Finanse - Starzaki.eu.org

Adam Kościelniak
Finanse
Wykłady dr Jarosława Marczaka
2009-01-24
Podstawowe pojęcia
Finanse są to zjawiska i procesy pieniężne, tam gdzie nie występuje pieniądz (czyli w gospodarce
naturalne) nie ma też finansów.
Gospodarka naturalna – jedyny cel produkcji to zaspokajanie własnych potrzeb.
Wymiana sporadyczna/wymiana prosta – wymiana nieuwzględniająca wartości wymienianych dóbr
Gospodarka towarowa – świadome wytwarzanie nadwyżek w celach wymiany.
Gospodarka towarowo-pieniężna – dobra dalej świadomie wytwarzane dobra, ale role ekwiwalentu
spełnia pieniądz.
Kredyt kupiecki – odroczenie zapłaty, dostarczamy towar a druga strona zobowiązuje się d
zapłacenia. Innym przykładem zobowiązania jest system podatkowania.
Podatek od towarów i usług do 25 każdego miesiąca.
Pieniądz poprzez regulowanie zobowiązao resetuje zobowiązania.
Instrumenty pośrednie – czeki, weksle lub inne określone regułami prawnymi oraz ochroną prawną.
Pieniądz w stagnacji straci na wartości.
Działalność człowieka:
- Produkcji
- Podział (mechanizm rynkowy podział dóbr i ich wartości)
- Wymiana
- Konsumpcja
Finanse a inne nauki
Finanse są nauką społeczną
Nauki społeczne:
- Socjologia (relacje miedzy
jednostka a gruba w których
uczestniczy pieniądz)
- Prawo (prawo finansowe)
Nauki
ekonomiczne
Finanse
Teoria ekonomii – zajmuje się prawami działalności gospodarczej, jest to dyscyplina operująca na
najwyższym stopniu abstrakcji (definiuje się proces gospodarczy jako całośd).
Finanse zajmują się szczególnie tymi aspektami w których pojawia się pieniądz.
Teoria ekonomii
Dyscypliny
narzędziowe
Finanse
Ekonomika
Finanse publiczne
Bankowośd
Ogólna teoria
finansów
Finanse
przedsiębiorstwa
Ubezpieczenia
Wszystko z wszystkim ogólnie rzecz biorąc…
Zjawiska gospodarcze którymi zajmują się finanse SA nieustanne, niezbędna jest ewidencja zajmuje
się nią rachunkowośd gdy wszystko działa jak powinno przeprowadzamy analizy, takie analizy są
retrospektywne ale pozwalają na bardziej efektywne planowanie w przyszłości.
Procesy rejestracji zjawisk finansowych ich ocena oraz planowanie finansowe posiadają swój wyraz
idealny i pieniądz nie występuje realnie.
Gospodarka finansowa to całokształt operacji finansowych w tym planowanie, rzeczywisty przebieg,
ewidencja, analiza oraz kontrola przebiegu tych operacji
Operacje – powiązane ze sobą zjawiska pieniężne.
Zjawiska maja zróżnicowany charakter, potraktowanie zjawisk finansowych abstrakcyjne bardzo
utrudniłoby monitorowanie przebiegu zmian.
Zjawiska finansowe:
- Kryterium przedmiotowe
- Kryterium podmiotowe
Wszystkie zjawiska można podzielid według jednego lub drugiego kryterium
Podział przedmiotowy ze względu na ich rodzaje
Podział podmiotowy ze względu na ich twórców.
Strumienie pieniężne – przychody i wydatki, każdy przepływ pieniężny związany jest z pewnym
rodzajem transakcji, w jednym strumieniu może byd zazwyczaj jeden rodzaj transakcji.
Przedmiot
Strumieo wymienny
Strumieo
redystrybucyjny
Przychody
Wydatki
∗
∗∗
∗∗
∗∗
∗∗∗
∗∗∗
∗∗∗
∗∗∗
∗∗∗
∗∗∗
Strumieo kredytowy
Podmiot
Przychody
Wydatki
Przychody
Wydatki
Przedsiębiorstwa
∗∗∗
∗∗∗
∗∗
∗
Gospodarstwa
∗∗∗
∗∗∗
∗
∗
Paostwo
−
∗∗
∗
∗

Banki
−
∗∗
−

Firmy
−
∗∗
∗
ubezpieczeniowe
∗∗∗ - najważniejszy
∗∗ - Drugi co do kolejności
∗ - najmniej ważny
 - są ale mało ważne
Ekwiwalentne ale mają pewne ograniczenia.
Przychody i wydatki określanie mianem transferów
Przychody kredytowe związane są z pracą banków związane są z instytucjami (jednostki) które
zadłużają się u banków
Przez transfery rozumie się pewne operacje przesuwania pieniądza miedzy jednostkami, jest to ciągle
ten sam pieniądz.
