekoszów20.
16 maja 1917 roku liczba organizacji miejscowych uległa zmniejszeniu, przy
czym trzeba powiedzieć, iż nie znalazło to odbicia w stanie liczebnym Obwodu 121.
Byłaby to więc kolejna reorganizacja, zadaniem której jak można przypuszczać, było
sprawniejsze kierowanie pracami organizacji. W raporcie Komendy Obwodu 1 z tego
dnia, wyszczególniono pięć organizacji miejscowych: Kielce, Białogon, Suchedniów,
Bilcza, Bobrza, oraz pięć punktów organizacyjnych: Niewachlów, Micigózd, Ćmińsk,
Chęciny oraz Piekoszów22.
Schemat ten uległ ponownej zmianie, bowiem w raporcie liczebnym Obwodu
1, z 1 czerwca wymieniono: 1 — Kielce, 2 — Białogon, 3 — Niewachlów, 4 —
Chęciny, 5 — Mąchocice, 6 — Mniów. Punkty organizacyjne: 1 — Bobrza, 2 —
Bilcza, 3 — Micigózd, 4 — Piekoszów, 5 — Brzezianki, 6 — Ciekoty, 7 — Ćmińsk, 8
— Wzdół, 9 — Promnik, 10 — Proszowice23.
4 czerwca 1917 roku, o czym już wspomniano dotychczasowy Obwód 1,
został podzielony na dwa obwody: Obwód 1 — Kielce miasto oraz Obwód 9 —
powiat kielecki bez Kielc. Od tego czasu w strukturach Obwodu 1 występowało tylko
miasto Kielce.
Komendanci organizacji lokalnych i formacji Obwodu 124.
19
Raport Komendy Obwodu 1, za czas od 1.II do 1.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 126.
W raporcie dodatkowo wyszczególniony jest Kucimbór, jednakże bez zaznaczenia, że jest to
organizacja lokalna. Raport Komendy Obwodu 1, z 1.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 127.
21
Raport Komendy Obwodu 1, z 1.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 127; Raport Komendy Obwodu
1, z 1.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 130.
22
Raport Komendy Obwodu 1, z 16.V.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 358.
23
Raport Komendy Obwodu 1, z 1.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 130.
24
Ten i inne stany osobowe opracowane na podstawie: CAW, POW, t. 394—402, 475; Wstęp do
Inwentarzy I Grupy, s. 302—304; Organizacja VI Okręgu POW Kielce, s. 41—46; Papiery Władysława
Kosterskiego–Spalskiego, Biblioteka AŚ, Zbiory Specjalne, t. 1—27; Dokumenty do historii POW, tamże, mf.
383.
20
Komendanci organizacji lokalnych:
Organizacja lok. 2 — Białogon:
od 26.XI.1916 — „Białogoński” — Dzierżak Michał
1.IV — 1.VI.1917 — „Drążek” — Zalewa Henryk
Organizacja lok. 3 — Niewachlów:
30.XII.1916 — 3.III.1917 — „Czarny” — Domański Tadeusz
od 21.IV.1917 — „Zbigniew” — Pławiński Tadeusz
Organizacja lok. 4 — Chęciny:
od 21.IV.1917 — „Rdzawicz” — Małolepszy Mieczysław
Organizacja lok. 5 — Mąchocice:
15.V — 1.VI.1917 — „Sokół” — Żakowski Mieczysław
Organizacja lok.6 — Mniów:
3.I.1917 — „Kiegicz” — Wojtecki Wiktor — pełniący obowiązki (p.o.)
1.V — 1.VI.1917 — „Sokół” — Żakowski Mieczysław
Plutonowi:
Plutonu I:
od 1.VI.1916 — „Wrzos” — Zieliński Mieczysław
do 13.XI.1916 — „Czarny” — Domański Tadeusz
11.XI — 25.XI.1916 — „Wichura” — Polcar Tadeusz
30.XII.1916 — 30.I.1917 — „Spalski” — Kosterski Władysław
1.II — 3.III.1917 — „Szczęsny” — Lewandowski Feliks
12.III.1917 — „Narbut” — Dębowski Zygmunt
1.III — 17.VI.1917 — „Rdzawicz” — Małolepszy Mieczysław
1.VII.1917 — „Zbigniew” — Pławiński Tadeusz
1.X — 1.XII.1917 — „Selim” — Aleksandrowicz Tadeusz
Plutonu II:
5.VIII — 30.VIII.1916 — „Spalski” — Kosterski Władysław
11.XI — 25.XII.1916 — „Horski” — „Bończa” — Wójcik Tadeusz Marian
24.XII — 31.XII.1916 — „Horski” — Zalewski Jerzy
25.XII.1916 — 25.V.1917 — „Wichura” — Polcar Tadeusz
1.V.1917 — „Lisowski Mieczysław” — Chruścielewski Mieczysław
1.VII — 31.VII.1917 — „Narbut” — Dębowski Zygmunt
1.XII.1917 — „Drążek Henryk” — Zalewa Henryk
Plutonu III:
1.XI — 25.XI.1916 — „Szczęsny” — Lewandowski Feliks
1.I — 1.VI.1917 — „Olbromski” — Grunert Jerzy
VI.1917 — „Wronicz” — Lipski— Tadeusz
1.VII.1917 — „Koryncki” — Nowaczek Stefan
1.IX— 30.IX.1917 — „Wronicz” — Lipski Tadeusz — zastępca
1.X — 29.X.1917 — „Wronicz” — Lipski
od XII.1917 — „Wronicz” — Lipski
Plutonu IV:
28.XII — 30.XII.1916 — „Olbromski” — Grunert Jerzy
1.I — 23.III.1917 — „Rdzawicz” — Małolepszy Mieczysław
III — 30.VI.1917 — „Narbut” — Dębowski Zygmunt
Plutonu V:
od 20.I — 31.I.1917 — „Szczęsny” — Lewandowski Feliks
1.V — 1.VI.1917 — „Lisowski Mieczysław” — Chruścielewski Mieczysław
Sekcyjni:
Sekcja 1 Plutonu I:
19.V — 1.VI.1916 — „Wrzos” — Zieliński Mieczysław
27.V.1916 — „Węgrzecki”
Sekcja 1 Plutonu II:
17.V.1916, 1.VI.1916 — „Burza” — Jastrzębski Bronisław
Sekcja 2 Plutonu II:
20.V.1916, 1.VI.1916 — „Maniewski” — Dąbrowski Włodzimierz
OBWÓD 2 — powiat stopnicki.
Pierwsze wiadomości o strukturze terytorialnej Obwodu 2 pochodzą z
napisanego w końcu lipca 1916 roku, raportu ob. „Konrada”, który informuje o
przeprowadzeniu nocnych ćwiczeń w Busku oraz o założeniu sekcji POW w
Chmielniku25. Następne pewne informacje pochodzą już z 1917 roku, z raportu
Komendy Obwodu 2, który wymienia dwie organizacje lokalne, z przypisanymi im
punktami organizacyjnymi: organizacja lokalna 1 — Busk. Punkty organizacyjne: 1 —
Busk, 2 — Mietel, 3 — Grzymała, 4 — Wełnin, 5 — Oblekoń, 6 — Rozina.
Organizacja lokalna 2— Chmielnik. Punkty organizacyjne: 1 — Chmielnik, 2 —
Śladków Mały, 3 — Piotrkowice26.
Jednakże raport Komendy Obwodu 2, z 1 maja 1917 roku, wymienia już sześć
organizacji lokalnych, ograniczając się przy tym tylko do podania numeru organizacji
miejscowej i podlegających jej punktów organizacyjnych. Punkty te kolejno należały
do: org. lok. 1 — Szczaworyż, org. lok. 2 — Potok i Pierzchnia, org. lok. 3 —
Ciecierze i Sędziejowice, org. lok. 4 — Celiny, Suliszów i Grabowiec, org. lok. 5 —
Rozina i Michałowice, org. lok. 6 — Mietel, Piestrzec, Grzymała, Błotna Wola,
Oblekoń, Wełnin oraz Pacanów27.
Wyjaśnienie powyższych numerów organizacji miejscowych niesie kolejny
raport Komendy Obwodu 2, z 1 czerwca 1917 roku. Zgodnie z nim numer 1 nosiła
organizacja lokalna w Busku, 2 — w Chmielniku, 3 — w Śladkowie, 4 — w
Piotrkowicach, 5 — w Szańcu, 6 — w Stopnicy, 7 — w Staszowie (Rytwiany). W
porównaniu z poprzednimi miesiącami, liczba punktów organizacyjnych Obwodu 2
wzrosła o dwa i wynosiła 1928.
Do powyższego schematu Komenda Obwodu 2 na odprawie z dnia 11
czerwca, wprowadziła jedną zmianę — organizacją lokalną 7 były Kurozwęki29.
O wzroście ilości punktów organizacyjnych, informuje Lista Obwodów, 1
lipca 1917 roku — było ich już 21. W organizacji lokalnej:
1 — Mikułowice, Szczaworyż.
25
Raport ob. „Konrada”, z końca lipca 1916 r., CAW, POW, t.394, k. 474: Według innych, Obwód 2
istniał już w 1915 r., wówczas istniała tam komenda lokalna Szaniec z Komendantem „Brzosko”. Wstęp do
Inwentarzy I Grupy, s. 302.
