Prorocy Biblijni: cz. II – Największy z Proroków: Mojżesz

Prorocy Biblijni: cz. II – Największy z Proroków: Mojżesz

Cykliczne spotkania biblijne 2010/2011
Prorocy Biblijni: cz. II – Największy z Proroków: Mojżesz
1. Ogólne wiadomości na temat Mojżesza
- Mojżesz urodził się na dworze faraona, a zmarł w Moabie, przed wejściem do Ziemi Obiecanej
(wydarzenia te datuje się na połowę XIII w. przed Chr.);
- za historycznością Mojżesza przemawia siła tradycji i jego szczególna rola w dziejach Izraela: nie
wszystko, co się mu przypisuje jest jego dziełem, ale to on dał inspiracje wielu rzeczom;
- historia przekazywana wcześniej ustnie została spisana prawdopodobnie VIII i VII w. przed Chr. –
niewola asyryjska: w początku historii i jej zakończeniu widać wyraźne wpływy asyryjskie
(istnieje wiele podobieństw do legendy narodzin króla Sargona – III w. przed Chr.);
- Mojżesz miał pochodzić z rodu Lewiego (por. Wj 2, 1); ze względu na pobyt w pałacu faraona ma
imię podobne w brzmieniu do imion egipskich (choć podana hebrajska etymologia: wyjety z
wody, to jednak bardziej chodziło o egipskie narodził się); u Madianitów wziął za żonę córkę
Jetry Seforę, z która miał 2. Synów: Gersama i Eliezera
- dzieje Mojżesza można podzielić na 7 okresy: 1. Narodziny, 2. Ucieczka, 3. Pobyt u Madiantiów,
4. Spotkanie z faraonem, 5. Wyprowadzenie Narodu Wybranego, 6. Nadanie Dekalogu, 7.
Śmierć – historia ukazana w Księdze Wyjścia (Wj, Lb, Pwt);
- NARODZINY: rodzi się w Egipcie, jako dziecko uciskanej społeczności żydowskiej; rodzi się w
konspiracji (jest wychowywane w tajemnicy przez 3 miesiące), gdyż nie ma prawa przeżyć;
matka pozostawia chłopca w koszyku nad brzegiem Nilu (zadziwiające jest to, że nie wymienia
się tu ojca, co w tradycji żydowskiej jest rzadkie); zostaje odnaleziony przez córkę faraona, która
dokonuje jego adopcji (wychowującą go kobieta jest jego własna matka); wiemy, że posiadał
siostrę (Miriam oraz brata Aarona), która obserwowała wydarzenie i sprowadziła matkę do
opieki nad nim; DALEJ NASTĘPUJE PRZESKOK W HISTORII;
- UCIECZKA: pojawia się jako młody człowiek, wychowany co prawda w pałacu faraona, ale
solidarny ze swoim ludem; interweniuje – staje w obronie swojego rodaka bitego przez
Egipcjanina; zabija prześladowcę, a jego zwłoki zakopuje w piasku, ale czyn ten wychodzi na
jaw; jest ścigany przez faraona i musi uciekać;
- POBYT U MADIANITÓW: chroni się w kraju Madian (między Kanaanem a Egiptem), gdzie
zakłada rodzinę; staje się pasterzem owiec swojego teścia Jetry (Raguela) – kapłana
Madianitów; doświadcza Bożego wezwania do szczególnej misji w dziejach, ale nie czuje się na
siłach (nie akceptuje swojego powołania); Bóg objawia się mu w sposób szczególny –
PŁONĄCY KRZEW, obiecuje swoją pomoc oraz objawia imię – JAHWE (Jestem, który jestem
czy Jestem tym, kim jestem – por. Wj 3, 14);
- SPOTKANIE Z FARAONEM: co prawda pierwsze spotkanie z władcą kończy się
niepowodzeniem (nie chce on uznać autorytetu Boga i jeszcze bardziej gnębi Izraelitów), ale
późniejsza konfrontacja bardzo bolesna dla Egiptu (plagi) kończy się uwolnieniem Narodu
Wybranego;
- WYPROWADZENIE NARODU WYBRANEGO: ustanowienie Paschy jako pamiątki
wyzwolenia; decydujące jest przejście przez Morze Czerwone – zapisane tak w tłumaczeniu
greckim (właściwie Morze Sitowia czy Morze Trzcin); w czasie wyjścia lud często występuje
przeciw Mojżeszowi i Bogu (por. Lb 11-21); zakończeni wyjścia stanowi zawarcie przymierza
między Jahwe a Ludem za pośrednictwem Mojżesza; szczególną rolę zajmuje tu Miriam, która
określana jest jako prorokini i najważniejsza z kobiet izraelskich (por. Wj 15, 20-21), ale także
staje w opozycji do Mojżesza (por. Lb 12) i umiera przed wejściem do Kanaanu w Kadesz (por.
