Magdalena Małecka

Magdalena Małecka
Zespół Szkół Specjalnych
Im. Marii Grzegorzewskiej w Żarach
Michał Wawrzynowski - zapomniany współpracownik Marii Grzegorzewskiej,
współtwórca metody ośrodków pracy
Wstęp
Pedagogika
specjalna,
jako
nauka
szczegółowa,
skupia
się
na
problematyce
osób
dysfunkcjonalnych, o obniżonej sprawności, jak i niepełnosprawnych w zakresie ich opieki, terapii,
kształcenia i wychowania, a szczególnie w zakresie rewalidacji społecznej. W kręgu jej
1
zainteresowania znajdują się wiec dzieci chore, niepełnosprawne, niedostosowane społecznie, itp. .
Zatem rola pedagoga specjalnego polega na wieloaspektowym oddziaływaniu na podopiecznych,
mającym na uwadze nie tylko same jednostki, ale i ich najbliższe środowisko. Takie holistyczne
podejście do działań i kompetencji nauczyciela tej specjalności jest konsekwencją teoretycznej
i praktycznej specyfiki postępowania z dziećmi „specjalnej troski”.
Istotną rolę w sformułowaniu i wprowadzeniu w praktykę zasad postępowania wynikających z tej
specyfiki odegrała Maria Grzegorzewska, prekursorka pedagogiki specjalnej w Polsce, która
w znaczący sposób
przyczyniła się nie tylko do rozwoju tej nauki, ale stworzyła też podstawy
systemu edukacji specjalnej w naszym kraju, m.in. poprzez powołanie Państwowego Instytutu
Pedagogiki Specjalnej.
Niemal od samego początku drogi zawodowej, z uwagi na zakres swych zainteresowań,
nawiązała współpracę ze znanymi postaciami nurtu Nowego Wychowania, m.in. z J. Joteyko,
E. Claparedem, O. Decrolym, ale w swej działalności korzystała również z dokonań innych
znaczących pedagogów.
Głównym
założeniem
pedagogów
identyfikowanych
z
Nowym
Wychowaniem
było
„przeciwstawianie się tradycyjnym metodom przyznającym istotną rolę w nauczaniu i wychowaniu
nauczycielowi, natomiast koncentrowanie procesu pedagogicznego na dziecku, jego własnej
2
aktywności, potrzebach wieku, jego osobistych upodobaniach i zainteresowaniach"' .
M. Grzegorzewska w trakcie swej pracy naukowej i organizacyjnej nawiązała współpracę
z wieloma wybitnymi pedagogami polskimi, takimi jak: M. Stefanowska (założycielka pierwszej
polskiej szkoły dla dzieci lekko upośledzonych umysłowo), J. Doroszewska, W. Łuniewski
(współtwórca
Państwowego
Instytutu
Pedagogiki
Specjalnej),
W.
Radwan
(współtwórca
Państwowego Instytutu Nauczycielskiego), czy J. Korczak. Ich wspólna działalność zapoczątkowała
1
W. Dykcik, Wprowadzenie w przedmiot pedagogiki specjalnej jako nauki, [w:] W. Dykcik (red.), Pedagogika Specjalna,
Poznań, 2001, s. 13.
2
S. Sztobryn, Pedagogika Nowego Wychowania, Nowe Wychowanie w polskiej pedagogice okresu Drugiej Rzeczypospolitej
1918 - 1939, [w]: Kwieciński Z, Śliwerski B. (red.), Pedagogika 1; Podręcznik Akademicki, Warszawa 2003, s. 278.
funkcjonowanie ważnych instytucji pedagogicznych, działających na rzecz zaspokajania potrzeb
dzieci o szczególnych potrzebach.
Wśród współpracowników Marii Grzegorzewskiej, wybitnych praktyków i teoretyków pedagogiki
specjalnej, szczególną rolę odegrał Michał Wawrzynowski. Jest to postać zapomniana. A przecież
to właśnie on przyczynił się w ogromnej mierze do stworzenia podstaw metodyki nauczania
specjalnego. Dlatego należy go przywrócić powszechnej świadomości pedagogów, czemu właśnie
służy niniejsze opracowanie.
Życie i działalność Michała Wawrzynowskiego
Michał Wawrzynowski urodził się 1 września 1899 w Rabie Wyżnej. Pochodził z rodziny
inteligenckiej, był synem nauczyciela. Po śmierci ojca opieką i wychowaniem Michała zajął się jego
stryj, proboszcz w Nowym Targu.