26
Raport Komendy Obwodu 2, z 31.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 145.
27
Raport Komendy Obwodu 2, z 1.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 147.
28
Raport Komendy Obwodu 2, z 1.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 149.
29
Odprawa Komendy Obwodu 2, z 11.VI.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 578.
2 — Potok, Ciecierze.
3 — Jakubówka, Szyszczyce.
4 — Grabowiec, Celiny, Suliszów.
5 — Grzymała, Piestrzec, Oblekoń, Błotna Wola, Wełnin, Pacanów.
6 — Rozina, Sędziejowice.
7 — Rytwiany, Staszów, Szydłów, Oględów30.
Struktura Obwodu 2, przetrwała w przedstawionej powyżej formie do 1 lutego
1918 roku. Zaszła w niej jednak drobna zmiana, mianowicie od 1 września 1917 roku,
figuruje jako organizacja lokalna 8 — Staszów, wydzielona z organizacji lokalnej 731.
Komendanci organizacji lokalnych i innych formacji Obwodu 2.
Organizacja lok. 1 — Busk:
31.III.1917 — 1.VII.1917 — „Luśnia” — Nowak Adam
Organizacja lok. 2 — Chmielnik:
31.III.1917 — „Kosma” — Braciszewicz Michał
11.VI.1917 — 1.VII.1917 — „Kędzior” — Hiżycki Wacław
Organizacja lok. 3 — Sladków:
26.V — 1.VII.1917 — „Kosma” — Braciszewicz Michał
11.VI — 1.VII.1917 — „Seweryn” — Braciszewicz Władysław — zastępca
Organizacja lok. 4 — Piotrkowice:
11.VI.1917 — 1.VII.1917 — „Niemojewski” — Mysior Władysław
Organizacja lok. 5 — Szaniec:
11.VI — 20.VI.1917 — „Sikorski” — Wojciechowski Antoni
1.VII.1917 — „Sokół” — Bernauer Marian
Organizacja lok. 6 — Stopnica:
11.VI.1917 — „Sokół” — Bernauer Marian
30
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188.
Raport Komendy Obwodu 2, z 1.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 153; Raport Komendy
Obwodu 2, z 1.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 154. 1.IX było już 25 punktów organizacyjnych; Raport
Komendy Obwodu 2, z 1.II.1918 r., CAW, POW, t. 394, k. 481.
31
11.VI.1917 — „Orzeł” — zastępca
11.VII.1917 — „Sikorski” — Wojciechowski
Organizacja lok. 7 — Kurozwęki:
11.VI.1917 — „Bujno”
Plutonowy: 11.VI.1917 — „Prądnik” — Brzosko Stefan
Sekcyjni: 11.VI.1917 — „Grzmot”, „Dziąsło” — Ząbek Stefan.
OBWÓD 3 — powiat jędrzejowski.
Raporty Komendy Obwodu 3 za czas od 1 sierpnia do 1 października 1916
roku, wymieniają tylko jedną organizację lokalną, niestety nie wyszczególniając gdzie
się ona mieściła32.
Więcej szczegółów podaje dopiero raport z 17 listopada 1916 roku, w którym
czytamy, że „ Organizację POW w Obwodzie 3, stanowią dwie sekcje (...). Pierwszą
sekcję stanowią nauczyciele ludowi rozrzuceni po całym obwodzie, żadne więc prace
wojskowe, w ścisłym znaczeniu tego słowa prowadzone być nie mogą. Druga sekcja
składa się wyłącznie z młodzieży — uczniów seminarium nauczycielskiego w miejscu
pobytu Obwodu 333.
Kolejne dane, dotyczące struktury organizacji w Obwodzie 3, pochodzą już z
1917 roku. Wykaz graficzny Komend miejscowych Obwodu 3, z dnia 13 lutego 1917
roku, wymienia trzy organizacje lokalne — w Jędrzejowie, Podklasztorzu,
Włodzisławiu oraz miejscowości, w których istnieli członkowie powiązani luźno z
POW — folwark Marianów pod Sędziszowem, Mokrzko, Brzezinki, Klemencice,
Podchojny, Piaski, Sudół, Lubcza, Mierzwin, Piotrkowice, Mierzawa34.
Organizacja lokalna w Jędrzejowie uległa jednak rozwiązaniu, o czym
informuje Raport Obwodu 3, z 1 marca 1917 roku: „w miejscu pobytu K-dy Obwodu
32
Raport Komendy Obwodu 3, z 15.VIII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 345; Raport Komendy
Obwodu 3, z 1.IX.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 346; Raport Komendy Obwodu 3, z 1.X.1916 r., CAW, POW,
t. 394, k. 347; Wstęp do Inwentarzy I Grupy, s. 302, podaje, że we wrześniu 1916 r. powstała org. lok. w
Jędrzejowie pod nazwą „Pluton Seminarzystów”, której organizatorem był ob. „Klimczyk”. Informacja błędna.
33
Raport Komendy Obwodu 3, z 17.XI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 337.
34
Wykaz graficzny komend miejscowych Obwodu 3, z 13.II.1917 r., CAW, POW, t. 395, k. 330.
nie ma żadnej organizacji lokalnej, wszelkie usiłowania utworzenia takowej spełzły na
niczym.” Raport ten wymienia dwie organizacje miejscowe: 1 — Podklasztorze, 2 —
Włodzisław, oraz organizację luźną, którą „ tworzą nauczyciele ludowi, rozsiani po
całym powiecie, którzy mogą być uważani jedynie jako punkty oparcia dla
instruktorów posyłanych”35.
W marcu 1917 roku, funkcjonowała w Obwodzie 3 tylko jedna organizacja
miejscowa — Wodzisław, zbiórki w organizacji — Seminarium uległy zawieszeniu,
bowiem „Dyrekcja Seminarium, gdzie powyższa organizacja funkcjonuje, zagroziła
bezwzględnym wydaleniem z seminarium, podejrzanych o należenie do POW i pilnym
nadzorem uniemożliwia nie tylko zbiórki, lecz i komunikowanie się”36.
Sytuacja w Obwodzie 3 uległa pogorszeniu w kwietniu, kiedy to, „życie
organizacyjno-wojskowe (...) uległo zawieszeniu. W org. lok. Wodzisław dla braku
instruktora; w organizacji lokalnej Seminarium z powodu szykan szkolnych”. Dopiero
1 maja 1917 roku, wznowiono zbiórki w organizacji miejscowej Seminarium37.
Raport Komendy Obwodu 3, z 1 czerwca, wskazuje na wyraźną poprawę.
Wymienia bowiem już trzy funkcjonujące organizacje, z których jednak tylko jedna
podana była z nazwy — 1 Jędrzejów—Seminarium. Ponadto czytamy w nim: „w
raportach dotychczasowych figurowało 15 ludzi, jako związanych z organizacją luźną,
byli to nauczyciele ludowi rozrzuceni po całym obwodzie, w pracy POW nie brali
jednak żadnego udziału i korzyści żadnych organizacja z nich nie miała. Stronnictwo
Ludowe może uważać ich za punkty organizacyjne, a POW w żadnym razie liczyć na
nich nie może. Aby nie stwarzać w raportach pozycji fikcyjnych, skreśliłem ich z dn. 1
maja br.”38.
W następnym miesiącu, pod koniec czerwca istniało już osiem organizacji
lokalnych: 1 — Jędrzejów—Seminarium, 2 — Wodzisław, 3 — Strzeszkowice, 4 —
Klemencice, 5 — Piotrkowice, 6 — Piaski, 7 — Niegosławice, 8 — Sudół39.
Natomiast 1 września wyszczególnionych było już dziewięć organizacji
miejscowych: 1 — Jędrzejów, 2 — Piaski, 3 — Sudół, 4 — Mierzawa, 5 —
35
Raport Komendy Obwodu 3, z 1.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 219—220.
Raport Komendy Obwodu 3, z 1.IV.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 221—222.
37
Raport wojskowy Komendy Obwodu 3, z 10.V.1917, CAW, POW, t. 402, k. 203.
38
Raport Obwodu 3, z 1.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 223—224.
39
Raport ze stanu Obwodu 3, z 26.VI.1917, CAW, POW, t. 402, k. 205—213.
36
Klemencice, 6 — Krzcięcice40, 7 — Wodzisław, 8 — Piotrkowice, 9 —
Strzeszkowice41.
Raport Komendy Obwodu 3 z 20 września 1917 roku wymieniał wśród
siedmiu organizacji lokalnych obwodu, organizację lokalną Brzegi42, jednak wydaje
się, że musiała tu nastąpić pomyłka, bowiem kolejny raport z 31 października tego
roku mówił o Brzegach — punkt organizacyjny. Innymi punktami organizacyjnymi
były: Sędziszów, Żarniki, Łukowa, Małogoszcz, Leśnica, Skroniów(?), Raków. Nie
wydaje się również, aby podana liczba — siedmiu organizacji miejscowych była
prawdziwa, ponieważ zarówno raport wcześniejszy, z 21 września, jak i późniejszy, z
31 października, różnią się pomiędzy sobą w wykazie organizacji tylko jednym
szczegółem. Mianowicie raport z października uwzględnia dodatkowo organizację
lokalną 10 — Niegosławice43.