Lb 20, 1) – w tradycji biblijnej uważana za równą z Aaronem i Mojżeszem (por. Mi 6, 4);
- NADANIE DEKALOGU (PRZYMIERZE): Bóg na Górze Horeb-Synaj (odtąd ma ogromne
znaczenie dla Narodu Wybranego – por. 1 Krl 19, 8: Eliasz idzie do Bożej Góry Horeb) za
pośrednictwem Mojżesza przekazuje 10 słów – zawiera przymierze (por. Wj 19-20); w tym
czasie lud zniechęcony czekaniem odlewa złotego cielca i oddaje mu pokłon; schodzący z góry
Mojżesz tłucze przekazane mu tablice, ale gdy Bóg chce ukarać Lud Mojżesz wstawia się za nim
(w długiej modlitwie wyprasza odnowienie przymierza, choć kara też ma swoje miejsce, ale nie
wyniszczająca całą społeczność);
- ŚMIERĆ MOJŻESZA: ze względu na bunt Narodu Wybranego przeciw Bogu postanawia on, że
nie wejdą do Ziemi Obiecanej (to pokolenie) lecz umrą na pustyni, a Mojżesz, którego też trapiły
wątpliwości podzieli los ludu; w Moabie naprzeciw Ziemi Obiecanej wygłasza mowę
pożegnalną przypominając o wierności Jahwe i dobru, jakiego naród doświadczył z Jego ręki;
wstępuje na górę, aby tam umrzeć, ale przed śmiercią widzi jeszcze Ziemie Obiecaną z daleka –
Bóg pozwala na to (por. Pwt 34, 5 – działo się to w górach Abarim-Pasga a dokładnie na Górze
Nebo).
2. Szczególna rola Mojżesza w dziejach narodu Wybranego
- czas działalności Mojżesza i wyprowadzenie przez niego Izraelitów z Egiptu to połowa XIII w.
przed Ch. (faraonem Ramzes II z XIX dynastii);
- Możesz stał się wodzem w czasie wędrówki Ludu Wybranego (tworzył pierwsze struktury
społeczne i nadawał pierwsze prawa);
- Mojżesz stał się pośrednikiem pomiędzy Bogiem a Ludem w czasie zawierania Przymierza i
nadania Dekalogu (znajdujemy w nim odniesienia do Kodeksu Hamurabiego – por. §14 z Wj 21,
16; §141 z Pwt 24, 1, a także prawa hetyckiego – por. §60 z Wj 21, 37 oraz prawa asyryjskiego –
por. §13 z Kpł 20, 10);
- Jego życie zostało upodobnione do założycieli dynastii (historia o narodzinach i testament
Mojżesza) a przypisywana Mojżeszowi księga Powtórzonego Prawa (por. Pwt 1-30) ma postać
traktatów asyryjskich, gdzie władca wymagał bezwzględnego posłuszeństwa;
- fundamentem Izraela staje się nie wojna, ale tożsamość skoncentrowana na Bogu Jahwe i Prawie –
Torze oraz wokół proroka Mojżesza (por. Pwt 34, 10-12);
- w ST i NT znajdujemy wzmianki o tym, że Mojżesz jest autorem Pięcioksięgu (por. Dn 9, 11; Dn
9, 13; Syr 24, 23; Mk 7, 10; J 5, 45-n), a wynika to z faktu, że umiał on pisać oraz wielkiego
znaczenia tej postaci dla historii żydowskiej;
- nie jest to możliwe, bo w tekstach znajdują się fragmenty starsze od Mojżesza, z tego samego
okresu i późniejsze, co świadczy o różnych autorach, co nie wyklucza, że Mojżesz mógł być
autorem niektórych fragmentów (w jego czasach dość rozpowszechniona była sztuka pisania);
- jak rozumieć autorstwo Mojżesza?: pozostały po nim fragmenty spisane oraz przekazywane sobie
w tradycji ustnej; nadał całej tradycji idee przewodnie jako głównej myśli Pięcioksięgu (ujął
religię Izraela jako przymierze z Bogiem); autorstwo rozumiane jest jako coś szerszego – nadał
impuls i wyznaczył kierunek;
- dzięki temu Pięcioksiąg stał się kodeksem narodowym określającym tożsamość żydowską w
imperiach, pod których panowaniem się znalazł: perskim, Aleksandra Wielkiego i rzymskim –
niestety owocem tego było przysłonięcie głównego przesłania historii zbawienia;
- ciekawą jest wzmianka, że miejsca grobu Mojżesza nie zna nikt, co później interpretowano jako
wstąpienie tego największego proroka do nieba;
- inna ciekawostka jest to, że teksty Pięcioksięgu zawierają zapowiedzi mesjańskie (por. Rdz 3, 15 –
omawiane przy okazji prehistorii biblijnej; Lb 24, 3-9. 15-19; Rdz 49, 8-12);
