prezentacja 7

Transkrypt

prezentacja 7

Współczesne koncepcje filozofii i etyki
wykład 7: Relatywizm, jego zwolennicy i krytycy
„Empiryczna” TEZA O WZGLĘDNOŚCI:
― różne tradycje (kultury, epoki itp.) oferują
odmienne systemy poznawcze i moralne.
„Empiryczna” TEZA O WZGLĘDNOŚCI:
― różne tradycje (kultury, epoki itp.) oferują
odmienne systemy poznawcze i moralne.
„(...) nie widzimy rzeczy sprawiedliwej i niesprawiedliwej, iżby
nie zmieniała charakteru ze zmianą klimatu. Trzy stopnie oddalenia
od bieguna obalają całe prawoznawstwo, południk – rozstrzyga
o prawdzie; w ciągu niewielu lat zasadnicze prawa ulegają odmianie;
prawo ma swoje epoki; wnijście Saturna w znak Lwa znaczy nam
początek takiej a takiej zbrodni. Pocieszna sprawiedliwość, której
granice zakreśla rzeka! Prawda z tej strony Pirenejów, błąd z tamtej.”
(Błażej Pascal, Myśli)
RELATYWIZM:
1. Teza o kulturowym uwarunkowaniu myślenia:
― wszelka aktywność poznawcza i wartościująca wymaga
zastosowania narzędzi oferowanych przez tradycję.
RELATYWIZM:
1. Teza o kulturowym uwarunkowaniu myślenia:
― wszelka aktywność poznawcza i wartościująca wymaga
zastosowania narzędzi oferowanych przez tradycję.
2. Teza o niewspółmierności:
― nie ma obiektywnej miary, za pomocą której można by
ocenić, który z kulturowo uwarunkowanych systemów
poznawczych lub moralnych jest obiektywnie lepszy.
odmiany tezy 1:
•
hipoteza Sapira-Whorfa (lub determinizmu językowego)
odmiany tezy 1:
•
„Ludzie żyją nie tylko w świecie obiektywnym, nie tylko w świecie
zwykłej działalności społecznej, ale zdani są na łaskę języka, który stał
się środkiem wyrażania w ich społeczności.
odmiany tezy 1:
•
„Ludzie żyją nie tylko w świecie obiektywnym, nie tylko w świecie
zwykłej działalności społecznej, ale zdani są na łaskę języka, który stał
się środkiem wyrażania w ich społeczności.
Jest całkowitą iluzją mniemanie, że do rzeczywistości dostosowujemy
się zasadniczo bez użycia języka i że jest on zaledwie przypadkowym
środkiem rozwiązywania specyficznych problemów komunikowania się
i refleksji.
odmiany tezy 1:
•
W rzeczywistości «świat realny» w znacznym stopniu został
ukształtowany przez ludzi nieświadomie, na podstawie nawyków
językowych grupy.
odmiany tezy 1:
•
W rzeczywistości «świat realny» w znacznym stopniu został
ukształtowany przez ludzi nieświadomie, na podstawie nawyków
językowych grupy.
(…) Widzimy, słyszymy i w ogóle doświadczamy tak, a nie inaczej,
ponieważ nawyki językowe naszej społeczności predestynują nas do
określonych wyborów interpretacyjnych.”
(Sapir, cytat za: Whorf 2002, s. 177)
odmiany tezy 1:
•
Standard Average European (SAE)
/
j. hopi
odmiany tezy 1:
•
/
j. hopi
Dwa sposoby mówienia o czasie:
SAE: rzeczowniki w liczbie mnogiej i liczebniki główne,
hopi: rzeczowniki w liczbie pojedynczej
i liczebniki porządkowe.
odmiany tezy 1:
•
/
j. hopi
Ontologia reistyczna versus ontologia ewentystyczna:
SAE: rzeczowniki niepoliczalne w dopełniaczu
(→ hylemorfizm),
hopi: rzeczowniki odnoszące się do zdarzeń.
odmiany tezy 1:
•
Wilhelma Diltheya hermeneutyka filologiczna
odmiany tezy 1:
•
― hermeneutyka jako metoda poznania humanistycznego,
odmiany tezy 1:
•
― rozumienie wytworów ludzkich (= przypisanie im sensów)
jako „odtwórcze przeżywanie”,
odmiany tezy 1:
•
― rozumienie wytworów ludzkich (= przypisanie im sensów)
jako „odtwórcze przeżywanie”,
― „kongenialność duchów” jako warunek rozumienia.