Identyczną strukturę komend lokalnych Obwodu 3 podawał kolejny raport z 1
listopada 1917 roku, w tym też miesiącu obwód został podzielony na kompanie. W
skład pierwszej kompanii wchodziły: Jędrzejów z Podklasztorzem, Piaski, Sudół,
Skroniów i Brzegi, natomiast do drugiej: Wodzisław, Krzcięcice, Mierzawa,
Klemencice, Piotrkowice, Strzeszkowice i Niegosławice44.
Ostatni zachowany schemat terytorialny Obwodu 3 pochodzi z 1 lutego 1918
roku, wyszczególniono wówczas następujące organizacje lokalne: Jedrzejów,
Wodzisław, Krzcięcice, Sobków, Małogoszcz, Brzegi, z adnotacją, że Sudół i Piaski
wchodzą w skład organizacji lokalnej Jędrzejów45.
Komendanci organizacji lokalnych i formacji Obwodu 3.
40
Wstęp do Inwentarza I Grupy, s. 302, podaje kolejną błędną informację, jakoby Kmda lok.
Krzcięcice powstała już 1.X.1916 r. Organizatorami jej mieli być: Sypos, Bonarski Józef, Stramski Józef.
41
Raport Komendy Obwodu 3, z 1.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 229.
42
Raport Komendy Obwodu 3, z 20.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 217.
43
Wykaz Komend lokalnych i punktów organizacyjnych Obwodu 3, z 31.X.1917 r., CAW, POW, t.
400, k. 355.
44
Raport Komendy Obwodu 3, z 1.XI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 230—231; Odprawa Obwodu 3,
z listopada 1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 402.
45
Raport Komendy Obwodu 3, z 1.II.1918 r., CAW, POW, t. 394, k. 499.
Organizacja lok. 1 — Jędrzejów:
30.VIII — 30.X.1917 — „Lis” — Madejski Władysław
Organizacja lok. Brzegi:
1917 — „Wrona” — Strojek Jan
Organizacja lok. 6 — Niszków:
od 2.XI.1918 — Żuczek Stanisław
Organizacja lok. Wodzisław:
12.VII.1916 — „Iskra” — Szydłowski
Plutonowi 2 Plutonu:
26.VI.1917, 30.VI.1917 — „Krzyk” — Klimczyk Walenty
26.VI.1917, 30.VI.1917 — „Lis” — zastępca
Kmnt.2 Kompanii:
od XI.1917 — „Czarny” — Domański Tadeusz
Sekcyjni org. lok. 1:
„Chlebowski” — Waleron Andrzej, Tadeusz Plutecki — „Olszewski”, Julian
Kwapień — „Koguciak”.
OBWÓD 4b i 4 — płd. część powiatu włoszczowskiego ze Szczekocinami.
„Niniejszym, Komenda VI Okręgu POW zaświadcza, że okaziciel niniejszego,
ob. Sępski, wydelegowany jest celem tworzenia sieci organizacyjnej w powiecie
włoszczowskim”46. Rozkaz ten pochodzący z 29 stycznia 1917 roku, wyjaśnia brak
dokumentów z wcześniejszego okresu, sygnowanych przez Komendę Obwodu 4.
Obwód ten istniał wyłącznie na papierze, a praca organizacyjna w powiecie
włoszczowskim rozpoczęta została dopiero w początkach trzeciego roku wojny.
Praca ta, jak to wynika ze stanu akt, podzielona została jednakże pomiędzy
dwa ośrodki miejskie powiatu — Włoszczowę i Szczekociny, odpowiednio Obwód 4a
i 4b. Znalazło to potwierdzenie w przeprowadzonej 4 czerwca 1917 roku reorganizacji
struktury terytorialnej Okręgu VI, w wyniku której Obwód 4a przybrał numerację 8, a
46
Rozkaz Komendy Okręgu VI, z 29.I.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 242.
Obwód 4b numerację 4. Z tego względu, przedstawiona poniżej struktura terytorialna
dotyczyć będzie południowej części powiatu włoszczowskiego, z głównym miastem
Obwodu — Szczekocinami.
Pierwsza pewna informacja, dotycząca schematu terenowego Obwodu 4b,
pochodzi z raportu odnośnej Komendy, za czas 17—28 marzec 1917 roku47.
Znajdujemy w nim jedną organizację lokalną — Szczekociny, jednakże w raporcie
sytuacyjnym napisanym w dniu wcześniejszym, Komendant Obwodu 4b przewidywał
możliwość założenia POW w następnych kilku miejscowościach. Były to Irządze,
Rokitno, Raszków oraz Lelów48.
Z ostatniej z tych miejscowości POW Obwodu 4b musiała jednak tymczasowo
zrezygnować, ponieważ „połowa gminy Lelów wraz z miastem została przydzielona
do Okręgu IV (Częstochowa)”49. W związku z tym, jak informowała Komenda
Okręgu VI, „rozgraniczenie między Obw. 4b i IV Okręgiem zostanie rozstrzygnięte
przez Komendę Grupy E, bez zgody której, żadne zmiany terytorialne w granicach VI
Okręgu nie są miarodajne”50.
Zorganizowanie
POW
w
kolejnych
wymienionych
wcześniej
miejscowościach, zakończyło się sukcesem, o czym informuje raport Komendy
Obwodu, z 1 maja 1917 roku, wymieniając obok dwóch punktów organizacyjnych trzy
organizacje lokalne: 1 — Szczekociny, 2 — Rokitno, 3 — Raszków51.
Stan ten potwierdza raport polityczny Komendy Obwodu 4b, z 14 maja,
informujący o udziale delegacji peowiaków z gminy Raszków i wsi Rokitno, w
pochodzie zorganizowanym dla uczczenia 3 maja52.
Praca organizacyjna w obwodzie rozwijała się powoli, lecz systematycznie,
czego dowodem jest istnienie 1 czerwca, obok wymienionych organizacji
miejscowych już czterech punktów organizacyjnych53, z których część uległa
przekształceniu w komendy lokalne po 4 czerwcu 1917 roku — Organizacje lokalne: 1
47
Raport Komendy Obwodu 4b, z 28.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 294.
Raport sytuacyjny Komendy Obwodu 4b, z 27.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 275.
49
Raport Komendy Obwodu 4b, z 22.IV.1917, CAW, POW, t. 402, k. 281.
50
Do Komendy Obwodu 4b, z 25.IV.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 727.
51
Raport Komendy Obwodu 4b, z 1.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 295.
52
Raport polityczny Komendy Obwodu 4b, z 14.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 289.
53
Raport Komendy Obwodu 4b, z 1.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 296.
48
— Szczekociny, 2 — Rokitno, 3 — Raszków, 4 — Drużykowa, 5 — Starzyny, 6 —
Radków54.
Z
tego
okresu
znamy
również
punkty
organizacyjne,
przypisane
poszczególnym komendom lokalnym: 1 — Ronowice, Grabiec, Tęgobórz, Witów,
Wólka Ołudzka, Ołudza, 2 — Dąbrowice, 3 — Słupia, 4 — Wólka, 5 — Szyszki, 6 —
Dzieżgów55.
Kolejny raport Komendy Obwodu 4, z 1 sierpnia 1917 roku, uwzględniał już
nieco inną strukturę terenową, mianowicie w miejsce organizacji miejscowej w
Raszkowie, przypisana była organizacja w Moskarzewie i dodatkowo jako organizacja
lokalna 7 — Słupia. Wspomniano również o istnieniu już jedenastu punktów
organizacyjnych w tej części powiatu56.
Raport z 1 września wymienia również siedem organizacji lokalnych,
jednakże następne cztery i zarazem ostatnie zachowane raporty Komendy Obwodu 4 z
1 listopada, 1 grudnia 1917 roku oraz z 1 stycznia i 1 lutego 1918 roku, uwzględniały
tylko cztery organizacje: 1 — Szczekociny, 2 — Rokitno, 3 — Słupia, 4 — Lelów.
Zmianie uległa również liczba punktów organizacyjnych, których było odpowiednio:
1.IX.1917 — 12
1.X.1917 — 8
1.XI.1917 — 9
1.XII.1917 — 9
1.I.1918 — 18
1.II.1918 — 1857.
Komendanci organizacji lokalnych Obwodu 4b.
Organizacja lok. 1 — Szczekociny:
30.III.1917 — 14.V.1917 — „Stalicki” — Kordas Ignacy
Sekcyjni:
od 23.III.1917— „Stalicki” — Kordas Ignacy
54
Raport Komendy Obwodu 4, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 255.
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188.
56
Raport Komendy Obwodu 4, z 1.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 256.
57
Raport Komendy Obwodu 4, z 1.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 257;Raport Komendy Obwodu
4, z 1.XI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 259; Raport Komendy Obwodu 4, z 1.XII.1917 r., CAW, POW, t. 402,
k. 260.
55
Komendanci organizacji lokalnych Obwodu 4.