Banki udzielają kredytów (tylko i wyłącznie, „kredyt kupiecki” nie jest kredytem),
Między kredytem a pożyczką są znaczące różnice mieszczące się w kryterium ekonomicznym i
prawnym
Kryterium prawne – obydwóch dotyczą inne przepisy.
Zapisy dotyczące kredytów znajdują się w prawie bankowym (Ustawa o prawie bankowe).
Pożyczki regulowane są przepisami kodeksu cywilnego, ustawy o obligacjach i ustawy o obrocie
papierami wartościowymi.
Kryterium ekonomiczne
Żeby udzielid pożyczki należy fizycznie posiadad środki (musimy posiadad pieniądze niezależnie w
jakiej formie).
Kredyt jest to pieniądz banku komercyjnego (kreowanie pieniądza bankowe) – Bank przepisuje kwotę
na konto klienta niekoniecznie posiadając go fizycznie. Przy sprzyjających warunkach 1 zł
zdeponowany może przekształcid się w 5 zł na kredyty.
Kryterium uwzględniające podmioty biorące udział
1. Przedsiębiorstwa – wytwarzają produkty które na rynku sprzedają. Z tytułu sprzedaży
osiągają dochody. Poprzez wytwarzanie i sprzedaż dóbr tworzony jest PKB i Dochód
Narodowy. Odbywa się to w ramach strumienia wymiany są to przychody wymienne.
Przedsiębiorstwa mogą i są posiadaczami udziałów w innych podmiotach i z tego będą
otrzymywad przychody. Przedsiębiorstwa mogą także otrzymywad odszkodowania, dotacje,
odsetki na rachunkach bankowych.
Przedsiębiorstwa mogą zaciągad kredyt jest to przychodem.
Zjawisko rolowania – spłacanie kredytu kredytem
Przedsiębiorstwa ponoszą wydatki.
Redystrybucyjne - Podatki, dywidendy etc.
2.
3.
4.
5.
Wymienny - Opłaty dla pracowników, surowce.
Kredytowe – Jeśli są bankami mogą udzielad kredytów innym jednostkom.
Gospodarstwa
Przychody wymienne – Sprzedaż pracy, lub innych dóbr (w zamian dostraja pieniądze).
Przychody redystrybucyjne – dywidendy oraz inne należności z tytułu własności, renty i
emerytury, Odsetki, odszkodowania, zaciąganie pożyczek, zakłady ubezpieczeo, zaciąganie
kredytów (konsumpcyjne).
Wydatki wymienne – konsumpcja.
Wydatki redystrybucyjne – podatki, odsetki od kredytów prowizji itd.
Wydatki kredytowe – spłacanie kredytu.
Paostwo
Przychody redystrybucyjne – Cechuje je uzyskiwanie środków z transferów (podatki, opłaty,
grzywny, dochody z przedsiębiorstw paostwowych).
Przychody wymienne – Rolą paostwa nie jest uzyskiwanie majątku aby go sprzedad, a więc
przychody wymienne nie istnieją.
Przychody kredytowe – Paostwo nie zaciąga kredytów ale jednostki samorządowe tak.
Wydatki wymienne – paostwo dotuje przedsiębiorstwa, finansuje urzędy.
Wydatki kredytowe – paostwo i spłaca kredyty.
Banki
Cele banku jest prowadzenie operacji pienionych miedzy różnymi instytucjami bankowymi i
ludnością.
Banki prowadza operacje kredytowe (kreacja pieniądza bankowego), operacje rozliczeniowe
(przyjmowanie depozytów i wkładów, oraz wykonywanie przelewów między rachunkami na
zlecenie depozytariuszy).
Przychody wymienne – Banki udzielając kredytów stosują różne zabezpieczenia na przykład
pod zastaw mienia i w ten sposób mogą uzyskad dochody wymienne, ale jest to incydentalne.
Przychody redystrybucyjne – Odsetki z kredytów, dywidendy, odszkodowania, banki mogą
zaciągad pożyczki w innych bankach i w banku centralnym.
Przychody kredytowe – udzielenie kredytu nie jest wydatkiem dla banku.
Wydatki wymienne – systemy komputerowe, należności pracowników, budynki etc.
Wydatki redystrybucyjne – banki wypłacają dywidendy, wypłata odsetek od depozytów,
spłacanie pożyczek, podatki, składki ubezpieczeniowe.
Firmy ubezpieczeniowe
Przychody redystrybucyjne – składki ubezpieczeniowe, dywidendy, obligacje.
Przychody kredytowe – zaciąganie kredytów.·Wydatki wymienne – budynki, pracownicy (to
samo co banki).
Wydatki redystrybucyjne – wypłaty odszkodowao i innych świadczeo, wypłata dywidend,
podatki, prowizje.
Wydatki kredytowe – spłacanie kredytów.
System finansowy
Działalnośd podmiotów jest określona prawnie, ma to konsekwencje finansowe.
Strumieo pieniężny ma doprowadzid do realizacji masy towarowej, czyli środki pieniężne powstają
aby produkty i usługi mogły zostad nabyte.
