Instrumenty zarządzania kryzysowego w przedsiębiorstwie

Jagiellonian University
From the SelectedWorks of Jarema Batorski
2013
Instrumenty zarządzania kryzysowego w
przedsiębiorstwie turystycznym. Perspektywa
organizacyjnego uczenia się
Jarema Batorski
Available at: http://works.bepress.com/jarema_batorski/9/
INSTRUMENTY
ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO
W PRZEDSIĘBIORSTWIE
TURYSTYCZNYM
PERSPEKTYWA
ORGANIZACYJNEGO
UCZENIA SIĘ
Batorski_str.indd 1
2013-01-10 11:27:15
Jarema Batorski
INSTRUMENTY
ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO
W PRZEDSIĘBIORSTWIE
TURYSTYCZNYM
PERSPEKTYWA
ORGANIZACYJNEGO
UCZENIA SIĘ
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Batorski_str.indd 2
2013-01-10 11:27:15
1.1. Podejścia do zarządzania w kryzysie
Spis treści
Wstęp ................................................................................................................................
7
1. Zarządzanie organizacją w kryzysie .........................................................................
1.1. Podejścia do zarządzania w kryzysie ...............................................................
1.2. Instrumenty zarządzania w sytuacji kryzysowej organizacji .......................
1.3. Zarządzanie kryzysowe w polskich przedsiębiorstwach ..............................
11
11
23
31
2. Koncepcja organizacyjnego uczenia się ...................................................................
2.1. Pojęcie organizacyjnego uczenia się ................................................................
2.2. Organizacyjne uczenie się jako dzielenie się założeniami ............................
2.3. Procesy uczenia się i zarządzania wiedzą w polskich przedsiębiorstwach
turystycznych ......................................................................................................
39
39
46
51
3. Paradoksy sytuacji kryzysowej i organizacyjnego uczenia się.
Założenia badawcze ....................................................................................................
3.1. Istniejący stan wiedzy w zakresie tematu badań ............................................
3.2. Metodyka badań ................................................................................................
63
63
69
4. Polski rynek turystyczny a globalny kryzys gospodarczy ......................................
4.1. Kryzys gospodarczy a branża turystyczna ......................................................
4.2. Polski rynek turystyczny w okresie dekoniunktury ......................................
75
75
77
5. Analiza przypadków: uczenie się dla kryzysu czy kryzys dla uczenia się? ..........
5.1. Przypadek Rainbow Tours ................................................................................
5.2. Przypadek PLL LOT .........................................................................................
5.3. Przypadek uprowadzenia statku morskiego ...................................................
5.4. Podsumowanie ...................................................................................................
83
83
86
88
94
6. Modele zarządzania w pensjonacie Villa Neve ........................................................
6.1. Wprowadzenie ....................................................................................................
6.2. Postępowanie badawcze ....................................................................................
6.3. Wyniki badań .....................................................................................................
6.4. Podsumowanie i rekomendacje .......................................................................
97
97
98
99
103
5
1. Zarządzanie
Spis
treści
organizacją w kryzysie
7. Zarządzanie kryzysowe w polskich przedsiębiorstwach turystycznych.
Charakterystyka badań ilościowych .........................................................................
7.1. Podstawy metodyczne badań ...........................................................................
7.2. Wyniki badań .....................................................................................................
7.3. Podsumowanie ...................................................................................................
107
107
113
126
8. Instrumenty zarządzania w sytuacji kryzysowej przedsiębiorstwa
turystycznego: propozycje metodologiczne ............................................................
8.1. Budowa zdolności do zarządzania kryzysowego ...........................................
8.2. Projektowanie modelu biznesu przedsiębiorstwa uczącego się
w kryzysie ............................................................................................................
134
Zakończenie .....................................................................................................................
139
Spis rysunków ..................................................................................................................
143
Spis tablic ..........................................................................................................................
145
Literatura ..........................................................................................................................
147
Załączniki ........................................................................................................................
Załącznik 1 ................................................................................................................
Załącznik 2 ................................................................................................................
Załącznik 3 ................................................................................................................
Załącznik 4 ................................................................................................................
159
159
162
166
175
Summary ..........................................................................................................................
177
6
129
129
3.1. Istniejący stan wiedzy w zakresie tematu badań
Literatura
Aggestam M. 2003, Re-thinking Knowledge Management: Managing Communication Models, (w:)
W. Gasparski, J. Dąbrowski (red.), Creating Knowledge-Based Economy, WSPiZ, Warszawa.
Anderson L. 2006, Analytic Autoethnography, „Journal of Contemporary Ethnography” 35, nr 4.