Organizacja lok. 1 — Szczekociny:
1.VI — 1.IX.1917 — „Stalicki”
od 30.VI.1917 — „Traugutt” — Wasik Stanisław
Organizacja lok. 2 — Rokitno:
1.VI — 1.VII.1917 — „Sikora”
1.VIII.1917 — „Kalicki”
1.IX.1917 — „Wyrwa”
Organizacja lok. 3 — Słupia:
1.VIII.1917 — 1.IX.1917 — „Wronicz”
Organizacja lok. 4 — Drużykowa:
1.VI — 1.IX.1917 — „Traugutt” — Wasik Stanisław
Organizacja lok. 5 — Starzyny:
1.VI — 1.VII.1917 — „Wrzena”
Organizacja lok. 6 — Radków:
1.VI — 1.VII.1917 — „Kordjan” — Diszlatis Tadeusz
Plutonowy:
29.XI.1918 — „Basus” — Żaliński Ludwik
Sekcyjni:
od 30.VI.1917 — „Traugutt” — Wasik Stanisław (sekcyjny sekcji 1 plutonu
II)
29.XI.1918 — „Godebski” — Nowakowski Władysław, „Mostowski” —
Zygmun Roman „Roma” — Pasierbiński Leon, „Stachowicz” — Orliński Seweryn,
„Nowowiejski” — Żarnowiecki Piotr, „Ryba” — Żarnowiecki Stefan, „Gołąb” —
Malus Piotr.
OBWÓD 5 — powiat pińczowski.
Organizowanie struktur POW w powiecie pińczowskim rozpoczął na
przełomie czerwca i lipca 1916 roku, ob. „Konrad”58. Jego starania zakończyły się
założeniem 11 lipca sekcji POW w Kazimierzy Wielkiej i Koszycach, co w przypadku
tej pierwszej miejscowości znajduje potwierdzenie w przeprowadzonej tam 1 sierpnia
zbiórce59. Efekty tej pracy były jednak krótkotrwałe, bowiem w raporcie Komendy
Obwodu 5, 1 listopada 1916 roku podkreślono, że miesiąc wcześniej — 1
października, Obwód nie miał żadnego członka organizacji. Dokument ten nie
uwzględniał również żadnej organizacji lokalnej, wymieniając jedynie punkty
organizacyjne: Kazimierza Wielka, Koszyce, Topola, Dzierążnia i Pińczów60.
Kolejne raporty wyszczególniają liczbę organizacji lokalnych w powiecie
pińczowskim: 1 i 27 listopada — 2, 29 grudnia — 4, nie wymieniając jednak
organizacji z nazwy61. Nieco więcej światła na tą sprawę rzuca ewidencja i stan
organizacji w Obwodzie 5, z 31 grudnia 1916 roku, gdzie czytamy: „punktów
organizacyjnych miejskich jest 3 (Pińczów, Koszyce, Kazimierza), wiejskich 4
(Dzierążnia, Topola, Proszowice, Słuchów)”62. Nie daje nam to jednak pełnego obrazu
struktury terenowej obwodu, z podziałem na komendy lokalne i punkty organizacyjne,
we właściwym tego słowa znaczeniu, użyte tu bowiem sformułowanie nie jest
jednoznaczne z jego odpowiednikiem.
Raport Komendy Obwodu 5, z 28 stycznia 1917 roku, informował o istnieniu
czterech organizacji lokalnych: 1 — Kazimierza Wielka, 2 — Pińczów, 3 — Topola, 4
— Koszyce63, a kolejne raporty — z pierwszych dni marca i kwietnia, mówiły
odpowiednio o 5 i 6 organizacjach miejscowych64. Ich dokładne wyliczenie daje
Wykaz organizacji lokalnych w Obwodzie 5:
1 — Kazimerza Wielka
58
Raport ob. „Konrada”, prawdopodobnie z VI/VII 1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 263—266.
Raport ob. „Konrada”, z 11.VII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 268; Raport ob. Konrada, z
1.VIII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 278.
60
Raport Komendy Obwodu 5, z 1.XI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 364; Org. lok. Koszyce
powstała w końcu 1916 r., zorganizowana przez T. Korulskiego. Wstęp do Inwentarzy I Grupy, s. 303.
61
Raport Komendy Obwodu 5, z 27.XI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 365; Raport Komendy
Obwodu 5, z 29.XII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 366.
62
Ewidencja i stan organizacji w Obwodzie 5, z 31.XII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 360—363.
63
Raport Komendy Obwodu 5, z 28.I.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 342.
64
Raport Komendy Obwodu 5, z 1.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 344; Raport Komendy Obwodu
5, z 1.IV.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 346.
59
2 — Pińczów
3 — Koszyce
4 — Topola
5 — Dzierążnia
6 — Młodzawy Małe65.
1 maja 1917 roku sytuacja była podobna, jak również 1 czerwca, wówczas
jednak uwzględniono dodatkowo dwa punkty organizacyjne66. Jednakże kolejne
raporty Komendy Obwodu 5, wykazują diametralne zmiany w strukturze terenowej
obwodu. 4 czerwca powiat pińczowski organizowany do tej pory w ramach jednego
obwodu, został podzielony między dwa obwody. Obwód 5 od tego momentu,
obejmował swym zasięgiem jedynie północną część powiatu z miastem Pińczów,
natomiast południowa część powiatu weszła w skład nowo utworzonego Obwodu 10, z
Kazimierzą Wielką, jako głównym miastem obwodu67.
W związku z przeprowadzoną reorganizacją pozostawała również liczba
jednostek organizacyjnych POW — 30 czerwca, obok jedenastu punktów
organizacyjnych68, wymieniono zaledwie trzy komendy lokalne: 1 — Pińczów, 2 —
Dzierążnia, 3 — Chroberz69.
Przedstawiony schemat Obwodu 5 aktualny był również 7 i 31 lipca oraz 1
sierpnia 1917 roku, przy czym istniało wówczas dziewięć punktów organizacyjnych70.
Następna zmiana struktury Obwodu 5, była wywołana kolejną reorganizacją
Okręgu VI. 17 sierpnia 1917 roku wyłączono z okręgu kieleckiego kilka obwodów
tworząc z nich nowy okręg. W piśmie Komendy Okręgu VI do Komendy Obwodu 5
czytamy: „zgodnie z ustaleniem granic obwodów, na odprawie nadzwyczajnej w dn.
65
Wykaz organizacji lokalnych Obwodu 5, z 1.IV.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 306; Organizacja
lokalna Młodzawy Małe, założona została 1.IV, przez ob. Franciszka Zająca. Raport do Komendy Obwodu 5, z
4.IV.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 870.
66
Raport Komendy Obwodu 5, z 1.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 348; Raport Komendy Obwodu
5, z 1.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 350.
67
Odprawa Komendy Okręgu VI, z 4.VI.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 487—488.
68
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188, wymienia 9 punktów
organizacyjnych w organizacjach lokalnych: 1 — Uników i Kije, 2 — Drożejewice, Kujawki, Michałowice, 3 —
Młodzawy, Wojsławice, Wola Chroberska, Mozgawa.
69
Raport Komendy Obwodu 5, z 30.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 353; Organizacja miejscowa
Chroberz pojawia się w raporcie Komendy Obwodu 5, z 7.VI.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 351.
70
Odprawa Komendy Obwodu 5, z 7.VII.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 594; Spis stałych zbiórek w
Obwodzie 5, z 31.VII.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 366; Raport Komendy Obwodu 5, z 1.VIII.1917 r., CAW,
POW, t. 402, k. 356.
22 sierpnia 1917, do Obwodu 5 należą następujące gminy: 1. Pińczów, 2. Kliszów, 3.
Góry, 4. Chroberz, 5. Chotel, 6. Złota, 7. Zagość oraz dwór w Czarkowie, natomiast
gminy: Drożejewice i Sancygniów przechodzą do Obwodu 10”71.
Zapewne w związku z powyższym, raport Komendy Obwodu 5 z 30 września,
informował, iż z obwodu „ubyła organizacja lokalna 2 (do Obw. 10), przybyła org. l. 3
(Wiślica) i org. l. 4 (Włochy)”72.
Uwzględniając powyższe zmiany, liczba komend lokalnych powinna wynieść
cztery, tak jednak nie było. Raporty wymieniały bowiem: 3.XI.1917 — 2 organizacje
miejscowe i 19 punktów organizacyjnych, 30.XII.1917 — 3 organizacje miejscowe i
12 punktów organizacyjnych, 30.I.1918 — 2 organizacje miejscowe i 9 punktów
organizacyjnych73.
Sytuacja ta była zapewne wynikiem słabnących wpływów POW w północnej
części powiatu pińczowskiego, nie można jednak stwierdzić tego ze stuprocentową
pewnością, brak bowiem raportów Obwodu 5 z kolejnych miesięcy 1918 roku.
Komendanci organizacji lokalnych i formacji Obwodu 5.
Organizacja lok. 1 — Kazimierza Wielka:
od 28.III.1917 — 1.IV.1917 — „Mrok” — Sowa Stanisław
11.IV.1917 — „Krzyk”
Organizacja lok. 2 — Pińczów(?):
1.IV.1917 — 1.VII.1917 — „Matusiewicz” — Pstruszeński Zygmunt
30.XI — 30.XII (brak roku) — „Zbigniew”
Organizacja lok. 3 — Chroberz:
1.IV — 8.VIII.1917 — „Korab” — Padechowicz Edmund
od 7.VI.1917 — 1.VII.1917— „Sowiński” — Dobrowolski Marian
Organizacja lok. 4 — Topola(?):
71
Komenda Okręgu VI do Komendy Obwodu 5, z 22.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 102 i 303.
Raport Komendy Obwodu 5, z 30.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 357.
