SKUTKI OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI LIKWIDACYJNEJ DLA

SKUTKI OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI LIKWIDACYJNEJ DLA UDZIELENIA LICENCJI NA PROGRAM
KOMPUTEROWY
Oprogramowanie komputerowe jest powszechnym i nieodłącznym elementem, z którego korzysta
każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt,
iż nie jest możliwe korzystanie z programu komputerowego bez jego zwielokrotnienia w pamięci
operacyjnej (RAM) komputera, na którym zostaje uruchomiony. W związku z powyższym
oraz brzmieniem art. 74 ust. 4 pkt 1) Prawa autorskiego, (dalej: „PrAut”), zgodnie z którym
autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego obejmują m.in. prawo do trwałego
lub czasowego jego zwielokrotnienia w całości lub w części jakimikolwiek środkami
i w jakiejkolwiek formie, nie da się zatem korzystać z programu komputerowego nie będąc
co najmniej licencjobiorcą licencji na ten program. Licencja natomiast, jest definiowana w art. 67
PrAut jako upoważnienie do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji
z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania. W praktyce współpraca z dostawcą
oprogramowania nie kończy się jednak tylko na udzieleniu licencji. Obejmuje ona również
późniejsze usuwanie błędów w takim oprogramowaniu, czy też jego aktualizację co jest bardzo
istotne np. w przypadku różnego rodzaju programów księgowych.
W świetle obecnych trudności gospodarczych pojawia się zatem pytanie, jakie są skutki ogłoszenia
upadłości likwidacyjnej licencjodawcy na sytuację podmiotu korzystające z programu
komputerowego, na który upadły udzielił licencji?
Skutki upadłości likwidacyjnej dla umów zawartych przez upadłego:
Skutki ogłoszenia upadłości, (czy to likwidacyjnej, czy to układowej), co do zobowiązań upadłego
są w sposób kompleksowy regulowane przez Rozdział 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze
(dalej: „PrUp”).
W pierwszej kolejności, należy jednak zwrócić uwagę na zamieszczane w umowach licencyjnych
postanowienia dotyczące automatycznego wypowiedzenia takich umów, lub dające stronom
możliwość dokonania takiego wypowiedzenia na wypadek upadłości jednej ze stron. Zgodnie bowiem
z art. 83 PrUp nieważne są postanowienia umowy zastrzegające na wypadek ogłoszenia upadłości
zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły. Wskazuje się przy tym,
że nieważne będą zarówno postanowienia o „automatycznym” rozwiązaniu umowy jaki i dające
prawo do jej wypowiedzenia. Z uwagi na powyższe należy zatem uznać, że tego typu klauzule będą
nieważne i nie wywołają skutku prawnego. Bardziej dyskusyjna jest już natomiast nieważność klauzul,
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
które uzależniają rozwiązanie umowy od np. pogorszenia sytuacji finansowej kontrahenta
lub powstania po jego stronie zadłużenia w określonej wysokości.
Znacznie bardziej kontrowersyjna jest kwestia możliwości odstąpienia przez syndyka od umowy
licencyjnej w razie ogłoszenia upadłości na podstawie art. 98 PrUp. Zgodnie z powołanym przepisem,
jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości
lub w części, syndyk może wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony spełnienia
świadczenia wzajemnego lub od umowy odstąpić. Co do zasady, syndyk ma zatem prawo wyboru –
może albo wykonać umowę albo od niej odstąpić. Należy jednak pamiętać, że art. 98 PrUp posługuje
się zwrotem „zobowiązania z umowy wzajemnej” w liczbie mnogiej. Oznacza to, że do zastosowania
tego przepisu koniecznym jest aby żadne ze świadczeń w umowie wzajemnej nie zostało jeszcze
w całości spełnione. W odniesieniu do umowy licencyjnej należy zauważyć, że jeżeli np. licencjobiorca
uiści z góry całość należnych opłat licencyjnych to nie będzie można skorzystać z art. 98 PrUp bowiem
jedno ze świadczeń, (opłata licencyjna), zostało już w całości wykonane. W takim wypadku,
licencjobiorca jak się wydaje nie będzie mógł domagać się wykonania umowy – na podstawie art. 91
ust. 2 PrUp jego roszczenie do licencjodawcy o umożliwienie korzystania z oprogramowania
przekształci się w roszczenie pieniężne i będzie mogło być zgłoszone do masy upadłości. Jeżeli
natomiast zajdzie sytuacja, w której obydwa świadczenia nie zostały jeszcze spełnione (np. opłaty
licencyjne były uiszczanie w formie opłat miesięcznych/rocznych) to syndyk będzie mógł zdecydować
o dalszym wykonywaniu umowy – w takim wypadku umowa licencyjna będzie obowiązywała strony
bez zmian i upadły zobowiązany będzie do wykonywania swoich zobowiązań licencjodawcy.
Istnieje jednak ryzyko, iż syndyk postanowi odstąpić od umowy wzajemnej. Głównym celem
postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego jest bowiem zaspokojenie
wierzycieli w maksymalnym możliwym stopniu, co najłatwiej osiągnąć spieniężając majątek upadłego
i wypłacając wierzycielom kwoty pozostałe po jego likwidacji. W wypadku odstąpienia, upadły
nie byłby już dłużej zobowiązany do upoważnienia licencjobiorcy do korzystania z oprogramowania.
