Warszawa, 15 listopada 2010 r. Pan Krzysztof Kwiatkowski Minister

ul FOKSAL 3/5
00-366 WARSZAWA
tel.: (0-48-22) 828-59-30 – 32
fax: (0-48-22) 827 87 16
e mail sekretariat@i p pl
Warszawa, 15 listopada 2010 r.
Pan
Krzysztof Kwiatkowski
Minister Sprawiedliwości
Al. Ujazdowskie 11, 00-950 Warszawa
Szanowny Panie Ministrze!
Ostatnie lata przyniosły szereg wydarzeń świadczących o niedostatecznym zabezpieczeniu
w Polsce prawnej ochrony wykonywania zawodu dziennikarskiego oraz wypełniania przez prasę jej
społecznych funkcji, przynależnych w społeczeństwie demokratycznym.
Szczególnie niepokojące jest, gdy podstawy funkcjonowania wolnej prasy podważają organa
władzy lub rozmaite służby specjalne, przekraczając swe uprawnienia lub nadużywając ich
w działaniach podejmowanych wobec dziennikarzy i wydawców.
Takim działaniem jest m.in. powtarzające się (lub trwające wciąż) inwigilowanie dziennikarzy
przez służby specjalne, czego przykłady mieliśmy, niestety, w ostatnich latach niejednokrotnie.
Podobnie oskarżanie dziennikarzy o ujawnienie tajemnicy państwowej czy tez częste stosowanie
wobec dziennikarzy i wydawców procedur karnych w sprawach dotyczących treści artykułów stanowi przykład występowania przez wymiar sprawiedliwości przeciwko tym, którzy mają prawo
i obowiązek informowania społeczeństwa o ważnych dla niego sprawach. Stanowi to zagrożenie dla
wolności słowa i może być odebrane jako próba zniechęcenia dziennikarzy, wydawców
i nadawców do wypełniania przez nich jednego z podstawowych zadań stojących przez mediami
w demokratycznym państwie: sprawowania społecznej kontroli nad poczynaniami władzy.
Izba Wydawców Prasy wielokrotnie już zabierała głos w tej sprawie i zwracała się do władz
z wnioskami o dokonanie koniecznych zmian w prawie, służących lepszemu zagwarantowaniu
wolności słowa i ochrony wykonywania zawodu dziennikarskiego. M.in. w grudniu 2007 r.
i październiku roku 2010 Izba wypowiadała się w sprawie inwigilacji dziennikarzy przez służby
specjalne, zaś w styczniu bieżącego roku wypowiadała się ws. oskarżania dziennikarzy
o ujawnienie tajemnicy państwowej. Wielokrotnie też apelowaliśmy o usunięcie z polskiego systemu prawnego możliwości skazywania obywateli (w tym dziennikarzy i wydawców) na więzienie za
treść wypowiedzi i stosowania procedur karnych w takich sprawach (art. 212-216 kk).
Kolejną kwestią, mającą wielkie znaczenie dla praktycznej ochrony wolności słowa w Polsce,
jest ochrona źródeł informacji dziennikarzy. Dlatego też Izba Wydawców Prasy niniejszym zwraca
się do Pana Ministra z prośbą o dokonanie odpowiedniej nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania karnego w celu wzmocnienia ochrony źródeł informacji dziennikarzy, zgodnie ze wskazaniami w tym zakresie zawartymi w jednym z ostatnich wyroków Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka.
W dniu 14 września 2010 roku Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydała
wyrok, który wpłynie na interpretację przepisów dotyczących ochrony tożsamości źródeł informacji
dziennikarzy. Powinien też dać impuls do wprowadzenia do Kodeksu postępowania karnego przepisów, które będą explicite chronić tożsamość źródeł informacji dziennikarzy w innych sytuacjach
niż zeznania dziennikarza. Wyrok ten, w sprawie Sanoma Uitgevers B.V. przeciwko Holandii (sygn. akt 38224/03), dotyczył sytuacji, w której zrobione przez fotoreporterów zdjęcia nielegalnych
wyścigów samochodowych zostały zajęte przez holenderską policję w celu prowadzenia śledztwa
w sprawie niezwiązanej z wyścigami – jeden z samochodów na zdjęciach miał być w przeszłości
użyty do napadu rabunkowego.
Autorami zdjęć są reporterzy tygodnika „Autoweek”, którym pozwolono robić zdjęcia do materiału prasowego o nielegalnych wyścigach samochodowych, pod tym warunkiem, że zachowają
w tajemnicy wszystko, co jest związane z wyścigami. Policja holenderska próbowała za wszelką
cenę wymusić wydanie płyty CD-ROM zawierającej całość materiału zdjęciowego, posuwając się
nawet do zatrzymania redaktora naczelnego czasopisma. Pod naciskiem władz wydawca wydał płytę CD-ROM ze zdjęciami, natychmiast odwołując się od decyzji organów ścigania. Sąd, rozpatrując
odwołanie, orzekł jedynie o zwrocie zatrzymanej płyty CD-ROM, jednocześnie zezwalając, aby
policja holenderska zatrzymała dla potrzeb śledztwa utrwalony na płycie materiał zdjęciowy. W tej
sytuacji wydawca złożył skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wskazując, że Holandia naruszyła postanowienia Artykułu 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez zmuszenie wydawcy do udzielenia informacji policji, czego konsekwencją byłoby ujawnienie źródeł informacji dziennikarzy.
Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wskazała, iż w przedmiotowej sprawie
nastąpiło naruszenie postanowień Artykułu 10 Konwencji. W treści wyroku Trybunał m. in. stwierdził, że ujawnienie tożsamości źródeł informacji dziennikarzy może nastąpić jedynie po zbadaniu
sprawy przez sąd lub inny niezawisły organ; przed orzeczeniem takiego sądu lub organu organy ścigania nie mają prawa stosować środków przymusu w celu uzyskania informacji o tożsamości źródeł
informacji dziennikarzy; wydając orzeczenie sąd lub organ musi rozważyć, czy nie ma innych środków dowodowych, z których można by uzyskać informacje poszukiwane przez organy ścigania.
Istotna kwestia, której dotknął w swoim orzeczeniu Trybunał, dotyczy sytuacji, o której mowa
w przepisach art. 217 i następnych Kodeksu postępowania karnego, a mianowicie wydania dokumentów lub dokonania przeszukania. Przepisy Kodeksu postępowania karnego nie przewidują
wprost sytuacji, w której wydawcy prasowemu przysługiwałoby prawo odmowy wydania dokumentu lub odmowy jego ujawnienia w toku przeszukania do czasu orzeczenia sądu o wydaniu tego
dokumentu. Przepisy art. 225 i 226 Kodeksu postępowania karnego nie stanowią wystarczającej
ochrony, ponieważ umożliwiają organom ścigania zajęcie dokumentów zawierających informacje
o tożsamości źródeł informacji, blokując jedynie możliwość ich procesowego wykorzystania. Tryb
przewidziany w przepisach art. 225 § 3 Kodeksu postępowania karnego dotyczy jedynie dokumentów obejmujących okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy.
Zachodzi zatem konieczność znowelizowania w tym zakresie przepisów Kodeksu postępowania
karnego. Nowelizacja powinna umożliwiać wydawcy prasy zatrzymanie dokumentów zawierających informacje o tożsamości źródeł informacji dziennikarzy u wydawcy i wydanie ich dopiero,
gdy uprawomocni się orzeczenie sądu nakazujące ich wydanie. W przypadku przeszukania, do dokumentów zawierających informacje o tożsamości źródeł informacji dziennikarzy powinien mieć
zastosowanie tryb przewidziany w przepisach art. 225 § 3 Kodeksu postępowania karnego, przy
czym w przepisie tym powinno być wyraźnie wskazane, że ujawnienie dokumentów obejmujących
okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, jak również dokumentów zawierających
informacje o tożsamości źródeł informacji dziennikarzy powinno nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o ich zatrzymaniu dla celów postępowania.
Pani Ministrze!
Kwestia ochrony źródeł informacji dziennikarskiej – podobnie jak inne sprawy wspomniane na
wstępie niniejszego pisma - ma istotne znaczenie dla praktycznego stosowania zasady wolności
słowa w Polsce i postrzegania naszego kraju jako prawdziwie demokratycznego. Dlatego też apelujemy do Pana Ministra o wystąpienie w tym zakresie z konieczną inicjatywą legislacyjną.
2