73
Raport Komendy Obwodu 5, z 3.XI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 362; Raport Komendy Obwodu
5, z 30.XII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 367; Raport Komendy Obwodu 5, z 30.I.1918 r., CAW, POW, t. 394,
k. 523.
72
od 28.III.1917, 1.IV.1917 — „Stańczyk” — Zientara Stanisław
Organizacja lok. 5 — Dzierążnia:
4.III.1917 — 1.VII.1917 — „Sokolik” — Kwapiński Leon
Organizacja lok. 6 — Młodzawy Małe:
4.IV.1917 — „Dobek” — Zając Franciszek
Plutonowi 1 Plutonu:
15.IX.1917 — Szumiel Stefan
31.VIII.1917 — 28 II 1918 — „Matusiewicz”
Plutonowy 2 Plutonu:
1.IX — 30.IX.1917 — „Sowiński” — Dobrowolski
Sekcyjny 1 sekcji org.lok. 4:
od 28.III.1917 — „Boa” — Samsik Bronisław
OBWÓD 6 — powiat miechowski.
Obwód 6 obejmujący swym terytorium powiat miechowski, w porównaniu do
innych obwodów Okręgu VI, był najszybciej i najskuteczniej zorganizowany przez
POW. 22 czerwca 1916 roku istniały w jego obrębie już cztery organizacje lokalne: 1
— Słomniki, 2 — Proszowice, 3 — Koniusza, 4 — Łętkowice74.
Powyższa struktura aktualna była również 30 lipca, jednakże już 20 sierpnia
działała ponadto organizacja lokalna 5 — Książ Wielki75.
4 września 1916 roku został założony przez ob. „Sławosza”, oddział
wojskowy w Miechowie posiadający zapewne status punktu organizacyjnego POW76.
Natomiast 15 września w Obwodzie 6, działało już siedem organizacji lokalnych: 1 —
Słomniki, 2 — Proszowice, 3 — Łętkowce, 4 — Koniusza, 5 — Pieczenogi, 6 —
Marszowice, 7 — Książ Wielki77.
74
Raport Komendy Obwodu 6, z 22.VI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 368. Raport ten i następne —
do 30.III.1917 r., podają pseudonimy pocztowe organizacji lokalnych, zamiast ich nazw własnych.
75
Raport Komendy Obwodu 6, z 30.VII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 374; Raport Komendy
Obwodu 6, z 20.VIII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 375; Wstęp do Inwentarzy I Grupy, s. 303, podaje jakoby
organizacja ta powstała zimą 1916 r., a jej organizatorem był Romuald Garmulewicz.
76
Raport Komendy Obwodu 6, z 4.IX.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 286.
77
Raport Komendy Obwodu 6, z 15.IX.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 377.
Organizowanie struktur obwodowych postępowało często niezależnie od
Komend Obwodów, z pominięciem tego szczebla organizacji. „Komenda Okręgu VI
zawiadamia Was o powstaniu nowej organizacji lokalnej (powiat Miechowski, wieś
Kozłów), zorganizowanej przez ob. Plutę. Jednocześnie Komenda Okręgu przyłącza
nowo powstałą organizację do ewidencji Waszego Obwodu”78.
W kolejnym raporcie Obwodu 6, datowanym na 15 styczeń 1917 roku,
wymieniono osiem organizacji lokalnych: 1 — Słomniki, 2 — Proszowice, 3 —
Łętkowice, 4 — Koniusza, 5 — Miechów, 6 — Pieczeniegi, 7 — Książ Wielki, 8 —
Marszowice79.
Pod koniec tego miesiąca sytuacja jednak uległa zmianie, bowiem w ewidencji
organizacji lokalnych nie uwzględniono dotychczasowej organizacji nr 6, powodując
tym samym, zmianę numeru organizacji 8 na 7 i 7 na 6. Stan taki aktualny był również
31 marca 1917 roku80.
W raporcie z 1 maja 1917 roku uwzględniono organizację lokalną 8 —
Kozłów81, jednakże w wykazie Komend miejscowych Obwodu 6, 25 maja
wyszczególniono tą miejscowość jako punkt organizacyjny. Inny był również schemat
organizacji lokalnych:
1 — Słomniki
2 — Proszowice
3 — Łętkowice — punkt organizacyjny: Dalów
4 — Koniusza — punkty organizacyjne: Przesławice i Łyszków
5 — Miechów
6 — Marszowice — punkty organizacyjne: Luborzyca i Szczepanowice
7 — Książ Wielki
8 — Nasiechowice82.
Jeszcze większy chaos do struktury powiatu miechowskiego, wprowadza
Odprawa Komend Obwodu 6, z 27 maja 1917 roku. „Granice poszczególnych
78
Komenda Okręgu VI do Komendanta Obwodu 6, z 16.IX.1916 r., CAW, POW, t. 397, k. 192;
Komenda Okręgu VI do Komendanta Obwodu 6, z 19.IX.1916 r., CAW, POW, t. 400, k. 170.
79
Raport Komendy Obwodu 6, z 15.I.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 453.
80
Raport Komendy Obwodu 6, z 28.I.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 456; Raport Komendy Obwodu
6, z 31.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 461.
81
Raport Komendy Obwodu 6, z 1.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 463.
82
Wykaz Komend miejscowych Obwodu 6, z 25.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 385.
organizacji są następujące: do organizacji nr 1 należą m. Słomniki i wieś Wesoła, do
organizacji lokalnej nr 2 należą Proszowice, do organizacji lok. nr 3 należy gmina
Łętkowice, do organizacji lok. nr 4 — gmina Koniusza, do org. lok. nr 5 — m.
Miechów, do org. lok. nr 6 — gmina Luborzyce, do org. lok. nr 7 — Książ Wielki, do
org. lok. nr 8 — gmina Kacice, do org. lok. nr 9 — gmina Niedźwiedź”83.
Raport Komendy Obwodu 6, z 1 czerwca 1917 roku uwzględnił jeszcze inną
strukturę komend lokalnych: 1 — Słomniki, 2 — Proszowice, 3 — Łętkowice, 4 —
Koniusza, 5 — Miechów, 6 — Marszowice, 7 — Książ Wielki, 8 — Nasiechowice, 9
— Kozłów, 10 — Kościejów84.
1 lipca wyszczególnionych było dziewięć organizacji miejscowych, a wśród
punktów organizacyjnych obwodu, znalazł się również Kościejów, określony w
poprzednim raporcie jako organizacja miejscowa. Do organizacji lokalnej 1 wchodziły
następujące punkty organizacyjne — Wesoła, Niedźwiedź, Brończyce, do organizacji
lokalnej 3 — Dalowice, Bogucice, Piotrkowice Wielkie, do organizacji lokalnej 4 —
Przesławice, Łyszkowice, Polekarcice, do organizacji lokalnej 6 — Luborzyca,
Szczepanowice,
Skrzeszowice,
do
organizacji
lokalnej
8
—
Kościejów,
Grzegorzowice, Czaple Wielkie, Piotrkowice Wielkie85. Natomiast 11 sierpnia,
organizacją miejscową nr 9 była wieś Pieczeniegi86.
Odprawą Komendy Naczelnej, z dnia 17 sierpnia 1917 roku, Obwód 6 został
wyłączony z Okręgu VI87.
Komendanci organizacji lokalnych i formacji Obwodu 6.
Organizacja lok. 1 — Słomniki:
10.I.1917 — „Bekas”
od 23.III — 16.VIII.1917 — „Brzoza”
83
Odprawa Komendy Obwodu 6, z 27.V.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 590—591.
Raport Komendy Obwodu 6, z 1.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 466.
85
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188; Raport Komendy Obwodu
6, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 468.
86
Rozkaz Komendy Obwodu 6, z 11.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 854.
87
Komenda Okręgu VI do Komendy Obwodu 6, z 23.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 305.
84
27 VII — 27.VIII.1917 — „Szaleniec” — Łukasiński Konrad
Organizacja lok. 2 — Proszowice:
10.I — 17.VIII.1917 — „Turek” — Tomaszkiewicz Jan
4.III.1917 — „Czyż Stanisław”
od 16.IV.1917 — 1.VII.1917 — „Kruk”
od 16.IV.1917 — „Turek” — Tomaszkiewicz Jan — zastępca
Organizacja lok. 3 — Łętkowice:
10.I — 17.VIII.1917 — „Czyż” — Nowak Kacper
12.V.1917 — „Ponatowski Józef” — „Czyż” — Dejworek Stanisław
Organizacja lok. 4 — Koniusza:
10.I.1917 — 30.III.1917 — „Dewajtis” — Solarz Stanisław
1.VI — 1.VII.1917 — „Wronicz” — Lipski Tadeusz — pełniący funkcję(p.f.)
od 14.VI.1917 — 1.VII.1917 — „Wronicz” — Lipski Tadeusz
Organizacja lok. 5 — Miechów:
30.III.1917 — nie obsadzona
od 27.IV.1917 — 1.VII.1917 — „Zaręba Ignacy” — p.f.
1.VII.1917 — „Zaręba Ignacy”
Organizacja lok. 6 — Marszowice:
30.III.1917 — nie obsadzona
1.VI — 1.VII.1917 — „Podkowa” — p.f.
