UWAGI DO DYSKUSJI NAD REFORMĄ WSPIERANIA WSI I

UWAGI DO DYSKUSJI NAD REFORMĄ WSPIERANIA WSI I
ROLNICTWA W POLSCE
Musiał W.
Akademia Rolnicza w Krakowie, Poland
W połowie lipca 2004 r. Komisja Europejska zatwierdziła projekt Rozporządzenia Rady (WE) w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Dokument ten –
w swym ostatecznym kształcie -zdeterminuje politykę UE odnośnie obszarów
wiejskich na lata 2007-2013, a co za tym idzie, będzie miał bezpośredni wpływ na
przyszłość tych obszarów w Polsce.
Celem wytyczonym w Lizbonie jest przekształcenie gospodarki Unii Europejskiej w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną, opartą na wiedzy, gospodarkę
świata do roku 2010 (co jest założeniem raczej małorealnym). Natomiast w Goeteborgu przyjęta została strategia zrównoważonego rozwoju, która wzbogaca Agendę
Lizbońską o kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego i polityką
społeczną. Wnioski z Goeteborga podkreślają fakt, że w kontekście Agendy 2000,
europejska polityka rolna stała się bardziej ukierunkowana na zaspokajanie rosnących potrzeb ludności w zakresie bezpieczeństwa i jakości żywności,
zróżnicowania produktów, dobrostanu zwierząt, jakości środowiska oraz ochrony
przyrody i krajobrazu (Guba, 2005; Program ..., 2006).
Projekt rozporządzenia Rady (WE) w sprawie wsparcia rozwoju obszarów
wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich w
nowej perspektywie finansowej oraz rozwiązania w nim zawarte, wpisują się generalnie w potrzeby jakie identyfikowane są w Polsce w rolnictwie i na obszarach
wiejskich. Proponowane reformy polityki rolnej wobec wsi i rolnictwa, zwłaszcza
gdy odniesiemy je do stany wyjściowego, można jednak nazwać jako mało
odważne i konserwujące status quo. Można także przypuszczać, że mogą one
utrwalać niektóre złe tendencje, które pojawiły się w rolnictwie polskim po wejściu
do Unii Europejskiej. Na ogólną kwotę wydatków służących wsparciu wsi i
rolnictwa w latach 2007-2013 wynoszącą 15,19 mld euro tylko ok. 4 mld euro tj.
26,5% przeznaczone jest na cele, które można uznać jako prorozwojowe. Są to
głównie przedsięwzięcia inwestycyjne dotyczące gospodarstw i infrastruktury potrzebnej do ich rozwoju. Około 4,5 mld euro tj. 29,6% środków przeznaczono na
działania związane z aktywną lub bierną ochroną środowiska przyrodniczego, w
tym jednak ponad połowę stanowią wydatki na wspieranie gospodarstw położonych
na obszarach LFA (Program..., 2006).
Wyniki badań
Nowe założenia PROW polegające na stworzeniu wydzielonego funduszu
rozwoju obszarów wiejskich, uproszczeniu zasad programowania i wdrażania są
rozwiązaniem korzystnym. Uproszczenie polega m.in. na połączeniu działań
obecnego Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich i Sektorowego Programu Operacyjnego, zbudowaniu logicznej struktury programu, składającej się z 3 osi oraz
106
wprowadzeniu obowiązkowej inicjatywy LEADER, która ma na celu aktywizację
oddolną obszarów wiejskich (Traktat..., 2003).
W Polsce wielkim problemem, który rzutować będzie w przyszłości na stan
potencjału wytwórczego i faktyczne możliwości produkcyjne jest olbrzymie rozdrobnienie gospodarstw. Ukształtowane historycznie i utrwalone współcześnie rozdrobnione gospodarstwa – 50% z nich posiada powierzchnie od 1-5 ha, to podmioty
bardzo słabe ekonomicznie. Gospodarstwa te już obecnie są w fazie głębokiej
niewydolności dochodowej lub wygaszania produkcji, bądź też są w przeddzień
takich przemian. Zaniechanie przez nich produkcji wiąże się z porzucaniem ziemi
która, ze względu na częste skrajne rozdrobnienie pól (np. modalne dla małopolski;
gospodarstwo posiada 3 ha ziemi w 18 kawałkach) nie jest poszukiwana przez
rolników nastawionych na komercyjną produkcję rolną. Zjawisko porzucania ziemi
rolniczej ze względów ekonomicznych będzie w najbliższych latach mieć
zdecydowanie progresywny charakter. Wynika to min. ze starzenia się rolników i
całych wsi opartych ekonomicznie o rolnictwo, starzenia się i skrajnej dekapitalizacji budynków i sprzętu rolniczego. Starsi rolnicy nie są wstanie spełnić
wzrastających wymagań w zakresie prowadzenia gospodarstwa i to zarówno
standardów o charakterze produkcyjnym jak też związanym z potrzebą spełniania
wymogów tzw. dobrostanu zwierząt, czy zwykłej dobrej praktyki rolniczej. Otóż
analizowany projekt zmian nie nakreśla faktycznie przewodniej linii polityki rolnej
Polski na najbliższe lata. Europa przeżywając nacisk tańszych produktów rolnych
oferowanych na otwartych globalnych rynkach (zwłaszcza zbóż) chętnie minimalizuje wolumen produkcji finalnej, zwłaszcza w nowych krajach członkowskich
(Rowiński, 2004). Może to, przy wspomnianych uprzednio kłopotach strukturalnych doprowadzić do załamania się produkcji rolnej w całym regionie, destabilizacji żywnościowej i potrzeby importu żywności, być może także spoza obszaru
UE. W przedłożonym dokumencie nie można doszukać się wsparcia dla poprawy
struktur rolnych, a więc scalania ziemi rolniczej, co jest koniecznością zwłaszcza
w Polsce południowej i wschodniej. Na ogólną kwotę wydatków służących
wsparciu wsi i rolnictwa w latach 2007-2013 wynoszącą 15,19 mld euro tylko ok.
