AKTUALNE MOŻLIWOŚCI POWIĘKSZANIA I TWORZENIA

AKTUALNE MOŻLIWOŚCI
POWIĘKSZANIA I TWORZENIA
GOSPODARSTW RODZINNYCH
Warszawa, 4 lipiec 2012
Organizatorzy:
Stowarzyszenie Polski Klub ROLNIK-FARMER ROKU
Agencja Nieruchomości Rolnych
Współorganizator:
Bank BGŻ
Patronat Honorowy:
dr inż. Marek Sawicki
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
AKTUALNE MOŻLIWOŚCI
POWIĘKSZANIA I TWORZENIA
GOSPODARSTW RODZINNYCH
Warszawa, 4 lipiec 2012
dr inż. Marek Sawicki
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
6

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
Szanowni Państwo!
Zgodnie z konstytucyjnymi zapisami gospodarstwo rodzinne jest podstawą, na której opiera się polskie rolnictwo. Nasza historia sprawiła,
że umiłowanie ziemi ma w Polsce szczególny wymiar. To właśnie legło
u podstaw sukcesów naszego rolnictwa po zmianach ustrojowych, które
odbywały się, z resztą po raz kolejny, jego kosztem. I po raz kolejny rolnicy poradzili sobie w tych trudnych czasach.
Niektórzy, zapatrzeni jedynie we wskaźniki ekonomiczne, nie są w stanie przyjąć do wiadomości, że ta gałąź gospodarki była, jest i nadal będzie ściśle związana z warunkami atmosferycznymi i nie da się tutaj działać identycznie jak w innych sektorach gospodarki.
Pomimo licznych przeszkód, dzięki wytrwałości i zachowaniu czystych gleb polskie rolnictwo po przystąpieniu do Unii Europejskiej odniosło sukces. Eksport produktów rolno-spożywczych stale rośnie. Za rok
ubiegły jego wartość wyniosła 15 mld euro, a dodatni bilans wymiany to
3 mld euro. Te wyniki oznaczają, że zbliżamy się do granicy, przy której
eksportować będziemy prawie 1/3 produkcji rolnej.
Aby sprostać, pomimo nierównych w dalszym ciągu warunków wsparcia, konkurencji na rynku globalnym musimy dalej modernizować
gospodarstwa. W tym pojęciu mieści się także dążenie do dalszego wzrostu średniej wielkości gospodarstwa rolnego, bo to oznacza tzw. korzyści skali.
Temu właśnie ma służyć ostatnia nowelizacji ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi, która ma przyczynić się do trwałego rozdysponowania ziemi znajdującej się w zasobie Agencji Nieruchomości
Rolnych. Jestem przekonany, że dzisiejsza konferencja przyczyni się również do tego, aby tak właśnie się stało.
Marek Sawicki
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
7
Leszek Świętochowski
Prezes ANR
Szanowni Państwo!
Nowoczesny rolnik chce rozwijać swoje gospodarstwo, mieć lepsze
wyniki produkcyjne, wyższą wydajność z hektara, być konkurencyjny,
a to jest możliwe tylko przy posiadaniu odpowiedniej powierzchni gospodarstwa. Dlatego najważniejszą dla niego inwestycją powinna być,
i rzeczywiście jest, inwestycja w grunty. Potrzebom tym stara się wyjść
naprzeciw Agencja Nieruchomości Rolnych, która w marcu br. wprowadziła nowe, bardzo korzystne zasady sprzedaży gruntów rolnikom zamierzającym powiększać gospodarstwa rodzinne. Zasady te umożliwiają
skuteczniejszą realizację polityki rolnej państwa, która zakłada, że podstawą ustroju rolnego w Polsce jest gospodarstwo rodzinne (art. 23 Konstytucji RP). Dlatego Agencja organizuje zdecydowanie więcej przetargów ograniczonych niż w latach minionych, a przy ustalaniu powierzchni konkretnej nieruchomości rolnej niezabudowanej przeznaczonej do
sprzedaży bierze pod uwagę: strukturę obszarową okolicznych gospodarstw rolnych, zapotrzebowanie miejscowych rolników oraz średnią
wielkość powierzchni gruntów rolnych w danym województwie w roku
8

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
poprzednim ogłoszoną przez Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ponadto optymalne rozwiązania dla rolników Agencja
wypracowuje wspólnie z organizacjami społecznymi, które najlepiej znają popyt na ziemię na swoim terenie.
Obecnie są najlepsze w historii rozwiązania ekonomiczne ukierunkowane na wspieranie rozwoju gospodarstw rodzinnych. Rolnicy mogą nabywać grunty na zasadach preferencyjnych, które będą obowiązywały
tylko do końca 2013 roku. Przy zakupie gruntów mogą skorzystać z rozłożenia przez ANR płatności na raty lub z kredytu preferencyjnego z dopłatą Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W przypadku
wybrania wariantu rozłożenia płatności na raty warunkiem koniecznym
jest wpłata 10% ceny ziemi ustalonej w drodze przetargu. Spłata pozostałej należności może być rozłożona na 15 lat przy oprocentowaniu wynoszącym 2% rocznie.
