Wersja w formacie

Pierścienice
Typ: Pierścienice
•
Gromada: Wieloszczety (nereida)
•
Gromada: Skąposzczety (dżdżownica ziemna, rurecznik mułowy, wazonkowiec)
•
Gromada: Pijawki (pijawka rybia, pijawka końska, pijawka lekarska)
Pierścienice są zwierzętami o wydłużonym ciele i symetrii dwubocznej (charakteryzują się
dwustronną, lustrzaną symetrią budowy ciała). Charakterystyczną cechą pierścienic jest
segmentacja ciała. Ich ciało zbudowane jest z powtarzających się, mniej więcej jednakowych
pierścieni (stąd nazwa typu), tzw. metamerów. Taka budowa nazywa się metameryczną.
Skąposzczety
Lądowe lub słodkowodne pierścienice z wyraźna zewnętrzną i wewnętrzną metameryzacją
ciała. Nie maja parapodiów i przydatków zmysłowych. Odcinek głowowy jest słabo
wyróżniony. Skąposzczety są saprofagami odżywiającymi się szczątkami roślinnymi. Formy
lądowe występują w glebie, wodne w mule dennym.
Budowa wewnętrzna na przykładzie dżdżownicy ziemnej
Ciało dżdżownicy jest cienkie i długie, zbudowane z ok. 150 pierścieni. W obrębie pierścieni
31/32 – 37 znajduje się zgrubienie, tzw. siodełko. Wytwarza ono śluz formujący kokony
otaczające składane przez dżdżownice jaja.
•
Ściana ciała – wór powłokowo – mięśniowy. Od zewnątrz: bezpostaciowa kutykula.
Głębiej: dwie warstwy mięśni (okrężna i podłużna).
•
Układ pokarmowy dzieli się na wyspecjalizowane odcinki: jelito przednie, środkowe
i tylne. Otwór gębowy prowadzi do silnie umięśnionej gardzieli przechodzącej
następnie w przełyk, który rozszerza się w wole – obszerną, okrągłą komorę. Za
wolem znajduje się mięsisty żołądek rozdrabniający pokarm. Wymienione części
przewodu pokarmowego leżą w obrębie jelita przedniego. Trawienie i wchłanianie
odbywa się w jelicie środkowym. Jelitem tylnym jest odbytnica, zakończona otworem
odbytowym.
•
Układ wydalniczy – para orzęsionych lejków wychwytująca metabolity (mocznik lub
amoniak) z jamy ciała i usuwająca kanalikami przez otwór w powłoce ciała na
zewnątrz.
•
Układ krwionośny zamknięty (krew nie wylewa się z naczyń, a więc nie miesza
z płynem jamy ciała). Naczynie grzbietowe prowadzi krew
z tyłu ciała w kierunku
płatu głowowego. Naczynie brzuszne prowadzi krew z przodu ciała ku tyłowi.
Naczynia podłużne i okrężne, kurczące się, powodują przepływ krwi.
•
Układ nerwowy ma charakterystyczną budowę łańcuchową.
•
Wymiana gazowa przez powłoki ciała.
•
Przestrzenie wtórnej jamy ciała wypełnia płyn.
Dżdżownica jest obojnakiem o zapłodnieniu krzyżowym, tzn. mimo obojnaczego układu
płciowego wymaga kopulacji dwóch osobników. Rozwój jest prosty - stadium larwy nie
występuje. Jaja rozwijają się w mufkach wytwarzanych przez siodełko.
Rola w przyrodzie
Dżdżownice, drążąc w ziemi korytarze, spulchniają glebę (ułatwiają jej przewietrzanie
i cyrkulację wody), a wciągając do swoich norek zaściełające powierzchnię cząstki roślin
(opadłe liście itp.), wzbogacają ją w materię organiczną. Ponadto dżdżownica ma gruczoły
wapienne uchodzące do gardzieli, które neutralizują kwasy humusowe (podwyższają pH
gleby).
Pijawki
Drapieżne lub półpasożytnicze pierścienice o stałej liczbie segmentów ciała. Obecna jedna
lub dwie przyssawki oraz siodełko. Wtórna jama ciała zredukowana. Pijawki nie mają
wyodrębnionej głowy ani żadnych przydatków zewnętrznych. Ich charakterystyczną cechą są
przyssawki. Poruszają się przez wyciąganie i skracanie ciała. Mogą również pływać
i „kroczyć” za pomocą przedniej i tylnej przyssawki.
Do gromady pijawek należą formy drapieżne, odżywiające się drobnymi wodnymi
bezkręgowcami: robakami, pierścienicami, larwami owadów. Inne formy prowadzą życie
półpasożytnicze – okresowo atakują zwierzęta kręgowe i wysysają ich krew. Nie są, jak
typowe pasożyty, trwale związane z organizmem żywicielskim. Ofiarami pijawek padają
ryby, żaby i ssaki, nie wyłączając ludzi. Przykładem form półpasożytniczych jest pijawka
lekarska.
Pijawka lekarska
Jej ciało jest spłaszczone, opatrzone dwiema przyssawkami – przednią i tylną. Podstawowym
zadaniem przyssawek jest utrzymywanie pijawki na ciele żywiciela podczas wysysania krwi.
Budowa wewnętrzna pijawki lekarskiej (z wyjątkiem braku jamy ciała) nie odbiega zbytnio
od budowy typowej dla pierścienic, przy czym zaznacza się w niej (zwłaszcza w budowie
przewodu pokarmowego) szereg przystosowań do krwiopijności.
W zagłębieniu przyssawki przedniej leży otwór gębowy, prowadzący do jamy gębowej.
Znajdują się w niej trzy mocne szczęki, służące do nacinania skóry ofiary. Do jamy gębowej
otwierają się przewody gruczołów ślinowych wydzielających hirudynę – substancję
zapobiegającą krzepnięciu wyssanej krwi. Za jamą gębową leży silnie umięśniona gardziel,
pełniąca rolę pompy ssącej. Gardziel prowadzi do bardzo obszernego wola, będącego
magazynem pokarmu.
Pijawki są obojnakami. Zapłodnienie jest krzyżowe. Z jaj składanych w kokonach wylęgają
się larwy, które przechodzą swój rozwój jeszcze we wnętrzu kokonu (wytworzonego przez
gruczoły siodełka), tak że opuszczają go w pełni już uformowane młode osobniki.
Większość pijawek żyje w wodach słodkich. Nieliczne są morskie i lądowe, żyjące
w wilgotnych biotopach dżungli tropikalnych.
Rola
Pijawka lekarska wykorzystywana jest w medycynie, a produkowana przez nią hirudyna
używana jest jako środek przeciwzapalny.