odmiany tezy 2:
•
Petera Wincha relatywizm kulturowy
odmiany tezy 2:
•
Petera Wincha relatywizm kulturowy
(...) Evans-Pritchard ma do czynienia z dwoma językami, które uważa
za aż tak zasadniczo różnego rodzaju, że wiele z tego, co można
wyrazić w jednym, nie ma żadnego możliwego odpowiednika w drugim.
(...) Evans-Pritchard nie zadowala się jednak objaśnieniem różnic
związanych z dwoma pojęciami rzeczywistości; chce pójść dalej i
powiedzieć: nasze pojęcie rzeczywistości jest prawidłowe, Azande
pozostają w błędzie. Trudność jednak tkwi w zrozumieniu, co może
w tym kontekście znaczyć «prawidłowe» i «błędne».
(Winch 1992, s. 261)
odmiany tezy 2:
•
Barnesa i Bloora mocny program socjologii wiedzy
odmiany tezy 2:
•
„(...) wszystkie przekonania są równoważne ze względu na przyczyny
swojej wiarygodności. Nie jest tak, że wszystkie przekonania są równie
prawdziwe czy fałszywe, ale bez względu na to, czy są one prawdziwe,
czy fałszywe, fakt ich wiarygodności traktuje się jako równie
problematyczny. Stanowisko, którego będziemy bronić, pozwala
utrzymywać, że pojawienie się jakichkolwiek przekonań bez wyjątku
wymaga badania empirycznego i musi być wyjaśnione przez
znalezienie określonych, związanych z danym przypadkiem przyczyn
ich wiarygodności.” (Barnes i Bloor, 1992, s. 455/6)
odmiany tezy 2:
•
zastrzeżenia:
•
czym ten „relatywizm” różni się od zasady determinizmu?
odmiany tezy 2:
•
zastrzeżenia:
•
•
dlaczego nie przyjąć tezy o podziale pracy między
socjologią a filozofią racjonalistyczną?
odmiany tezy 2:
•
zastrzeżenia:
•
•
dlaczego nie przyjąć tezy o podziale pracy między
socjologią a filozofią racjonalistyczną?
rzeczywisty relatywizm B&B:
•
monizm relatywisty / dualizm racjonalisty
Gdyby relatywizm był poglądem prawdziwym,
to trudno byłoby uwierzyć w:
A. możliwość zrozumienia odmiennych tradycji myślowych,
B. możliwość prowadzenia racjonalnej debaty o wielu
doniosłych kwestiach.
Gdyby relatywizm był poglądem prawdziwym,
to trudno byłoby uwierzyć w:
A. możliwość zrozumienia odmiennych tradycji myślowych,
B. możliwość prowadzenia racjonalnej debaty o wielu
doniosłych kwestiach.
•
Argumenty „z konsekwencji” są jednak słabe.
Problem A,
czyli możliwość zrozumienia odmiennego punktu widzenia:
Problem A,
•
możliwość dialogu między wierzącym a agnostykiem
→ MacIntyre 1992, Woleński 2004,
Problem A,
•
•
przypomnienie: Dilthey o rozumieniu,
Problem A,
•
•
przypomnienie: Dilthey o rozumieniu,
→ Jacek Bocheński (2010) o powieści historycznej,
→ Ryszard Kapuściński (2006) o spotkaniu z Innym.
Problem A,
„Po pierwsze, pretendent nasz ośmiela się sądzić, że zrozumiał
informacje, dzięki którym stara historia w swej postaci autentycznej
w ogóle do niego dotarła. (…) zakłada on, że zrozumiał nie tylko
werbalną treść informacji i nie w oderwaniu, jak ją podają martwe
źródła, lecz w powiązaniu z poglądami, uczuciami, motywacjami,
intencjami, pomyłkami, kłamstwami i tak dalej informatorów, co wydaje
się w ogóle warunkiem wszelkiego rzeczywistego rozumienia.”
Problem A,
„Mówiąc jeszcze inaczej, pretendent zakłada jakąś intersubiektywną
wspólnotę łączącą go z cudzymi świadomościami ponad przepaścią
czasu. Jest to założenie dumne i podbudowane zapałem
humanistycznym, ponieważ u jego podstaw leży wiara we względną
przynajmniej niezmienność człowieka. (...)
Problem A,
„Mówiąc jeszcze inaczej, pretendent zakłada jakąś intersubiektywną
wspólnotę łączącą go z cudzymi świadomościami ponad przepaścią
czasu. Jest to założenie dumne i podbudowane zapałem
humanistycznym, ponieważ u jego podstaw leży wiara we względną
przynajmniej niezmienność człowieka. (...)
Po drugie, pretendent ufa, że to, czego się jakoby dowiedział
z historycznych źródeł, potrafi przetłumaczyć na własny język. Jest to
kolejne uroszczenie.”
(Bocheński 2010, s. 6-7)
Problem A,
„Każdy z tych ludzi spotykanych w drodze przez świat składa się jakby
z dwóch istot (…). Jedna z tych istot to człowiek jak każdy z nas:
ma swoje radości i smutki, swoje dobre i złe dni, cieszy się z sukcesów,
nie lubi być głodny, nie lubi, kiedy jest mu zimno, odczuwa ból jako
cierpienie i nieszczęście, odczuwa pomyślność jako satysfakcję
i spełnienie. Druga istota, nakładająca się i spleciona z pierwszą,
to człowiek jako nosiciel cech rasowych, nosiciel kultury, wierzeń
i przekonań.”
(Kapuściński 2006, s. 10)
Problem B,
czyli możliwość racjonalnej debaty:
Problem B,
•
Sokrates krytycznie o sofistach,
Problem B,
•
Sokrates krytycznie o sofistach,
•
„dialog” z Chinami o prawach człowieka.
Jak krytykować relatywizm?
Jak krytykować relatywizm?
(1)
metodyczne wątpienie jako remedium na
kulturowe uwarunkowania myślenia,
(2)
teza o jednoczesnej immanencji
i transcendencji rozumu,
(3)
strategia „demaskowania złudzeń”.
ad (1)
Kartezjusz i metodyczne wątpienie...
ad (1)
Kartezjusz i metodyczne wątpienie...
Problemy:
•
nasze myśli (idee) są tworami
(przynajmniej w pewnej części) językowymi;
•
w jakim języku relacjonować wyniki
jasnego i wyraźnego widzenia?
ad (2)
Hilary Putnam (1998)
i teza o immanencji i transcendencji rozumu:
ad (2)
Hilary Putnam (1998)
i teza o immanencji i transcendencji rozumu:
„Należy zadbać o równowagę między dwiema kwestiami, z których obie
były podnoszone przez filozofów bardzo różnego autoramentu:
(1) mówienie o tym, co «słuszne», a co «błędne» w jakiejkolwiek
dziedzinie, ma sens jedynie na tle pewnej odziedziczonej tradycji;
ale (2) same tradycje podlegają krytyce. (…) Twierdzę, że «normy»
wyraźnie lub milcząco akceptowane w danej kulturze lub subkulturze
nie określają, czym jest rozum, nawet w kontekście, ponieważ z góry
zakładają rozum (rozsądek) potrzebny do ich interpretacji.”
(Putnam 1998, s. 271-272)
ad (2)
Ernest Gellner (1997) o dwóch typach racjonalności:
ad (2)
Ernest Gellner (1997) o dwóch typach racjonalności:
•
racjonalność koherencyjna,
•
racjonalność innowacyjna.
ad (3)
Relatywizm tworzy złudzenia,
na tle których prezentuje się jako koncepcja wiarygodna:
ad (3)
Relatywizm tworzy złudzenia,
na tle których prezentuje się jako koncepcja wiarygodna:
•
złudzenie kultur jako zamkniętych systemów,
•
złudzenie świata symetrycznego,
•
złudzenie absolutyzmu (imperializmu)
jako jedynego przeciwieństwa relatywizmu.
Demaskujemy złudzenie 1:
pojęcie kultury jest wytworem:
•
po części teoretycznym
→Heather (2010) o modelu migracji
jako „ruchu kul bilardowych”,
•
po części praktyki politycznej
→Gellner (1997) o imperialnym modelu
pośredniego sprawowania władzy.
„(…) istnieją ważne dowody (…) świadczące przeciw relatywizmowi
(…). Jeden z nich, być może najważniejszy, traktuje relatywizm nie tyle
jako mylne rozwiązanie, ile jako przeraźliwie nieadekwatne
sformułowanie naszego problemu. Po prostu, relatywizm zupełnie
błędnie przedstawia naszą zbiorową sytuację. Jako określenie