Argyris C. 1989, Strategy Implementation: An Experience in Learning, „Organizational Dynamics”
18, nr 2.
Argyris Ch., Schön D.A. 1978, Organizational Learning: A Theory of Action Perspective, Addison
Wesley, Menlo Park (CA).
Argyris Ch., Schön D.A. 1996, Organizational Learning II: Theory, Method and Practice, Addison
Wesley, Reading (MA).
Arnold W. 1980, Crisis Communication, Gorsuch Scarisbrook, Dubuque (IO).
Bapuji H., Crossan M.M. 2004, From questions to answers: reviewing organizational learning research,
„Management Learning” 35, nr 4.
Bassett-Jones N. 2005, The Paradox of Diversity Management, Creativity and Innovation, „Diversity
Management, Creativity and Innovation” 14, nr 2.
Batorski J. 1999, Ocena zdolności przedsiębiorstwa do uczenia się, niepublikowana praca doktorska,
Akademia Ekonomiczna, Katowice (maszynopis).
Batorski J. 2000, Zdolność przedsiębiorstwa do uczenia się, „Humanizacja Pracy. Zarządzanie Zasobami Ludzkimi”, nr 6.
Batorski J. 2001, Produktywne organizacyjne uczenie się, Zeszyty Naukowe nr 1 (9), WSB, Dąbrowa
Górnicza.
Batorski J. 2002, Organizacja efektywnie ucząca się, WSB, Dąbrowa Górnicza.
Batorski J. 2003, Organizacyjne uczenie się: proces przetwarzania informacji, „Nauka i Biznes”, nr 12.
Batorski J. 2006, Pozyskiwanie wiedzy przez małe i średnie przedsiębiorstwa działające na rynku
turystycznym, (w:) M. Bednarczyk (red.), Przedsiębiorczość w gospodarce turystycznej opartej na
wiedzy, Wydawnictwo UJ, Kraków.
Batorski J. 2007, Kryzys organizacyjny jako podstawa organizacyjnego uczenia się i zarządzania wiedzą
w przedsiębiorstwie, „Przegląd Organizacji”, nr 2.
Batorski J. 2008 a, Organizational Learning as a Base of Entrepreneurship, (w:) M. Bednarczyk (red.),
Entrepreneurship in Tourism and Sport Business, Fundacja dla UJ, Kraków.
Batorski J. 2008 b, Organizacyjne uczenie się w sytuacji kryzysu, (w:) A. Glińska-Neweś (red.), Zarządzanie organizacjami w gospodarce opartej na wiedzy. Zasobowe podstawy funkcjonowania
i rozwoju organizacji, TNOiK Dom Organizatora, Toruń.
Batorski J. 2008 c, Organizacyjne uczenie się w sytuacji kryzysowej przedsiębiorstwa, (w:) Z. Janowska (red.),
Dysfunkcje i patologie w sferze zarządzania zasobami ludzkimi, t. 2, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Batorski J. 2010 a, Research of Crisis Management in a Tourist Enterprise: Methodological Assumptions,
(w:) Š. Hittmár i in., Knowledge Base for Management – Theory and Practice, EDIS – University
of Zilina, Zilina.
147
Literatura
Batorski J. 2010 b, Research of Organizational Crisis Management in a Tourist Enterprise: A Methodological Proposal, (w:) E. Lechman (red.), Management Aspects, t. 3, Gdańsk University of
Technology, Gdańsk.
Batorski J. 2010 c, Zarządzanie kryzysem organizacyjnym w przedsiębiorstwie turystycznym. Założenia badawcze, (w:) J. Skalik (red.), Zmiana warunkiem sukcesu. Odnowa przedsiębiorstw – czego
nauczył nas kryzys?, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 128, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.
Batorski J. 2011 a, Fragmentation of crisis management in an enterprise, „Serbian Journal of Management” 6, nr 2.
Batorski J. 2011 b, Fragmentation of Organizational Crisis Management, „Современный Научный
Вестник” [Sowriemiennyj Naucznyj Wiestnik] 98, nr 16.