System finansowy –ogół zasad, norm prawnych oraz instytucji regulujących stosunki pieniężne w
paostwie. (uzależniony od doktryny politycznej)
Zasady:
Podporządkowanie zjawisk finansowych założeniom ustrojowym które mają wyznaczyd ogólne ramy
kształtowania się zjawisk finansowych.
Każda władza stosuje swoje zasady dostępu do produktów i wykorzystania dochodu narodowego.
Tworzenie strumieni odbywa się wedle określonych zasad.
Normy prawne:
Zasady muszą byd ustalone za pomocą ustaw które będę je konkretyzowały oraz ustalały egzekucje
Instytucje:
System finansowy jest realizowany za pomocą instytucji finansowych:
- organy
- urzędy (izba skarbowa)
- podatek (w pojęciu przedmiotowym)
Budowa systemu podatkowego jest sprawą umowną, nie ma międzynarodowych zasad dotyczących
ustalania podatków.
Budowa systemu finansowego jest złożona, składa się z ogniw systemu finansowego
Ogniwa systemu finansowego (podsystemy):
- System finansowy przedsiębiorstw
Reguluje finanse przedsiębiorstw działających w sferze produkcji handlu i usług
Gospodarka finansowa to całokształt związany z przygotowaniem, aktywnym działaniem oraz
kontrolą działania produkcyjno-usługowego. Gromadzenie i wytwarzanie dóbr znajduje się w sferze
rzeczowej.
Działania w sferze rzeczowej są możliwe tylko przy posiadaniu niezbędnego majątku.
Zasady systemu finansowego przedsiębiorstw określają źródła i metody wykorzystania funduszy oraz
podział zysku a także układa pobudzania (zniechęcid do podejmowania działao lub zachęcid)
- System finansowy sektora publicznego
- System finansowy kredytowo-bankowy
- System finansowy ubezpieczeniowy
Celem działania przedsiębiorstwa nie jest zysk ale jest bardzo ważnym elementem :
Zasady systemu finansowego ustalają normy podziału zysku jest to układ podziału
Układ podziału i układ zasilania pieniężnego są powiązane z układem pobudzania (jego celem jest
pobudzanie do działania z pewnych przesłanek politycznych)
Związki publiczno prawne – tworzą sektor publiczny - całokształt struktur organizacyjnych norm
prawnych, i urządzeo planistycznych regulujących gospodarkę paostwa i inne związki publiczno
prawne.
Podstawowym narzędziem finansów paostwa oraz samorządu terytorialnego jest budżet.
Ogniwo bankowe – obejmują strukturę organizacyjna podstawy prawne i urządzenia planistyczne w
ramach których banki realizują podstawowe zadania takie jak:
- Prowadzenie działalności kredytowej
- Organizują rozliczenia pieniężne
- Gromadzą wkłady pieniężne i oszczędności
Bank centralny prowadzi emisję pieniądza gotówkowego oraz obsługuje budżet paostwa
Zakres produktów bankowych jest dośd szeroki
- Banki uniwersalne
- Banki specjalistyczne
-Kasy oszczędnościowo rozliczeniowe
- Spółdzielnie kredytowe
Głównym celem polityki pieniężnej jest kontrolowanie inflacji (utrzymanie kursu złotówki)
Ogniwo towarzystw ubezpieczeniowych –firmy ubezpieczeniowe :
- Firmy w zakresie ubezpieczeo społecznych
- Firmy zajmujące się ubezpieczeniami gospodarczymi
 majątkowe
 osobowe
Firmy ubezpieczeniowe inwestują składki w celu pomnażania majątku na ewentualne odszkodowania
Zasady :
- Określania i pobierania składek ubezpieczeniowych
- Tworzenia i wykorzystywanie funduszów
- Wypłacania z tych funduszów świadczeo
Fundusze prewencyjne – gromadzenie funduszy na wypadek jakiegoś niekorzystnego zdarzenia.
Gospodarstwa domowe nie są ogniwem bo :
- Nie tworzą struktur organizacyjnych
- Autonomia gospodarcza
Polityka finansowa
Polityka finansowa – wyznaczanie celów i stosowanie narzędzi ich osiągania
Zmierza do osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych przez wykorzystanie narzędzi finansowych
a w szczególności tworzenie gromadzenie i dzielenie funduszów pieniężnych
Zakres polityki finansowej związany jest z systemem obowiązującym w gospodarce.
Polityka finansowa jest ściśle powiązana z polityką społeczną i gospodarczą
𝐹𝑛 = 𝑃𝑊 + 𝑃𝑟 + 𝑃𝑘 − 𝑊𝑟 + 𝑊𝑘 ± 0
𝐹𝑛 − Fundusz nabywczy
𝑃𝑤 − Przychody wymienne
𝑃𝑟 − Przychody redystrybucyjne
𝑃𝑘 − Przychody kredytowe
𝑊𝑟 − Wydatki redystrybucyjne
𝑊𝑘 − Wydatki kredytowe
Kształtowanie i rozdział funduszy nabywczych jest bardzo ściśle związane z procesami
redystrybucyjnymi.