Warto zaznaczyć, że nieuchronnie zbliża się rok 2016, kiedy to zniesione zostaną ograniczenia w sprzedaży nieruchomości rolnych cudzoziemcom. Do tego czasu Agencja zamierza w pierwszej kolejności sprzedać maksymalnie dużo gruntów, a pozostałą ziemię z Zasobu związać
takimi umowami, żeby dzierżawcy mogli po 2016 r. korzystać z prawa
pierwszeństwa w nabyciu dzierżawionych gruntów.
Leszek Świętochowski
Prezes Agencji Nieruchomości Rolnych
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
9
10

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania wynikające z ustawy
z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (GNRSP) oraz ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r.
o kształtowaniu ustroju rolnego (UKUR), dotyczące m.in. tworzenia oraz
poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych, przeciwdziałania
nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, zapewnienia prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach.
Realizacja tych celów następuje poprzez:
• sprzedaż w przetargach (w tym ograniczonych) oraz na zasadach pierwszeństwa nabycia,
• wydzierżawianie nieruchomości, w tym w przetargach ograni czonych,
• realizacja ustawy UKUR, w tym nabywanie gruntów na rynku na podstawie prawa pierwokupu i tzw. prawa wykupu,
• wyłączanie gruntów z większych obszarowo umów dzierżawy,
• restrukturyzacja nieruchomości i dopasowanie powierzchni gruntów
do potrzeb rolników.
Agencja Nieruchomości Rolnych, w procesie rozdysponowania mienia Zasobu, umożliwia rolnikom indywidualnym prowadzącym gospodarstwa rodzinne powiększanie tych gospodarstw, w formie kupna lub
dzierżawy gruntów Zasobu.
W związku z aktualnymi kierunkami polityki prywatyzacji gruntów Zasobu WRSP przyjętymi przez Resort Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
11
przewidującymi m.in. konieczność istotnego zwiększenia oferty gruntów
na powiększanie i tworzenie gospodarstw rodzinnych, w szczególności
przy uwzględnieniu faktu, iż wspieranie przez państwo nabywania ziemi poprzez stosowanie dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych i rozkładanie na raty z preferencyjnym oprocentowaniem w wysokości 2% rocznie możliwe będzie do końca 2013 roku, Agencja przyjęła szereg nowych kierunków prywatyzacji Zasobu WRSP w celu realizacji powyższych założeń.
Mając na uwadze, iż zgodnie z UGNRSP, Agencja może organizować
przetargi ograniczone do jednej lub kilku kategorii uczestników określonych w art. 29 ust. 3b tej ustawy - pierwszy przetarg ograniczony co
do zasady w pierwszej kolejności organizowany jest wyłącznie dla rolników indywidualnych (spełniających warunki określone w UKUR - sprzed
i po nowelizacji), w rozumieniu przepisów o kształtowaniu ustroju rolnego, zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne, jeżeli mają oni
miejsce zamieszkania w gminie, w której położona jest nieruchomość
wystawiania do przetargu lub w gminie graniczącej z tą gminą.
W razie nierozstrzygnięcia pierwszego przetargu (np. nikt się nie
stawi na przetarg lub nie zostanie zakwalifikowany do uczestnictwa w przetargu) jednostki terenowe ANR mogą przeprowadzić drugi przetarg ograniczony, na sprzedaż tej samej nieruchomości, o ile
występuje udokumentowane zainteresowanie (np. pisemne wnioski) ze strony co najmniej dwóch osób (podmiotów) z kategorii wymienionych w art. 29 ust. 3b pkt 2-7 UGNRSP. W takim przypadku
obok rolników indywidualnych zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne w przetargu mogą też uczestniczyć osoby (podmioty)
z innych kategorii (zgodnie z udokumentowanym zainteresowaniem).
W ogłoszeniach przetargów ograniczonych, oprócz wymogów, o których mowa w UGNRSP i przepisach wykonawczych, podawane są syntetycznie ogólne warunki kwalifikacji do uczestnictwa, które spełniać mu12

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
szą osoby/podmioty z kategorii, do których ogranicza się uczestnictwo
w przetargu. Warunki te określa UGNRSP, a w wypadku rolników indywidualnych zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne – również UKUR i rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
17 stycznia 2012 r. w sprawie kwalifikacji rolniczych posiadanych przez
osoby wykonujące działalność rolniczą (Dz.U.2012 poz. 109). Rozporządzenie to dotyczy również osób posiadających kwalifikacje rolnicze
określonych w UKUR, zamierzających utworzyć gospodarstwo rodzinne.
Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 2 listopada 2011 r. Nr 233, poz. 1382 – zwanej ustawą zmieniającą) osoby fizyczne, które w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej (3 grudnia 2011 r.) były rolnikami indywidualnymi w rozumieniu art. 6
UKUR w brzmieniu przed nowelizacją i nie spełniają warunków,
o których mowa w art. 6 UKUR w obecnym brzmieniu, przez okres
5 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, uznaje się za osoby spełniające te warunki.
Rolnicy indywidualni w rozumieniu UKUR, zamierzający powiększyć
gospodarstwo rodzinne, spełniający warunki uznania za rolnika indywidualnego określone w UKUR w brzmieniu po nowelizacji, zobowiązane są złożyć stosowne dokumenty świadczące o spełnianiu wszystkich
tych warunków wg aktualnych zasad określonych w UKUR (wzory 1, 1A,
2). Osoby fizyczne nie spełniające chociażby jednego z warunków wg
UKUR w brzmieniu po nowelizacji, do których stosuje się art. 7 ustawy
zmieniającej, mogą przystępować do przetargu ograniczonego, o ile wykażą status rolnika indywidualnego wg wymogów UKUR sprzed nowelizacji i posiadanie gospodarstwa rodzinnego zarówno na dzień 3 grudnia 2011 r., jak i na datę bezpośrednio poprzedzającą przetarg ograniczony (wzory A, B, C, D). Wynika to z faktu, że uczestnictwo w przetargu służyć ma powiększeniu gospodarstwa rodzinnego, w związku z czym
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
13
należy wykazać fakt jego prowadzenia, co łączy się z koniecznością udowodnienia, że nadal spełnione są przesłanki uznania za rolnika indywidualnego.
W odniesieniu do pewnej grupy rolników indywidualnych - posiadających nieruchomości wchodzące w skład ich gospodarstwa rodzinnego na terenie gminy, w której położona jest nieruchomość wystawiana do
przetargu lub w gminie graniczącej, wymóg miejsca zamieszkania będzie
miał decydujące znaczenie, jeśli chodzi o możliwość zakwalifikowania
ich do przetargu ograniczonego, ponieważ zgodnie z treścią art. 29 ust.
3b pkt 1 UGNRSP, jedynie rolnicy zameldowani na terenie gminy gdzie
jest wystawiona nieruchomość do sprzedaży lub zameldowaniu w gminie graniczącej, mogą być zakwalifikowani do udziału w takim przetargu.
Należy także przypomnieć, że rolnik, który posiada gospodarstwo rodzinne, położone na terenie więcej niż jednej gmin, zobowiązany jest
złożyć stosowne oświadczenia dotyczące powierzchni gospodarstwa
i osobistego prowadzenia gospodarstwa odrębnie dla każdej z gmin, poświadczone przez właściwych wójtów (burmistrzów, prezydentów), ze
względu na limit powierzchniowy gospodarstwa rolnego określonego
w art. 6 UKUR.
W wypadku organizowania przetargów ograniczonych dla osób posiadających kwalifikacje rolnicze określone w UKUR zamierzających utworzyć gospodarstwo rodzinne w rozumieniu tych przepisów, osoby te muszą przedłożyć stosowne dokumenty potwierdzające posiadanie kwalifikacji rolniczych, o których mowa w m.in. w art. 6 ust. 2 pkt. 2 UKUR i dodatkowo szczegółowo określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie kwalifikacji rolniczych (…). Osoba ubiegająca się o zakwalifikowanie do uczestnictwa w
przetargu ograniczonym powinna złożyć stosowne dokumenty potwierdzające teoretyczne lub teoretyczne i praktyczne kwalifikacje, o których
mowa ww. rozporządzeniu w formie uwierzytelnionych kopii lub orygi14

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
nałów do wglądu. W dokumentacji przetargowej należy pozostawić kopię oryginałów. W odniesieniu do tych osób miejsce zamieszkania nie
stanowi przesłanki decydującej o możliwości zakwalifikowania ich do
przetargu. Warunek ten nie dotyczy również pozostałych grup osób wymienionych w art. 29 ust. 3b pkt. 3-6 UGNRSP.
Osoby zamierzające utworzyć gospodarstwo rodzinne (art. 29 ust. 3b
pkt 2, 3 i 5 UGNRSP) mogą być zakwalifikowane do przetargu ograniczonego, jeżeli poza wykazaniem spełnienia podstawowego warunku zaliczenia do określonej kategorii (posiadające kwalifikacje rolnicze, pracownicy zlikwidowanych PPGR, członkowie RSP postawionych w skład
likwidacji lub upadłości) złożą oświadczenie, że nie posiadają gospodarstwa rolnego w rozumieniu UKUR (art. 2 pkt 2 UKUR – gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego o obszarze nie mniejszym, niż 1 ha
użytków rolnych). Przepisy UGNRSP dotyczące przetargów ograniczonych dla omawianych kategorii osób umożliwiać mają nabywanie gruntów Zasobu przez osoby nie spełniające innych warunków niezbędnych
do utworzenia gospodarstwa rodzinnego, w tym przede wszystkim warunku dotyczącego posiadania co najmniej 1 ha UR.
