Stowarzyszenie Autorów ZAiKS

68. Pseudonim Pewien twórca zwrócił się do mnie z pytaniem, czy może swoje utwory przeznaczone do
publicznego udostępnienia opatrzyć pseudonimem i jak w takim przypadku zapewnić sobie ochronę prawną.
Wybór sposobu ujawniania autorstwa swojego utworu należy do praw osobistych każdego twórcy.
Zgodnie z art.16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Pr.aut.), twórca ma do wyboru:
oznaczenie utworu swoim imieniem i nazwiskiem lub oznaczenie pseudonimem lub udostępnienie utworu
anonimowo. Pseudonim może być albo pseudonimem artystycznym albo faktycznym. Pseudonim
artystyczny używany jest w związku z działalnością twórczą autora (np. na plakatach, zaproszeniach,
okładkach płyt itp.), choć wszyscy znają prawdziwe imię i nazwisko autora. Pseudonim faktyczny służy
ukryciu tożsamości twórcy i rozpowszechnianiu utworu tak, aby użytkownicy nie mogli twórcy
zidentyfikować. Najbardziej reprezentatywnym przykładem pseudonimu faktycznego był Joe Alex, autor
kryminałów, pod którym ukrył się pisarz i tłumacz Szekspira, Maciej Słomczyński. Znamy prawdziwe
nazwisko Joe Alexa, tylko dlatego, że sam autor postanowił ,,się ujawnić'' po kilkunastu latach
rozpowszechniania swoich kryminałów pod pseudonimem.
Zgodnie z art.8 pr. aut., domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze
ujawniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w
jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnieniem utworu. Jeśli tym nazwiskiem będzie
pseudonim autora, to domniemanie dotyczyć będzie właśnie pseudonimu.
Ujawnienie autorstwa może nastąpić poprzez podanie pseudonimu w zapowiedzi koncertu, w tytule piosenki
udostępnianej w Internecie czy telewizji i oczywiście na egzemplarzu nut, płyt itp. W myśl ust.3 art.8 pr. aut.
dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go
producent lub wydawca, a w razie ich braku ? właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi (w przypadku kompozytorów, autorów tekstów piosenek będzie to ZAiKS, w przypadku artystów
wykonawców muzycznych, którzy prawo do pseudonimu mają zagwarantowane w art.86 ust.1 pkt. 1 b)
Pr.aut., będą to organizacje chroniące prawa pokrewne.
Powiernikami tajemnicy pseudonimu są producenci, wydawcy lub organizacje reprezentujące
twórców. Dlaczego właśnie one? Aby legalnie rozpowszechniać cudze utwory użytkownik musi wykazać się
zezwoleniem właścicieli praw autorskich (nabyć autorskie prawa majątkowe lub uzyskać licencję). Pierwotnie
zawsze są nimi autorzy. Producent i wydawca muszą więc poznać faktyczne imię i nazwisko autora.
Jednakże z racji niezbywalnych praw osobistych autora zobowiązani są do zachowania tożsamości autora w
tajemnicy pod rygorem odpowiedzialności cywilnej (art.78 pr. aut. zadośćuczynienie i odszkodowanie), jak i
karnej (art.115 ust.2 pr.aut.). Złamanie tajemnicy pseudonimu zagrożone jest grzywną, karą
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Odpowiedzialność ta dotyczy także
,,złamania'' pseudonimu artysty wykonawcy.
Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi reprezentują twórców na wielu
masowych polach eksploatacji (radio, telewizja, sieci informatyczne, publiczne odtworzenia itd.) i z nich
otrzymują dla twórców wynagrodzenia. Wielokrotnie także w działalności wydawniczej i producenckiej,
poprzez zawieranie w imieniu twórców umów. Muszą, więc wiedzieć komu przekazać należne
wynagrodzenia, tantiemy. Oczywiście i te organizacje pod powyższymi skutkami prawnymi zobowiązane
są do zachowania w tajemnicy prawdziwych imion i nazwisk autorów lub wykonawców
1/2
występujących pod pseudonimami.