Funkcje finansów
- rozdzielcza
Pierwszy czynnik związany jest z wymiarami naturalnego rozdzielnictwa
Drugi czynnik wiąże się z rozbiorami akumulacji przedsiębiorstw
Trzeci czynnik jest związany z pewnymi proporcjami między funduszami scentralizowanymi a
zdecentralizowanymi
-fiskalna
Funkcja fiskalna polega na regulowaniu środków pieniężnych na rynku.
-Motywacyjne /bodźcowa
Wykorzystywanie finansów do oddziaływania na gospodarkę
- kontrolna
Polega na wykorzystaniu obserwacji przepływów pieniężnych dla oceny prawidłowości procesów
gospodarczych.
Procesom gromadzenia środków publicznych towarzyszą procesy ich rozdysponowania
przyporządkowane wykonaniu konkretnych zadao publicznych. Przeznaczanie środków na dany cwl
znajduje zastosowanie w wydatkach określonych w ustawie budżetowej lub planie finansowym
jednostek sektora publicznego . Wydatki budżetu paostwa możemy podzielid na
Wydatki bieżące – wydatki związane z finansowaniem podmiotów zaliczanych do sektora publicznego
i te wydatki bieżące mogą mied charakter
- Wydatków osobowych – przeznaczonych na wynagrodzenia i uposażenia
-Wydatków rzeczowych – przeznaczanych na zakup towarów i usług
- Innych wydatków – składek na rzecz organizacji międzynarodowych
Wydatki na obsługę długu publicznego
- spłatę odsetek czy wyemitowanych papierów wartościowych
- wypłaty na rzecz urzeczonych gwarancji i poręczeo
Wydatki majątkowe
- Wydatki inwestycyjne – wydatki podmiotów z sektora publicznego
- Dotacji inwestycyjne – dla podmiotów z poza sektora na dofinansowanie kosztów inwestycji
- Wydatki kapitałowe na zakup akcji udziałów spółek etc.
Klasyfikacja podmiotowa
- Związane z realizacją funkcji przez paostwo
- Realizowanie z zakresu ubezpieczeo społecznych
Klasyfikacja funkcjonalna – podział w zależności of funkcji
- o charakterze publicznym
- o charakterze społecznym
- o charakterze gospodarczym
Do związku z produktem krajowym brutto
- wydatki bieżące i inwestycyjne
- wydatki redystrybucyjne – transfery wewnętrzne przejmowanie wydatków przez określone
podmioty z sektora finansów na rzecz innych podmiotów tego sektora, transfery wewnętrzne czyli
redystrybucja wewnętrzna i związana z gospodarką.
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy – występuje wówczas gdy wydatki budżetu nie znajdują pełnego pokrycia w
dochodach.
Deficyt budżetowy ustalony jest w skali rocznej, może on byd z góry zaplanowany albo może też byd
skutkiem procesów których wystąpienia nie jesteśmy w stanie przewidzied .
Wyróżniamy 3 rodzaje deficytu
- rzeczywisty (oficjalny) – Jest to faktyczna różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu
- cykliczny (koniunkturalny) – rezultat procesów gospodarczych obrazuje wpływ cyklu
koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach paostwa, deficyt ten jest niezależny od
polityki fiskalnej.
Deficyt strukturalny – jest on wielkością hipotetyczną informująca jaki byłby deficyt gdyby
gospodarka funkcjonowała przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych
Do najczęściej wymienianych negatywnych skutków deficytu należy :
- Zjawisko fonetyzacji deficytu – zjawisko to występuje wówczas gdy źródłem finansowania deficytu
staje się emisja pieniądza co może w konsekwencji grozid przyspieszeniem procesów inflacyjnych
- Niebezpieczeostwo wpadnięcia w pułapkę zadłużenia – w wyniku narastania długu publicznego i
kosztów jego obsługi ma to miejsce wówczas gdy bieżąca obsługa długu nie jest finansowana
dochodami budżetu lecz wymaga zaciągnięcia nowych pożyczek (efekt kuli śnieżnej)
- Efekt wypychania – wypieranie z rynku kapitałowego prywatnych inwestorów na skutek wzrostu
cen stóp procentowych a wzrost ten podyktowany jest rosnącymi potrzebami pożyczkowymi
paostwa.