Przy przygotowywaniu nieruchomości niezabudowanych do sprzedaży w trybie przetargów ograniczonych ich powierzchnia będzie uzależniona m.in. od struktury obszarowej okolicznych gospodarstw rolnych, zapotrzebowania miejscowych rolników oraz średniej wielkość
powierzchni gruntów rolnych w danym województwie w roku poprzednim ogłoszonej przez Prezesa ARiMR. W województwach, gdzie średnia w województwie jest niższa od krajowej, co do zasady będzie przyjmowana średnia krajowa. W uzasadnionych przypadkach (np. podyktowanych koniecznością przeprowadzenia podziałów geodezyjnych,
wydzielaniem dróg dojazdowych, brakiem racjonalnego zagospodarowania pozostałych, przyległych działek stanowiących m.in. rowy,
grunty zadrzewione czy drogi śródpolne) dopuszcza się przekroczenie powierzchni powyżej średniej ogłoszonej przez Prezesa ARIMR, nie
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
15
więcej jednak niż o50% tej średniej. Odstępstwa od powyższych reguł
są możliwe jedynie w uzgodnieniu z właściwą terytorialnie wojewódzką izbą rolniczą.
Istotne znaczenie dla wspierania przez ANR procesu powiększania gospodarstw rodzinnych ma ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. Zasady
postępowania przyjęte przez Agencję stanowią, że uprawnienia do nabywania nieruchomości wykorzystywane są jedynie do celów ustawowych,
przy uwzględnieniu ekonomicznej racjonalności oraz przy współudziale
organizacji i instytucji związanych z rolnictwem.
Począwszy od dnia 16 lipca 2003 r. Agencja Nieruchomości Rolnych
(ANR) wykonuje zadania określone w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r.
o kształtowaniu ustroju rolnego (ukur) związane z:
• poprawą struktury obszarowej gospodarstw rolnych,
• przeciwdziałaniem nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych,
• zapewnieniem prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach
rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach.
W dniu 8 lipca 2010 r. weszła w życie nowelizacja w/w ustawy, z której wynika, że prawo pierwokupu i wykupu przysługuje ANR tylko w odniesieniu do gruntów o powierzchni powyżej 5 ha, a nie jak dotychczas
– wszystkich gruntów.
Na podstawie powyższych przepisów Agencja może nabywać nieruchomości rolne na rynku prywatnym.
Do końca 2011 roku Agencja skorzystała z prawa pierwokupu i wykupu
w 588 przypadkach, interweniując na rynku prywatnym w odniesieniu do
14,3 tys. ha gruntów o wartości transakcyjnej na łączną kwotę 135,5 mln zł.
Nabyte nieruchomości przeznaczane są przez ANR głównie do sprzedaży w formie przetargów ograniczonych na powiększenie gospodarstw rodzinnych przez rolników indywidualnych.
16

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
Liczba aktów notarialnych, w których ANR oĞwiadczyáa wolĊ skorzystania z prawa pierwokupu i
wykupu (588 aktów) - stan na 31-12-2011
szt.
120
120
100
80
38
38
34
32
32
28
21
Szczecin
Piáa
Rzeszów
Gorzów
Zielona Góra
Wrocáaw
Lublin
GdaĔsk
Opole
ot/f
Bydgoszcz
Olsztyn
0
Suwaáki
20
19
15
15
8
àódĨ
41
PoznaĔ
43
40
Koszalin
52
Warszawa
52
60
Jak wynika powyższego wykresu na ogólną liczbę 588 aktów notarialnych, co do których ANR oświadczyła wolę skorzystania z prawa pierwokupu i wykupu – wg stanu na 31 grudnia 2011 r. najwięcej transakcji tj.
realizacji uprawnień Agencji miało miejsce na terenie województw: warmińsko-mazurskiego, podlaskiego i kujawsko-pomorskiego.
Nabyte do Zasobu WRSP nieruchomości (11,4 tys. ha) przeznaczane są
przez ANR głównie do sprzedaży w formie przetargów ograniczonych na
powiększenie gospodarstw rodzinnych przez rolników indywidualnych.
ha
3 500
Powierzchnia wymieniona w aktach notarialnych, w których ANR oĞwiadczyáa wolĊ skorzystania z
prawa pierwokupu i wykupu (14 271 ha) - stan na 31-12-2011
powierzchnia w ha
3 315
3 000
2 500
1 902
PoznaĔ
Suwaáki
àódĨ
Opole
Rzeszów
Bydgoszcz
Koszalin
Szczecin
ot/f
Olsztyn
0
493
459
435
409
373
317
241
Gorzów
498
Lublin
633
500
Warszawa
679
GdaĔsk
866
Piáa
1 191 1 167
1 000
Zielona Góra
1 291
1 500
Wrocáaw
2 000
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
17
Od początku działania ustawy trwale rozdysponowano 8,5 tys. ha
gruntów (tj. 74,2% przejętych protokolarnie) w tym poprzez sprzedaż
8,4 tys. ha gruntów (tj. 73,7%).