- kard. Carlo Maria Martini wyszczególnia 5 grup posługi wobec Ludu Wybranego, analizując
historię Mojżesza: 1. służba wody i chleba (por. Wj 15, 22-18,27), 2. Służba odpowiedzialności
(por. Wj 32-34), 3. Służba modlitwy i odpowiedzialności (por. Wj 17, 8-16; Wj 32 11-14; Wj 33,
12-17; Wj 34, 5-9), 4. Służba pocieszenia (całość), 5. Służba słowu (por. Pwt 2, 23-33; Pwt 18,
15-18; Pwt 34, 10-12) – dlatego słusznie nazywa się go sługą Boga (por. Lb 12, 7; Hbr 3, 5);
3. O Mojżeszu poza Starym Testamentem (Midrasz i Nowy Testament)
- jak ważną postacią dla Narodu Wybranego stała się postać Mojżesza może świadczyć fakt, że
poświęcono mu jeden z midraszy (jest to jedna z metod interpretacji i komentowania Biblii
hebrajskiej za pomocą sentencji, przysłów czy przypowieści, łączące przekazywane treści z
główną myślą autora);
- Św. Paweł podkreśla, że tradycja midaraszu była dla Izraelitów bardzo ważna, gdyż
uszczegóławiała treści zawarte w Biblii: chrzest pokolenia przebywającego na pustyni (por. 1
Kor 10,1-n), skała towarzysząca Izraelitom na pustyni (por. 1 Kor 10, 4), obecność i pomoc
aniołów przy nadawaniu Prawa na Synaju (por. Ga 3,19);
- wg tego midrasza: ojciec Mojżesza miał na imię Aram i cieszył się szacunkiem innych Izraelitów;
kiedy usłyszał o decyzji uśmiercania wszystkich chłopców żydowskich chciał rozwieść się z
żoną; od tego postanowienia miała go odwieść córka Miriam; wg tradycji Mojżesz był
wcześniakiem, bo urodził się w 7. miesiącu; do Krzaku Gorejącego miała go doprowadzić owca,
która uciekała, gdyż była spragniona; miał pertraktować z Bogiem użycie baranka na paschę,
gdyż Egipcjanie oddawali im boską część i mogło to być uznane za profanację; aniołowie na
Synaju nie chcieli zgodzić się na oddanie tablic Dekalogu jako najcenniejszego skarbu (Bóg miał
użyć podstępu, zamieniając postać Mojżesza na Abrahama i anieli nie mogli go nie wpuścić);
- nie jest pokazywany jako prorok idealny, ale widać też wyraźnie w historii Mojżesza jego ludzkie
oblicze (jeden z władców miał zamówić portret Mojżesza, a jego mędrcy wyczytali z niego, że
jest pyszny i żądny władzy, nie mogąc w to uwierzyć władca rozmawiał z Mojżeszem, który
przyznał się, że całe życie walczył z tymi pokusami);
- Mojżesz nie jest jednak tym, który tworzy prawo (Torę), ale przekazującym je dalej, gdyż był to
przekaz szczególny – bezpośredni (por. Wj 33, 11);
- wielka rola proroka Mojżesza podkreślona w czasie Przemieniania Jezusa na Górze Tabor, gdzie
pojawiają się Eliasz i Mojżesz – podają Mt, Mk i Łk (por. Mk 9, 2-13);
- Ewangeliści odwołują się do historii Mojżesza: zapowiedź mesjańska z Lb 24, 17-19 u Mt 2, 2; u
Mt pięć mówi Jezusa to nawiązanie do Pięcioksięgu – ta Ewangelia staje się Pięcioksięgiem
Chrześcijańskim: prawo nowego Izraela – Kościoła, a nowym prawodawcą jest nowy Mojżesz –
Jezus Chrystus;
- Mt zestawia życie Jezus z życiem Mojżesza, choć wskazuje, że Jezus jest potężniejszy od tego
największego proroka Izraela; Mojżesz wyprowadził lud z niewoli ziemskiej, politycznej, a
Jezus wyprowadza z niewoli grzechu (por. Mt 1, 21); porównanie to widać też w polemice, która
na kartach tej Ewangelii stale się przewija jako krytyka starego ludu, który stał się niewierny i
jego miejsce zajmie lud nowy
4. Dzieła przypisywane prorokowi Mojżeszowi:
Dzieło
Problemy dotyczące autorstwa
Pięcioksiąg
- różnią się tematyką i stylem, ale uważane są za całość;
Prawo – Tora
- określają Naród Wybrany jako Naród Boga i wyznaczają
Rdz, Wj, Kpł, Pwt, Lb,
ramy życia oraz postępowania;
- związany z postacią Mojżesza jako największego z
proroków, mającego szczególną relację z Jahwe (por.