- Wzrost stóp procentowych na rynku krajowym
Wielkośd deficytu jest istotnym czynnikiem oceny krajów na światowych rynkach finansowych
dlatego też istotna jest metoda obliczania deficytu budżetowego
Są dwie najpopularniejsze metody ocenianie deficytu uznawane za standardy międzynarodowe
1. GRS – stosowana przez międzynarodowy fundusz walutowy
2. ESA – Stosowana przez unie europejską
Obliczenia różnią się podmiotami branymi pod uwagę
Deficyt w Polsce liczony jest metodą kasową czyli transakcji przy użyciu środków publicznych
rejestruje się w momencie faktycznego przepływu środków pieniężnych
W metodzie memoriałowej zaś dokonuje się ich rejestracji w momencie powstania
PO uzyskaniu członkowstwa w unii europejskiej polska zobowiązała się do podporządkowanie się
obowiązującym regułom dotyczącym zarówno metodom obliczania deficytu jak normami jego
regulowania
Zgodnie z traktem z Maastricht deficyt nie może przekroczyd 3% PKB
Za główne przyczyny wysokiego deficytu uznaje się
- Koszty transformacyjne
- Koszty wprowadzenia 4 reform
- Nadmiernie rozbudowany system administracji
- Niska ściągalnośd podatków
Dług publiczny
Długiem publicznym są wszelkiego rodzaju długi zaciągnięte przez paostwo należy pamiętad że dług
publiczny jest sumą zobowiązao wszystkich władz publicznych.
Wyróżniamy szereg rodzajów długu publicznego
- Dług rządowy
- Dług samorządowy
kryterium czasu
- krótkookresowy (płynny)
- długookresowy (skonsolidowany)
Możemy podzielid na dług krajowy i zagraniczny
Gospodarka komunalna
W roku 99 wprowadzono nowy podział terytorialny kraju powołano oprócz funkcjonujących
wcześniej gmin powiaty i województwa wprowadzenie dwóch dodatkowych szczebli spowodowało
nie tylko inny podział żądao wcześniej realizowanych przez gminy ale także wymusiło nowy podział
dochodów samorządowych, według podziału z konstytucji jest to podział dochodów na
- Dochody własne
- Subwencje
- Dotacje celowe
Subwencje i dotacje celowe pochodzą z budżetu paostwa
Samodzielnośd finansowa jednostek samorządy terytorialnego jest ograniczona gdyż dochody które
pochodzą ze źródeł własnych nie wystarczają na pokrycie wydatków związanych z realizacją celów
własnych, w ten sposób władze centralne mają możliwośd wywierania wpływu na gospodarkę
samorządów.
Pojęcie dochodów własnych jest niejednoznaczne z jednej strony uważa się że są to dochody
pochodzące ze źródeł na które organy samorządu terytorialnego mogą wywierad wpływy, z drugiej
zaś strony do grupy dochodów własnych zalicza się dochody pochodzące albo od osób albo instytucji
zlokalizowanych na terenie działania danego samorządu terytorialnego.
DO dochodów własnych gmin zalicza się m.in.:
- Wpływy z podatków (podatku od nieruchomości, leśnego, od spadków i darowizn, od czynności
cywilno prawnych)
- Wpływy z opłat (opłaty skarbowej, targowej, opłat eksploatacyjnych)
- Z majątku gminy (sprzedaż udziałów, gruntów, wynajem, dzierżawa)
- Dochody uzyskiwane z tytułu udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu paostwa
Do dochodów własnych powiatów zaliczamy:
- dochody z majątku powiatu
- spadki darowizny, zapisy na rzecz powiatu
- dochody z tytułu udziału w podatkach stanowiących dochód budżetu paostwa
- odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat
- odsetki od środków finansowych na rachunkach bankowych
Do dochodów własnych województw zaliczamy:
- dochody z majątku województwa
- spadki zapisy darowizny na rzecz województwa
- oraz udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu paostwa
Zadania:
-Zadania własne (z własnych środków)
- Zadania zlecone (z budżetu paostwa)
Subwencja – dochód uzupełniający z budżetu, służy wyrównaniu dochodów w różnych rejonach
Funkcja fiskalna finansów
Polega na regulacji środków pieniężnych na rynku – im większe odchylenie od normy tym bardziej
zwiększa się rola tej funkcji, odchylenia mogą zagrozid gospodarce, dlatego konieczne jest
podejmowanie odpowiednich decyzji. Zwiększenie lub zmniejszenie ilości pieniądza na rynku zależnie
od potrzeb.
W przypadku nadwyżki mamy najczęściej do czynienia z inflacją w przypadku niedoboru z deflacją
Funkcja bodźcowa
Pole na oddziaływaniu na gospodarkę w taki sposób aby zjawiska rynkowe w czasie realnym
przebiegały zgodnie z założeniami .
Te działania mogą z punktu widzenia podmiotu byd różne
- Zachęcające
- Zniechęcające
Funkcja kontrolna
Obserwując jak przebiegają zjawiska pieniężne możemy wyciągad wnioski a zarazem kontrolowad je.
Finanse publiczne
Denek, Sobiech, Wolniach „Finanse publiczne” wydawnictwo naukowe PWN.
Gaudemed, Molinier „Finanse publiczne”
Stanisław Owsiak „Finanse publiczne teoria i praktyka”
Finanse publiczne możemy zdefiniowad jako procesy tworzenia gromadzenia i wydatkowania
zasobów pieniężnych przez podmioty publiczno prawne .