W czasie pierwszej wojny światowej młody Michał walczył jako żołnierz I Brygady Legionów, a po
jej zakończeniu podjął studia w Warszawie i Wiedniu.
Po powstaniu Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej, (co miało miejsce 4 lipca 1922 roku)
Wawrzynowski związał się z tą placówką na dłużej, pełniąc funkcję jednego z wykładowców. Stał się
również bliskim współpracownikiem dyrektora Instytutu – Marii Grzegorzewskiej.
Głównym obszarem działalności Wawrzynowskiego były wykłady z metodyki nauczania
i wychowania upośledzonych umysłowo, w których przedstawiał między innymi zagadnienia znaczenia
naukowego i społecznego opieki wychowawczej nad upośledzonymi umysłowo, przystosowalności
i samowystarczalności, zadań wychowawczych szkolnictwa specjalnego, jak również problematykę
rozwoju fizycznego i psychicznego niepełnosprawnych intelektualnie.
Wawrzynowski „swoje poglądy na temat nauczania i wychowania stosował w praktyce,
w codziennej pracy w istniejącej przy Instytucie <<Szkole Ćwiczeń>>, której był kierownikiem
3
administracyjnym” .
Poza pracą nauczycielską w Szkole Ćwiczeń i naukową w Instytucie Pedagogiki Specjalnej, Michał
Wawrzynowski był czynnym działaczem Sekcji Szkolnictwa Specjalnego, powołanej do życia w roku
1924 przez Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Sekcja wydawała
kwartalnik Szkoła Specjalna, którego redaktorem naczelnym była M. Grzegorzewska, a funkcję
redaktora odpowiedzialnego pełnił Wawrzynowski.
Sekcja Szkolnictwa Specjalnego zorganizowała dwa Zjazdy Nauczycieli Szkół Specjalnych,
podczas których Michał Wawrzynowski wygłosił referaty: Czytania i pisania metodą Decrolyego
w zastosowaniu do szkolnictwa upośledzonych umysłowo, będący pierwszą próbą dostosowania
tej metody do warunków polskich oraz Styczne momenty w nauczaniu i wychowaniu anormalnych
różnych typów, poruszający problematykę zaspokajania potrzeb społecznych w szkolnictwie
4
specjalnym .
3
R. Marcinkowski, Życie i działalność pedagogiczna Michała Wawrzynowskiego, Niepublikowana praca magisterska napisana
pod kierunkiem dr hab. W. Jamrożka, Poznań 1997.
4
Tamże, s. 109.
Od 1925 roku Michał Wawrzynowski sprawował obowiązki wizytatora ministerialnego do spraw
szkolnictwa specjalnego. W latach 1928 – 1935 pełnił również funkcję posła w Sejmie
Ustawodawczym, gdzie zajmował się problematyką szkół specjalnych oraz opieki nad dzieckiem
niepełnosprawnym.
Chcąc poszerzyć zakres doświadczeń zawodowych, Michał Wawrzynowski odbył liczne podróże
zagraniczne, poznając system organizacji szkolnictwa specjalnego m.in. w Czechosłowacji, Austrii i na
Węgrzech. Owocem tych podróży były sprawozdania i artykuły zamieszczane w Szkole Specjalnej.
Brał udział również w Kongresie w Nowym Jorku, poświęconym niewidomym, gdzie przedstawił stan
opieki nad osobami dotkniętymi tym typem niepełnosprawności w Polsce.
Sporo uwagi poświęcił także opiece penitencjarnej. Na łamach Szkoły Specjalnej opublikował
artykuł Przegląd stanu więziennictwa, w którym zapoznał czytelników ze stanem więziennictwa
w Polsce oraz zwrócił uwagę na potrzebę zorganizowania systemu opieki penitencjarnej nad
5
młodocianymi przestępcami . Możemy zatem zauważyć, że krąg tematyki, którą się interesował
i zajmował, był bardzo szeroki.
Oprócz własnych artykułów Michał Wawrzynowski dokonywał recenzji publikacji innych autorów,
m.in. Georga Kerchensteinera oraz S. Kopczyńskiego, głównie na łamach Szkoły Specjalnej.
Brał również udział w popularyzacji osiągnięć polskiej oświaty w Europie. W numerze styczniowym
angielskiego pisma The New Era, poświęconym w całości polskiej oświacie, nazwanej „pionierską”,
zamieścił krótką charakterystykę Szkoły Ćwiczeń Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej
w Warszawie. Podobnie we francuskojęzycznej pracy zbiorowej pt. Oświata w Polsce (wydanej przez
Międzynarodowe Biuro Wychowania w Genewie) Wawrzynowski dał kilkustronicowy obraz
6
działalności i dorobku Szkoły Ćwiczeń, z którą był związany .
Wybuch
drugiej
wojny
światowej
zmienił
charakter
pedagogicznej
działalności
Michała
Wawrzynowskiego. Po utworzeniu 4 października 1939 roku Powstańczych Oddziałów Specjalnych
„Jerzyki”, został kierownikiem nauczania cywilnego. Pod pseudonimem „Znachor” zorganizował
specjalny oddział oświaty, w którym uczniowie zdawali egzaminy okresowe i promocyjne przed
komisją nauczycieli (której często sam był członkiem) delegowaną przez dział Opieki nad Dziećmi
7
i Młodzieżą .
W grudniu 1942 roku Michał Wawrzynowski został aresztowany i osadzony w obozie
koncentracyjnym na Majdanku, gdzie zamordowano go 10 kwietnia 1943 roku.
Metodyka nauczania dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w ujęciu
Michała Wawrzynowskiego
Będąc
pracownikiem
naukowym
Państwowego
Instytutu
Pedagogiki
Specjalnej
oraz
nauczycielem w Szkole Ćwiczeń istniejącej przy Instytucie, Michał Wawrzynowski dogłębnie poznał
specyfikę pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie. Poprzez swe doświadczenia i obserwacje
5
M. Chomczyńska, Zasłużeni dla pedagogiki specjalnej, „Szkoła Specjalna” 1985, nr 2, s. 111.
R. Marcinkowski, Życie i działalność…
7
Tamże, s. 112.
6
nabrał przekonania, że niezbędne jest stworzenia nowego programu nauczania, który byłby spójny
i kształtowałby wieloaspektowo rozwój dzieci upośledzonych umysłowo.
Dlatego, mając na uwadze te doświadczenia oraz korzystając z założeń metody Owidiusza
Decroly’ego (uważanej wówczas za wzorcową), opracował program nauczania dla swych
podopiecznych. Była to pierwsza próba przystosowania dokonań wielkiego Belga do polskich realiów i
doświadczeń.
Według Michała Wawrzynowskiego punktem wyjścia „(...) całej pracy szkolnej staje się dziecko,
jego osobowość, zainteresowania i zasób zdobytego doświadczenia. Na wszechstronnym poznaniu
dziecka i jego zainteresowań oraz środowiska, w którym się ono rozwija i wzrasta, kształtuje się
przede wszystkim i rozszerza budowa programu szkoły. Materiał nauczania wypływa z życia
8
i stopniowo rozwija się z rozwojem zainteresowań dziecka” .
Zatem program musi opierać się na działaniu dziecka i czynnej postawie względem materiału
dydaktycznego: samodzielnym badaniu i dociekaniu.
Dlatego też w pierwszych latach nauki opieramy się na świecie najbliższym dziecku, bezpośrednio
z nim związanym, konkretnym i namacalnym oraz na zjawiskach, które w świecie tym zachodzą.
Metoda kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo w ujęciu Wawrzynowskiego korzysta z dwóch
głównych zasad: grupowania tematyki wokół jednego ośrodka, który uważa się za najważniejszy, oraz
9
stopniowania wiadomości od najprostszych do bardziej złożonych, coraz trudniejszych .
Poza sformułowaniem tych ogólnych założeń Michał Wawrzynowski opracował szczegółowy
program
nauczania,
podzielony
na
sześć
poziomów,
stopniowo
przygotowujący
dziecko
niepełnosprawne do uczestnictwa w otaczającej go rzeczywistości społecznej i przyrodniczej. Program
ten, opublikowany w formie podręcznika pt. Opieka wychowawcza nad dzieckiem upośledzonym
umysłowo, stał się podstawą nauczania i wychowania w polskich szkołach specjalnych w czwartej
dekadzie XX w. Wskazane byłoby, aby zapoznali się z nim także współcześni pedagodzy
pracujący z dziećmi niepełnosprawnymi. W zakresie treści nauczania program Wawrzynowskego
pozostaje w znacznym stopniu aktualny (poza oczywistymi zmianami wynikającymi z przemian
społecznych i postępu nauki). Natomiast w zakresie zasad pracy
a ponadto jako wykładnia filozofii podejścia do dziecka i jego potrzeb,
i proponowanych metod,
w ogóle się nie zestarzał.