Nietrwale rozdysponowano 1,5 tys. ha gruntów (tj. 12,7% przejętych
protokolarnie) w tym w dzierżawie jest ok. 0,8 tys. ha (7,4%).
Do zagospodarowania pozostaje 1,5 tys. ha gruntów (tj. 12,9% przejętych
protokolarnie).
Do najważniejszych filarów polityki ANR w omawianym zakresie należą następujące zasady:
• nadrzędną przesłanką korzystania z uprawnień do pierwokupu i wykupu przysługujących Agencji jest występowanie na danym terenie efektywnego popytu na grunty rolne ze strony rolników indywidualnych,
• Agencja podejmuje działania w celu lepszego rozpoznania lokalnych
środowisk rolniczych pod kątem skali i kierunku efektywnego popytu
na grunty rolne ze strony gospodarstw rodzinnych (współpraca z jednostkami samorządowymi i organizacjami reprezentującymi rolników,
w tym głównie z izbami rolniczymi),
• nie są nabywane do Zasobu nieruchomości, które ze względu na charakter (np. siedliska rolnicze), powierzchnię (małe obszarowo) lub inne
cechy (np. grunty od wielu lat nie użytkowane rolniczo) nie mają istotnego znaczenia z punktu widzenia realizacji celów ustawy, np. nie nadają się na powiększanie gospodarstw rodzinnych,
• decyzja o skorzystaniu z prawa pierwokupu i wykupu podejmowana
jest przy uwzględnieniu możliwości rozdysponowania w rozsądnym
terminie nabytych nieruchomości rolnych,
• nabyte nieruchomości rozdysponowane są w trybie przetargów ograniczonych dla rolników indywidualnych powiększających gospodarstwa
rodzinne, głównie na sprzedaż.
18

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
Realizacja zadań ANR w 2011 roku
Realizując zadania ustawowe w 2011 r. Agencja, sprzedała w 2011
roku 125,1 tys. ha gruntów, a wydzierżawiła 11 tys. ha. Ze sprzedanych 125,1 tys. ha, uprawnionym podmiotom sprzedano bez przetargu
67,16 tys. ha (głównie dzierżawcom 64,43 tys. ha) – w ramach przysługującego im prawa pierwszeństwa nabycia, a 57,98 tys. ha sprzedano w trybie przetargów.
W 2011 r. Agencja przekazała nieodpłatnie uprawnionym podmiotom
19 416 ha.
W 2011 roku Agencja przeprowadziła 94,6 tys. przetargów, w tym
93,6 tys. na sprzedaż. W porównaniu z rokiem 2010, kiedy to zorganizowano 89 tys. przetargów, w tym 87,3 tys. na sprzedaż, nastąpił wzrost
liczby przetargów ogółem o 6 %, a przetargów na sprzedaż o 7 % .
Sprzedaż nieruchomości Zasobu WRSP jest obecnie główną formą gospodarowania nieruchomościami. W 2011 roku zrealizowana sprzedaż
nieruchomości Zasobu wyniosła 125 134 ha. W porównaniu do 2010 r.
sprzedaż była wyższa o prawie 30 %.
Skuteczność 93,6 tys. przetargów na sprzedaż zorganizowanych
w 2011 r. (ograniczonych i nieograniczonych), na których zaoferowano
do sprzedaży 204,6 tys. ha, mierzona liczbą przetargów rozstrzygniętych
do przetargów odbytych wyniosła 20%, zaś skuteczność przetargów mierzona powierzchnią rozstrzygniętych przetargów do zaoferowanej powierzchni do sprzedaży wyniosła 30%.
Analiza struktury sprzedaży w 2011 roku wskazuje, że przeważająca
część gruntów rolnych sprzedanych w tym okresie nabyta została przez
osoby fizyczne (92,2 tys. ha, tj. 75,5 % powierzchni). Spośród ogólnej powierzchni sprzedanej osobom fizycznym, 85,7 tys. ha zbyte zostało w postaci nieruchomości do 300 ha, na podstawie 13 208 umów (łącznie było
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
19
13.960 umów). Średnia powierzchnia gruntów sprzedanych osobom fizycznym w analizowanym okresie wyniosła 6,9 ha na 1 umowę.
W 2011 roku Agencja zorganizowała 798 przetargów ograniczonych na
sprzedaż 12,5 tys. ha (wszystkie dla rolników zamierzających powiększyć
gospodarstwo rodzinne) i 70 przetargów na dzierżawę 1,3 tys. ha, (wszystkie dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne). Rozstrzygnięto 604 przetargi na sprzedaż 9,7 tys. ha oraz 64 przetargi na dzierżawę 1,2 tys. ha.