Finanse które nie są finansami publicznymi nazywamy finansami prywatnymi
Finanse prywatne i publiczne działają jak naczynia połączone jeśli zwiększy się zasięg finansów
publicznych zmniejszy się zakres finansów prywatnych.
4 Płaszczyzny porównania finansów publicznych i prywatnych
1. Publiczne : Paostwo posiada przymus zapewnienia dochodu , nie ma przymusu wykonywania
wydatku
Prywatne : Nie ma przymusu zapewnienia dochodu, istnieje przymus wydatków (podatki etc.)
2. Publiczne : Gestorem jest paostwo lub inny związek publiczno prawny.
3. Finanse prywatne zorientowane są na dochody i osiąganie zysku
Finanse publiczne dokonują wydatków reprezentując interes ogółu
4. Wielkośd zasobów finansów publicznych jest znacznie większa niż finansów prywatnych
Finanse publiczne mają tendencje do rozszerzania swojego zakresu
Prawo Wagnera – Wzrost wydatków publicznych jest nieustający.
Budżet
Wydzielenie się budżetu wywodziło się z wydzielenia własności monarszej od własności publicznej.
Drugim istotnym elementem było pojawianie się odpowiednio rozwiniętego parlamentu.
Z czasem budżet stał się normą prawną, tym samym przestało byd obojętnym czy będzie
zrealizowane czy nie prawo mówiło że musi byd zrealizowane
Cztery płaszczyzny budżetu
1.
2.
3.
4.
Roczny plan finansowy – budżet jest najważniejszym planem w paostwie
Scentralizowany fundusz
Akt normatywny – jest uchwalany w formie ustawy
Narzędzie polityki społeczno-ekonomicznej – jako narzędzie polityki społeczno-gospodarczej
objawia się natura budżetu, jest on specyficzny jest inny jako jedyny razem z konstytucją
różni się od pozostałych ustaw.
Budżet jest swoistą przekładnią programu politycznego .
Budżet jest to roczny plan bezzwrotnego gromadzenia i wydatkowania scentralizowanych środków
pieniężnych przeznaczonych na realizowanie podstawowych funkcji paostwa uchwalany w formie
aktu prawnego przez parlament.
Ustawa budżetowa
1.
2.
3.
4.
Inicjatywa ustawodawcza
Procedura planistyczna
Termin złożenia projektu
Harmonogram prac parlamentu
a) Pierwsze czytanie – posiedzenie plenarne sejmu
b) Prace w komisjach sejmowych
c) Drugie czytanie
d) Poprawki po drugim czytaniu w Komisji Finansów Publicznych
e) Trzecie czytanie – głosowanie (uchwalenie)
f) Poprawki senackie
g) Ostateczne uchwalenie budżetu
5. Wykonywanie budżetu
- Gromadzenie dochodów
- Dokonywanie wydatków
6. Kontrola wykonania budżetu
- Budżet podlega kontroli Najwyższej izby kontroli
- Komisje sejmowe rozliczają rząd z wykonanie budżetu
7. Absolutorium rządu
Zasady budżetowe
1. Powszechności (zupełności) – zasada budżetowania brutto
Aby wszystkie jednostki paostwowy wchodziły do budżetu całością swoich dochodów i
wydatków
2. Jednośd formalnej – Postuluje aby budżet był uchwalany tylko i wyłącznie w jednym akcie
prawnym
3. Niefunduszowania (jedności materialnej
4. Szczegółowośd – budżet ma nie byd ogólny a uszczegółowiony ze wskazaniem źródeł
5. Równowagi
6. Jawności
- Racjonalności dysponowania środkami publicznymi
- Związany z patologią administracji publicznej
- Czynnik psychologiczno wychowawczy – uczymy obywateli zainteresowania spraw
publicznych
7. Przejrzystości – wyjście naprzeciw obywatelom tak aby budżet był zrozumiały nie tylko dla
autorów ale dla każdego kto go czyta
8. Zasada uprzedniości – budżet musi zostad uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego
9. Zasada roczności – uchwalanie budżetu na rok
Klasyfikacja budżetowa – opracowuje i umieszcza w rozporządzeniu minister finansów
Klasyfikacja
* Części
Zostały wyodrębnione na podstawie kryterium podmiotowego
- Naczelne i centralne oddziały paostwa oraz podział na województwa
Podziału na części budżetowe dokonuje minister finansów
* Działy
Podział przedmiotowy – branże gospodarki oraz pewne podmioty gospodarcze
*Rozdziały
* Paragrafy
Dochody budżetowe
Dochody budżetowe można podzielid na
- Dochody zasadnicze
- Dochody uboczne
Najważniejsze jest scharakteryzowanie dochodów ubocznych są to: Kary, grzywny oraz inne wpłaty
spowodowane przez łamanie prawa przez obywateli.