W przypadku pseudonimu mógłby powstać problem przy ustalaniu, czy przypadkowo nie wygasły autorskie
prawa majątkowe do utworu, a więc, czy można go eksploatować bez zgody autora i zapłaty mu
wynagrodzenia. Bo jak ustalić, kiedy zmarł autor (faktyczny), który ukrył się pod pseudonimem i nikomu nie
wolno, także po jego śmierci ujawnić prawdziwej tożsamości. ,,Zdekonspirowanie'' pseudonimu po śmierci
autora bez jego zgody jest także przestępstwem i naruszeniem praw osobistych, jeśli sam nie wyraził takiej
woli. W normalnej sytuacji, gdy autor utworu jest znany, autorskie prawa majątkowe wygasają 70 lat po
śmierci autora. W przypadku pseudonimu, ale także anonimu, daty śmierci autora nie da się ustalić.
Zgodnie z art.36 pkt. 2 pr. aut. w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany (publiczności,
użytkownikom), autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat 70 od daty pierwszego
rozpowszechnienia utworu, a więc pierwszego legalnego (za zgodą twórcy lub jego następców
prawnych) publicznego udostępnienia, bez względu na sposób i formę tego udostępnienia
(publikacja, Internet, TV). W pewnych sytuacjach więc, ochrona praw majątkowych autora, który posługuje
się pseudonimem może być krótsza (jeśli utwór opublikowano za życia), w niektórych dłuższa (gdy
rozpowszechnienie nastąpi długo po śmierci autora ukrytego pod pseudonimem).
Oczywiście, jeśli w tym czasie autor ujawni swoją tożsamość, przywrócone zostają zwykłe zasady
obliczania wygaśnięcia praw majątkowych ? 70 lat od śmierci twórcy. Podobnie, gdy pseudonim nie
pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora. Powyższe zasady ochrony pseudonimu, nie pozwalają
użytkownikowi utworu zastąpić pseudonimu prawdziwym nazwiskiem autora, choć wie lub nawet gdy jest
powszechnie wiadome, kto ukrywa się pod pseudonimem. Byłoby to też naruszenie praw osobistych autora
(także wykonawcy), pozwalające mu na wytoczenie procesu cywilnego i złożenie wniosku o ściganie karne.
Trzeba też zauważyć, że pseudonimem posługujemy się nie tylko w działalności twórczej. Pseudonim został
wymieniony w art.23 kodeksu cywilnego w kręgu dóbr osobistych człowieka, obok wolności, czci, swobody
sumienia, zdrowia, wizerunku, tajemnicy korespondencji, nietykalności mieszkania i jako taki pozostaje pod
ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach prawa. Środki ochrony
pseudonimu opisuje art.24 kodeksu cywilnego ? zaniechanie naruszeń, usunięcie skutków naruszeń,
złożenie określonych oświadczeń (np. w prasie), zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na określony cel
społeczny, odszkodowanie na zasadach ogólnych.
Możliwe jest także funkcjonowanie pseudonimu w działalności zawodowej i gospodarczej. W takim
przypadku jego ochrona możliwa jest w oparciu o ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jeśli
używanie go przez kogoś innego niż właściciel-przedsiębiorca byłoby sprzeczne z prawem lub dobrymi
obyczajami (,,uczciwością kupiecką'', regułami branży, kodeksami etycznymi itp.) i jednocześnie zagrażało
lub naruszało interes właściciela lub klientów (art.3 ustawy). Takim czynem nieuczciwej konkurencji może być
oznaczanie cudzym pseudonimem towarów lub usług , które mogłoby wprowadzić klientów w błąd co do ich
pochodzenia np. od konkretnego autora-przedsiębiorcy (art.10 ustawy).
Jak z powyższych informacji wynika ochrona pseudonimu może zostać oparta na różnych podstawach
prawnych, a czasami kumulatywnie na wielu, w zależności od rodzaju i charakteru naruszenia a dla
możliwości skorzystania z tej ochrony, w większości przypadków autor ukrywający pod pseudonimem
swoją tożsamość nie musi spełnić żadnych formalności.
Krzysztof Lewandowski
Wszelkie prawa zastrzeżone 2017 ZAiKS / data wygenerowania strony 07.03.2017 11:07:20
PDF ze strony: http://www.zaiks.org.pl/234,154,68_pseudonim
2/2