kazus 1 z rozwiązaniem - Katedra Prawa Cywilnego UJ

Kazus I – egzamin w dniu 27 czerwca 2014 r.
Dwudziestoletni Marek jest właścicielem motoroweru. Piętnastoletni kolega Marka Jacek zobowiązał się naprawić ten motorower. Gdy to zostało wykonane, Marek i Jacek
zawarli umowę, zgodnie z którą Jacek mógł pojechać motorowerem na wakacje za to, że
dobrze wyremontował ten pojazd. Ojciec Jacka oświadczył jednak Markowi, że nie
zgadza się na tę umowę. Mimo tego Jacek pojechał na wakacje tym motorowerem.
Jadąc prawidłowo na nierówności drogi nie opanował motoroweru i uderzył rowerzystę
Krzysztofa. Rower Krzysztofa został poważnie uszkodzony. Krzysztof domaga się
naprawienia szkody od Marka i Jacka.
Czy zasadnie?
ROZWIĄZANIE
Podstawą prawną żądania Krzysztofa jest art. 436 § 1 k.c. Na podstawie tego przepisu ponosi
odpowiedzialność samoistny posiadacz pojazdu mechanicznego za szkodę, która powstała w
związku z ruchem tego pojazdu. Odpowiedzialność posiadacza jest wyłączona, gdy posiadacz
samoistny oddał pojazd w posiadanie zależne, a także gdy zachodzi jedna z okoliczności
egzoneracyjnych (wyłączna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej, siła wyższa).
W tym stanie faktycznym szkoda powstała w związku z ruchem pojazdu mechanicznego,
jakim jest motorower. Pojazd znajdował się w ruchu drogowym (zgodnie z treścią kazusu).
Szkoda powstała w wyniku wypadku, który miał miejsce w ramach ruchu drogowego. Na
podstawie okoliczności zdarzenia przedstawionych w kazusie można przyjąć istnienie
adekwatnego związku przyczynowego w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Nierówności w jezdni
nie stanowi bowiem siły wyższej (okoliczności zewnętrznej, nieprzewidywalnej, której
skutkom nie da się zapobiec). Należy przyjąć, że jest to co najmniej okoliczność
przewidywalna. Nie wynika też ze stanu faktycznego, aby szkoda była wynikiem wyłącznej
winy osoby trzeciej lub poszkodowanego.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia problemu odpowiedzialności odszkodowawczej w
kazusie ma ustalenie, czy Jacek był posiadaczem zależnym pojazdu. Jacek objął motorower w
dzierżenie w rozumieniu art. 388 k.c. w celu naprawy pojazdu. Władał wtedy rzeczą jedynie
dla Marka, a nie we własnym interesie. Następnie strony ustaliły, że Jacek będzie mógł
pojechać motorowerem na wakacje. W wyniku tego ustalenia Jacek mógłby być traktowany
jako posiadacz zależny w ramach stosunku prawnego, który strony ustaliły.
Umowa, którą zawarł Marek i Jacek może być jednak nieważna, bowiem na jej podstawie
Jacek zaciąga zobowiązanie i potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego zgodnie z art.
17 k.c., ponieważ przedstawiciel ustawowy Jacka definitywnie odmówił jej potwierdzenia
(argument z art. 18 § 1 k.c.). W tym celu należałoby ustalić, czy zachodzą przesłanki z art. 17
k.c., tzn. czy przez umowę tę maloletni zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim
prawem. Samo otrzmanie motoru do korzystania jest jedynie korzyścią, którą otrzymuje
małoletni. Jednak na podstawie tej umowy ciąży na nim obowiązek zwrotu motoroweru w
odpowiednim stanie. Tym samym należy przyjąć, że zaciąga zobowiązanie. Ponadto należy
zauważyć, że zaciągnięcie tego zobowiązania za zgodą Marka miało służyć umorzeniu
zobowiązania Marka do zapłaty wynagrodzenia na rzecz Jacka za naprawę motoroweru.
Można przyjąć zatem, że jest to nowacja. Odnowienie stanowi jednocześnie rozporządzenie
przez Jacka jego wierzytelnością o zapłatę należnego mu wynagrodzenia z tytułu naprawy
roweru, a zatem do ważności tej umowy potrzeba jest zgoda przedstawiciela ustawowego
Jacka, chyba że zachodzą przesłanki z art. 21 k.c. Stosownie do art. 21 k.c., małoletni może
rozporządzać swoim zarobkiem bez zgody przedstawiciela ustawowego. Kwestia, czy
wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia może być traktowana jako zarobek w rozumieniu art.
21 k.c. jest sporna. Niezależnie od tego, należy przyjąć, że zgoda przedstawiciela ustawowego
jest potrzebna ze względu na zaciągnięcie przez Jacka zobowiązania do zwrotu motoroweru.
Brak tej zgody skutkuje nieważnością tej umowy.
21 k.c. jest sporna. Niezależnie od tego, należy przyjąć, że zgoda przedstawiciela ustawowego
jest potrzebna ze względu na zaciągnięcie przez Jacka zobowiązania do zwrotu motoroweru.
Brak tej zgody skutkuje nieważnością tej umowy.
Dla stwierdzenia nieważności tej czynności prawnej wystarczająca jest odmowa
przedstawiciela ustawowego skierowana do którejkolwiek z jej stron, a zatem w tym
przypadku do Marka.
Jednakże posiadanie jest stanem faktycznym, a zatem nieważność tej umowy nie wpływa na
ocenę, czy Jacek faktycznie włada rzeczą jak w ramach stosunku prawnego, który byłby
nawiązany umową. Pojawia się dalej pytanie, czy Jacek może być uważany za posiadacza
zależnego, mimo że nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej. Należy na nie
odpowiedzieć pozytywnie. Zamiar posiadania (animus possidendi ) nie zależy bowiem od
zdolności do czynności prawnych; wspomniany zamiar to kryterium, które oceniane powinno
być w sposób zobiektywizowany. Dlatego należy uznać, że Jacek jest posiadaczem zależnym.
Ta okoliczność stanowi przesłankę wyłączającą odpowiedzialność Marka na podstawie 436 §
1 zd. 2 k.c. Będą natomiast zrealizowane przesłanki odpowiedzialności Jacka na tej samej
podstawie, jako posiadacza zależnego.
W tym stanie faktycznym odpowiadać będzie zatem Jacek, ale nie Marek. Krzysztof może
zatem domagać się od Jacka naprawienia szkody polegającej, co wynika ze stanu
faktycznego, na uszczerbku majątkowym w postaci wartości doprowadzenia do stanu sprzed
zdarzenia wyrządzającego szkodę uszkodzonego roweru.
(Nie ma podstaw do przyjęcia odpowiedzialności Marka za udostepnienie motoroweru mimo
braku potwierdzenia umowy przez ojca Jacka. Ewentualną podstawą byłby 415 k.c., ale brak
w tym stanie faktycznym obiektywnej bezprawności działania Marka. Dla rozwiązania
kazusu, dostrzeżenie takiej ewentualności nie jest wymagane; gdyby ktoś to rozważył może
otrzymać dodatkowe 0,5 punktu).