Pwt 34, 10-12);
- cała historia i tradycja zostają związane z objawieniem
przekazanym Mojżeszowi (znaczenie objawienia
podkreśla nazwa Prawo Mojżesza czy księgi
Mojżeszowe);
- wzmianki, że pewne rzeczy wyglądają inaczej jak za
czasów Mojżesza wskazują na wielu autorów (por. Rdz
12, 6; Rdz 22, 14; Pwt 3, 11);
- Rdz to prehistoria Narodu Wybranego – powiązanie
ludów Izraela z Mojżeszem i wyjściem z Egiptu (11
rozdziałów omówionych w cyklu o Prehistorii Biblijnej w
roku 2009/2010);
- Wj to właściwa historia dziejów Mojżesza, wraz z
elementami liturgii świątynnej, której zapowiedzi
znajdują się w Rdz (dopełnienie dzieła stworzenia);
- Kpł opisuje powołanie Narodu Wybranego jako Ludu
Świętego i w pewien sposób przerywa opis historii
Mojżesza (jednak sankcjonuje świątynię jako miejsce
spotkania z Bogiem – Namiot Spotkania – por. Kpł 1, 1 i
Kpł 11, 1);
- Lb opisuje wędrowanie Narodu Wybranego przez
pustynię i to, że w zaufaniu i wierze leżało powodzenie
Izraela;
- Pwt – forma mowy pożegnalnej Mojżesza, wyjaśnienia
praw Bożych i zachęta do ich przestrzegania (bardzo
różnorodna, jak Ewangelię, które w całości opisują
dzieje Jezusa).
Bibliografia:
Artus Olivier, Księga Liczb, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek,
Warszawa 2001. Bednarz Michał (ks.), Historia Zbawienia, Tranów 2000 (Wyjście). Biblia Jerozolimska, Poznań 2006
(Wprowadzenie do Pięcioksięgu i Ewangelii św. Mateusza). Boadt Lawrence, Księga Rodzaju, w: Międzynarodowy Komentarz do
Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001. Brzegowy Tadeusz (ks.), Pięcioksiąg Mojżesza,
Tarnów 2002 (Autorstwo Pięcioksięgu). Craghan John F., Księga Wyjścia, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego.
Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001. Hanelt Tadeusz, Antologia postaci biblijnych. Stary Testament,
Poznań 2008 (Mojżesz, Aaron i Miriam). Keener Craig S., Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu
(Wprowadzenie do Ewangelii św. Mateusza). Krawczyk Roma (ks.), Nadzieje mesjańskie w historii starożytnego Izraela, Warszawa
2008 (Nadzieje mesjańskie w Pięcioksięgu). Levoratti Armando J., Księga Kapłańska, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma
Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001. Nowy Testament dla moderatorów, Warszawa 2008
(Wprowadzenie do Ewangelii św. Mateusza). Nowy Testament. Przekład na Wielki Jubileusz Roku 2000, Warszawa 2000
(Wprowadzenie do Ewangelii św. Mateusza). Osumi Yuichi, Księga Powtórzonego Prawa, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma
Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001. Peter Michał (ks.), Wykład Pisma Świętego Starego
Testamentu, Poznań 2005 (Zagadnienia do Pięcioksięgu). Pikor Wojciech (ks.), Biblijne drogi ku braterstwu, Kielce 2007 (o
Mojżeszu i Miriam). Pikor Wojciech (ks.), Czytamy Stary Testament. Ćwiczenia do wykładów z biblistyki, Kielce 2007 (Mojżesz
sługa Boga). Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. Przekład Ekumeniczny, Warszawa 2001 (Wprowadzenie do Ewangelii św.
Mateusza). Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Częstochowa 2008 (Wprowadzenie do Pięcioksięgu i Ewangelii św.
Mateusza). Polok Bernard (ks.), Wprowadzenie do Ksiąg Starego Testamentu, Opole 1999 (Wprowadzenie do Pięcioksięgu i Jego
poszczególnych ksiąg). Powołanie Mojżesza, w: Biblia krok po kroku nr 10/maj/2010. Saldarini Anthony J., Pięcioksiąg jako Tora w
tradycji żydowskiej, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek,
Warszawa 2001. Ska Jean-Louis, Pięcioksiąg, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i
ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001. Szymanek Edward TChr (ks.), Wykład Pisma Świętego Nowego Testamentu, Poznań
1990 (Wprowadzenie do Ewangelii św. Mateusza). Walton J. H., Matthews V. H., Chavalas M. W., Komentarz historycznokulturowy do Biblii Hebrajskiej, Warszawa 2005 (Wprowadzenie do Ksiąg Pięcioksięgu).