Przeciwnie, nadal może dać wiele do myślenia osobom, które podejmują trud pracy z dzieckiem
o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Stwierdzenie to nie jest gołosłowne. Aby tego dowieść, w
kolejnym rozdziale zestawimy niektóre koncepcje Michała Wawrzynowskiego z dorobkiem
współczesnej nauki.
Aktualność metody Michała Wawrzynowskiego
Przede wszystkim należy zauważyć, że w niczym nie zdezaktualizowała się zasada, według której
zbudowany jest program nauczania - treści poznawcze stopniowo narastają w każdej następnej klasie,
a te same tematy rozpatrywane są coraz szerzej, w innym kontekście, przy uwzględnieniu poziomu
możliwości uczniów, zaś realizacja różnych treści (polonistycznych, matematycznych, technicznych,
8
9
M. Wawrzynowski, Opieka wychowawcza nad dzieckiem upośledzonym umysłowo, Warszawa 1931, s.38.
Tamże, s. 43.
plastycznych, muzycznych, wychowania fizycznego) pozostaje w ścisłym związku ze środowiskiem
społeczno – przyrodniczym.
Pierwszym obszarem zainteresowań Michała Wawrzynowskiego w edukacji dzieci upośledzonych
umysłowo jest ćwiczenie zmysłów, z uwagi na spostrzeganie jako proces tworzenia wyobrażeń,
pojęć, wniosków i sądów. Ze względu na usprawniane zmysły ćwiczenia, które zaproponował,
10
dzielimy na: wzrokowe, słuchowe, zmysłów skórnych i zmysłu mięśniowego .
Aktualnie, w ocenie autorki niniejszego opracowania, szczególnie dwie metody pracy z dzieckiem
niepełnosprawnym podejmują zagadnienie ćwiczenia wszystkich zmysłów i wykorzystują niektóre
elementy metody Michała Wawrzynowskiego.
Pierwszą z nich jest metoda integracji sensorycznej. To „(...) proces w którym następuje
organizacja dostarczanych do naszego mózgu wrażeń sensorycznych tak, aby mogły być
wykorzystane w celowym działaniu, czyli w reakcjach adaptacyjnych, służących do wykonania
11
określonej czynności, (...)” .
Według Wawrzynowskiego „(...) nauczyciel musi tylko umiejętnie pracą dzieci kierować i stosując
się do ich poziomu intelektualnego i zainteresowania, zaprawiać je do pokonywania trudności,
kształcąc przez to uwagę i postrzeganie. W ćwiczeniach zmysłów zachować jednak musimy
12
porządek, (…) aby dziecko odbierało wrażenia wszystkimi zmysłami (...)” .
W podobny sposób istotę ćwiczenia zmysłów traktuje metoda określana jako stymulacja
polisensoryczna. Celem zajęć jest dostarczanie dzieciom określonej ilości i jakości bodźców
sensorycznych pobudzających zmysły do działania. Spotkanie w kręgu przynosi dziecku poczucie
bezpieczeństwa, przyjemność i zadowolenie, stanowi okazję do spotkania terapeuty i dzieci jako
13
równych sobie partnerów, sprzyja rozwojowi komunikacji oraz budowaniu relacji między osobami .
Istnieją też metody skupiające się na pobudzaniu jednego zmysłu np.: metoda muzykoterapii
(słuch), metoda W. Sherborne (dotyk), metoda Knilla (dotyk i komunikacja).
Metoda
M.
Wawrzynowskiego
w
zakresie
edukacji
polonistycznej
uwzględnia
okres
przygotowawczy do nauki pisania i czytania „(...) polegający na ogólnym rozwoju inteligencji
14
dziecka, rozwoju mowy, ćwiczeniach rysunkowych, ćwiczeniach zmysłów, ćwiczeniach ruchowych” .
Bez trudu można zauważyć podobieństwo tych założeń do koncepcji, które zaprezentowała Marta
15
Bogdanowicz w stworzonej przez siebie metodzie dobrego startu. . Zadaniem początkowych
etapów tej metody jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych
(wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych) i motorycznych oraz współdziałania między
tymi funkcjami, czyli integracji percepcyjno - motorycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw
złożonych czynności czytania i pisania. W tym modelu pracy założenia Wawrzynowskiego są obecne
i niezmiennie aktualne.
Według metody wzrokowo - naturalnej Decroly’ego, wykorzystanej
w metodzie ośrodków
zainteresowań, Michał Wawrzynowski opracował system nauczania języka polskiego, w którym
10
M. Wawrzynowski, Opieka wychowawcza…, s. 105 - 106.
www.integracja-sensoryczna.pl/integracja_sensoryczna/metoda.html
12
M. Wawrzynowski, Opieka wychowawcza…, s. 116 – 117.
13
R. Kufel, P. Kufel, J. Kielin, Poranny krąg, czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku, [w:] J. Kielin (red.), Rozwój daje
radość, Gdańsk 2009, s. 176.
14
M. Wawrzynowski, Opieka wychowawcza…, s. 90.
15
www.rzem.thedefecould.com
11
wprowadził: etykietowanie przedmiotów, czasowniki jako elementy ruchu, przymiotniki i przysłówki
jako określanie cech przedmiotów znanych z poprzednich etapów, a także ich wzajemny stosunek
jako etap przejściowy do analizy wyrazów i wyodrębniania dźwięków i poznania litery. Na tej
podstawie następowało ilustrowanie tematu pracy dnia, układanie zdania z poznanych wyrazów i liter
oraz podpisywanie rysunków, a gramatyka języka polskiego była traktowana nie teoretycznie, lecz
utylitarnie - służyła kształtowaniu poprawnej wymowy i pisowni.
Ten model nauczania wciąż jest w użyciu. W ujęciu współczesnej metodyki nazywa się go
analityczno – syntetycznym, a punktem wyjścia jest w nim wyraz lub zdanie. Za pomocą analizy
słuchowej lub wzrokowej przechodzimy od zdania do wyrazu, a od wyrazu do elementu – zgłoski lub
głoski oraz litery. Skoro głoska i odpowiadająca jej litera zostały w czynnościach analizy
wyodrębnione, wówczas nie powinien sprawiać dzieciom większej trudności proces syntezy, czyli
rekonstrukcja wydzielonych elementów pierwotnej całości, to jest wyrazu. Metody analityczno
-syntetyczne początkowej nauki czytania istnieją obecnie w co najmniej trzech odmianach: wyrazowa
metoda analityczno-syntetyczna
o charakterze
wzrokowym,
wyrazowa
metoda analityczno-
syntetyczna o charakterze fonetycznym i wyrazowa metoda analityczno-syntetyczna o charakterze
funkcjonalnym. We wszystkich przypadkach podstawą do analizy są tak zwane wyrazy podstawowe.
Ich dobór opiera się zazwyczaj na dwóch kryteriach: fonetycznym (zgodność wymowy z zapisem
16
graficznym) i graficznym (łatwość w kreśleniu liter składających się na wyraz) . Elementem wiążącym
17
te metody jest praca z dziećmi w oparciu o wyrazy, tak aby obejmowały obraz wzrokowo .
Wyraźne podobieństwa widać też pomiędzy metodą Wawrzynowskiego i metodą globalnego
czytania autorstwa Glenna Domana. W obu pierwszym krokiem jest wprowadzanie zestawu
pojedynczych słów jako zestawu plansz. W metodzie Domana następnym krokiem jest nauka czytania
wyrażeń dwuwyrazowych (rzeczowniki i przymiotniki oraz przeciwieństwa). Potem formułujemy
z dzieckiem proste zdania i je rozbudowujemy, a na koniec tworzymy książeczkę w oparciu o opis
18
zdaniowy obrazków . W ujęciu Wawrzynowskiego rozpoczynamy od etykietowania przedmiotów,
a następnie przechodzimy do łączenia wyrazów, wprowadzania czasowników, przymiotników
i przysłówków. Określamy również wzajemny stosunek przedmiotów oraz wyodrębniamy dźwięki
wyrazów. Jednocześnie dochodzi do ilustrowania danej tematyki oraz sformułowania podpisu
19
w postaci zdania .