1.VII.1917 — „Lis”
17.VIII.1917 — „Podkowa” — Krzyżanowski Franciszek
17.VIII.1917 — „Karasiński” — zastępca
Organizacja lok. 7 — Książ Wielki:
od 23.III.1917 — „Kowalski”
30.III.1917 — 1.VII.1917 — „Podkowa” — Krzyżanowski Franciszek
1.VI — 1.VII.1917 — „Lis” — p.f.
26.VI — 17.VIII.1917 — „Lis” — Madejski Władysław
Organizacja lok. 8 — Nasiechowice:
1.VII.1917 — „Zemsta” — Sosnowski Jan
od 1.VI — 17.VIII.1917 — „Mściwój” — Gierat Jan
Plutonowi:
1 Plutonu:
24.VIII — 31.X.1916 — „Bekas”
2 Plutonu:
od 27.IV — 27.V — „Zaręba” — Figiel Ignacy
4.X.1916 — „Turek”
3 Plutonu:
26.VIII — 15.X.1916 — „Czyż”
4 Plutonu:
IV.1916 (?), 12 — 26.III.1917 — „Dewajtis”
Sekcyjni:
od 28.IX.1916 — „Nijaki” — sekcyjny 2 sekcji
OBWÓD 7 — powiat olkuski.
Obwód 7 obejmujący swym zasięgiem powiat olkuski, przechodząc w
październiku 1916 roku w ewidencję Okręgu VI, posiadał jedną organizację lokalną —
Olkusz88. Podobny stan utrzymywał się do 30 listopada, w kolejnym raporcie,
pochodzącym z 27 grudnia 1916 roku, wymieniono już trzy organizacje miejscowe,
nie podając wszakże ich nazw własnych89. Pewnego wyjaśnienia tej kwestii dostarcza
raport sytuacyjny Komendy Obwodu 7, z 15 grudnia, nie daje jednak pełnej
odpowiedzi na pytanie, które z wymienionych w nim miejscowości były komendami
lokalnymi, a które punktami organizacyjnymi. Pełniący obowiązki Komendanta
Obwodu 7, ob. „Sokolnicki”, informował — „prócz Olkusza, mamy już oparcie w
Bolesławiu, Krążku, Rabsztynie, Wolbromiu, Jangrocie, Żarnowcu i Pilicy”90.
Komenda Obwodu 7, 25 stycznia 1917 roku, w odpowiedzi na kwestionariusz
Komendy Okręgu VI, pisała o istnieniu w obwodzie pięciu punktów organizacyjnych
88
447.
89
Raport sytuacyjny Komendy Obwodu 7, za czas od 15.X do 15.XI.1916 r., CAW, POW, t. 397, k.
Raport Komendy Obwodu 7, z 30.XI.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 459; Raport Komendy
Obwodu 7, z 27.XII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 462.
90
Raport sytuacyjny Komendy Obwodu 7, z 15.XII.1916 r., CAW, POW, t. 394, k. 452.
miejskich, dodając, że brak jest punktów wiejskich91. Nie wydaje się jednak, aby
określenie „punkty organizacyjne” użyte zostało we właściwym znaczeniu, bowiem
dwa dokumenty z 28 stycznia tego roku informowały, co prawda o istnieniu pięciu
organizacji, ale trzy z nich były organizacjami lokalnymi, a dwa — Krążek i Józefów
— punktami organizacyjnymi obwodu92.
Pełne wyjaśnienie powyższego problemu daje dopiero wykaz graficzny
Obwodu 7, pochodzący z 31 lutego 1917 roku. Wyszczególniał on trzy organizacje
lokalne — Olkusz, Żarnowiec, Pilica oraz dwa punkty organizacyjne — Krążek i
Józefów93.
Struktura ta przetrwała do końca marca 1917 roku, kiedy rozkazem Komendy
Grupy E, organizacja lokalna Pilica weszła w skład Okręgu Vb94. „W tych dniach, —
donosił Komendant Obwodu 7 — a mianowicie 25 b. m. zorganizowałem Bolesław,
który stanowi org. lok. C”95.
Znalazło to potwierdzenie w Spisie komend lokalnych Obwodu 7, z 31 marca,
w którym obok dwóch punktów organizacyjnych — Józefowa i Jangrotu, wymieniono
następujące organizacje lokalne: 1 — Olkusz, 2 — Żarnowiec, 3 — Bolesław96.
Decyzja Komendy Grupy E o wyłączeniu Pilicy z Obwodu 7, nie rozwiązała
definitywnie tej sprawy. Bowiem już 19 kwietnia 1917 roku Komenda Okręgu VI,
informowała Komendanta Obwodu 7 — „Po osobistym porozumieniu z Kmdtem
Grupy D, z Obwodu 7 Okręgu VI weszła w skład Okręgu Vb tylko organizacja lokalna
Pilica (terytorium gminy Pilica), zatem inne punkta organizacyjne w dalszym ciągu
(np. Sławków, Chechło i inne) wchodzą w skład Obw. 7 Okr. VI”97.
Pochodzący z 28 maja 1917 roku podział Obwodu 7, jest nieco inny od
uprzedniego. Organizacje lokalne: A(1) — Olkusz, B(2) — Żarnowiec, C(3) —
Bolesław, D(4) — Józefów, E(5) — Wierbka98.
91
Do Komendy Okręgu VI, z 25.I.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 146.
Raport Komendy Obwodu 7, z 28.I.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 505; Odprawa miesięczna
Komendantów Obwodów, z 28.I.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 453.
93
Wykaz graficzny i stan liczebny Obwodu 7, z 31.II.1917 r., CAW, POW, t. 395, k. 325.
94
Odprawa Komendy Okręgu VI, z 31.III.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 472.
95
Raport polityczny Komendy Obwodu 7, z 29.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 474.
96
Spis Komend lokalnych Obwodu 7, z 31.III.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 511.
97
Komenda Okręgu VI do ob. „Sokolnickiego”, z 19.IV.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 270.
98
Odprawa Komendy Obwodu 7, z 28.V.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 422—423.
92
17 maja 1917 roku zorganizowano POW we wsi Łany Wielkie, a 28 maja we
wsi Wola Libertowska99, natomiast z 17 czerwca pochodzi informacja o istnieniu
organizacji w Wierbce100. Jednakże wyjaśnienie szczebla ich zorganizowania, niesie
dopiero dokument Komendy Okręgu VI z 1 lipca tego roku. Zgodnie z nim istniało
wówczas sześć komend lokalnych, z przypisanymi im punktami organizacyjnymi:
1 — Olkusz
2 — Żarnowiec — punkty organizacyjne: Łany Wielkie, Wola Lubertowska i
Chlina
3 — Bolesław — punkty organizacyjne: Sławków, Krążek, Ujków Mały i
Płukiewicz(?)
4 — Józefów
5 — Wierbka — punkty organizacyjne: Kidów, Sławniów, Kleszczowa,
Wierzbica
6 — Wolbrom101.
Przy czym zaznaczyć trzeba, iż organizacja lokalna nr 6 powstała na kilka dni
przed powstaniem owego dokumentu, o czym informuje nas również Odprawa
Obwodu 7, z 8 lipca, z której dowiadujemy się również, że gmina Pilica przyłączona
została z powrotem do Obwodu 7, wchodząc w skład organizacji lokalnej nr 5102.
Raport polityczny Komendy Obwodu 7, z pierwszych dni sierpnia, informuje,
że „w ciągu miesiąca lipca powstały w Obwodzie Siódmym (powiat olkuski)
organizacje lokalne: 6 (Wolbrom), 7 (Ojców, Skała, Smardzowice), 8 (Pilica), 9
(Sułoszowa)”103.
Z dniem 22 sierpnia 1917 roku, Obwód 7 został wyłączony z ewidencji
Okręgu VI.
Komendanci organizacji lokalnych i formacji Obwodu 7.
99
Raport Komendy Obwodu 7, z 28.V.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 476.
Raport Komendy Obwodu 7, z 17.VI.1917 r., CAW, POW, t. 395, k. 288.
101
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188.
102
Odprawa Komendy Obwodu 7, z 8.VII.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 425.
103
Raport polityczny Komendy Obwodu 7, z 3.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 482—484.
100
Organizacja lok. 1 — Olkusz:
31.XII.1916 — 1.II.1917 — „Sławosz” — p.o.
28.V.1917 — 1.VII.1917 — „Boruta” — Czarnowski Edward
24.VI — 7.VII.1917 — „Bielski Nikodem”
7.VII.1917 — „Zaklika” — tymczasowo
Organizacja lok. 2 — Żarnowiec:
23.I — 5.VIII.1917 — „Młot” — Stolarski Eugeniusz Mieczysław
28.V — 5.VIII.1917 — „Stańczyk Tadeusz” — zastępca
Organizacja lok. 3 — Bolesław:
28.V.1917 — „Lamparta Konstanty”
1.VII — 8.VII.1917 — „Korczak” — Janota Władysław
5.VII — 1.VIII.1917— „Jasieńczyk Józef” — p.o.
1.VIII — 5.VIII.1917 — „Karczek Władysław” — zastępca
Organizacja lok. 4 — Józefów:
28.V — 8.VII.1917 — „Jasieńczyk” — Krajewski Józef
1.VIII.1917 — 5.VIII.1917 — „Szklarski Józef” — p.o.
Organizacja lok. 5 — Wierbka:
1.VII.1917 — 8.VII.1917 — „Lamparta”
1.VIII.1917 — 5.VIII.1917 — „Hasling Jan” — p.o.