Dochody zasadnicze można podzielid na dochody zwrotne i dochody bezzwrotne.
Dochody zwrotne są to pożyczki i kredyty zaciągane przez np. jednostki samorządu terytorialnego.
Kredyty i pożyczki mają charakter wewnętrzny i zewnętrzny:
Wewnętrzne to pożyczki publiczne a zewnętrzne to pożyczki między paostwowe.
Dochody paostwa bezzwrotne to należności z tytułu wykonania przez paostwo usługi – opłata
sądowa, notarialna.
Dochody niedobrowolne paostwa to na przykład podatki i cła
Podatki :
- Przychodowe
- Majątkowe
- Konsumpcyjne
- Dochodowe
Dochody zwrotne:
Obligacje komunalne, obligacje skarbu paostwa.
Można wyodrębnid:
- pożyczki krótkoterminowe: do jednego roku
- pożyczki średnioterminowe: zależnie od systemu finansowego (zazwyczaj od 3 do 10 lat)
- pożyczki długoterminowe : okresy dłuższe niż średnioterminowe
Są to tak zwane pożyczki umarzalne.
Pożyczka nie umarzalna to pożyczka rentowa.
Obligacje – pożyczki bezterminowe.
Przyczyny zaciągania pożyczek:
- Pokrycie deficytu budżetowego różnica między przychodami a wydatkami.
- Zmniejszeni presji inflacyjnej – wycofanie pieniądza z rynku.
- Finansowanie określonych potrzeb paostwa
- Finansowanie chwilowych niedoborów pieniężnych
Skutki zaciąganie pożyczek:
* Korzystne:
- Zrównoważenie budżetu
- Ograniczenie inflacji
- Sfinansowanie określonych przedsięwzięd inwestycyjnych
- Wzmocnienie instytucji paostwa
* Negatywne:
- Powstanie długu publicznego
- Może doprowadzid do inflacji
- Doprowadzenie do stagnacji gospodarczej
- Osłabienie zaufania do instytucji paostwa.
Paostwo może przeprowadzad tak zwane operacje na pożyczkach:
1. Konwersja – pożyczki skonwertowane są pożyczki których warunki zmieniono na przykład
możliwośd otrzymania nagród, zwiększenie oprocentowania.
2. Konsolidacja – dotyczy ona dwóch lub więcej pożyczek, połączenie tych pożyczek w jedną
najczęściej za pomocą konwersji.
3. Arrosement – uznaje się zaciągniętą pożyczkę pod warunkiem że pożyczkodawca dokona dopłaty.
4. Repudiacja – jednostronne anulowanie pożyczki.
Pożyczki międzynarodowe powinny mied naturę inwestycyjną a nie konsumpcyjną, może to byd
zakup technologii, know-how.
Dochody bezzwrotne
- Podatek
- Cło
- Opłaty
- Wpłaty z paostwowych jednostek budżetowych
- Wpłaty z dochodu Narodowego Banku Polskiego
Cło
Cło – jest to instrument bardzo istotny w gromadzenia dochodów, może byd także instrumentem
regulacji gospodarki.
Definiuje się je jako świadczenie pieniężne przymusowe ogólne bezzwrotne jednostronnie nakładane
przez paostwo na podstawie przepisów prawa w związku z przywozem, wywozem, przewozem
towarów przez obszar celny danego paostwa.
Świadczenie przymusowe oznacza że paostwo wyegzekwuje wszystkie środki przymusu aby odebrad
cło.
Nie ma charakteru celowego – nie jest do dochód przeznaczony na konkretny cel
Jest to świadczenie bezzwrotne – nie ma zwrotu zapłaconego cła.
Jednostronnie – bez porozumienia z drugą stroną.
Świadczenie regulowane przepisami – nakładane zgodnie z obowiązującym prawem.
Cła można klasyfikowad:
Cła fiskalne – nakładamy na to co będzie przynosiło dochody reszta nie ma znaczenia.
Cła ekonomiczne
Cła gospodarcze – można za pomocą tych ceł wpływad na import i eksport pewnych towarów.
Cła specjalne – cła stosowane w krótkim okresie czasu mające zapobiec złej sytuacji na rynku.
Cła inkubacyjne – mające na celu zabezpieczeniu pewnych branż
Cła anty-dumpingowe – Cena wprowadzane gdy jest podejrzenie że paostwa dokładają do produkcji
danego produktu.
Cła retorsyjne – Prowadzi do wojny celnej, jest to wzajemne zwiększenie ceł.
W stosunku do pewnych towarów mogą byd stosowane pewne ograniczenia co do wprowadzenia na
rynek pewnych dóbr bądź ich zablokowania. Mogą byd wymagane koncesje na rozprowadzanie, bądź
istnied limity kontyngentowe (ograniczenie na pewną ilośd). Mogą byd także wymagane spełnienie
pewnych norm aby sprowadzid. Cła mogą byd wymierzane od wartości lub od ilości stosuje się wtedy
jednostki miary, stawka wtedy jest kwotowa lub mieszane.
