Filmtipps zum Thema „Stereotyp“

Sebastian
Chudak1
Filmtipps zum
Thema „Stereotyp“
... czyli film jako impuls
do refleksji o stereotypach
Współczesna dydaktyka uznaje rozwój tzw. kompetencji interkulturowej za ważny cel edukacji
(także językowej). Jednocześnie mówi się o tym,
że jest to cel trudny do osiągnięcia (szczególnie
w ramach edukacji szkolnej). Niemniej podkreśla się, że należy próbować stworzyć przynajmniej podwaliny tej kompetencji, punkt wyjścia
do samodzielnej pracy, która będzie kontynuowana przez uczniów, także po opuszczeniu murów
szkoły (lifelong learning). Niezwykle ważne jest
uświadomienie uczniom tego, że ich postrzeganie
obcych kulturowo zjawisk pozostaje pod stałym
wpływem wzorców kulturowych, które przyswoili w swoim dotychczasowym życiu. Istotna jest
tu także refleksja na temat uprzedzeń i stereotypów, ich źródeł i oddziaływania. Osiągnięcie tych
i innych celów związanych z kompetencją interkulturową może być przy tym trudne, w sytuacji, gdy
uczniowie mają znikome doświadczenie w kontaktach z obcymi kulturami, a praca na lekcji opiera
się wyłącznie na podręcznikach, których jakość
w tym specyficznym zakresie pozostawia niestety
nadal wiele do życzenia. Koniecznością jest zatem
szukanie sposobów na zróżnicowany i odpowiadający preferencjom uczniów sposób prezentacji
wiedzy niezbędnej do rozwinięcia wspomnianej
wyżej kompetencji oraz bodźców, które będą stymulowały uczniów do refleksji na temat obcych
kultur, ich własnego kręgu kulturowego i ich
samych. W czasach, w których – jak wynika
nie tylko z obserwacji, ale przede
wszystkim z prowadzonych w tym
zakresie badań – media audiowizualne (telewizja, kino, serwisy internetowe typu YouTube.com) cieszą
się wśród uczniów szczególnie
dużą popularnością, nonsensem
byłaby rezygnacja z tychże mediów
w pracy na lekcji. Niestety, dzieje
się tak nader często. Przyczyny tego
stanu są różne. Niewątpliwie dużą
trudnością jest znalezienie odpowiedniego materiału filmowego
oraz opracowanie jego dydaktyzacji.
Uprzedzenia i stereotypy są tematem często poruszanym przez
1
autorów
scena-riuszy filmowych.
aKlasycznym już przykładem filmu opartego w całości na „zabawie” stereotypami
Sch
jest film krótkometrażowy pt. „Schwarzfahrer”
(reż.
P. Danquart, 1992/93, 12 min.). Jest on dostępny m.in.
na stronie WWW reżysera: http://danquart.de/de/
projekte/schwarzfahrer. Akcja tej czarno-białej
produkcji rozgrywa się w tramwaju, którym – jak
sugeruje tytuł – ktoś podróżuje bez biletu (niem.
jemand fährt schwarz). Głównymi bohaterami są
starsza kobieta i czarnoskóry mężczyzna (niem.
der Schwarze). Czy gapowiczem jest jedna z tych
osób, czy może jednak ktoś inny? W trakcie jazdy
tramwajem kobieta wygłasza monolog. Obraża
przy tym wielokrotnie czarnoskórego pasażera. Jej
tyrada pełna jest stereotypów i uprzedzeń dotyczących obcokrajowców. W pewnym momencie
pada nawet zdanie, że „jak tak dalej pójdzie,
to będziemy mieli tu [w Niemczech] niedługo
tylko Polaków, Turków i czarnuchów” (tłumaczenie własne).
Film
„Schwarzfahrer”,
który
doczekał
się już wielu dydaktyzacji, np. w czasopiśmie
„Fremdsprache Deutsch” (nr 36/2007 Sehen(d)
lernen, str. 26-28, www.fremdsprachedeutschdigital.de/ce/schwarzfahrer/detail.html), w publikacji „Deutsche Spielfilme der neunziger
Jahre. Arbeitsheft für den Unterricht” (Goethe
Institut, 2000) lub w internecie (np. na stronie
http://berlinfundgrubedaf.weebly.com/berlin-kurzfilme.html), doskonale nadaje się do tego,
aby sprowokować uczniów (poziom B1+) do refleksji na temat stereotypów i uprzedzeń obecnych
w życiu społecznym, ich wpływu na nasze zachowania i oceny.
Pracę z filmem można rozpocząć od opisu
występujących w nim postaci. W tym celu warto
wybrać takie ujęcia, w których są one pokazane
w sposób niesugerujący odpowiedzi na pytanie,
która z nich mogłaby być potencjalnym gapowiczem (patrz ilustracja nr 1).
W kolejnym kroku proponujemy pracę z dwoma
innymi ujęciami (patrz ilustracja nr 2 i 3). Każde
z nich wydaje się sugerować zupełnie odmienne rozwiązanie zagadki… Czy to możliwe, aby
Dr Sebastian Chudak jest adiunktem w Instytucie Filologii Germańskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
4
A2/B2
Ilustracja nr 1
porządnie ubrana starsza pani podróżowała tramwajem bez ważnego biletu? Dlaczego przygląda
się badawczo siedzącemu obok niej mężczyźnie?
Czyżby wiedziała, że nie ma on biletu? A może
to jednak ona? On siedzi przecież spokojnie,
a w jej oczach widać strach przed kontrolą biletów! Na ocenę prawdopodobieństwa takiego czy
innego rozwiązania wpływa silnie wygląd obu
postaci i wywoływane przez niego skojarzenia
(z pewnością w znacznej mierze stereotypowe).
wybierając odpowiednie ujęcia i szczegółowo
je omawiając.
Praca z filmem nie jest z pewnością zadaniem
łatwym. Jest to związane m.in. z tym, że w wypowiadanych przez bohaterów kwestiach pojawiają
się jednostki leksykalne oraz struktury gramatyczne,
które mogą być nieznane uczniom i utrudniać tym
samym zrozumienie treści filmu. W przypadku filmu
„Schwarzfahrer” przez cały czas mówi wprawdzie
tylko jedna osoba. Jej wypowiedź jest jednak długa
Ilustracja nr 2
Ilustracja nr 3
Świadoma refleksja nad ich wpływem na ocenę
sytuacji, to istotny element treningu kompetencji
interkulturowej: Co myślimy obserwując pokazaną
sytuację? Dlaczego? Co wpływa na naszą ocenę?
Celem opisanego powyżej przykładu jest
zwrócenie uwagi na to, że praca z filmem
nie może być traktowana jak kolejne ćwiczenie sprawności rozumienia tekstu ze słuchu.
Wypowiadanym przez bohaterkę filmu kwestiom należy oczywiście poświęcić odpowiednio
dużo uwagi. Niemniej jednak, należy zwrócić uwagę także na płaszczyznę wizualną,
i sporo w niej sformułowań, których uczniowie
na niższych poziomach biegłości językowej mogą
nie zrozumieć. Nie należy się tym jednak zniechęcać. Doświadczenie pokazuje bowiem, że zaskakujący przebieg akcji wpływa pozytywnie na motywację uczniów, u których można obserwować autentyczną chęć zrozumienia znaczenia wypowiadanych
słów i komentowania akcji. W przypadku filmów
pełnometrażowych sytuacja jest jeszcze trudniejsza. Rozwiązaniem może być tu intensywna praca
z wybranymi scenami. Praktyka pokazuje jednak, że
działanie takie bywa demotywujące. Dlatego filmy
5
pełnometrażowe polecamy przede wszystkim osobom pracującym z uczniami o poziomie językowym
B2+ lub do pracy samodzielnej.
Do filmów poruszających temat stereotypów
należą często komedie, tj. gatunek, który wielu
może wydawać się nie na tyle wartościowy,
aby pracować z nim na lekcji. Proponujemy
jednak, mimo to, poświęcić im odrobinę uwagi.
Szczególnie warte polecenia są tu komedie
z gatunku „Clash-of-Culture”, tj. takie, w których
komizm wynika ze zderzenia dwóch odmiennych
kultur. W ostatnich latach powstało wiele filmów
tego typu, także takich, których bohaterami są
Polacy i Niemcy. Komedie tego typu, dzięki przesadnemu eksponowaniu pewnych cech i zachowań, niezwykle silnie oddziałują na widzów, prowokując ich do refleksji na temat ich samych oraz
tego, co obce, inne lub zaskakujące w zachowaniu innych ludzi.
Za przykład mogą posłużyć tu dwie produkcje
filmowe ostatnich lat: „Polnische Ostern” (reż.
Jakob Ziemnicki, 2011, film jest aktualnie dostępny
w serwisie YouTube) i „Hochzeitspolka” (reż. Lars
Jessen, 2010, www.hochzeitspolka.x-verleih.de).
Głównym bohaterem „Polnische Ostern” jest
Werner Grabosch. Po śmierci córki jego wnuczka Matylda trafia pod opiekę ojca, który jest
Polakiem, i wyjeżdża z nim do Polski. Grabosch,
który nie może pogodzić się z faktem, że jego
wnuczka będzie mieszkała z niezbyt lubianym
przez niego zięciem, wyrusza w podróż do Polski,
aby przekonać się na własne oczy, w jakich warunkach przebywa Matylda, i aby zebrać materiał
dowodowy, który pozwoli mu na złożenie wniosku o odebranie ojcu prawa do opieki nad córką
i zabranie jej z powrotem do Niemiec. Jego plan
ma jednak pewną wadę… .
„Hochzeitspolka” to z kolei historia Friedera
Schulza, który przyjmuje propozycję ojca swego
kolegi i zostaje kierownikiem znajdującego się
we wschodniej Polsce oddziału wielkiej korporacji.
Wkrótce postanawia ożenić się z piękną Gosią
i osiąść na stałe w kraju nad Wisłą. Wówczas
pojawiają się niespodziewane komplikacje… .
Głównym tematem obu filmów jest rozprawa
z narosłymi przez dziesięciolecia stereotypami
w postrzeganiu Niemców przez Polaków i vice
versa. W obu przypadkach mamy do czynienia
z bezpretensjonalnymi komediami zrealizowanymi głównie po to, by przezwyciężać wzajemne
niechęci, wspólnie się z nich śmiejąc. Oba filmy
mogą także posłużyć jako impuls do pogłębionej
refleksji na temat źródeł pokazanych w nich stereotypów i uprzedzeń. Ich dużą zaletą jest to, że
oglądający je widz ma możliwość poznania innego
punktu widzenia na szeroko pojętą kulturę kraju,
z którego pochodzi, że zwraca się jego uwagę
na takie aspekty tejże kultury, na które być może
sam nie zwracał dotąd uwagi, i nad którymi się
dotąd nie zastanawiał.
6