Organizacja lok. 6 — Wolbrom:
1.VII — 5.VIII.1917 — „Wichura”
1.VII.1917 — 5.VIII.1917 — „Longinus” — Kalista Ludwik — zastępca
Organizacja lok. 7 — Skała(?):
1.VIII.1917 — „Dołęga Jan”
5.VIII.1917 — „Werner”
5.VIII.1917 — „Dewaldo” — zastępca
Organizacja lok. 8 — Pilica:
1.VIII — 5.VIII.1917 — „Werner Józef”
5.VIII — 6.VIII.1917 — „Dołęga”
Organizacja lok. 9 — Sułoszowa:
5.VIII — 6.VIII.1917 — „Dołęga”
Plutonowy 1 Plutonu:
1.XII — 20.XII.1916 — „Sławosz”
Sekcyjni:
17.I.1917 — „Werner” — 1 sekcja
28.V.1917 — „Zbicz” i „Mścisław” — (w org. lok. 1)
28.V.1917 — „Bosak” — (w org. lok. 5)
1.VIII.1917 — „Wołodyjowski Bolesław” — Stolarski Adam, „Dewaldo” —
Kubiesek Mieczysław, „Bosak”, „Wir Konrad”, „Korwin Stanisław”, „Zagłoba”.
OBWÓD 4a i 8 — płn. część powiatu włoszczowskiego z Włoszczową.
Na temat struktury terenowej Obwodu 4a obejmującego północną część
powiatu włoszczowskiego, nie posiadamy żadnych wiadomości. Nieco lepiej wygląda
sytuacja z Obwodem 8, będącym od 4 czerwca 1917 roku bezpośrednią kontynuacją
Obwodu 4a.
Rozkazem Komendy Grupy E, z 17 maja 1917 roku, miejscowość Koniecpol,
przeszła z Obwodu 4 Okręgu V, w ewidencję Obwodu 8 Okręgu VI104.
Raport ze stanu organizacji Komendy Obwodu 8, datowany na 28 czerwiec
1917 roku, wymieniał Secemin, Włoszczowę, Kozłów, Chrząstków i Koniecpol jako
miejscowości, w których zamieszkiwali członkowie POW, bez podania jednakże
szczebla zorganizowania tychże miejscowości105. Wyjaśnienie tego problemu, kolejny
raz niesie dokument Komendy Okręgu VI, z 1 lipca 1917 roku. Czytamy w nim, o
dwóch organizacjach lokalnych: 1 — Włoszczowa i 2 — Koniecpol, przy czym do
organizacji nr 1 przypisane były punkty organizacyjne: Chrząstów, Nieznanowice,
Daszków, Kurzelów, Secemin, Brzostek, Przyłęk i Kozłów106.
Część z wymienionych miejscowości, zapewne dzięki dopływowi do
organizacji nowych członków uległa z czasem przekształceniu w organizacje lokalne.
104
Rozkaz Komendy Okręgu VI, z 9.VI.1917 r., CAW, POW, t. 397, k. 735. Rozkaz Komendy
Okręgu VI, dostosowywał rozkaz Komendy Grupy E, do zmienionej struktury obwodów.
105
Raport ze stanu organizacji Komendy Obwodu 8, z 28.VI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 529.
106
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188; Taką samą strukturę
Obwodu 8, podaje nie datowane pismo Komendy Okręgu VI, CAW, POW, t. 400, k. 392.
W raporcie Komendy Obwodu 8 z 1 września 1917 roku, wymienionych było już pięć
komend miejscowych: 1 — Włoszczowa, 2 — Koniecpol, 3 — Secemin, 4 —
Kurzelów, 5 — Kozłów107.
Inną natomiast, strukturę Obwodu 8 uwzględnił późniejszy o miesiąc raport,
wyszczególniający wśród organizacji lokalnych: 1 — Włoszczowę, 2 — Koniecpol, 3
— Secemin, 4 — Kurzelów, 5 — Nieznanowice, 6 — Podlesie108.
W ten sam sposób, Obwód 8 podzielony był 1 listopada, z jedną wszakże
różnicą — mianowicie w raporcie podano dodatkowo informację o jednym punkcie
organizacyjnym109. Jednakże już 1 grudnia 1917 roku, wśród organizacji miejscowych
zabrakło organizacji nr 6 — Podlesia, przy istniejącym wciąż jednym punkcie
organizacyjnym110. Powyższa struktura Obwodu 8 przetrwała do 1 lutego 1918 roku
— daty ostatniego, znanego nam raportu Komendy Obwodu 8 traktującego o
zorganizowaniu organizacyjnym POW północnej części powiatu włoszczowskiego111.
Komendanci organizacji lokalnych Obwodu 8.
Organizacja lok. 1 — Włoszczowa:
1 — 4.XII.1917 — „Rozłucki” — Mazurkiewcz
Organizacja lok. 5 — Nieznanowice(?):
25.X.1917 — „Czarjan”
OBWÓD 9 — Powiat kielecki bez Kielc.
4 czerwca 1917 roku, w związku z reorganizacją Okręgu VI utworzony został
Obwód 9, obejmujący swym zasięgiem dotychczasowy Obwód 1 — powiat kielecki,
107
Raport Komendy Obwodu 8, z 1.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 562.
Raport Komendy Obwodu 8, z 1.X.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 586.
109
Raport Komendy Obwodu 8, z 1.XI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 587.
110
Raport Komendy Obwodu 8, z 1.XII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 565.
111
Raport Komendy Obwodu 8, z 1.I.1918 r., CAW, POW, t. 394, k. 556; Raport Komendy Obwodu
8, z 1.II.1918 r., CAW, POW, t. 394, k. 555.
108
jednakże bez miasta Kielc. Należy przyjąć, iż w Obwodzie 9 kontynuowano pracę
organizacyjną zapoczątkowaną w Obwodzie 1.
1 lipca 1917 roku w Obwodzie 9 funkcjonowało siedem organizacji lokalnych
i dwadzieścia pięć punktów organizacyjnych:
1 — Białogon — punkt org.: Słowik
2 — Niewachlów — punkty org.: Kopcowa Wola, Masłów
3 — Chęciny — punkty org.: Dyminy, Bilcza, Morawica, Daleszyce,
Smyków, Brudzów
4 — Mąchocice — punkty org.: Nowa Słupia, Bieliny, Brzezinki, Ciekoty,
Wzdół, Siekierno
5 — Bobrza — punkty org.: Mniów, Ćmińsk, Samsonów, Zagnańsk,
Januszów
6 — Dąbrowa — punkt org.: Domaszowice
7 — Piekoszów — punkty org.: Promnik, Posłowice, Micigózd, Chełmiec112.
Tą samą liczbę komend lokalnych i punktów organizacyjnych, podawał raport
Komendy Obwodu 9 z 1 sierpnia 1917 roku113, jednakże kolejny — z 1 września
wprowadzał diametralnie inny podział obwodu. Organizacje lokalne:
1 — Białogon — punkty org.: Piekoszów, Posłowice, Micigózd
2 — Chęciny — punkty org.: Promnik,.....?....., Słowik
3 — Niewachlów — punkty org.: Wolica, Domaszowice, Kopcowa Wola
4 — Daleszyce — punkty org.: Smyków, Dąbrowa
5 — Mąchocice — punkty org.: Wzdół, Ciekoty, Brzezinki
6 — Bobrza— punkty org.: Sieradowice, Bodzentyn, Ćmińsk
7 — Morawica — punkty org.: Mniów, Brudzów, Dyminy,.....?....., Bilcza114.
Taki sam schemat organizacji lokalnych wymieniał Wykaz Liczb Komend
lokalnych Obwodu 9, z 10 września, jednakże datowany na ten sam dzień Spis
punktów organizacyjnych Obwodu 9, podawał inną od poprzedniego raportu ich
112
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188; Te same miejscowości
inaczej jednakże je rozmieszczając, wymienia nie datowane pismo Komendy Okręgu VI, CAW, POW, t. 400, k.
392; Raport Komendy Obwodu 9, z 1.VII.1917 r., wymienia jako org. lok. 8 — Mniów, podając wszakże
mniejszą liczbę punktów organizacyjnych, CAW, POW, t. 402, k. 581.
113
Raport Komendy Obwodu 9, z 1.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 582.
114
Raport Komendy Obwodu 9, z 1.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 583.
liczbę: 1 — Promnik, 2 — Micigózd, 3 — Bilcza, 4 — Dyminy, 5 — Domaszowice, 6
— Ciekoty, 7 — Brzezinki, 8 — Wzdół, 9 — Mniów, 10 — Ćmińsk, 11 — Brudzów,
12 — Wolica, 13 — Chełmiec, 14 — Kopcowa Wola, 15 — Piekoszów, 16 —
Posłowice, 17 — Smyków, 18 — Dąbrowa, 19 — Sieniczna(?), 20 — Bartoszowiny,
21 — Masłów, 22 — Bieliny, 23 — Nowa Słupia115.
Kolejne raporty Komendy Obwodu 9 — z 1 października, 1 listopada i 1
grudnia 1917 roku, podają niezmiennie liczbę siedmiu komend lokalnych i dwudziestu
punktów organizacyjnych116. Nieznana jest struktura Obwodu 9 w późniejszym
okresie czasu.
