rozdziewić TarDuch, HistAl, BielKron (2)

Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: ROZDZIEWIĆ (stan na dzień: 27-09-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 1/2
ROZDZIEWIĆ (20) vb pf
rozdziewić (14), roziewić (5), rozziewić (1), [rozziwić]; rozdziewić TarDuch, HistAl,
BielKron (2), SienLek, BudBib, PaprPan, KochPs, StryjKron, NiemObr, KochFr, WerGośc, ActReg,
CzahTr; roziewić RejZwierc (3); roziewić : rozziewić RejPos (2:1).
o jasne, e pochylone.
inf rozdziéwić (6). ◊fut [1 sg rozdziéwię.] ◊ 3 sg rozdziéwi (1). ◊ praet 3 sg m rozdziéwił (2). [f
rozdziéwiła. n rozdziéwiło.] ◊ 3 pl m pers rozdziéwili (1). m an rozdziéwili [cum N pl: bykowie] (1).
◊ imp 2 sg rozdziéw (2); -ẃ (1) SienLek, -w (1) KochFr. ◊ con 3 pl m pers rozdziéwiliby (1). ◊ part
praet actrozdziéwiwszy (6).
Sł stp, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
Szeroko otworzyć, rozewrzeć, rozdziawić; aperire HistAl, PolAnt, Vulg [co] (20) :
Zwrot: »gębę, paszczekę rozdziewić« = os aperire HistAl [szyk zmienny] (9:1): Smokowie też
mieli ná głowiech ſwych grzebienie/ á ták ſzli podnioſzſzy brzuchá ſwe á rozdziewiwſzy páſzcżeki
HistAl H6; Thegoż roku niewiáſtá [...] vrodźiłá dzyećię/ ktore miáło ſzyię y vſzy iáko Záiąc/ gębę
rozdzyewiwſzy dycháło. BielKron 399v, 63; SienLek 169v; RejPos 283v; Bo mu [chłopu] ſie chce
ożreć/ opić/ prożnowáć/ roziewiwſzy gębę iáko woł leżeć RejZwierc 113v, 159v, 262v; StryjKron
160; KochFr 37; [NeothAcros Dv; Cerberus stroz piekielni poprzestał szczekanya Rozziwił trzi
paszczeky ŚwirPasiecz 272].
Przen (10) :
W porównaniach (2): TarDuch A3; [Zły przyjaciel] Máło da á więcey będzie wymawiał/ á gębę
ſwą rozdziewi iáko podwoyſki. BudBib Eccli 20/15.
Zwroty: »gębę, usta rozdziewić« [w tym: na co (1), przeciwko czemu (1)] = powiedzieć coś, odezwać
się, wyrazić swe zdanie; aperire os PolAnt [szyk zmienny] (3:2): Silny tho węzeł ná omylne ludzi/ iż
gdy ſie vkaże iáſna prawdá ná omyłki ich/ iż żaden gęby rozzyewić nie może/ áni vmie/ ále muśi ſtać
iáko głuch RejPos 227, 248v; BudBib Eccli 20/15; Iż niewiem z iáką śmiáłośćią/ przećiwnicy vſtá ſwe/
rozdźiewić mogą/ przećiwko ták iáſnemu wyrokowi duchá Bożego NiemObr 74; Więc rozdźiewiwſzy
opiłą gębę/ to więc wyie [...] oną wdźięcżną á śmieſzną melodyą/ iáko wilk/ álbo świniá gdy w
płoćie vwięźnie WerGośc 234; [ListyPol II 1548/137; A choćia cżęſtokroć [panowie] wiele brzydkich
złośći płodzą/ [...] iednákby káżdi zginął/ ktoby ſmiał tzo przerzetz/ á namniey gębę rozdziewić.
LorichKosz 111v (Linde); GrzegRozdział M2v].
»rozdziewić oczy [na co]« = zdziwić się (1): A rozdziewiliby ludzie oczy nato iz [...] ActReg 87.
»paszczekę, gęby, usta rozdziewić« [w tym: na kogo (3), nad kim (1)] = grozić, straszyć; być może
też szydzić [szyk zmienny] (2:1:1): Rozdziewili nademną vſta ſwoie/ iako lew drapiężny á rycżączy.
TarDuch A3; Gęby do vſzu ná mię rozdźiéwili/ Mówiąc/ owaſmy przętśie [!] náćieſzyli Chćiwé
ſwé oczy. KochPs 50; Rozdziewił możny Turcżyn na nas ſwą páſzcżekę PaprPan B4; CzahTr ktv;
[BzowRóż 69].
[»rozziewić paszczękę« = pochłonąć; aperire os Vulg: dla tego rozźiewi piekło/ moc y páſzcżękę
ſwoię nád miárę/ áby wpádli w nie przednieyſzy y poſpolići/ y bogáći/ y roſkoſzy z weſelmi vżywáiący
ludzie GilPos 101v; WujBib Is 5/14.]
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: ROZDZIEWIĆ (stan na dzień: 27-09-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 2/2
Synonimy: rozewrzeć, rozszerzyć.
Formacje współrdzenne cf ZIAĆ.
Cf[ROZDZIEWIENIE], [ROZDZIEWIONY]
ECB