Batorski J. 2011 c, Zarządzanie w sytuacji kryzysowej przedsiębiorstwa turystycznego jako organizacyjne
uczenie się, (w:) J. Skalik, A. Barabasz (red.), Współczesne przeobrażenia procesów zarządczych
przedsiębiorstwa, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 217, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.
Batorski J. 2011 d, Ocena zarządzania wiedzą w polskich przedsiębiorstwach turystycznych, (w:)
J. Czech-Rogosz, J. Pietrucha, R. Żelazny (red.), Wybrane aspekty przemian strukturalnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
Batorski J. 2011 e, Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwach turystycznych, (w:) M. Bednarczyk (red.), Zarządzanie konkurencyjnością biznesu turystycznego w regionach, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa.
Batorski J. 2012 a, Organizacyjne uczenie się w kryzysie. Przypadek aktu piractwa morskiego, Zeszyty
Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej 35, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej,
Warszawa.
Batorski J. 2012 b, Zarządzanie kryzysowe a zdolność do uczenia się polskich przedsiębiorstw turystycznych. Referat przygotowany na Międzynarodowe Sympozjum Naukowe „Zarządzanie turystyką
w sytuacji kryzysowej: innowacje, edukacja, marka”, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 30.05.2012.
Batorski J., Lentner A. 2010, Zaufanie jako czynnik przewagi konkurencyjnej w hotelarstwie, „Acta
Scientiarum Polonorum”, seria „Oeconomia” 9, z. 4.
Bednarczyk M. 1996, Otoczenie i przedsiębiorczość w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą, Zeszyty Naukowe 128, seria specjalna: Monografie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Krakowie, Kraków.
Bednarczyk M. 2006, Przedsiębiorczość w turystyce szansą rozwoju lokalnego w Polsce, (w:) G. Gołembski (red.), Turystyka w ujęciu podmiotowym i przestrzennym. Człowiek – przestrzeń – przedsiębiorstwo, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
Bednarczyk M. 2010, Ku przyszłości polskiej turystyki – potencjał konkurencyjności sektora turystycznego, „Acta Scientiarum Polonorum”, seria „Oeconomia” 9, z. 4.
Bednarczyk M. (red.) 2010, Przedsiębiorczość w gospodarce turystycznej opartej na wiedzy. Raport
merytoryczny, Kraków (niepublikowane).
Bednarczyk M. 2011 a, Czynniki konkurencyjności biznesu turystycznego w regionach – podstawy metodyczne badań, (w:) M. Bednarczyk (red.), Zarządzanie konkurencyjnością biznesu turystycznego
w regionach, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa.
Bednarczyk M. 2011 b, Syntetyczny obraz rynku turystycznego w Polsce, (w:) M. Bednarczyk (red.),
Zarządzanie konkurencyjnością biznesu turystycznego w regionach, Wydawnictwo CeDeWu,
Warszawa.
Bensimon E.M. 2005, Closing the Achievement Gap in Higher Education: An Organizational Learning
Perspective, „New Directions for Higher Education” 131, Fall.
Berniker E., McNabb D.E. 2006, Dialectical Inquiry: A Structured Qualitative Research Method, „The
Qualitative Report” 11, nr 4.
Birkland T.A. 2009, Disasters, Lessons Learned, and Fantasy Documents, „Journal of Contingencies
and Crisis Management” 17, nr 3.
148
Literatura
Boje D., Tyler J.A. 2009, Story and Narrative Noticing: Workaholism Autoethnographies, „Journal of
Business Ethics” 84.
Booth S. 1993, Crisis Management Strategy, Competition and Changes in Modern Enterprises, Routledge, London.
Bratnicki M. 1982, Organizacyjne uczenie się w warunkach kryzysu, „Problemy Postępu Technicznego”, nr 6.
Bratnicki M. 1983, Proces uczenia się w kierowaniu doskonaleniem organizacji, UMCS, Lublin.
Bratnicki M. 1984, Metafora uczenia się w badaniu niesprawności organizacji, „Problemy Organizacji”, nr 3/4.
Bratnicki M. 1993, Doskonalenie procesu zarządzania w przedsiębiorstwie. Podejście zintegrowane,
Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice.
Bratnicki M. 1998, Transformacja przedsiębiorstwa, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice.
Bratnicki M. 2000, Podstawy współczesnego myślenia o zarządzaniu, WSB, Dąbrowa Górnicza.
Bratnicki M. 2001, Dylematy i pułapki współczesnego zarządzania, Wydawnictwo Gnome,
Katowice.