Komendanci organizacji lokalnych Obwodu 9.
Organizacja lok. 1 — Białogon:
14.VI.1917 — „Narbut” — Dębowski Zygmunt
26.VI.1917— „Wesoły Jan”
10.IX.1917 — „Drążek” — Zalewa
10.IX.1917 — „Orlik”
Organizacja lok. 2 —(?):
8.VIII.1917 — „Drążek”
10.IX.1917 — „Zawadjaka”
Organizacja lok. 3 — Chęciny(?):
10.IX.1917 — „Mora”
Organizacja lok. 4 — (?):
10.IX.1917 — „Orlicz” — Wrzosek Bronisław
Organizacja lok. 5 — (?):
10.IX.1917 — „Wesoły”
Organizacja lok. 6 — (?):
115
Wykaz Liczb Komend lokalnych Obwodu 9, z 10.IX.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 369; Spis
punktów org. Obwodu 9, z 10.IX.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 370.
116
Raport Komendy Obwodu 9, z 1.X.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 585; Raport Komendy Obwodu
9, z 1.XI.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 587; Raport Komendy Obwodu 9, z 1.XII.1917 r., CAW, POW, t. 402,
k. 588.
21.VI — 10.IX.1917 — „Wołodyjowski” — Chyb Henryk
Organizacja lok. 7—(?):
10.IX.1917 — „Kisiel”
OBWÓD 10 — płd. część powiatu pińczowskiego z Kazimierzą Wielką.
Południowa część powiatu pińczowskiego zorganizowana była, początkowo w
ramach Obwodu 5, a od 4 czerwca 1917 roku prace POW w tej części powiatu
kontynuowała Komenda Obwodu 10.
1 lipca 1917 roku w skład Obwodu 10, wchodziły następujące organizacje
lokalne i punkty organizacyjne:
1 — Kazimierza Wielka — punkty organizacyjne: Gabułtów, Jakubowice
2 — Topola — punkty organizacyjne: Donatkowice, Prokocice
3 — Koszyce — punkty organizacyjne: Skalbmierz, Ziembice, Działoszyce117.
Raport Komendy Obwodu 10, datowany na 1 sierpień 1917 roku, wymienia
dodatkowo, jako organizację lokalną nr 1 — Skalbmierz oraz podaje liczbę jedenastu
punktów organizacyjnych118.
Rozwój POW w Obwodzie 10 znalazł odbicie w liczbie organizacji
miejscowych. 1 września, wymieniano obok ośmiu punktów organizacyjnych,
następujące komendy lokalne: 1 — Kazimierza Wielka, 2 — Topola, 3 — Koszyce, 4
— Skalbmierz, 5 — Działoszyce, 6 — Dzierążnia119.
Wydzielając Obwód 10 z Okręgu VI, ustalono — „zgodnie z ustaleniem
granic obwodów na odprawie nadzwyczajnej w dn. 22 sierpnia 1917 roku, do Obwodu
10 należą następujące gminy: 1. Czarkowa (bez dworu w Czarkowej), 2. Opatowiec, 3.
Bejsce, 4. Dobiesławice, 5. Filipowice, 6. Kościelec, 7. Nagórzany, 8. Kazimierza
Wielka, 9. Boszczynek, 10. Topola, 11. Czarnocin, 12. Drożejewice, 13.
Sancygniów”120.
117
Lista Obwodów Okręgu VI, z 1.VII.1917 r., CAW, POW, t. 401, k. 188; Te same miejscowości
wymienia, nie datowane pismo Komendy Okręgu VI, CAW, POW, t. 400, k. 392.
118
Raport Komendy Obwodu 10, z 1.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 589.
119
Raport Komendy Obwodu 10, z 1.IX.1917 r., CAW, POW, t. 402, k. 590.
120
Rozkaz Komendy Okręgu VI, z 22.VIII.1917 r., CAW, POW, t. 400, k. 304.
Komendanci organizacji lokalnych Obwodu 10.
Organizacje lokalne, 1. VII.1917:
1 — Kazimierza Wielka — „Mrok” — Sowa Stanisław
2 — Topola — „Korab” — Padechowicz Edmund
3 — Koszyce — „Stańczyk” — Zientara Stanisław
Nie jest wiadomym, do kiedy powyższy podział administracyjny przetrwał.
Niewiedza ta jest wynikiem całkowitego zakonspirowania POW najpierw po kryzysie
legionowym i aresztowaniu Józefa Piłsudskiego, a następnie po represjach związanych
z protestami POW i społeczeństwa polskiego po traktacie brzeskim. Stan
zachowanych źródeł, za rok 1918 ilustruje najlepiej fragment anonimowego raportu:
„Obwód Jędrzejowski archiwum nie posiadał wcale, dzięki temu, że dawny Kmnt
Obw., pdch. Szczęsny, po zajściach brzeskich bojąc się represji okupacyjnych całe
archiwum obwodowe spalił. Archiwum Obw. Szczekocińskiego i Buskiego nie
wiadomo gdzie się podziały, zostały w czasie rozprężenia organizacyjnego po
brzeskich represjach zgubione i nie dały się odnaleźć z wyjątkiem niewielkiej ilości
papierów. Obwód włoszczowski nie czynny od końca 1917 roku, aż do listopada 1918
roku, archiwów nie posiadał wcale (...). Niektóre rzeczy z archiwów Okręgu VI nie
mogę znaleźć dotychczas, ob. Janicki po represjach brzeskich, niektóre części
archiwów tak zakonspirował, że nikt nie wie, gdzie się one mogą znajdować121.
Z nielicznych, zachowanych dokumentów z 1918 roku, dowiadujemy się, że w
dniach 16 — 17.IX był w miejscu pobytu Komendy Okręgu VI, ob. „Krzesz” —
Ferencowicz Józef Bohdan — Komendant Okręgu VIa, z którym uzgodniono
przyłączenie do Okręgu VI południowej części powiatu pińczowskiego, czyli dawnego
Obwodu 10 Okręgu VI. Na spotkaniu tym ustalono również linię graniczną między
okręgami — od południa stanowiły ją granice powiatu pińczowskiego i
miechowskiego, a od zachodu granice powiatu jędrzejowskiego i miechowskiego.
121
Anonimowy raport, pochodzący prawdopodobnie z końca 1918 lub początku 1919 r., CAW, POW,
t. 400, k. 200.
Projektowano również oddanie w ewidencję Okręgu VI Obwodu 6 (dawny
miechowski?), nie wiadomo jednak, czy zamierzenie to doszło do skutku122.
Przyłączenie południowej części powiatu pińczowskiego do okręgu kieleckiego
potwierdza również Raport Komendy Okręgu VI z września 1918 roku, który
informuje ponadto: „Po prowizorycznym włączeniu granic Okręgu — podzielono
Okręg na 7 obwodów (miasto — 8): 1, 2, 3, 4, 5 oraz 6 i 7, na razie nie czynne”123.
Niestety raport nie określa terytorium obwodów, co uniemożliwia precyzyjne
przydzielenie tej numeracji do powiatów.
Nieco porządku do obrazu struktury okręgu kieleckiego wnoszą ostatnie z
zachowanych dokumentów, które obok cytowanego już fragmentu anonimowego
raportu, wyjaśniają, że dawny Obwód 3 (powiat jędrzejowski) — nosił 1 listopada
1918 roku numer 5, a dawny Obwód 4 (południowa część powiatu włoszczowskiego)
— dziewiętnastego dnia tego miesiąca, numer 6124. Natomiast wcześniej numerowany
Obwód 5 (północna część powiatu pińczowskiego), w tym samym czasie występował
jako Obwód 3125. Gdyby więc przyjąć, że pomiędzy wrześniem, a listopadem nie
nastąpiły już żadne zmiany w strukturze terytorialnej Okręgu VI, jego podział w
przybliżeniu wyglądałby następująco:
Obwód 1 — ?
Obwód 2 — ?
Obwód 3 — płn. część powiatu pińczowskiego z Pińczowem
Obwód 4 — ?
Obwód 5 — powiat jędrzejowski
Obwód 6 — południowa część powiatu włoszczowskiego ze Szczekocinami
Obwód 7 — północna część powiatu włoszczowskiego z Włoszczową
Obwód 8 — miasto Kielce.
122
Raport Komendy Okręgu VI, z 18.IX.1918 r., CAW, POW, t. 400, k. 330.
Raport Komendy Okręgu VI, z września 1918 r., CAW, POW, t. 402, k. 658.
124
Rozkaz Komendy Okręgu VI, z 1.XI.1918 r., CAW, POW, t. 397, k. 892; Rozkaz Komendy
Okręgu VI, z 19.XI.1918 r., CAW, POW, t. 397, k. 894; W aktach zachowała się notatka archiwisty, z
19.XII.1931 r., następującej treści: „Obw. Jędrzejów w X.1918 r. nosi nr 5”, CAW, POW, t. 400, k. 110.
125
Dokument, z XI.1918, CAW, POW, t. 395, k. 77.
123
Więcej informacji na temat podziału administracyjnego Okręgu VI w 1918
roku nie posiadamy. Okręg VI POW uległ likwidacji 23 listopada 1918 roku126,
wchodząc jako jednostka wojskowa w skład Okręgu Generalnego Kieleckiego.
126
Wstęp do Inwentarzy I Grupy, s. 304.