W
przypadku
nauczania
matematyki
ważne
jest
kształtowanie
u
podopiecznych
spostrzegawczości, uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia, aby działania matematyczne nie były dla
20
nich niezrozumiałe i mechaniczne .
Program nauczania według M. Wawrzynowskiego opiera się na sześciu poziomach nauczania
materiału matematyki, poprzez: pojęcia wstępne, tj. obrazy liczbowe, liczenie, cyfry oraz dodawanie
i odejmowanie, po najprostsze zadania ułamkowe, mające odbicie w praktyce, obliczanie procentów,
powierzchni itp. Wprowadzenie pojęć rachunkowych opiera się na dwóch metodach: metodzie
wyczerpywania elementów dwóch zbiorów i ich porównanie (wprowadzanie pojęć mniej – więcej
16
Tamże.
M. Wawrzynowski, Opieka wychowawcza…, s. 99.
www.edukacja.edux.pl
19
M. Wawrzynowski, Opieka wychowawcza…, s. 99 – 101.
20
Tamże, s.105 – 106.
17
18
– równo), oraz metodzie odwzorowywania (podobnego, w szeregu oraz w szeregu specjalnie
21
skonstruowanym) czyli nadania zbiorom pewnych cech .
Obecnie edukacja matematyczna, według Edyty Gruszczyk Kolczyńskiej, w początkowym etapie
edukacyjnym (dla sześciolatków), określa formy pracy z dzieckiem jako zbliżone do metod i form
nauczania matematyki dzieci upośledzonych umysłowo. Bowiem obejmuje kręgi tematyczne, m.in.:
kształtowanie umiejętności liczenia, a także dodawania i odej mowania, rozwijanie umiejętności
mierzenia długości, klasyfikacje - czyli „(...) wspomaganie rozwoju czynności umysłowych
potrzebnych dzieciom do tworzenia pojęć. Jest to dobre wprowadzanie dzieci do zadań o zbiorach
22
i ich elementach” .
Podejście prezentowane przez Wawrzynowskiego osiemdziesiąt lat temu i współczesne
koncepcje są również w tym zakresie bardzo zbliżone – podobna jest tak kolejność wprowadzanych
zagadnień, jak też sam zakres tych zagadnień czy nacisk na ich praktyczne zastosowanie.
Podsumowanie
Każdy pedagog specjalny w obrębie działań opiekuńczych, wychowawczych i kształcących musi
spełnić różnorodne zadania i funkcje, które podyktowane są psychosomatycznymi predyspozycjami
uczniów, „(...) różnymi czynnikami, ogólnie biorąc tymi tkwiącymi w dziecku, a będącymi
23
konsekwencją jego upośledzenia i płynącymi ze środowiska społecznego” .
A zatem pedagog specjalny (i nie tylko specjalny – każdy pedagog pracujący z dzieckiem
specjalnej troski) musi odznaczać się specjalnym stosunkiem do jednostki upośledzonej, musi
potrafić nawiązać kontakt z drugim człowiekiem oraz zrozumieć wartość społeczną swej pracy. Musi
być również wyjątkowo odpowiedzialny za organizację procesu dydaktyczno – wychowawczego
24
jednostki upośledzonej .
Właściwa organizacja pracy z dzieckiem upośledzonym wymaga od nauczyciela poszukiwania
optymalnych sposobów nauczania, odpowiednio dobranych form i metod pracy, jak też środków
dydaktycznych, uwzględniających potrzeby uczniów i ich możliwości rozwojowe. Zdaniem Michała
Wawrzynowskiego „(...) nauczyciel dziecka anormalnego, chcący je należycie rozwijać i stosować
odpowiednie metody nauczania i wychowania, nie może zasklepiać się w jakimś szablonie, ale musi
głębiej sięgać w życie i z wszelkich jego dziedzin, czerpać wskazania, co do swego postępowania
25
(...)” . Z kolei według Marii Grzegorzewskiej praca pedagoga specjalnego polega na uszczęśliwianiu
drugiego człowieka drogą rozwijania w nim nowych dróg poznania, pobudzania rozwoju tego, co
26
zahamowane, budzeniu tego, co ludzkie w człowieku. O to apelował również Michał Wawrzynowski .
Zdaniem autorki niniejszego opracowania każdy pedagog specjalny (i nie tylko specjalny) powinien
dążyć do realizacji tego właśnie postulatu.
21
Tamże, s. 108.
E. Gruszczyk Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka; Edukacja matematyczna dzieci w domu, w przedszkolu i
szkole, Warszawa, 1997, s. 10.
23
H. Borzyszkowska, Pedagog specjalny a dziecko upośledzone w rodzinie, [w:] A. Hulek (red.), Funkcje pedagogiki specjalnej
w systemie oświatowo – wychowawczym, Wrocław 1981, s. 120.
24
J. Pańczyk, Kształcenie pedagogów specjalnych, [w:] W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna, Poznań 2001, s. 115.
25
M. Wawrzynowski, Opieka wychowawcza…, s. 9.
26
C. Kossakowski, Pedagog specjalny - między tradycją a dniem dzisiejszym, „Szkoła Specjalna” 2001, nr 4, s. 196.
22
Każdy młody nauczyciel, będący na początku drogi zawodowej (a takim właśnie jest autorka
artykułu), pragnie rozwijać się i doskonalić swój warsztat pracy. Aby poszerzać zakres wiedzy
i oddziaływań terapeutycznych można odwoływać się do literatury naukowej, uczestniczyć
w specjalistycznych formach doskonalenia zawodowego, rozmawiać ze starszymi koleżankami
i kolegami. Warto jednak również sięgnąć do źródeł. Lektura prac Marii Grzegorzewskiej czy
Michała
Wawrzynowskiego
pomaga
w
prawidłowych
wyznaczeniu
priorytetów
pracy
i wyrobieniu właściwej postawy wobec naszych uczniów. Autorka tego opracowania może to
już stwierdzić na podstawie osobistego doświadczenia.
Bibliografia:
Borzyszkowska H., Pedagog specjalny a dziecko upośledzone w rodzinie, [w:] Hulek A. (red.),
Funkcje pedagogiki specjalnej w systemie oświatowo – wychowawczym, Ossolineum, Wrocław 1981.
Chomczyńska M., Zasłużeni dla pedagogiki specjalnej, „Szkoła Specjalna” 1985, nr 2.
Dykcik W., Wprowadzenie w przedmiot pedagogiki specjalnej jako nauki, [w:] Dykcik W. (red.),
Pedagogika specjalna, WN UAM, Poznań 2001.
Gołuzd A., Projekt edukacyjny 2009, KN Gliwice, [w:] www.kn.gliwice.edu.pl (dostęp 01.05.2010r.).
Gruszczyk Kolczyńska E., Zielińska E., Dziecięca matematyka; Edukacja matematyczna dzieci
w domu, w przedszkolu i szkole, WSiP, Warszawa 1997.
Kossakowski C., Pedagog specjalny - między tradycją a dniem dzisiejszym, „Szkoła Specjalna” 2001,
nr 4.
Kufel R., Kufel P., Kielin J., Poranny krąg, czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku, [w:]
Kielin J. (red.), Rozwój daje radość, GWP, Gdańsk 2009.
Marcinkowski R., Życie i działalność pedagogiczna Michała Wawrzynowskiego, Niepublikowana
praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. W. Jamrożka, Zakład Historii Wychowania WSE
UAM, Poznań 1997.
Pańczyk J., Kształcenie pedagogów specjalnych, [w:] Dykcik W. (red.), Pedagogika specjalna, WN
UAM, Poznań 2001.
Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Wydawnictwo APS, Warszawa 1998.
Stobnicka Stolarska P., Wspomaganie rozwoju mowy dzieci z niepełnosprawnością złożoną
z wykorzystaniem elementów metody Integracji Sensorycznej; Część I, „Rewalidacja” 2001 nr 1.
Sztobryn S., Pedagogika Nowego Wychowania; Nowe Wychowanie w polskiej pedagogice okresu
Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, [w:] Kwieciński Z, Śliwerski B. (red.), Pedagogika 1; Podręcznik
Akademicki, PWN, Warszawa 2003.
Wawrzynowski M., Opieka wychowawcza nad dzieckiem upośledzonym umysłowo, Warszawa 1931.
www.edukacja.edux.pl (dostęp 01.05.2010r.).
www.integracja-sensoryczna.pl/integracja_sensoryczna/metoda.html (dostęp 01.05.2010r.).
www.rzem.thedefecould.com (dostęp 01.05.2010r.).
www.szkolnictwo.pl (dostęp 01.05.2010r.).