Bratnicki M. 2003, Informacja w przedsiębiorczej organizacji, „Nauka i Biznes”, nr 12.
Bratnicki M. 2006, The Dialectics of Organizational Entrepreneurship, The Karol Adamiecki University
of Economics, Katowice.
Bratnicki M., Batorski J. 1999, Czy polskie przedsiębiorstwo jest w stanie przetrwać restrukturyzację?,
(w:) Skutki restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw w Polsce w dekadzie lat dziewięćdziesiątych, Uniwersytet Gdański, Sopot.
Bratnicki M., Kryś R., Stachowicz J. 1988, Kultura organizacyjna przedsiębiorstwa. Studium kształtowania procesu zmian zarządzania, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa
– Kraków – Łódź.
Breen J., Bergin-Seers S., Jago L., Carlsen J. 2005, Small and Medium Tourism Enterprises. The Identification of Good Practice, CRC for Sustainable Tourism Pty Ltd, Gold Coast.
Burgoyne J.G. 1995, Feeding Minds to Grow the Business, „People Management”, 21 September.
Burnett J.J. 1998, A strategic approach to managing crises, „Public Relations Review” 24, nr 4.
Burrell G., Morgan G. 1979, Sociological Paradigms and Organizational Analysis, Heinemann,
London.
Caplan G. 1961, An Approach to Community Mental Health, Grunne & Stratton, New York.
Caplan G. 1970, Theory and practice of mental health consultation, Basic Books, New York.
Castaneda D.I., Rios M. F. 2007, From Individual Learning to Organizational Learning, „The Electronic
Journal of Knowledge Management” 5, nr 4.
Chmielewski P. 2003, Semantyka kryzysu, „Problemy Zarządzania”, nr 2.
Clarke C.J., Varma S. 2004, Strategic risk management: the new competitive edge, „Long Range Planning” 32, nr 4.
Cohen M.D., Sproull L.S. 1991, Editor’s Introduction, „Organization Science”, nr 2.
Conner D.R. 1998, Leading at the Age of Chaos. How to Create the Nimble Organization, Jon Wiley
& Sons, New York.
Cooper C. 2006, Knowledge Management and Tourism, „Annals of Tourism Research” 33, nr 1.
Crichton M.T., Ramsay C.G., Kelly T. 2009, Enhancing Organizational Resilience Through Emergency
Planning: Learnings from Cross-Sectoral Lessons, „Journal of Contingencies and Crisis Management” 17, nr 1.
Crossan M., Berdrow I. 2003, Organizational learning and strategic renewal, „Strategic Management
Journal” 24.
Crossan M.M., Lane H., White R. 1999, An organizational learning framework: from intuition to
institution, „Academy of Management Review” 29, nr 3.
Cunningham S.J., Jones M. 2005, Autoethnography: a tool for practice and education, Proceedings of
the 6th ACM SIGCHI New Zealand Chapter’s International Conference on Computer-Human
149
Literatura
Interaction: Making CHI Natural (Auckland, New Zealand, July 07–08, 2005), CHINZ ‘05, 94,
ACM, New York, DOI: http://doi.acm.org/10.1145/1073943.1073944.
Czerska M., Rutka R. 1997, Metoda diagnozowania zdolności przedsiębiorstwa do uczenia się, (w:)
Metody i techniki diagnozowania systemu zarządzania przedsiębiorstwem, Akademia Ekonomiczna, Katowice.
Daft R.L., Weick K.E. 1984, Toward a Model of Organizations as Interpretation Systems, „The Academy
of Management Review” 9, nr 2.
Dautun C., Tixier J., Chapelain J., Fontaine F., Dusserre G. 2008, Crisis management: Improvement of
knowledge and development of a decision aid process, „Loss Prevention Bulletin” 201.
Davenport T.H., Prusak L. 1998, Working Knowledge: How Organizations Manage What They Know,
Harvard Business School Press, Boston.
Dawson P. 1994, Organizational Change: A Processual Approach, Paul Chapman, London.
De Wit B., Meyer R. 2007, Synteza strategii. Tworzenie przewagi konkurencyjnej przez analizowanie
paradoksów, PWE, Warszawa.
Deverell E. 2010, Crisis-induced learning in public sector organizations, Elanders Sverige,
Stockholm.