Skuteczność przetargów ograniczonych na sprzedaż mierzona liczbą
przetargów rozstrzygniętych do przetargów odbytych wyniosła 77%, zaś
skuteczność przetargów mierzona powierzchnią rozstrzygniętych przetargów do zaoferowanej powierzchni do sprzedaży wyniosła 80%. Analogiczne wskaźniki dla przetargów ograniczonych na dzierżawę wyniosły
odpowiednio 91 i 96 %. Średnia powierzchnia nieruchomości sprzedanych w przetargach ograniczonych wyniosła 16,1 ha i była prawie dwukrotnie wyższa od średniej powierzchni nieruchomości rolnych sprzedanych w 2011 r.
Łącznie – od połowy 1999 roku do końca 2011 roku – w ponad 13,1 tys.
przetargów ograniczonych Agencja zaoferowała do sprzedaży 177,0 tys. ha
oraz w 8,9 tys. przetargów ograniczonych – 225,7 tys. ha do dzierżawy. Rozstrzygnięto 9,4 tys. przetargów na sprzedaż 142,4 tys. ha (w tym 128,8 tys.
ha dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne) oraz
7,22 tys. przetargów na dzierżawę 186,7 tys. ha (w tym 152,4 tys. ha dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwo rodzinne).
Po nowelizacji ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa treść art. 29. uległa zmianie. Grupa podmiotów spośród
których Agencja może zastrzec uczestnictwo w przetargach ograniczonych do jednej lub kilku grup uległ rozszerzeniu m.in. o „osoby posiadające kwalifikacje rolnicze określone w przepisach o kształtowaniu
20

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
Liczba umów zawartych na sprzedaż gruntów z Zasobu WRSP*
wg grup obszarowych**
Wyszczególnienie
do 1,00
1,01 -1,99
2,00 - 4,99
5,00 - 9,99
10,00-19,99
20,00 - 49,99
50,00 - 99,99
100,00 - 499,99
100,00 - 229,99
300,00 - 499,99
500,00 - 999,99
1000,00 i więcei
RAZEM
w tym do 99,99
100,00 i więcei
Razem
114 578
40 594
38 674
21 038
16 022
16 769
2 320
2 307
do 31.12.11
Os fiz.
Os praw.
113 060
1518
39 926
668
37 741
933
20 288
750
15 232
790
15 196
1573
2007
313
1691
616
X
X
X
X
X
X
282
37
252 621
249 995
2 626
139
12
245 292
243 450
1842
143
25
7 329
6 545
784
w 2011 r.
Razem
Os fiz.
5 894
5 727
2 271
2 213
2140
2 063
1207
1 144
1034
963
1050
931
215
167
144
76
104
62
40
14
5
2
0
0
13960
13 286
13811
13 208
149
78
Os praw.
167
58
77
63
71
119
48
68
42
26
3
0
674
603
71
Powierzchnia gruntów sprzedanych z Zasobu WRSP*
wg grup obszarowych**
Wyszczególnienie
do 1,00
1,01 - 1,99
2,00 - 4,99
5,00 - 9,99
10,00 -19,99
20,00 - 49,99
50,00 - 99,99
100,00 - 499,99
100,00 - 299,99
300,00 - 499,99
500,00 - 999,99
1000,00 i więcej
RAZEM
w tym do 99,99
100,00 î więcei
do 31.12.11
Razem
Os fiz.
49 027
48344
57 768
56 807
122 797
119 741
149 190
143 841
226 066
214 483
552 511
495 900
163 537
140 661
555 557
383 992
x
x
x
x
180 814
87 389
60 639
16 622
2 117 906 1 707 780
1 320 896 1 219 777
797 010
488 003
Os praw.
683
961
3 056
5 349
11583
56611
22 876
171 565
x
x
93 425
44 017
410 126
101 119
309 007
w 2011 r.
Razem
Os fiz.
2 492
2 427
3183
3105
6 761
6503
8 524
8 052
14 822
13 754
33 536
29 465
15 260
11531
34 930
16 315
18 973
10 866
15 957
5 449
2 528
1 019
0
0
122 036
92171
84 578
74 837
37 458
17334
Os praw.
65
78
258
472
1 068
4 071
3729
18 615
8 107
10 508
1 509
0
29 865
9 741
20 124
*Bez gruntów zabudowanych lub o specyficznym charakterze (np. ze złożami kopalin, pod wodami, itd.), a także gruntów
nierolnych
** W roku 2004 wprowdzono dodatkowe przedziały obszarowe 100,00-299,99 ha i 300,00-499,99 ha w zwiazku z ustanowieniem obszaru gospodarstwa rodzinnego na 300 ha.
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
21
ustroju rolnego, zamierzające utworzyć gospodarstwo rodzinne w rozumieniu tych przepisów”.