kłopotów, trudności i obaw, przed którymi staje współczesny umysł,
stanowi zupełną parodię, na tyle dziwną i ekstremalną, że nie może
nam pomóc w zmierzeniu się na naszym problemem.”
(Gellner 1997, s. 75)
•
na czym polega „relatywistyczna parodia”,
czyli jaki jest obraz świata wg relatywizmu?
•
jaki jest rzeczywisty problem,
z którym musi zmierzyć się współczesny umysł?
Istnieją trzy reakcje na wielokulturowość:
•
prowincjonalizm,
•
relatywizm,
•
krytycyzm.
„Odkrycie Herodota” wg Kapuścińskiego:
„ I Herodot z zapałem i zachwytem dziecka poznaje swoje światy.
Jego najważniejsze odkrycie ― że jest ich wiele. I że każdy jest inny.
Każdy ważny.
I że trzeba je poznać, bo te inne światy, inne kultury to są
zwierciadła, w których przeglądamy się my i nasza kultura. Dzięki
którym lepiej rozumiemy samych siebie, jako że nie możemy określić
swojej tożsamości, dopóki nie skonfrontujemy jej z innymi.”
(Kapuściński 2004, s. 249)
Wyjątkowość Europy wg Kapuścińskiego:
„(…) siła Europy i jej kultury, w przeciwieństwie do innych kultur, leży
w jej zdolności do krytyki, przede wszystkim do autokrytyki. (…) Umysł
europejski uznaje, że ma granice, akceptuje swoją niedoskonałość,
jest sceptyczny, wątpi, stawia znaki zapytania. W innych kulturach tego
ducha krytyki nie ma. (…) To powoduje, że są kulturowo, trwale,
strukturalnie niezdolni do postępu, do wytworzenia w sobie,
wewnętrznie, woli przemiany i rozwoju.”
(Kapuściński 1998, s. 239-240)
Literatura:
Barnes, Barry i Bloor, David, „Relatywizm, racjonalizm a socjologia wiedzy”, w: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia,
Warszawa: IFiS PAN, s. 454-497.
Bocheński, Jacek, 2010, Antyk po antyku, Warszawa: Świat Książki.
Gellner, Ernest, 1997, Postmodernizm, rozum i religia, Warszawa: PIW.
Heather, Peter, 2010, Imperia i barbarzyńcy, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Kapuściński, Ryszard, 1998, Heban, Warszawa: Czytelnik.
Kapuściński, Ryszard, 2004, Podróże z Herodotem, Kraków: Znak.
Kapuściński, Ryszard, 2006, Ten Inny, Kraków: Znak.
Kołakowski, Leszek, 1990, Husserl i poszukiwanie pewności, Warszawa: Aletheia.
Kuderowicz, Zbigniew, 1987, Dilthey, wyd. II, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kuhn, Thomas, 2001, Struktura rewolucji naukowych, Warszawa: Aletheia.
MacIntyre, Alasdair, 1992, „Czy rozumienie religii można pogodzić z wiarą?”, w: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia,
Warszawa: IFiS PAN, s. 218-241.
Pascal, Blaise, 2003, Myśli, Kraków: Zielona Sowa.
Putnam, Hilary, „Dlaczego rozumu nie można znaturalizować”, w: Tenże, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, Warszawa: WN PWN,
s. 263-294.
Whorf, Benjamin L., 2002, „Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a jezykiem”, w: Tenże: Język, myśl i rzeczywistość,
Warszawa: Wydawnictwo KR, s. 177-212
Winch, Peter, 1992, „Rozumienie społeczeństwa pierwotnego”, w: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia, Warszawa:
IFiS PAN, s. 242-295.
Woleński, Jan, 2004, Granice niewiary, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

prezentacja 7

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dr Andrzej Kościołek Tematy zaliczeniowe z przedmiotu „Socjologia

Pyt. na antrop. ped. 2009-10

KONFERENCJA METODYCZNA-1

Przykładowa tematyka

Jak żyć

Zagadnienia na egzamin z przedmiotu

tezy-tmzs-2016-2017

Z. Szawarski "Mądrość i sztuka leczenia"