Licencjobiorca natomiast nie mógłby żądać zwrotu uiszczonych opłat licencyjnych, gdyż zgodnie
z art. 99 PrUp nie przysługuje mu roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia. Zamiast tego, mógłby
natomiast domagać się wynagrodzenia za wykonanie umowy i odszkodowania z tytułu strat
poniesionych w związku z odstąpieniem, które to wierzytelności należy zgłosić sędziemu –
komisarzowi.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na pogląd, zgodnie z którym art. 98 PrUp nie ma zastosowania
do umów, w których świadczenia mają charakter ciągły. Chodzi tutaj o umowy, w której co najmniej
jedna ze stron zobowiązuje się do ciągłego spełniania świadczenia – np. takimi umowami są kontrakty
na dostawę mediów. Dostawca zobowiązuje się bowiem do ciągłego, (przez określony w umowie
czas), a nie jednorazowego dostarczania np. gazu, prądu, wody. Podobny charakter ma zobowiązanie
licencjodawcy w umowie licencyjnej – zobowiązuje się on bowiem do ciągłego umożliwienia
korzystania z oprogramowania przez cały okres trwania umowy. Pogląd, zgodnie z którym art. 98
PrUp nie ma zastosowania do tego typu umów opiera się na twierdzeniu, że w przypadku świadczeń
ciągłych już samo przystąpienie do wykonywania zobowiązania stanowi spełnienie świadczenia.
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Innymi słowy – zgodnie z tym poglądem licencjodawca już przez sam fakt udzielenia upoważnienia
do korzystania z programu komputerowego wykonuje swoje zobowiązanie w całości,
a jak już wspomniano dla zastosowania art. 98 PrUp żadne ze zobowiązań nie może być całkowicie
wykonane. W takim wypadku, syndyk będzie mógł żądać dalszego uiszczania opłat licencyjnych przez
licencjodawcę, który będzie mógł jedynie zgłosić roszczenie pieniężne do masy upadłości. Nie będzie
mógł natomiast żądać realnego wykonania umowy, gdyż zgodnie z art. 91 ust 2 PrUp jego roszczenie
przekształci się w roszczenie pieniężne.
Z zaprezentowanej, krótkiej analizy wynika, że ogłoszenie upadłości likwidacyjnej licencjodawcy
niesie za sobą istotne ryzyko dla licencjobiorcy. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo, że syndyk
odstąpi od takiej umowy lub licencjobiorca będzie mógł jedynie żądać zapłaty określonej kwoty
pieniężnej bez możliwości wyegzekwowania dalszego upoważnienia do korzystania oprogramowania.
Z tego też powodu, celem wzmocnienia pozycji licencjobiorcy próbuje się konstruować
tzw. użytkowanie na majątkowych prawach autorskich, z powołaniem się na art. 265 § 1 Kodeksu
cywilnego, który dopuszcza użytkowanie praw. Użytkowanie jako ograniczone prawo rzeczowe,
miałoby taką przewagę nad licencją, iż nie można go ograniczyć ani znieść bez zgody samego
uprawnionego, czyli użytkownika. Syndyk nie mógłby się zatem „uwolnić” od takiej umowy bez zgody
użytkownika oprogramowania. Konstrukcja użytkowania majątkowych praw autorskich
nie jest jednak pozbawiona kontrowersji.
Zabezpieczyć depozyt kodu źródłowego:
Z punktu widzenia praktycznego bardzo istotnym problemem jest zabezpieczenie licencjobiorcy
dostępu do kodu źródłowego programu komputerowego na wypadek upadłości licencjodawcy.
Kod źródłowy jest bowiem rzeczywistą „treścią” programu – jego znajomość umożliwia aktualizację
oprogramowania i usuwanie błędów. Jest to szczególnie istotne, np. w przypadku programów
księgowych, które muszą być aktualizowane w związku ze zmianą przepisów prawnych. Kody
źródłowe są jednak pilnie strzeżonymi tajemnicami przedsiębiorstw programistycznych, w związku
z czym dla zabezpieczenia interesów licencjobiorcy wykształciła się praktyka zawierania umów
depozytu kodu źródłowego (tzw. software escrow). Umowy takie polegają na złożeniu przez
licencjodawcę kodu źródłowego u podmiotu trzeciego, (banku, kancelarii notarialnej, lub coraz
częściej podmiotów wyspecjalizowanych w świadczeniu usług depozytu kodów źródłowych),
z jednoczesnym upoważnieniem licencjobiorcy do odbioru kodu na wypadek upadłości
licencjodawcy. Jednocześnie, częścią tego typu transakcji jest udzielenie licencjobiorcy licencji
na modyfikację oprogramowania w oparciu o uzyskany kod. Warto w tym miejscu zauważyć,
że ze względu na opisywane już uprawnienia syndyka do odstąpienia od umów wzajemnych
oraz treść art. 113 PrUp, na mocy którego z dniem upadłości wygasają zawarte przez upadłego
umowy udostępnienia skrytek sejfowych i przechowania zawarte z bankiem, wskazanym byłoby
aby samą umowę depozytu z depozytariuszem zawarł jedynie licencjobiorca.
Podsumowanie
Obecny stan regulacji prawnych niestety nie gwarantuje zabezpieczenia interesów licencjobiorcy
w razie upadłości producenta oprogramowania. Szczególnym zagrożeniem może być uprawnienie
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
syndyka do odstąpienia od umowy licencyjnej na podstawie art. 98 PrUp. Wskazane sposoby
zabezpieczenia interesów licencjodawcy, takie jak próba ustanowienia użytkowania praw
lub zawarcie umów depozytu kodu źródłowego co prawda nie gwarantują pewności jego sytuacji,
jednak mogą stanowić próbę poradzenia sobie z niekorzystnymi przepisami Prawa
upadłościowego.
Autor: Dominik Cheda, aplikant radcowski, Kancelaria GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci
i radcowie prawni sp.p. (www.ghmw.pl)
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt
z naszymi ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Małgorzata Gach, radca prawny i doradca podatkowy
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48 668 017 219
e-mail: [email protected]