W 2011 roku Agencja sprzedała dotychczasowym dzierżawcom
64,4 tys. ha gruntów Zasobu w ramach przysługującego im prawa pierwszeństwa nabycia. Średnia powierzchnia sprzedanej nieruchomości
wyniosła 20 ha. Największe nieruchomości sprzedano w województwie wielkopolskim (41 ha), łódzkim (37 ha), opolskim (30), pomorskim
(30 ha), kujawsko-pomorskim (29 ha), a najmniejsze w województwach
o przewadze drobnotowarowego rolnictwa takich jak małopolskie
(3,8),lubelskie (7,5 ha), podlaskie (8,2), podkarpackie (8,9 ha).
W 2011 r. wysłano ponad 6 tys. zawiadomień do dzierżawców z ofertą
nabycia gruntów dzierżawionych na powierzchnię 78,5 tys. ha.
Mając na uwadze ukierunkowanie się Agencji w działaniach związanych z gospodarowaniem Zasobem na sprzedaż, powierzchnia wydzierżawianych nieruchomości ulega systematycznemu zmniejszeniu.
W ubiegłym roku Agencja wydzierżawiła 11 tys. ha. Średnia powierzchnia umowy dzierżawy zawartej po przetargu w 2011 roku wyniosła 14,6
ha. Oznacza to, że grunty do dzierżawy pozyskiwały raczej mniejsze obszarowo gospodarstwa rolne, w tym rodzinne.
Na koniec 2011 r. powierzchnia gruntów w dzierżawie wynosiła
1 465 358 ha (założenia rzeczowe planu finansowego na rok 2011 przewidywały powierzchnię pozostającą w dzierżawie na koniec 2011 r. na
poziomie 1 400 000 ha).
Poruszając zagadnienie dzierżaw w kontekście powiększania gospodarstw rodzinnych należy podkreślić, że mniejsze obszarowo dzierżawy mają znaczny udział w powierzchni dzierżaw Zasobu. Ponad połowa gruntów dzierżawiona była wg stanu na koniec 2011 r.. w postaci
umów dotyczących nieruchomości poniżej 300 ha. Warto również wska22

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
zać, że w strukturze ilościowej umów dzierżaw na 78,2 tys. umów dzierżawy wg stanu na koniec 2011r., 76,8 tys. (98,6 %) dotyczyło nieruchomości o pow. do 300 ha, przy czym aż 73,6 tys. umów (94,4%) zawarto w grupie obszarowej do 50 ha. Charakterystyka to pozwala stwierdzić
na znaczny udział dzierżawców – typowych rolników, w tym indywidualnych w użytkowaniu gruntów Zasobu. W 2011 r. liczba umów dzierżawy zmniejszyła się o 12,9 tys. sztuk. Najwięcej umów zmniejszyło się
w grupie obszarowej do 1 ha – 6,8 tys. (52,6%), a następnie w grupie od
1 ha do 10 ha – 2,3 tys. umów (17,6 %).
Istotne znaczenie dla zapewnienia dyspozycyjnej ziemi, która może
być oferowana rolnikom na powiększenie gospodarstw rodzinnych, jest
wyłączanie gruntów z większych obszarowo dzierżaw. Następuje ono
na podstawie tzw. klauzul wyłączeniowych (możliwość wyłączenia do
20% wydzierżawionej powierzchni) zawartych w umowach większych
obszarowo nieruchomości rolnych. Wyłączenia nie powinny jednak dotyczyć sytuacji, w których dzierżawca jest rolnikiem indywidualnym prowadzącym gospodarstwo rodzinne w rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego. Dokonywane wyłączenia
nie powinny także prowadzić do zmniejszenia powierzchni gospodarstwa rodzinnego do poziomu poniżej 300 ha UR (razem z gruntami stanowiącymi własność rolnika indywidualnego). Z informacji zebranych za
cztery kwartały w 2011 r. wynika, że wyłączeń dokonano w odniesieniu
do 209 umów dzierżawy i objęły one powierzchnię 15,4 tys. ha.
3 grudnia 2011 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, uchwalona przez Sejm
16 września 2011 r. (Dz. U. nr 233, poz. 1382 z 2 listopada 2011 r.).
Podstawowym celem nowelizacji jest przyspieszenie procesu prywatyzacji państwowych gruntów z korzyścią dla gospodarstw rodzinnych.
Pomóc w tym mają przede wszystkim wyłączenia z dużych obszarowo
(od 429 ha w górę) dzierżawionych nieruchomości 30% powierzchni
użytków rolnych będących przedmiotem dzierżawy. Wyłączone grunty
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
23
zostaną zaoferowane w pierwszej kolejności rolnikom indywidualnym na
powiększenie gospodarstw rodzinnych.
Na podstawie ww. przepisów ANR przedstawiła dzierżawcom propozycje zmiany ponad 1000 umów dzierżawy dotyczących powierzchni 468 tys. ha, w zakresie wyłączeń 30% powierzchni użytków rolnych.
