PRAWO -- elementy Prawo stanowi zespół norm postępowania

1
PRAWO -- elementy
Prawo stanowi zespół norm postępowania ustanowiony lub uznany przez państwo, zabezpieczony możliwością
użycia przymusu. Prawo to jedyny zespół norm w całości chyba kreowany świadomie przez ludzi mających władzę w
danej społeczności. Ponadto od prawa jako systemu norm zbyt łatwo uciec nie można (nawet zmiana obywatelstwa nie
uchroni człowieka od wielu konsekwencji). Zabezpiecza ono interesy władzy. Zarazem jednak, szczególnie dzisiaj, na
skutek rozprzestrzeniania się we współczesnym świecie idei demokracji oraz praw i wolności obywatelskich, ma ono
wyznaczać rządzącym pewne granice postępowania, poza którymi przestają mieć oni coś, co nazywa się legitymizacją
władzy. Stąd właśnie odznacza się ono specyficznymi cechami :
— jest stanowione (lub tylko uznawane) przez organy władzy państwowej,
— istnieje specjalny tryb jego stanowienie czy uznawania,
— obowiązuje ono wszystkich obywateli danego państwa,
— jego przestrzeganie zapewniają sankcje przymusu (jedyny legalny przymus, jaki ludzie mogą stosować wobec innych),
— sankcje są stosowane tylko przez właściwe organy państwowe.
Uregulowanie określonych stosunków społecznych przez prawo nadaje im szczególny charakter. W takim stosunku
prawa i obowiązki stron zostają ściśle sprecyzowane. Strony te w każdym określonym przypadku zaczyna łączyć więź
prawna. Nazywa się ją stosunkiem prawnym — jest to stosunek społeczny powstający między podmiotami prawa
wówczas, gdy zaistnieje fakt, z którym norma prawna wiąże dla tych podmiotów określone konsekwencje.
Mówi się o następujących funkcjach prawa :
1) stabilizująca — utrwala zastany układ stosunków społecznych,
2) dynamizująca — poprzez wprowadzanie nowych uregulowań i instytucji prawnych odpowiadających potrzebom
społecznym w danym czasie może sprzyjać przeobrażeniom społecznym i cywilizacyjnym,
3) ochronna — wyznacza pewien system wartości, którego zarazem strzeże i służy jego realizacji (tutaj funkcja
gwarancyjna — zabezpieczanie rozmaitych praw jednostek czy opiekuńcza — ochrona interesów podmiotów
słabych społecznie a także rozdzielcza — wyrównywanie nierówności w rozdziale dóbr i ciężarów),
4) organizacyjna — wyznaczanie pewnych form życia zbiorowego oraz struktur społecznych np. wyznaczanie
sposobów dochodzenia swoich praw np. przed sądami (tutaj także regulacja zachowań ludzkich),
5) represyjna — wymierzanie kar oraz przeprowadzanie egzekucji obowiązków nałożonych na podmioty prawne
(niekiedy w drodze użycia siły),
6) rozjemcza — rozstrzyganie konfliktów,
7) wychowawcza — prewencja dotycząca czynów nagannych czy resocjalizacja osób ukaranych.
Prawo stanowi system, co do którego zakłada się, że jest spójny. Pozwala to niekiedy na usuwanie norm
sprzecznych z owym systemem, a także tworzenie w drodze wykładni norm wypełniających luki w prawie pod
warunkiem jednakże, że wykładnia będzie respektowała ducha i istotę systemu.
Należy jeszcze zwrócić uwagę na fakt, iż samo słowo „prawo ” ma w języku polskim co najmniej dwa znaczenia.
Definicja podana wcześniej dotyczy prawa w znaczeniu przedmiotowym. W tym znaczeniu mówi się o prawie w
Polsce, poszczególnych tzw. gałęziach prawa. Jest jeszcze prawo w znaczeniu podmioto wym — czyli uprawnienie,
jakie przysługuje jednostce (podmiotowi prawnemu) w ramach istniejącego prawa w znaczeniu przedmiotowym
(porządku prawnego). W tym sensie ma się do czegoś prawo: do własności, do wolności słowa, do prywatności.
Podobnie trzeba uważać mówiąc o języku w ramach prawa. Język prawny to język tekstów prawnych. Język
prawniczy natomiast to język stosowany do opisu norm prawnych, język komentowania przepisów i norm.
Norma prawna (wypowiedź normatywna) to specyficzna norma postępowania. Jest to norma postępowania
uznana za wiążącą prawnie ze względu na należycie wydane przepisy prawne lub inne fakty prawotwórcze. Przepisy
prawne to jednostki redakcyjne tekstów normatywnych aktów prawnych.
Każda norma ma swoją wewnętrzną strukturę. Mówi się tu o budowie normy prawnej. W nauce polskiej
tradycyjnie wyróżnia się:
Ø hipotezę — określa ona warunki, w jakich ma być realizowana dyspozycja normy; dotyczy zatem okoliczności
stosowania normy i adresata, do którego jest skierowana;
Ø dyspozycję — jest to rdzeń normy, określający uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa, do których kieruje się
normę (z reguły używa się tu słów może, jest uprawiony, powinien, należy, winien, jest obowiązany, podlega, wolno);
Ø sankcję — element normy zawierający zagrożenie ujemnymi następstwami w postaci zastosowania przymusu
państwowego w razie zachowania się podmiotu niezgodnie z dyspozycją.
Ze względu na sposób obowiązywania normy można podzielić na:
1) imperatywne — normy bezwzględnie obowiązujące; taki typ norm nie pozwala nikomu, kto jest im poddany zmienić
w najmniejszym stopniu ich treści; są one charakterystyczne dla prawa konstytucyjnego czy karnego;
2) semiimperatywne — normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące; pozwalają one zmienić ich treść w jedną
tylko stronę: w kierunku polepszenia sytuacji podmiotu słabszego w danej sytuacji; mamy z tym do czynienia w
prawie pracy (można jedynie zwiększyć uprawnienia pracownika) i w prawie oświatowym (uprawnienia ucznia mogą
być większe niż stanowi to powszechnie obowiązujące prawo);
3) dyspozytywne — normy względnie obowiązujące; stanowią one raczej wzorzec dla danych relacji prawnych, a
obowiązują wtedy, gdy strony nie umówiły się inaczej; z niewielkimi zastrzeżeniami przykładem jest tu prawo
zobowiązaniowe.
2
Ze względu na treść dyspozycji normy można podzielić na:
1) nakazujące,
2) zakazujące,
3) upoważniające.
Stosunki społeczne, które znajdują swoje oparcie w normach prawnych zwiemy stosunkami prawnymi. Zatem
normy prawne w sposób pozytywny (co należy czynić) lub negatywny (czego czynić nie wolno) wyznaczają wzorce
zachowań dla uczestników stosunku prawnego.
Podmioty uczestniczące w stosunku prawnym to inaczej podmioty prawa. Mają one różne możliwości działania,
mogą być jednostkami lub działać jako grupa.
podmioty prawa
osoby fizyczne
osoby prawne
podmioty nie mające
organy władzy
grupa osób lub środków materialnych trwale
pełnej zdolności prawnej
połączonych w celu realizacji określonych zadań,
wyposażona w osobowość prawną, tj. zdolność
nabywania praw i zaciągania zobowiązań
1) nie mające
zdolności do
czynności prawnej
2) mające
ograniczoną zdolność
do czynności
prawnych
3) mające pełną
zdolność do
czynności prawnej
1) korporacje
(osoby prawne typu zrzeszeniowego – dominuje
element osobowy)
2) zakłady
(osoby prawne typu fundacyjnego – dominuje
element majątkowy)
w tym tzw. ułomne osoby
prawne
(jednostki nie mające
osobowości prawnej, ale
traktowane w prawie
jakby ją miały)
1) jednoosobowe
2) kolektywne
Przedmiotem stosunku prawnego jest zachowanie się ludzi, które polega na określonej formie współdziałania,
odpowiadającej wzorowi ustalonemu w wypowiedzi normatywnej, i przez nią wyznaczanej. Winno ono mieć charakter
powtarzalny. Każdy pełni w ramach stosunku pewną rolę — czegoś może oczekiwać, czegoś żądać, do czegoś być
zmuszonym. Można zachowywać się czynnie (działać) lub biernie (zaniechać swoich działań lub znosić działania
innych).
W ramach przedmiotu stosunku prawnego mamy do czynienia z jego treścią. Treść stosunku prawnego to ogół
cech podmiotów prawa, które decydują o zajmowanych przez te podmioty rolach w stosunku prawnym. Przede
wszystkim trzeba powiedzieć, że w stosunku prawnym istnieje zawsze określona zależność:
UPRAWNIONY — ZOBOWIĄZANY
Mamy zatem do czynienia z podmiotem, któremu służy jakieś uprawnienie, oraz z podmiotem, który ma pewne
obowiązki.
Uprawnienie to możność domagania się od podmiotów zobowiązanych określonego zachowania się.
Obowiązek natomiast to nakazany lub zakazany sposób zachowania się, które może zostać wymuszone na drodze
działań prawnych (polubownie lub przy pomocy organów państwowych; rzadko można zastosować samopomoc).
Uprawniony ma dużą swobodę. Może przecież zrealizować swoje uprawnienie w dowolnej chwili (z
zastrzeżeniami), może też dać sobie spokój. Nie może jednak korzystać ze swego uprawnienia naruszając uprawnienia
innych albo łamiąc przepisy prawa!
Zobowiązany za to znajduje się w innym położeniu — on musi wypełniać żądania uprawnionego w zasadzie w
sposób i w czasie oznaczonym przez owego uprawnionego, chyba że normy prawne regulują daną sytuację inaczej.
Dodatkowo jeśli zobowiązany nie dostosuje się do żądania, mogą go spotkać represje pogarszające jeszcze jego
położenie.
Żądanie uprawnionego nazywamy roszczeniem. Można z nim wystąpić do zobowiązanego dopiero z chwilą, gdy
świadczenie jest wymagalne – czyli gdy np. miał on oddać sumę pożyczoną.
Wiązkę uprawnień tworzącą pewną określoną całość nazywamy prawem podmiotowym. Jako przykład niech posłuży
prawo własności, w ramach którego można na przykład wyróżnić uprawnienie do posiadania rzeczy, korzystania z niej, pobierania z
niej pożytków, wreszcie uprawnienie do jej zniszczenia.
Prawa podmiotowe dzieli się na dwie kategorie:
1) bezwzględne — gdy jest ono skuteczne wobec wszystkich innych uczestników obrotu prawnego (np. prawo własności,
prawo do życia, do swobody wypowiedzi, do tajemnicy korespondencji);
2) względne — gdy jest ono skuteczne jedynie wobec określonych podmiotów, z którymi wchodzi się w określone relacje
prawne (np. nasze prawo do naprawienia szkody przez osobę, która nas obraziła czy nam coś zniszczyła, prawo do pożyczonych
przez nas pieniędzy).
3
Każda okoliczność mająca wpływ na stosunek prawny (tworząca, zmieniająca lub znosząca go) nazywana bywa
faktem prawnym. Mogą one być niezależne lub zależne od woli człowieka. Śmierć, urodzenie się człowieka, zgubienie
przez niego rzeczy mają charakter niezależny. Nazywa się je czasami zdarzeniami , choć trzeba mieć świadomość, iż
termin ten używany jest czasami zamiennie z pojęciem faktów prawnych. Fakty prawne zależne od woli człowieka
(zachowania ) dzieli się na:
1) czyny — jeśli głównym zamysłem podmiotu nie jest skutek prawny, który jednakże ujawnia się, bo tak mówi
prawo,
2) czynności konwencjonalne (akty prawne) — jeśli podmioty mają świadomość, że normy prawne wiążą z
określonym zachowaniem skutek prawny i dążą do jego wywołania.
Czyny rozróżnia się zabronione i dozwolone (legalne). Przykładem pierwszych może być zabicie człowieka
(skutkiem sankcja karna), wjechanie w płot sąsiada (skutkiem obowiązek naprawienia szkody), zaniechanie zapłaty
podatku (skutkiem egzekucja tegoż podatku wraz z odsetkami karnymi). Przykładem czynu legalnego może być napisanie
powieści (skutkiem prawnym jest ochrona autora przed innymi, którzy mogliby chcieć np. podszyć się pod twórcę lub
korzystać z utworu bezpłatnie, choć autor nie wyraził na to zgody) lub znalezieniem (skutkiem jest w razie dochowania
określonych starań możliwość domagania się 10 % znaleźnego; uwaga!
Należy zwrócić uwagę na bardzo ważny fakt,
niedochowanie np. konieczności poszukiwania właściciela jest czynem
często przez laików mylony — akt prawny jest
zabronionym i zwie się przywłaszczeniem rzeczy — jest karane).
pojęciem o trojakim właściwie znaczeniu:
Czynności konwencjonalne są dlatego konwencjonalne (umowne),
1) pewne zachowanie oznaczające zmierzanie
i osiągnięcie pewnego skutku prawnego, np.
że gdyby nie brak owej konwencji (pewnego umówienia się co do natury
tworzenie ustawy, umówienie się co do pewnej
danych zachowań) miałyby one zupełnie inny wymiar. Bez odpowiednich
usługi, wydanie decyzji administracyjnej
ustaleń głosowanie to w warunkach polskich po prostu wrzucenie jakiejś tam
2) efekt tego zachowania w formie pewnego
kartki do jakiegoś tam pudełka (w tym przypadku zwanego urną). Czynności
bytu samoistnego, niejednokrotnie o
konwencjonalne prawnie doniosłe nazywamy też aktami prawnymi.
charakterze abstrakcyjnym: małżeństwo, ogół
norm zawartych w ustawie, warunki danej
Znamy dwa rodzaje czynności konwencjonalnych:
umowy
1) akty organów władzy i administracji publicznej (w tym
3) dokument potwierdzający zaistnienie
decyzje administracyjne czy orzeczenia sądowe), które są
określonej czynności konwencjonalnej: spisana
dokonywane przez podmioty dysponujące określoną władzą
umowa, opublikowana w Dzienniku Ustaw
ustawa, sporządzony akt małżeństwa
(mówi się o też takich aktach, że są to akty stosowania prawa)
oraz
2) czynności prawne , dokonywane przez podmioty sobie
równorzędne (czynności jednostronne jak wystawienie weksla
czy napisanie testamentu albo dwustronne czyli umowy).
FAKTY PRAWNE
zdarzenia
zachowania
czyny
czynności konwencjonalne (akty)
czyny
legalne
czynności
prawne
czyny
nielegalne
akty
organów władzy i administracji
Organ państwowy — aby realizować swoje zadania, w tym te wspomniane powyżej — jest wyposażony w
kompetencję . Jest to ogół uprawnień i obowiązków, w jakie wyposażony jest podmiot, którego cechą jest władza nad
innymi podmiotami. Z reguły dotyczy to organów władzy publicznej.
4
Prawo stanowione to ogół zespołów norm, które:
1) tworzone są w danym systemie prawnym w ściśle określony prawem sposób,
2) mają charakter:
a) ogólny (czyli mają bliżej niesprecyzowaną liczbę adresatów),
b) abstrakcyjny (czyli nakazują zachować się w rodzajowo określony sposób, tj. ilekroć zajdą okoliczności danego
rodzaju).
Te zespoły norm to normatywne akty prawne, w skrócie akty normatywne . Dokładniej mówi się, że akty
normatywne to władcze wypowiedzenia woli organu władzy (państwowego lub samorządowego) wydane z zachowaniem
przepisanego trybu i skierowane do adresatów oznaczonych generalnie.
W skrócie powiedzieć można więc, że prawo stanowione to ogół aktów normatywnych obowiązujących w danym
systemie prawnym.
Precedens prawotwórczy zachodzi, gdy organ
podejmuje decyzję w określonej sprawie, choć w
obowiązujących normach brak podstaw do jej wydania lub podstawy te są niedostatecznie określone. Decyzja ta —
jakkolwiek podjęta w konkretnej, indywidualnej sprawie — przyczynia się swoistością sprawy do sformułowania w
sposób choćby dorozumiany przez organ normy generalnej, którą czyni on ratio decidendi owej decyzji.
W prawie ważną rolę odgrywają też normy pozaprawne , choć korzystanie z nich wymaga pewnej intuicji i
rozeznania w ogólnym kształcie systemów normatywnych danej kultury społecznej. Odwołania do reguł pozaprawnych
służą uelastycznieniu prawa, mają zapobiegać przed zbyt ścisłym przestrzeganiem prawa, podczas którego łatwo można
zapomnieć o tym, że do stosowania prawa potrzebna jest pewna doza wyobraźni.
Najważniejszym aktem normatywnym w Polsce jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. Jest to tzw.
ustawa zasadnicza, akt o największej mocy prawnej. Jak mówi art. 8 Konstytucji, jest ona najwyższym prawem
Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
Mniejszą moc mają umowy międzynarodowe ratyfikowane (czyli uznane) ustawą. Tylko niektóre typy takich
umów wymagają do przyswojenia ich przez polski porządek prawny drogi ustawowej. Zgodnie z art. 89 Konstytucji są to
umowy dotyczące:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
Wszelako najistotniejsze dla nas w życiu codziennym są ustawy , akty normatywne zawierające normy o
charakterze abstrakcyjnym i generalnym, które uchwalane są wyłącznie przez parlament. Powinno być tak, że dana
ustawa reguluje w sposób w miarę zamknięty pewien zakres spraw w ich podstawowych ramach. Kwestie nazbyt
szczegółowe każda ustawa w sposób wyraźny przekazuje do regulacji aktom wykonawczym (jest to tzw. delegacja
ustawowa). Aktami wykonawczymi nie można jednak, nawet jeśli tak mówi ustawa, wkraczać w tzw. materię ustawową,
czyli ograniczanie jednostek i zbiorowości w ich prawach oraz praw im przyznawanie, nakładanie na nie obowiązków,
kwestie ustrojowe i zasady funkcjonowania aparatu władzy, zręby systemu finansowo-gospodarczego. Dlatego na
przykład niemożliwe jest nałożenie jakiejkolwiek kary w drodze aktu wykonawczego.
Akty wykonawcze dzielą się na dwie kategorie:
1) rozpo rządzenia, które według art. 92 Konstytucji są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji (czyli
Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa RM, ministra kierującego działem administracji rządowej, przewodniczącego
komitetu w składzie RM oraz KRRiTv), na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej
wykonania; upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do
uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu;
2) zarządzenia , które według art. 93 ust. 2 Konstytucji są wydawane tylko na podstawie ustawy, lecz w
przeciwieństwie do rozporządzeń nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych
podmiotów.
Wreszcie istnieją tzw. akty prawa miejscowego . Zgodnie z art. 94 Konstytucji organy samorządu terytorialnego
oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w regulacjach
ustawowych, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Są to uchwały
sejmików województw, rad powiatów i rad gmin oraz rozporządzenia porządkowe wojewody. Wyjątkowo zarządy
jednostek samorządu terytorialnego mogą także stanowić prawo — dotyczy to sytuacji nie cierpiących zwłoki, gdy rada
czy sejmik nie obraduje.
Aby akt normatywny obowiązywał, musi zostać promulgowany czyli ogłoszony, i to w taki sposób, by można
się było z nim łatwo zapoznać. Wejście w życie prawa (implementacja) nie powinna następować z chwilą ogłoszenia, ale
po pewnym czasie, zwanym vacatio legis – który daje możliwość zapoznania się z aktem. Wyjątkowo wejście w życie
nastąpi z chwilą ogłoszenia, ale tylko jeśli obywatele mogliby odnieść korzyść.
5
Droga ustawodawcza
wniesienie projektu
ustawy do Sejmu
posłowie (min. 15 lub komisja), Senat, Prezydent, Rada Ministrów, min. 100000 obywateli
jeśli projekt nie odpowiada warunkom formalnym — zwrot wnioskodawcy
projekt składa się na ręce Marszałka
Sejmu z uzasadnieniem wskazując
osobę upoważnioną do
reprezentowania wnioskodawcy
jeśli projekt może być niezgodny z prawem Komisja Ustawodawcza
może zaopiniować go jako niedopuszczalny
Marszałek Sejmu zarządza sporządzenie opinii w sprawie zgodności
wniesionego projektu z prawem Unii Europejskiej
pierwsze czytanie
— na posiedzeniu właściwej komisji sejmowej,
— wyłącznie na forum plenarnym Sejmu: projekt ustawy: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących
wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz
publicznych, a także kodeksów
· uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz debata w sprawie
ogólnych zasad projektu.
jeśli projektu nie odrzucono — praca we właściwych komisjach nad projektem
efektem pracy sprawozdanie wraz z wnioskiem o:
1) przyjęcie projektu bez zmian
2) przyjęcie projektu po uwzględnieniu zmian komisji
3) odrzucenie projektu
do wniosku dołącza się tzw. wnioski mniejszości, których komisja nie uznała za swoje
drugie czytanie
1) przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy,
2) przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków
— do zakończenia drugiego czytania projekt może być wycofany
trzecie czytanie
1) przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt
nie został ponownie skierowany do komisji - przedstawienie przez posła
sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego
czytania,
2) głosowanie (zwykła większość głosów).
w razie zgłoszenia poprawek
praca w komisjach jak po
pierwszym czytaniu
komisje, po rozpatrzeniu z
udziałem wnioskodawców
zgłoszonych poprawek i
wniosków, przedkładają Sejmowi
dodatkowe sprawozdanie, w
którym przedstawiają wniosek o
ich przyjęcie lub odrzucenie
projekt przepada w
głosowaniu
jeżeli Sejm uchwalił projekt,
ten staje się formalnie ustawą i trafia pod obrady Senatu
Senat w ciągu 30 dni może:
1) przyjąć ustawę bez zmian
2) uchwalić poprawki
3) uchwalić odrzucenie ustawy w całości
Jeżeli Senat nie podejmie żadnej uchwały,
uważa się ustawę za przyjętą bez zmian.
poprawki Senatu
zmieniające ustawę
albo uchwałę Senatu
odrzucającą ją Sejm
może odrzucić
większością
bezwzględną w
obecności min. połowy
liczby posłów
tekst w wersji
sejmowej
(Senat nie zgłosił
zmian
lub Sejm je odrzucił)
lub senackiej
(Sejm nie odrzucił
poprawek Senatu)
trafia do prezydenta
prezydent może:
1) podpisać ustawę
2) zgłosić wobec niej
weto (nie podpisać)
3) skierować ustawę
do Trybunału
Konstytucyjnego
odrzucenie ustawy
odrzucenie
projektu
jeśli Sejm nie odrzuci weta większością 3/5
głosów w obecności min. połowy liczby
posłów, ustawa przestaje istnieć, inaczej
prezydent musi ustawę podpisać
odrzucenie ustawy
jeśli TK uzna niekonstytucyjność ustawy
lub jej pewnych przepisów, to ustawa lub te
przepisy nie obowiązują, inaczej
prezydent musi podpisać ustawę w całości
uznanie
ustawy za
niezgodną z
Konstytucją
uchylenie
niektórych
przepisów
P
U
B
L
I
K
A
C
J
A
6
Wyróżnia się następujące organy promulgacyjne (wydawnictwa, w którym publikuje się akty normatywne):
1) Dziennik Ustaw RP,
2) Monitor Polski,
3) Monitor Polski B,
4) dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej,
5) dzienniki urzędowe urzędów centralnych,
6) wojewódzki dzienniki urzędowe.
W Dzienniku Ustaw ogłasza się m.in.:
1) Konstytucję,
2) ustawy,
3) rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
4) rozporządzenia wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów,
ministrów kierujących działami administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów,
będących członkami Rady Ministrów, oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji,
5) akty prawne dotyczące stanu wojny i zawarcia pokoju,
6) akty prawne dotyczące referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego,
7) akty prawne dotyczące stanu wojennego, stanu wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej.
Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była wielokrotnie uprzednio nowelizowana i posługiwanie się
tekstem ustawy może być istotnie utrudnione, Marszałek Sejmu ogłasza tekst jednolity ustawy. Ustawa może określić
termin ogłoszenia tekstu jednolitego.
Podobne reguły stosuje się też do innych aktów normatywnych.
Błędy w ogłoszonym tekście aktu prawnego prostuje się w formie obwieszczenia w takim samym dzienniku urzędowym,
w którym ogłoszono prostowany akt. Sprostowanie nie może prowadzić do merytorycznej zmiany tekstu aktu prawnego.
Od tekstu jednolitego w sensie prawnym trzeba odróżniać ujednolicenia tekstu dokonywane na własny użytek przez
każdego z nas bądź przez wydawnictwa, które trudnią się publikacją tekstów aktów normatywnych, jednak nie mają
uprawnień do tworzenia obowiązującego tekstu jednolitego.
Stosowanie prawa — zachodzi, gdy podmiot czyni użytek ze swej kompetencji do ustalania pozytywnych lub
negatywnych prawnych konsekwencji faktów w sposób wiążący. Jest to zachowanie władcze. Przestrzeganie prawa
natomiast jest to niewładcze zachowanie się podmiotu zgodnie z wypowiedzią normatywną. W obu tych sytuacjach
zachodzi konkretyzacja i indywidualizacja normy prawnej.
Stanowienie prawa
normy prawne ogólne
bliżej niesprecyzowana liczba adresatów
¯
normy prawne jednostkowe
normy prawne abstrakcyjne
nakazują zachować się w rodzajowo określony
sposób, tj. ilekroć zajdą okoliczności danego
rodzaju
Stosowanie prawa
¯
normy prawne konkretne
7
Stosowanie prawa jest procesem składającym się z kilku etapów, dość oczywistych, ale nie zawsze w pełni
uświadamianych.
Stan faktyczny
¯
Ustalenie stanu faktycznego zgodnie z
obowiązującymi przepisami postępowania przez
właściwe (kompetentne) organy
Decyzja walidacyjna
(ustalenie źródła rekonstrukcji podstawy
normatywnej)
¯
Decyzja interpretacyjna
(ustalenie treści norm, które mają być
zastosowane)
Decyzja subsumpcyjna
(konfrontacja ustalonych faktów z wypowiedziami normatywnymi)
¯
Wydanie decyzji stosowania prawa
(np. wyrok sądowy, decyzja administracyjna)
¯
Uzasadnienie decyzji stosowania prawa
¯
Wykonanie decyzji o rganu stosującego prawo
¯
Ewentualna decyzja o zastosowaniu sankcji wobec podmiotu,
który nie poddał się decyzji organu stosującego prawo
Wykładnia prawa to interpretacja (wyjaśnienie), wytłumaczenie, ustalenie znaczenia zawartej w przepisie
normy.
Ze względu na moc wiążącą wykładni można dokonać następującego podziału:
1) autentyczna — może wiązać wszystkie podmioty w państwie; dokonuje jej organ, który ustanowił przepis;
przykładem wiążącej wykładni autentycznej są definicje legalne, kiedy to ustala się specyficzne znaczenia pojęć w akcie
prawnym;
2) wykładnia praktyczna (operatywna) — dokonywana przez podmioty stosujące prawo, w szczególności sądy;
3) wykładnia doktrynalna (nieoficjalna) — nie ma charakteru władczego, jej istota polega na tym, że dokonują
jej podmioty nie mające kompetencji wiązania swymi ustaleniami innych podmiotów (naukowcy specjaliści);
4) „potoczna” — dokonywana przez każdego zastanawiającego się nad przestrzeganiem prawa.
Wykładnia autentyczna i praktyczna ma charakter oficjalny. Wiąże ona podmioty przy rozstrzyganiu spraw, a
każdy kogo ona dotyczy, powinien tej wykładni przestrzegać. W ramach wykładni oficjalnej wyróżnić można jeszcze
inne odmiany. Moc wykładni oficjalnej łączy się z podmiotem, który jej dokonał, oraz trybem jej dokonania.
Ze względu na sposób dokonywania wykładni (dyrektywy wykładni) można ją podzielić na:
1) językową,
2) systemową,
3) funkcjonalną.
Podział ten ustala zarazem kolejność sięgania po rozmaite reguły wnioskowania.
Zatem w procesie ustalania treści norm na początku trzeba się po prostu zastanowić, czy przepis jest na tyle jasny,
że rozumiemy go w pełni. Jak się powiada: clara non sunt interpretanda — to, co oczywiste, nie wymaga interpretacji.
Jeżeli prawodawca nadał danemu słowu czy słowom konkretne znaczenie przez tzw. definicję legalną, nie wolno inaczej
rozumieć tego słowa w danym akcie prawnym. W tej sytuacji nie można sięgać po zwykły słownik językowy, choćby
definicja była niezbyt dorzeczna. Znaczenie słownikowe czy też potoczne można zlekceważyć także wówczas, gdyby
wynik wykładni prowadził do rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub pozostawał w oczywistej sprzeczności z
powszechnie odczuwanymi zasadami moralnymi. Ostatnie dotyka już innych reguł wykładni.
Wykładnia systemowa w ogólności zakłada konieczność wzajemnej spójności wszystkich norm prawnych.
Przede wszystkim normy niższego rzędu winny być zgodne z normami wyższego rzędu, w szczególności z
konstytucyjnymi. Niezwykle istotne w polskim prawie ma znaczenie art. 2 Konstytucji RP : „Rzeczpospolita Polska jest
demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” oraz art. 30 tejże:
„Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona
nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”.
Nie wolno więc interpretować przepisów tak, by okazywały się one sprzeczne ze sobą albo by prowadziło to do
luk prawnych. Powinno się raczej odwrotnie, likwidować na drodze interpretacji ewentualne luki.
8
Wykładnia funkcjonalna dotyczy uwzględniania przy interpretowaniu przepisów szeroko rozumianego tła
społecznego, ekonomicznego oraz aksjologicznego (dotyczącego wartości i różnych ich systemów). Zatem w drodze
wykładni należy:
— brać pod uwagę powszechną moralność, zasady słuszności i sprawiedliwości,
— wybierać w miarę możliwości rozwiązanie najbardziej korzystne ekonomicznie,
— brać pod uwagę cel regulacji prawnej (tzw. wykładnia celowościowa, uwzględniająca, jak to mawiają
prawnicy, ratio decidendi),
— działać zgodnie z wolą historycznego prawodawcy (wykładnia historyczna),
— działać zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy (wykładnia obiektywna),
— zachowywać w miarę możności zgodność z interpretacją podobnych przepisów w innych krajach (wykładnia
prawnoporównawcza).
UWAGA! Przepisy wydane później uchylają te wydane wcześniej. Przepisy rangi wyższej są
ważniejsze niż te rangi niższej. Przepisy regulujące coś szczegółowo są ważniejsze od regulacji ogólnych.
Rzeczpospolita Polska zgodnie z art. 2 Konstytucji 1997 jest demokratycznym państwem prawnym.
Model ustrojowy demokratycznego państwa prawnego zakłada, że w państwie tym ramy działania podmiotów
określa prawo.
Demokratyczne państwo prawa – gwarancje
aksjologiczne
Ø godność
Ø wolność (głoszenia poglądów, sumienia i wyznania,
zrzeszania się, wyboru i przyjęcia pracy, działalności
gospodarczej itd.)
Ø pluralizm ideowy czy ekonomiczny
Ø równość
Ø autonomia woli stron
Ø zakaz dyskryminacji z wyjątkiem tzw. dyskryminacji
pozytywnej (poszanowanie praw mniejszości)
Ø życie i zdrowie obywateli
Ø poszanowanie własności
Ø poszanowanie prywatności
Ø bezpieczeństwo obrotu gospodarczego
Ø porządek i efektywność
Ø sprawiedliwość (społeczna, proceduralna, podatkowa
itd.)
Ø uczciwość (m.in. dotrzymywanie umów)
Ø solidaryzm społeczny
Demokratyczne państwo prawa – gwarancje ustrojowe
Ø możliwość rozstrzygania ważnych społecznie spraw
poprzez referendum (zasada demokracji bezpośredniej)
Ø pochodzenie władzy prawodawczej z wolnych i
powszechnych wyborów (zasada demokracji pośredniej)
Ø podział władz na prawodawstwo, egzekutywę i
sądownictwo oraz zachowanie równowagi między nimi
Ø legalność i swoboda działania opozycji (pluralizm
polityczny)
Ø niezbywalność praw obywatelskich
Ø ograniczanie praw obywatelskich wyłącznie w ściśle
przewidzianych konstytucją przypadkach, i to wyłącznie
wtedy, gdy wymaga tego niezwykle ważny interes
społeczny lub indywidualny
Ø niezawisłość sędziów
Ø niezależność sądów
Ø istnienie samorządności
Ø decentralizacja i dekoncentracja
Demokratyczne państwo prawa – gwarancje
legislacyjne
Ø istnienie niepodważalnej hierarchii aktów
normatywnych
Ø nadrzędność konstytucji w systemie aktów
normatywnych
Ø rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych
Ø stabilność prawa (gdyż gdzie prawo niepewne, tam w
ogóle nie ma prawa)
Ø jasność przepisów prawnych
Ø spójność systemu normatywnego
Ø przewidywalność działania prawodawcy
Ø wprowadzanie zmian do systemu normatywnego
wyłącznie z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis
Ø możliwość inicjatywy ludowej (zasada demokracji
bezpośredniej)
Demokratyczne państwo prawa – gwarancje
proceduralne
Ø sądowa ochrona prawna (prawo do sądu)
Ø wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw
Ø zasada odpowiedzialności indywidualnej
Ø zasada domniemania niewinności
Ø konieczność wysłuchania racji także drugiej strony
(audiatur et altera pars)
Ø rozstrzyganie wątpliwości na korzyść
oskarżonego/pozwanego (in dubio pro reo)
Ø prawa do milczenia i obrony oskarżonego w procesie
karnym
Ø nie można nikogo ukarać bez istniejącej w chwili
czynu podstawy prawnej (nulla poena sine lege)
Ø praworządność (nie tylko formalna ale i materialna,
czyli nie tylko związanie władzy i administracji prawem,
ale i wymóg by prawo to było słuszne i sprawiedliwe)
Ø rozstrzyganie spraw indywidualnych
administracyjnych zasadniczo w formie decyzji
Ø badanie zgodności decyzji administracyjnych z
prawem
Ø niedziałanie nowo stanowionego prawa wstecz (lex
retro non agit), chyba że niezwykle ważne względy za
tym przemawiają, np. korzyść obywateli
Ø ochrona praw nabytych
Ø proporcjonalność działania władzy
Ø pomocniczość (subsydiarność)
Podmioty będące organami władzy publicznej lub działające w jej imieniu mogą czynić tylko to, co prawo wyraźnie im nakazuje,
muszą bowiem zawsze umieć przytoczyć właściwą podstawę prawna swego działania. Inaczej pozostają poza sfera legalności.
Obywatelowi wolno czynić wszystko, co nie jest zabronione przez prawo lub co nie szkodzi innym. Może odmówić każdego
zachowania, które nie jest mu wyraźnie przez prawo nakazane.
9
PO DMIO TY SŁUŻĄC E OCHRO NIE PRAWNEJ
1. Władza sądownicza
1.1. Wymiar sprawiedliwości
działalność państwa realizowana przez niezawisłe sądy, a polegająca na stosowaniu przepisów obowiązującego prawa do konkretnych
stanów faktycznych, rozpoznawanych w sprawach karnych i cywilnych oraz w ograniczonym zakresie w sprawach dot. prawa
administracyjnego
• w sprawach cywilnych wymiar sprawiedliwości polega przede wszystkim na rozstrzyganiu sporów o prawa majątkowe czy
osobiste osób fizycznych lub prawnych oraz innych podmiotów wyposażonych w zdolność sądową
• w sprawach karnych wymiar sprawiedliwości polega na stosowaniu represji karnej wobec sprawców przestępstw i wykroczeń
• w sprawach administracyjnych wymiar sprawiedliwości polega na rozstrzyganiu sporów dotyczących aktów administracyjnych
między organami władzy wykonawczej a obywatelami
Sądy
Według art. 175 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:
•Sąd Najwyższy,
•sądy powszechne,
o Sądy powszechne to rejonowy, okręgowy i apelacyjne.
o Sądy rejonowe rozpatrują w I instancji sprawy mniejszej wagi, okręgowe rozpatrują w I instancji sprawy
znaczniejsze.
•sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
o Sądy wojskowe to garnizonowy i okręgowy.
o Sądy administracyjne to wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny.
zasady wymiaru sprawiedliwości
•jednolitość systemu organów sądowych
•co najmniej dwuinstancyjność
•niezawisłość sędziów
•nieusuwalność sędziów
•jawność postępowania
•formalizm postępowania
•prawda obiektywna
•swobodna ocena dowodów
10
1.2. Trybunały (są to tzw. organy quasi-sądowe)
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej
w ustawie,
3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5) skargi konstytucyjnej.
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.
Trybunał Stanu – odpowiedzialność konstytucyjna
Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania,
odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:
– Prezydent Rzeczypospolitej,
– Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,
– Prezes Narodowego Banku Polskiego,
– Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
– członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
– osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,
– Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
– Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie art. 107 – poseł
nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego
ani nabywać tego majątku.
2. Pozasądowe organy orzekające
— sądy polubowne
— sądy i komisje dyscyplinarne
— izby morskie
— organy skarbowe
sądy polubowne
Sąd niepaństwowy, powołany zgodną wolą stron do rozstrzygnięcia sporu między nimi. W sądzie polubownym nie może orzekać
sędzia państwowy.
Strony mogą w umowie dokonać zapisu na sąd polubowny, na mocy którego spór istniejący między stronami czy też spór, który może
wyniknąć z zawartego daną umową stosunku prawnego między nimi w przyszłości.
Sąd polubowny wydaje wyrok, który ma taką samą moc prawną jak wyrok sądu państwowego. Od wyroku sądu polubownego
przysługuje skarga do sądu państwowego.
Sędzia polubowny w myśl przepisów k.p.c. nazywany jest arbitrem, przewodniczący natomiast - superarbitrem.
3. Podmioty współpracujące w ochronie prawnej
a) organy władzy publicznej, w tym:
— prokuratura
— policja i straż miejska
— Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka
— Najwyższa Izba Kontroli
— szefowie służb, inspekcji itp.
b) podmioty upoważnione do wykonywania obsługi prawnej, w tym:
— adwokatura
— radcowie prawni
— notariat
— organizacje społeczne jak Federacja Konsumentów
PROKURATURA
Prokuraturę stanowią
– Prokurator Generalny
– podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury
– prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury. Funkcję Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości.
(Przegłosowano w Sejmie reformę polegającą na oddzieleniu urzędu Prokuratura Generalnego od Ministra Sprawiedliwości.)
Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.
11
POLICJA
Według ustawy o Policji jest umundurowaną i uzbrojoną formacją przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz do
utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego.
STRAŻ GMINNA (MI EJSKA)
Jest to umundurowana formacja tworzona przez radę miasta (gminy) mająca na celu ochronę porządku publicznego na terenie miasta
(gminy).
ADWOKATURA
• Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w
kształtowaniu i stosowaniu prawa.
• Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na:
– udzielaniu porad prawnych,
– sporządzaniu opinii prawnych,
– opracowywaniu projektów aktów prawnych
– występowaniu przed sądami i urzędami.
Pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym.
RADCOWIE PRAWNI
Pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest
wykonywana.
Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej podmiotom gospodarczym, jednostkom
organizacyjnym oraz osobom fizycznym, z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych.
NOTARIAT
Notariat to ogół notariuszy.
Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności
notarialnych).
Notariusz w zakresie swoich uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej
funkcjonariuszom publicznym.
Czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędowego.
Rzecznik Praw Obywatelskich
• Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych
aktach normatywnych.
• Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada
jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
• Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat.
•
Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:
1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela,
2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw
człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,
3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt 2, z wnioskiem o zastosowanie środków
przewidzianych w przepisach prawa,
4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi,
5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z
urzędu,
6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w
tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,
7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o
wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,
8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych
przepisach.
12
Rzecznik Praw Dziecka
• Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach
dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.
• Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem
jego rozwoju jest rodzina.
• Podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i
podmiotowości.
• Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją,
zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.
• Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na 5 lat.
• Rzecznik może:
– 1) zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych
informacji, a także o udostępnienie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe,
– 2) zwrócić się do właściwych organów, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji lub instytucji o podjęcie na rzecz
dziecka działań z zakresu ich kompetencji.
Najwyższa Izba Kontroli
Jest to naczelny organ kontroli państwowej. Działa na zasadach kolegialności. Podlega Sejmowi.
• Prezes NIK
– kieruje Najwyższą Izbą Kontroli i odpowiada przed Sejmem za jej działalność
– powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat
• Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób
prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
• Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych
komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.
• Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek
organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne
oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
Centralny organ administracji państwowej do spraw ochrony danych osobowych
Generalnego Inspektora powołuje i odwołuje Sejm Rzeczypospolitej Polskiej za zgodą Senatu.
Kadencja Generalnego Inspektora trwa 4 lata, licząc od dnia złożenia ślubowania. Po upływie kadencji Generalny Inspektor pełni
swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Generalnego Inspektora.
Federacja Konsumentów
• Federacja Konsumentów jest niezależną organizacją pozarządową, której głównym celem jest ochrona indywidualnego
konsumenta w Polsce.
• Dąży do STWORZENIA warunków, w których opinie konsumentów będą rozważane przy podejmowaniu istotnych dla nich
decyzji.
System prawa to uporządkowany całokształt aktów normatywnych oraz innych wypowiedzi mających
normatywny charakter obowiązujących w danym państwie (społeczności poddanej władzy).
1)
2)
3)
4)
5)
6)
13
System prawa można rozpatrywać w oparciu o różnorodne klasyfikacje zróżnicowań:
na prawo usystematyzowane i nieusystematyzowane,
na gałęzie prawa,
na prawo rodzime i recypowane,
ze względu na zasięg terytorialny (prawo powszechnie obowiązujące i miejscowe),
na prawo publiczne i prywatne,
na prawo materialne i formalne.
Gałąź prawa to dany podzbiór w obrębie systemu prawa wyróżniany z uwagi na:
1) przyjętą przez prawodawcę metodę unormowania,
2) materię będącą przedmiotem unormowania (rodzaj stosunków społecznych),
3) podmioty do których adresowane są normy.
Zasadniczo wyróżnia się trzy klasyczne wielkie gałęzie prawa.