4 mld euro tj. 26,5% przeznaczone jest na cele, które można uznać jako
prorozwojowe. Są to głównie przedsięwzięcia inwestycyjne dotyczące
gospodarstw i infrastruktury potrzebnej do ich rozwoju. Około 4,5 mld euro tj.
29,6% środków przeznaczono na działania związane z aktywną lub bierną ochroną
środowiska przyrodniczego, w tym jednak ponad połowę stanowią wydatki na
wspieranie gospodarstw położonych na obszarach LFA. Jak już wspomniano
wcześniej znaczącą kwotę, bo aż 2,8 mld euro tj. 18,4% stanowią wydatki z tytułu
zobowiązań podjętych w poprzednich latach. Są to zobowiązania z tytułu rent
strukturalnych, zobowiązania z tytułu wspierania gospodarstw niskotowarowych,
wsparcia grup producenckich i zalesiania użytków rolnych. Relatywnie dużo
środków finansowych przeznaczono na renty strukturalne, które mogą stanowić
alternatywę dla małych gospodarstw, które nie mogą skorzystać z różnych form
wsparcia rozwoju, a których właściciele gotowi są zrezygnować z produkcji i
zaprzestać działalności gospodarczej (Strategia ..., 2005).
Podsumowanie
107
W założeniach perspektywy wspierania rozwoju wsi i rolnictwa w latach 20072013 przewidziano łącznie 15,99 mld euro tj. średnio na 1 rok budżetowy 2,17 mld
euro. Kwoty te, choć można uznać jako wysokie rozdzielone są na cztery różne cele wsparcia wsi i rolnictwa. Mając na względzie potrzebę przekształceń strukturalnych rolnictwa polskiego w tym potrzebę zagospodarowania ziemi z gospodarstw
upadających i zaprzestających produkcji rolnej należy stwierdzić, że proponowany
przez ministerstwo ds. rolnictwa podział środków finansowych w
niewystarczającym stopniu promuje rozwój. Otóż na cele inwestycyjne a także na
tworzenie infrastruktury dla rolnictwa przeznaczono tylko ok. 4 mld euro tj. 26,5%
ogólnego budżetu wsparcia. Pozytywnym aspektem założeń projekcji jest
zdecydowanie duże wsparcie działań związanych z ochroną środowiska w ty obszarze LFA oraz programów rolnośrodowiskowych i leśnośrodowiskowych. Niestety aż 18,4% projektowanego budżetu stanowią wydatki z tytułu zobowiązań zaciągniętych w poprzednich latach w tym głównie z tytułu rent strukturalnych i
wsparcia gospodarstw niskotowarowych.
Literatura
1. Guba, W. (2005). Wpływ członkowstwa w UE na polskie rolnictwo i wyzwania związane z
reformą WPR // Wieś i Rolnictwo nr. 4 (129).
2. Program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju
Wsi. – Warszawa. [2006].
3. Rowiński, A. (2004). Członkowstwo Polski w Unii Europejskiej: problem gospodarki
żywnościowej. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Warszawie
[www.ierigz.waw.pl]
4. Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013, MriRW. – Warszawa.
[2005].
5. Traktat Akcesyjny – wybór dokumentów 2003. Wydawnictwa Prawo i Polityka Gospodarcza. – Warszawa.
KAIMO PLĖTROS IR ŽEMĖS ŪKIO RĖMIMO REFORMOS LENKIJOJE:
DISKUSIJOS IR PASTABOS
Vieslav Musial
Krokuvos žemės ūkio akademija, Lenkija
Bendrosios kaimo ir žemės ūkio paramos išlaidų kvotos 2007-2013 m. tik apie 4 mlrd eurų, t.y. 26,5 proc. skirta tikslams, kuriuos galima laikyti priešplėtotiniais. Tai pirmiausia investicinė veikla, susijusi su ūkiais ir reikalinga jų plėtrai infrastruktūra. Apie 4,5 mlrd. eurų, t.y. 29,6
proc. lėšų skirta veiklai, susijusiai su aktyviaja ar pasyviaja gamtosauga, iš jų daugiau kaip pusę
sudaro išlaidos ūkių, esančių LFA teritorijose, paramai.
RURAL DEVELOPMENT AND AGRICULTURAL SUPPORT REFORMS IN
POLAND: ANNOTATIONS AND DISCUSSIONS
Vieslav Musial
Krakow Academy of Agriculture, Poland
The support quota in 2007-2013 (registered only 4 mln Euro as total costs) for agriculture
and rural development is received as pre-elaborative. Firstly, investment actions are directed to
activity of farms and development of their infrastructure. Approximately 4.5 mln. Euro or 29.6
per cent of financial resources are directed to active or passive ecology activity, more than a half
of it inhere to support of farms, dislocated in LFA territories.
108