Cła
- należne
- minimalne
Zawsze płacone jest to wyższe.
Składy celne – pewne miejsca w których dokonuje się odpraw celnych.
Mamy dodatkową daninę jest to opłata jest to, to samo co cło tylko że nie przy przywozie, przewozie
wywozie.
Opłata może byd za wykonywanie usług przez paostwo np. geodezja, opłata targowa etc.
Podatki
Podatek – jest to świadczenie pieniężne przymusowe, powszechne, bezzwrotne, nakładane przez
paostwo lub inny związek publiczno prawny na podstawie przepisów prawa
1. Podatek jest to świadczenie pieniężne – można go uiścid jedynie pieniężnie (inne formy
finansowania np. w towarze nie są akceptowane)
Przed pieniądzem nie mógł się pojawid podatek obowiązywały daniny
2. Podatek jest to świadczenie przymusowe – Paostwo wymaga płacenia podatków.
3. Podatek jest świadczeniem ogólnym – nie może byd pobierany na konkretny cel.
4. Nieodpłatnośd – podatek nie jest opłatą za określoną usługę
5. Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym – raz zapłacony podatek nie podlega zwrotowi
6. Powszechnośd – podatek powinien obejmowad jak największą populację wyborców
Podatek jest nakładany na podstawie ustawy (konstytucja)
Niektóre elementy konstrukcji podatków mogą się powtarzad.
Elementy konstrukcji podatku:
1. Stałe
1.1. Podmiot
1.2. Przedmiot
1.3. Podstawę opodatkowania
1.4. Stawkę opodatkowania
2. Nie stałe
2.1. Ulgi i zwolnienia
Podmiot podatku można rozpatrywad z punktu widzenie prawnego lub ekonomicznego
1. Prawny
a. podmiot czynny uprawniony (paostwo) związany z władztwem podatkowy które
powiązane jest z różnymi uprawnieniami w ustalaniu podatków.
b. podmiot bierny zobowiązany
i. Podatnik – osoba prawna, fizyczna bądź bez uprawnieo która ponosi ciężar
świadczenia podatkowego
ii. Płatnik – jest to osoba prawna, fizyczna bądź bez osobowości prawnej która
oblicza pobiera podatek w imieniu podatnika
iii. Inkasent – osoba fizyczna która ma tylko pobrad i odprowadzid podatek
2. Ekonomiczny
a. Podmiot formalnie obciążony – ten na którego ustawodawca nałożył ciężar
podatkowy
b. Podmiot materialnie obciążony – podmiot który faktycznie niesie ciężar podatkowy
Podatek od towarów i usług – to my jesteśmy podatnikami a przedsiębiorcy płatnikami
Podatek dochodowy – Jesteśmy płatnikiem i podatnikiem
Przedmiotem podatku są zjawiska zdarzenia i rzeczy lub stany faktycznie lub stan prawny z którymi
paostwo łączy powstanie obowiązku podatkowego, czyli określenie w ustawie tego co ma byd
opodatkowane np. darowizna, nieruchomośd, produkty i usługi itd.
Stanem faktycznym będącym przedmiotem podatku jest na przykład posiadanie nieruchomości,
uzyskanie dochodu.
Stanem prawnym nabycie własności nieruchomości, przyjecie spadku, zawarcie umowy sprzedaży.
Przedmiot podatku na ogół wyrażony jest w jego nazwie.
Ustalenie odpowiedniego przedmiotu opodatkowania ma fundamentalne znaczenie dla
opodatkowania i jego zbierania.
Ujęcie tematu szeroko spełnia postulat powszechności podatku.
Ujęcie wąskie może rodzid problemy aczkolwiek ułatwia obliczenie podstawy opodatkowania, nie
rodzi problemów dla podatnika nie rodzi problemów dla fiskusa, nie będzie niestety spełniad
postulatu powszechności.
Ograniczenia o charakterze formalne – wynika z ograniczonych możliwości wprowadzenia danego
rozwiązania (bez wieloznaczności)
Ograniczenia o charakterze ekonomicznym – Zgodnie z zasadą opodatkowania kwota podatku musi
byd wyższa niż koszt poboru
Ograniczenia o charakterze społecznym – czy uwzględniad sytuacje rodzinną i charakter zawodu
Ograniczenia o charakterze politycznym – naciski społeczne na stanowienie prawa podatkowego
Podstawy opodatkowania
Jest to przedmiot podatku określony wartościowo lub ilościowo (skonkretyzowany przedmiot
podatku).
Stawki podatku – stawka podatku jest to kwoty podatku do podstawy opodatkowania, może byd
procentowo lub kwotowo
Stawka podatku:
Regresywna – spadająca
Progresywna – Kwota podatku rośnie szybciej niż źródło opodatkowanie.
Proporcjonalna – Zmienia się wprost proporcjonowanie do zmiany podstawy opodatkowania przy tej
samej stopie opodatkowania