PRAWO
KARNE
PRAWO
CYWILNE
PRAWO
ADMI NISTRACYJNE
METODA
UNORMOWANIA
zakazy tudzież sankcja
karna, ściganie przez
państwo
relacja
uprawnienie-obowiązek
upoważnienia, nakazy i
zakazy
MATERIA REGULACJI
ADRESACI
przestępstwa i wykroczenia
każdy człowiek
każdy stosunek między
równorzędnymi podmiotami
stosunek między władzą
publiczną a obywatelem,
ramy organizacyjne władzy
każdy podmiot wyposażony
w zdolność prawną
organy władzy publicznej i
podmioty, na które
delegowano część tej
władzy
Poza tym wyróżnia się gałęzie kompleksowe (choć niektóre słuszniej zwać dziedzinami prawa o charakterze
interdyscyplinarnym), jak:
1) prawo handlowe (gospodarcze)
2) prawo rolne
kodeks — akt normatywny stanowiący
usystematyzowany zbiór przepisów
3) prawo ochrony środowiska
oparty na wspólnych założeniach i
4) prawo finansowe
regulujący w sposób w zasadzie
5) prawo bankowe
wyczerpujący i niesprzeczny
6) prawo konstytucyjne
wyodrębniona dziedzinę stosunków
7) prawo rodzinne
społecznych
8) prawo pracy
instytucja prawna — zespół norm
9) prawo międzynarodowe publiczne
regulujących dający się wyodrębnić typ
10) prawo międzynarodowe prywatne
stosunków społecznych, np. własność,
11) prawo morskie
małżeństwo, kara śmierci,
12) prawo łącznościowe
przedawnienie, immunitet
13) prawo oświatowe
14) prawo kosmiczne
15) prawo zabezpieczenia społecznego
16) prawo humanitarne
17) prawa człowieka
18) prawo autorskie
Prawo może być:
Ø prawem rodzimym — być ustanawiane wyłącznie przez władze danego państwa,
Ø prawem recypowanym (czyli przyswojonym) — pochodzić z zewnątrz albo jako umowa międzynarodowa, albo
jako adaptacja do warunków danego systemu norm systemu obcego, gdy brak właściwych norm swoich, a nie ma
czasu na ich żmudne tworzenie.
14
Prawo publiczne to każde prawo, które w jakiś sposób ma dotyczyć władzy publicznej.
Prawo prywatne to sfera regulacji autonomicznej, dotycząca działalności podmiotów prawa nie poddanych tutaj
władzy publicznej (państwowej lub samorządowej); jeśli władza uczestniczy w obrocie prywatnoprawnym, to jako jeden
z wielu równorzędnych podmiotów.
Prawo powszechnie obowiązujące pochodzi od organów państwa lub autonomicznej części państwa (jak stan w USA czy
land w Niemczech). Prawo to może być uchwalane:
1) przez ciała ustawodawcze (w demokracji musi to być albo Naród wyrażający wolę w referendum, albo najwyższe ciało
przedstawicielskie czyli parlament krajowy) lub
2) przez naczelne organy wykonawcze (w Polsce chodzi tu głównie o rozporządzenia Rady Ministrów, Prezesa RM czy
poszczególnych Ministrów).
Prawo miejscowe to regulacje pochodzące od organów władzy samorządowej lub od terenowych organów władzy
państwowej (w Polsce są to akty wydawane przez wojewodę). Prawo miejscowe nie może być sprzeczne z regulacjami powszechnie
obowiązującymi. Jeśli jednostki autonomiczne stanowią własne prawa, też z kolei nie mogą to być regulacje sprzeczne z konstytucją
federalną.
Prawo materialne — prawo regulujące bezpośrednio odpowiednie stosunki społeczne; wskazujące adresatom,
jak mają się zachowywać w danych sytuacjach prawnych; wskazujące sankcje za niedostosowanie się do poleceń
normatywnych.
Prawo formalne — prawo zabezpieczające prawo materialne poprzez wskazanie właściwych metod dochodzenia
swych uprawnień czy upoważnień wynikających z prawa materialnego. Jest to tzw. prawo postępowania — określające
wszystkie elementy związane z trybem dochodzenia przed organami władzy publicznej swych uprawnień, realizacji
kompetencji, egzekwowania obowiązków i stosowania odpowiednich sankcji.
Prawo ustrojowe — określające organizacje organów władzy publicznej, ich kompetencje i prawne sposoby
działania w celu realizacji tychże kompetencji.
Jeżeli przywołujemy jakiś przepis dowolnego aktu normatywnego, czynimy to zgodnie z pewnymi regułami:
1) cytowany bądź wspominany przepis musimy dokładnie oznaczyć, np.:
a) art. 4 ust. 3,
tiret – myślnik
b) § 5 ust. 2 pkt 6,
c) art. 75 pkt 6 lit. c,
d) art. 532 pkt 5 lit. a tiret drugie;
2) jeśli chodzi nam o pewną część przepisu, a jest on długi, możemy to miejsce opisać, np.:
a) zd. 1 — jeśli przepis zawiera kilka zdań,
b) in fine — gdy chodzi o końcowy fragment przepisu;
3) trzeba określić, na jaki akt prawny się powołujemy:
a) piszemy zatem jego nazwę lub powszechnie przyjęty skrót, np. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks
cywilny lub (w tym przypadku) po prostu kc,
b) dalej podajemy w nawiasach dane organu promulgacyjnego, w którym opublikowano pierwszą redakcję tekstu,
czyli piszemy (Dz U z 1964 r., Nr 16, poz. 93),
c) jeśli opublikowano tekst jednolity, zamiast danych dziennika pierwszej redakcji tekstu, podajemy dane dziennika
ostatniej wersji tekstu jednolitego, zaznaczając wyraźnie wcześniej tj.,
d) jeżeli od czasu wydania dziennika, o którym mowa wyżej ukazały się jakieś nowelizacje, zaznaczamy ten fakt
słowami „z późniejszymi zmianami” czy w skrócie „z późn. zm.”
e) bardzo pracowici mogą podawać wszystkie kolejne adresy nowelizacyjne, warto jednak zaznaczyć, że bywa ich i
kilkadziesiąt J.
Zatem jeśli powołujemy się na art. 24 § 1 zd. 3 in fine ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz U z 1964 r.,
Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), to mamy na myśli fragment pogrubiony poniżej:
Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego
działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która
dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła
oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on
również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty o dpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel
społeczny.