Dzierżawcy mają 3 miesiące na złożenie do ANR pisemnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu zaproponowanych zmian. W przypadku zgody na wyłączenia, w ciągu jednego miesiąca od otrzymania
oświadczenia, Agencja podpisze z dzierżawcą aneks do umowy, w którym zostaną określone: wyłączane grunty, ich powierzchnia oraz termin
wyłączenia. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą wyłączenie musi nastąpić najpóźniej w ciągu roku od daty podpisania aneksu. Późniejszy termin wyłączenia dotyczyć będzie jedynie dzierżawców, którzy są zaangażowani m.in. w realizację programów finansowanych z udziałem
środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich lub Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. W stosunku do tych podmiotów nastąpi przesunięcie terminu wyłączeń, do momentu zakończenia uczestnictwa w danym programie. Wg
stanu na 3 czerwca br. podpisano aneksy do 118 umów dzierżawy, wyłączające ponad 11 tys. ha.
Jeśli dzierżawca nie zgodzi się na wyłączenia, będzie dzierżawić całość gruntów do końca trwania umowy. Zgodnie z zapisami znowelizowanej ustawy Agencja nie będzie mogła przedłużyć mu umowy,
a dzierżawca utraci prawo pierwszeństwa w nabyciu dzierżawionych
gruntów.
Według szacunków ANR wyłączenia mogą objąć ponad 100 tys. ha,
przede wszystkim w województwach, gdzie powierzchnia dzierżaw jest
największa, czyli w woj. zachodniopomorskim, wielkopolskim i warmińsko-mazurskim.
24

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
Kolejną istotną zmianą, którą wprowadziła znowelizowana ustawa jest
obniżenie z 20% do 10% wpłaty wymaganej przed zawarciem umowy
sprzedaży w przypadku rozkładania na raty ceny sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
W celu szerszego upowszechniania informacji o sprzedaży nieruchomości z ZWRSP Agencja będzie miała również obowiązek publikacji wykazów i ogłoszeń w siedzibach właściwych izb rolniczych.
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
25
Ceny sprzedaży gruntów* z Zasobu WRSP wg grup obszarowych (w zł/ha)
w I kwartale 2012 r.
Województwo
do 1 ha
1,01-9,00
10,00
-99,99
100,00
-299,99
300,00
i więcej
ŚREDNIO
Dolnośląskie
23 171
19 061
19 183
19 044
-
19 163
Kujawsko-pomorskie
32 495
23 271
25 556
32 985
28 788
28 263
Lubelskie
12 784
12 227
13 640
13 124
-
13 213
Lubuskie
16 344
11 402
11 726
8 206
-
11 163
Łódzkie
13 774
9 927
19 637
-
-
11 914
Małopolskie
21 615
20 484
-
-
-
20 671
Mazowieckie
17 154
21 116
14 063
23 185
-
19 473
Opolskie
32 026
20 424
20 537
17 783
-
20 023
Podkarpackie
17 646
10 583
13 929
-
-
13 328
Podlaskie
21 475
12 410
14 371
-
-
13 978
Pomorskie
38 982
25 062
24 304
24 727
23 391
24 146
Śląskie
27 425
25 646
18 225
-
-
20 076
Świętokrzyskie
18 808
10 943
15 230
-
-
13 170
Warmińsko-mazurskie
24 771
14 973
13 410
12 275
15 646
14 267
Wielkopolskie
23 672
16 169
20 345
27 624
17 575
19 899
Zachodniopomorskie
32 143
15 144
14 943
16 060
-
15 174
ŚREDNIO
20 807
15 359
16 637
18 185
21 054
17 391
* Bez gruntów zabudowanych lub o specyficznym charakterze (np. ze złożami kopalin, pod wodami itd.)
a także gruntów nierolnych oraz z wyłączeniem transakcji o ekstremalnych wartościach ceny za 1 ha.
26

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
OGŁOSZENIE PREZESA
AGENCJI RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA
Z dnia 23 września 2011r.
W sprawie wielkości średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w poszczególnych województwach oraz średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju w 2011 roku.
1. Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie
rolnym w poszczególnych województwach w 2011 roku.
Jednostka podziału administracyjnego kraju
Średnia wielkość powierzchni
gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym
w 2011 roku (w hektarach)
Województwo dolnośląskie
16,01
Województwo kujawsko-pomorskie
15,04
Województwo lubelskie
7,46
Województwo lubuskie
20,82
Województwo łódzkie
7,49
Województwo małopolskie
3,86
Województwo mazowieckie
8,52
Województwo opolskie
18,00
Województwo podkarpackie
4,54
Województwo podlaskie
12,22
Województwo pomorskie
19,00
Województwo śląskie
7,01
Województwo świętokrzyskie
5,49
Województwo warmińsko-mazurskie
23,07
Województwo wielkopolskie
13,47
Województwo zachodniopomorskie
30,70
2. Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie
rolnym w kraju w 2011 roku wynosi 10,36 ha.
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
27
NOTATKI
28

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
NOTATKI
Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych
29
NOTATKI
30

Aktualne możliwości powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych