pełny tekst

PRZEGL
Zaka¿enia pa³eczkami czerwonki
Nr 1 EPIDEMIOL 2005; 59:53–58
53
Maria Soko³owska, Wies³awa Ulatowska-Bogdan, Maria Tunowska,
Ma³gorzata Dziedziech, Janusz Dzisko
ZAKA¯ENIA PA£ECZKAMI CZERWONKI ROZPOZNANE
JAKO ZATRUCIE POKARMOWE W WOJEWÓDZTWIE
WARMIÑSKO-MAZURSKIM
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie
Dyrektor: Janusz Dzisko
Laboratorium Badañ Epidemiologiczno-Klinicznych
Kierownik: Ma³gorzata Dziedziech
Oddzia³ Bakteriologiczno-Parazytologiczny
Kierownik: Wies³awa Ulatowska-Bogdan
W pracy omówiono zachorowania zg³oszone do 30 wrzeœnia 2004
roku jako zatrucie pokarmowe, które zosta³y wywo³ane przez pa³eczki
Shigella flexneri 3a. Celem pracy by³o sprawdzenie procedury w³asnej
w diagnostyce pa³eczek z rodzaju Shigella. Do posiewów ka³u u¿ywano
nastêpuj¹cych pod³o¿y: SS, MC, HE i pod³o¿e p³ynne SF. Podejrzane
kolonie potwierdzano klasycznymi testami biochemicznymi i serologicznymi. Wyizolowanie pa³eczek Shigella flexneri 3a z trzech ró¿nych ognisk
potwierdzi³o przydatnoœæ stosowanej procedury w LBEK.
S³owa kluczowe: Shigella flexneri 3a, województwo warmiñsko-mazurskie, czerwonka,
zatrucia pokarmowe
Key words: Shigella flexneri 3a, Warmia and Mazury voivodeship, dysentery, foodborne
intoxications
WSTÊP
Najczêstszym czynnikiem etiologicznym zatruæ pokarmowych w Polsce s¹ bakterie
z rodzaju Salmonella (1,2,3). Zapadalnoœæ na salmonelozy w województwie warmiñskomazurskim w ostatnich latach kszta³towa³a siê nastêpuj¹co: w 2000 r. – 70,3; 2002 r. –
71,1; 2003 r. – 54,7; do dnia 30.09.2004 r. – 36,5 na 100 000. Przyczyn¹ zbiorowych
zatruæ pokarmowych by³a równie¿ enterotoksyna gronkowcowa – w 2002 r. wyst¹pi³y
3 ogniska (12 osób), a do 30.09.2004 r. – 4 ogniska (119 osób). W 2003 r. nie notowano
zatruæ enterotoksyn¹ gronkowcow¹.
Wœród zaka¿eñ pokarmowych, które pocz¹tkowo przebiegaj¹ z objawami zatrucia
pokarmowego, nale¿y wymieniæ zaka¿enia wywo³ane przez pa³eczki z rodzaju Shigella
M Soko³owska, W Ulatowska-Bogdan i inni
54
Nr 1
(3,4,5). W województwie warmiñsko-mazurskim w 2000 r. stwierdzono 30 zachorowañ na
czerwonkê, w 2002 r. nie notowano zachorowañ, w 2003 r. wyst¹pi³ 1 przypadek, a do
30.09 2004 r. – 20 przypadków czerwonki.
W pracy omówiono ogniska wywo³ane przez pa³eczki Shigella flexneri subserotyp 3a
w trzech miejscowoœciach, pocz¹tkowo rozpoznane jako ogniska zatrucia pokarmowego.
Zachorowania na czerwonkê wystêpuj¹ najczêœciej póŸnym latem i wczesn¹ jesieni¹. Zaka¿enie szerzy siê przez kontakt, a poœrednio przez wodê i ¿ywnoœæ. Przebieg choroby ma
charakter ostrego nie¿ytu ¿o³¹dkowo-jelitowego. Zdarzaj¹ siê zaka¿enia ³agodne, ustêpuj¹
wówczas samoistnie. U osób z immunosupresj¹ lub niedo¿ywionych mo¿e dochodziæ do
zaka¿enia uk³adowego. Charakterystyczne objawy to biegunka z wypró¿nieniami œluzowo-krwawymi, œluzowo-ropnymi oraz bólami brzucha.
OPIS OGNISK ZACHOROWAÑ
W dniach 13-30.05.2004 r. we wsi ko³o Olsztyna zachorowa³o w jednej rodzinie
11 osób, w tym 8 dzieci. Objawy wskazywa³y na zatrucie pokarmowe. Z analizy epidemiologicznej ogniska wynika, ¿e nara¿onych by³o 12 osób mieszkaj¹cych wspólnie i 2 osoby
odwiedzaj¹ce rodzinê. Od 11 chorych wyhodowano z ka³u pa³eczki Shigella flexneri 3a.
Rodzina by³a na utrzymaniu opieki spo³ecznej, dorabia³a poprzez wyszukiwanie surowców wtórnych na wysypisku œmieci k/Olsztyna.
Jak wynika z ryciny 1 mia³y miejsce trzy rzuty zachorowañ w odstêpie 3 do 5 dni,
a wiêc w typowym dla czerwonki okresie wylêgania. ród³em zaka¿enia dla kolejnych
chorych mog³y byæ potrawy przygotowywane przez nosiciela. ród³o zaka¿enia osoby,
która zachorowa³a 14 maja jest nieznane.
W leczeniu zastosowano nifuroksazyd, gastrolit, lakcid. Stan zdrowia dwojga dzieci,
u których wypró¿nienia by³y œluzowo-krwawe, wymaga³ hospitalizacji.
KF
\U
RK
F
Ey
VR
D
E]
FL
/
DV
F]
'DWD]DFKRURZDQLD
Ryc. 1. Rozk³ad zachorowañ na czerwonkê jako zatrucie pokarmowe we wsi ko³o Olsztyna
Fig. 1. Distribution of food poisonings cases recorded in one of the villages near to Olsztyn
Zaka¿enia pa³eczkami czerwonki
Nr 1
55
KF \U
RK
F Ey
VR
D E]
LF/
DV
F]
'DWD]DFKRURZDQLD
Ryc. 2. Rozk³ad zachorowañ na czerwonkê rozpoznan¹ jako zatrucie pokarmowe w zak³adzie opiekuñczym
Fig. 2. Distribution of cases of diagnosed as food poisonings recorded in one of the permanent care
institution for disabled
Dnia 31.07.2004 w Laboratorium Badañ Epidemiologiczno-Klinicznych wyizolowano pa³eczkê Shigella flexneri 3a z pojedynczego zachorowania w mieœcie, niemaj¹cego
zwi¹zku z wczeœniej omawianym ogniskiem. Pacjentka gor¹czkowa³a do 400C i mia³a krwawe, œluzowe stolce. Nie ustalono Ÿród³a zaka¿enia. W leczeniu zastosowano nifuroksazyd
i gastrolit.
Dnia 13.08.2004 Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Olsztynie otrzyma³a wiadomoœæ o zachorowaniu podopiecznych w zak³adzie opiekuñczym w okolicach
Olsztyna. Lekarz zdiagnozowa³ objawy jako odpowiadaj¹ce zatruciu pokarmowemu. Przebadano 73 osoby. Stwierdzono, ¿e czynnikiem etiologicznym zaka¿enia by³a pa³eczka Shigella flexneri 3a. Hospitalizowano 4 osoby, z których u 1 osoby wyst¹pi³a biegunka
z wypró¿nieniami œluzowo-krwawymi. Pozostali chorzy wykazywali objawy biegunkowe
o ró¿nym stopniu nasilenia, wymioty, nudnoœci i gor¹czkê w granicach 370C-390C. £¹cznie
w ognisku zachorowa³o 8 osób doros³ych, w tym 1 osoba z personelu. W trzech przypadkach stwierdzono nosicielstwo. W leczeniu zastosowano gastrolit, lakcid, smectê i kotrimoksazol. ród³em zaka¿enia by³o najprawdopodobniej trzech nosicieli-pensjonariuszy
w/w zak³adu. D³ugi przedzia³ czasowy zachorowañ w ogniskach (ryc. 2) nie wskazuje na
jeden noœnik zaka¿enia. Zaka¿enie przenosi³o siê najprawdopodobniej drog¹ kontaktow¹.
W próbkach ka³u od pacjentów, osób ze stycznoœci i personelu poszukiwano czynników etiologicznych zatruæ pokarmowych.
Celem niniejszej pracy by³o sprawdzenie przydatnoœci procedury w³asnej w diagnostyce pa³eczek z rodzaju Shigella.
56
M Soko³owska, W Ulatowska-Bogdan i inni
Nr 1
MATERIA£Y I METODY
Próbki ka³u posiewano bezpoœrednio na pod³o¿e wybiórczo-ró¿nicuj¹ce SS (Salmonella Shigella Agar, Becton Dickinson) oraz w przypadku osób chorych dodatkowo na
pod³o¿e MC (Mac Conkey’a, Biomed, Warszawa) i równolegle na wybiórczo-namna¿aj¹ce pod³o¿e p³ynne SF (seleninowo – fosforanowe wg skryptu PZH „Po¿ywki bakteriologiczne”, 1993 r.). Posiane pod³o¿a SF i MC inkubowano w warunkach tlenowych w temp.
37°C (±1°C) przez 18-24h, natomiast pod³o¿e SS w temp. 37°C (±1°C) przez 48 godz.
Z pod³o¿a SS izolowano kolonie morfologicznie odpowiadaj¹ce pa³eczkom Shigella.
Z p³ynnego pod³o¿a SF dokonano przesiewu na pod³o¿e sta³e HE (Hektoen Enteric Agar,
Becton Dickinson). P³ytki inkubowano 18-24h w temp. 37°C (±1°C) w warunkach tlenowych i równie¿ oceniano hodowle pod k¹tem obecnoœci kolonii szczepów patogennych
(6,7).
I z o l a c j a i i d e n t y f i k a c j a . Na pod³o¿u SS zaobserwowano wzrost przejrzystych, regularnych kolonii o zró¿nicowanej wielkoœci. Natomiast nie zarejestrowano
wzrostu typowego dla pa³eczek z rodzaju Shigella na pod³o¿ach Hektoen Enteric Agar i
Mac Conkey’a. Kolonie z pod³o¿a SS izolowano na krótki szereg izolacyjny: pod³o¿e Kliglera, wodê peptonow¹ z tryptofanem, pod³o¿e Christensena z mocznikiem w modyfikacji
Hormaeche i Munilla, pod³o¿e z 10% laktozy pod parafin¹. Inkubowano 18-24h w temp.
37°C(±1°C) w warunkach tlenowych. Szczepy indolododatnie, fermentuj¹ce glukozê, nie
wytwarzaj¹ce gazu, a tak¿e niezdolne do fermentacji laktozy oceniano dalej na dodatkowym szeregu ró¿nicuj¹cym tj. na pod³o¿ach: Simmonsa cytrynianowo-amonowym, z malonianem sodu, z cyjankiem potasu i resazuryn¹, Falkowa z lizyn¹ i Falkowa z ornityn¹,
Christensena z cytrynianiem sodu oraz na pod³o¿ach do badania rozk³adu cukrów
i alkoholi: z mannitolem, dulcytolem, sorbitolem, rafinoz¹, ksyloz¹, ramnoz¹, sacharoz¹.
Inkubowano 18-24h w temp. 37°C(±1°C) w warunkach tlenowych. Szczepy mannitolododatnie i nieaktywne biochemicznie pod k¹tem innych badanych cech na pod³o¿ach ró¿nicuj¹cych oceniano serologicznie.
W teœcie aglutynacji szkie³kowej u¿yto odpornoœciowych surowic zawieraj¹cych przeciwcia³a dla antygenów grup Shigella dysenteriae 1, 2, 3-8 (Biomed, Kraków), Shigella
flexneri (Biomed, Kraków), Shigella boydii 1-7, 8-11, 12-15 (Biomed, Kraków), Shigella
sonnei I, II (Biomed, Kraków). Aglutynacjê obserwowano tylko w przypadku u¿ycia poliwalentnych surowic dla Shigella flexneri. Serotypy szczepów Shigella flexneri zosta³y okreœlone w Krajowym Oœrodku Shigella w Pañstwowym Zak³adzie Higieny w Warszawie.
Oznaczenia lekowra¿liwoœci szczepów Shigella flex n e r i . Przeprowadzono badania wra¿liwoœci wyizolowanych szczepów Shigella flexneri metod¹ dyfuzyjno-kr¹¿kow¹. Szczepy wykazywa³y wra¿liwoœæ na furazolidon (1825 mm), ciprofloksacynê (30-40 mm), ceftazydym (30-37 mm), ceftriakson (31-38 mm),
cefotaksym (32- 40 mm), a œredni¹ wra¿liwoœæ na amoksycylinê z kwasem klawulanowym
(15-17 mm). OpornoϾ notowano w przypadku ampicyliny (6 mm), doksycykliny (9-11
mm). Tylko w przypadku trimethoprimu z sulfamethoxazolem zanotowano ró¿nice. Szczepy wyizolowane z 2 ognisk (w maju i w sierpniu 2004 r.) wykaza³y opornoœæ, a w przypadku trzeciego ogniska (w lipcu) wra¿liwoœæ (33 mm) na trimethoprim/sulfamethoxazol.
Nr 1
Zaka¿enia pa³eczkami czerwonki
57
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
1. We wszystkich przypadkach zachorowañ w opisywanych ogniskach czynnikiem etiologicznym by³a pa³eczka Shigella flexneri 3a.
2. Pracownia wykonuj¹ca bakteriologiczne badania prób ¿ywnoœciowych nie stwierdzi³a
obecnoœci czynnika etiologicznego zatrucia pokarmowego i nie oznacza³a miana coli.
Brak procedury w kierunku diagnostyki bakterii z rodzaju Shigella uniemo¿liwi³ wykrycie tego noœnika, dlatego nie mo¿na oceniæ, które z potraw mog³y byæ przyczyn¹ zatruæ
pokarmowych. Prawdopodobnie zachorowania szerzy³y siê drog¹ kontaktow¹.
3. Pa³eczki z rodzaju Shigella izolowano wy³¹cznie z posiewu bezpoœredniego ka³u na
pod³o¿e SS, które oceniono jako w³aœciwe ze wzglêdu na charakterystyczn¹ morfologiê
poszukiwanych bakterii. Pod³o¿e p³ynne SF okaza³o siê nieprzydatne w hodowli pa³eczek Shigella flexneri. Po przesiewie z pod³o¿a SF nie uzyskano wzrostu poszukiwanych patogenów na pod³o¿u HE. Podobnie na pod³o¿u MC nie zaobserwowano wzrostu
bakterii z rodzaju Shigella. W procedurze badawczej stosowanej w diagnostyce w kierunku pa³eczek z rodzaju Shigella wykazano, ¿e nale¿y zwróciæ szczególn¹ uwagê na
bezpoœrednie posiewy na pod³o¿u SS.
4. Wra¿liwoœæ szczepów na u¿yte w badaniu leki przeciwbakteryjne by³a podobna z wyj¹tkiem ró¿nej wra¿liwoœci na trimethoprim/sulfamethoxazol.
5. Objawy kliniczne by³y zró¿nicowane.
6. Wyizolowanie pa³eczek Shigella flexneri 3a przez Laboratorium Badañ Epidemiologiczno-Klinicznych dowodzi, ¿e akredytowane procedury badawcze s¹ odpowiednio
czu³e i swoiste.
M Soko³owska, W Ulatowska-Bogdan, M Tunowska, M Dziedziech, J Dzisko
INFECTIONS CAUSED BY SHIGELLA FLEXNERI RECOGNIZED AS FOOD
POISONINGS IN WARMIA AND MAZURY VOIVODESHIP
SUMMARY
This article treats of infections submitted as food poisoning examples caused by Shigella flexneri 3a which is an etiological factor of diseases characterized by different clinical picture. The aim
of the research was to test our laboratory specific procedure in diagnostics of Shigella infections.
The stool was inoculated on three following solid culture media: almonella – Shigella Agar (SS),
Mac Conkey Agar (MC), Hektoen Enteric Agar (HE) and one liquid medium selenite – phosphate
medium (SF).Classical biochemical and serological tests were carried out to ascertain the presence
of the colonies suspected of being formed by pathogenic bacteria.
The isolation of Shigella flexneri 3a strains were from specimens collected from peoples
connected with three different outbreaks of food poisonings confirms the usefulness of the above
mentioned procedure in laboratory of epidemiological and clinical investigations of outbreaks.
(LBEK).
58
M Soko³owska, W Ulatowska-Bogdan i inni
Nr 1
PIŒMIENNICTWO
1. Przybylska A. Zatrucia i zaka¿enia pokarmowe w Polsce w 2002 roku. Przegl Epidemiol
2004;58:85-101.
2. Meldunek o zachorowaniach na choroby zakaŸne i zatruciach zwi¹zkami chemicznymi w 2003
roku. Rejestry zachorowañ wg PZH. www.pzh.gov.pl/epimeld
3. Gonera E. Czerwonka bakteryjna (szigeloza). W: Choroby zaka¿ne i paso¿ytnicze – epidemiologia i profilaktyka. Red. W Magdzik, D Naruszewicz-Lesiuk, A Zieliñski. Bielsko-Bia³a: a-medica press; 2004:60-64.
4. Czerwiñski M. Zatrucia i zaka¿enia pokarmowe. W: Choroby zakaŸne i paso¿ytnicze – epidemiologia i profilaktyka. Red. W Magdzik, D Naruszewicz-Lesiuk, A Zieliñski. Bielsko-Bia³a:amedica press; 2004:398-404.
5. Stypu³kowska-Misiurewicz H, Gonera E. Czerwonka bakteryjna w 2002 roku. Przegl Epidemiol
2004;58:77-84.
6. Bincer W. Czerwonka bakteryjna. W: Ostre choroby zakaŸne. Pod red. S Wszelakiego. Warszawa: PZWL;252-276.
7. Stypu³kowska-Misiurewicz H, Pancer K, Wójcik B, Ka³u¿ewski S. Zewn¹trzlaboratoryjna ocena jakoœci wybiórczo-ró¿nicuj¹cych pod³o¿y do wykrywania pa³eczek Shigella i Salmonella
w próbkach ka³u. Med Doœw Mikrobiol 2003;55:325-330.
8. Dziedziech M, Ulatowska-Bogdan W, Lawrêc-Mioduszewska E. Procedura badawcza PB-OBP001. Wykrywanie i identyfikacja pa³eczek Salmonella spp., Shigella spp., Yersinia enterocolitica, enteropatogennych Escherichia coli. Olsztyn: WSSE;2003.
PODZIÊKOWANIE
Autorzy uprzejmie dziêkuj¹ prof. H. Stypu³kowskiej-Misiurewicz za cenne wskazówki
dotycz¹ce zaka¿eñ wywo³anych przez pa³eczki Shigella oraz za pomoc w przygotowaniu
doniesienia.
Otrzymano: 26.10.2004 r.
Adres autorki:
Maria Soko³owska
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie
Laboratorium Badañ Epidemiologiczno-Klinicznych
ul. ¯o³nierska 16, 10-561 Olsztyn
tel. (89) 527 95 00 w. 388
e-mail: [email protected]