Dobrzańska-Socha B. 2010, Przeżywanie sytuacji kryzysowej w świetle teorii NLP, (w:) K. Popiołek,
A. Bańka (red.), Kryzysy, katastrofy, kataklizmy, Seria Książkowa Czasopisma Psychologicznego,
Stowarzyszenie Psychologia i Architektura, Poznań, 2010.
Dodgson M. 1993, Organizational Learning: A Review of Some Literature, „Organization Studies” 3,
nr 14.
Dwyer L., Edwards D., Mistilis N., Roman C., Scott N. 2009, Destination and enterprise management for
a tourism future, „Tourism Management” 30, s. 63–74, DOI: 10.1016/j.tourman.2008.04.002.
Dyduch W., Bratnicki M. 2010, Exploring, exploiting and effective? The dialectics of entrepreneurial
learning and performance in post-accession economy organizations (interactive paper), „Frontiers
of Entrepreneurship Research” 30, nr 12, art. 19, http://digitalknowledge.babson.edu/fer/vol30/
iss12/19 (04.01.2012).
Dyduch W. 2012, Współczesne dylematy zarządzania pomiarem efektywności organizacyjnej, http://
efektywnosc.konferencja.org (30.04.2012).
Dziedzic T., Łopaciński K., Saja A., Szegidewicz J. 2010, Polska gospodarka turystyczna w okresie światowego kryzysu, Opracowanie wykonane na zlecenie Departamentu Turystyki Ministerstwa Sportu
i Turystyki, Warszawa, czerwiec, http://msport.gov.pl/prace-badawcze-turystyka (04.01.2012).
Dziedzic T., Łopaciński K., Saja A., Szegidewicz J. 2009, Wpływ światowego kryzysu gospodarczego
na stan i perspektywy rozwoju sektora turystyki w Polsce, Opracowanie wykonane na zlecenie
Departamentu Turystyki Ministerstwa Sportu i Turystyki, Warszawa, czerwiec, http://msport.
gov.pl/badania-rynku-turystycznego (04.01.2012).
Easterby-Smith M. 1997, Disciplines of Organizational Learning: Contributions and Critiques, „Human Relations” 50, nr 9.
Edwards A., Skinner J. 2009, Qualitative Research in Sport Management, Butterworth-Heinemann,
Oxford.
Eisner A.B. 2003, The Effects of Rapid Environmental Change on Competitive Strategies: An Organizational Learning Perspective, „Academy of Strategic Management Journal”, nr 2.
Elkjaer B. 2004, Organizational learning – The third way, „Management Learning” 35, nr 4.
Elliott D., Smith D. 2007, From “Mock Bureaucracy” to “Learning from Crisis” Within the UK’s Soccer
Industry, (w:) Ch. M. Pearson, Ch. Roux-Dufort, J.A. Clair (Eds.), International Handbook of
Organizational Crisis Management, Sage Publications, Inc., Los Angeles.
Elliott D., Smith D., McGuinnes M. 2000, Exploring the failure to learn: Crises and the barriers to
learning, „Review of Business” 21, nr 3–4.
Elliott D. 2009, The Failure of Organizational Learning from Crisis – A Matter of Life and Death?,
„Journal of Contingencies and Crisis Management” 17, nr 3.
150
Monografia jest rezultatem badań nad zarządzaniem przedsiębiorstwem
Jarema Batorski
w sytuacji kryzysowej z punktu widzenia organizacyjnego uczenia się. Podjęte badania umożliwiły poszukiwanie niestandardowych sposobów i metod zarządzania przedsiębiorstwem w sytuacji kryzysowej. W procesie badawczym uprawomocniono analizy jakościowe jako współistotne z analizami ilościowymi. Pozwoliło to na aplikację zarządzania wiedzą i organizacyjnego uczenia się do przestrzeni biznesu turystycznego, sformułowanie i wykorzystanie metodyki paradoksów sytuacji kryzysowej w analizie przedsiębiorstw turystycznych, identyfikację modeli zarządzania w sytuacjach trudnych, a także zaproponowanie metodyki tworzenia potencjału
do zarządzania kryzysowego oraz kreowania modeli biznesu przedsiębiorstwa uczącego się w kryzysie.
INSTRUMENTY
ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO
W PRZEDSIĘBIORSTWIE
TURYSTYCZNYM
PERSPEKTYWA
ORGANIZACYJNEGO
UCZENIA SIĘ
www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Batorski_wybrana.indd 1
2013-01-14 11:30:01