Syllabus - Instytut Filozofii UAM

dr Małgorzata Bogaczyk-Vormayr
Syllabus:
Historia etyki (ćwiczenia – 30 h)
Etyka, studia licencjackie; rok I, semestr 1
Semestr zimowy 2012/13
Terminy: Grupa 1 – czwartek, 9:45 – 11:15; Grupa 2 – czwartek, 13:15-14:45
Poszczególne spotkania:
4, 11, 18, 25 października
8, 15, 22, 29 listopada
6, 13, 20 grudnia
3, 10, 17, 24 stycznia
Proponowana forma zaliczenia: (1) na podstawie aktywnego udziału w ćwiczeniach
(dyskusja! ; ewentualnie referaty/ewentualnie kolokwium z początkiem grudnia) oraz (2)
pracy zaliczeniowej (uzgodniony temat z kręgu zagadnień omówionych na ćwiczeniach;
objętość: 2.000 – 4.000 słów z przypisami i literaturą; deadline: 17.01.2013)
Ilość punktów ECTS: 5
Plan z uwzględnieniem 15 spotkań:
I. Greckie źródła nauki o etyce: Homer, orfizm, presokratyzm, pitagoreizm, sofistyka
Zagadnienia:
kategoria etyki filozoficznej; wierzenia, mitologia i literatura jako pierwsze formy antycznej
refleksji moralnej; wczesne koncepcje woli i losu, szczęścia-harmonii, spełnienia i miary,
sprawiedliwości i ładu (np. diakosmos); pierwsze wspólnoty filozoficzne i ich intelektualnoetyczne przekonania oraz praktyki; termin „paideia”; nauczanie filozofii i etyki; eleackie i
sofistyczne rozumienie cnoty i mądrości; zasada „homo-mensura”
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. R. Spaemann, Czym jest etyka filozoficzna?, w: Tenże, Granice, tłum. J. Merecki, Oficyna
Naukowa, Warszawa 2006, s. 13-27.
2. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów; tłum. I. Krońska et al. [PWN,
dowolne wydanie]; Prolog, rozdz. 1-3; ks. II, rozdz. 1-3; ks. VIII, rozdz. 1, 4, 5; ks. IX.
Zalecane:
1. G. Reale, Historia filozofii starożytnej, tłum. E.I. Zieliński, Wyd. KUL, Lublin 1994, s.
224-258; tamże, s. 469-498 [ = dodatek drugi: Cechy greckiego rozumienia filozofii].
2. W. Jaeger, Paideia. Formowanie człowieka greckiego, tłum. M. Plezia, H. Bednarek,
Aletheia, Warszawa 2001, ks. I, rozdz. 9 [= s. 227-267].
1
Varia:
1. J. Filek, Filozofia jako etyka, „Etyka” 30, 1997, s. 99-106.
2. D. Dembińska-Siury, Obecność Homerowej tradycji w refleksji o dobru i doskonałości
myślicieli greckich w V wieku, „Etyka” 35, 2008, s. 83-98.
3. J. Gajda, Teorie wartości w filozofii przedplatońskiej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego,
Wrocław 1992.
4. G. Colli, Narodziny filozofii, tłum. S. Kasprzysiak, Oficyna Wydawnicza, Kraków 1994.
II. Sokrates, Platon, Arystoteles
Zagadnienia:
sokrajeska koncepcja psyche; metoda maieutyczna; dialog jako forma dyskursu etycznego;
kategorie etyki sokratejskiej: arete, sophrosyne, enkrateia; sokratejski daimonion i postulat
gnothi seauton; etyczne znaczenie sokratejsko-platońskiej zasady Dobra; Arystotelesa wersja
eudajmonii, wykład cnót etycznych i zasady słusznej miary; kategorie: phronesis i sophia,
entelechia.
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia [dowolne wydania]:
1. Platon, Kriton, tłum. W. Witwicki.1
2. Arystoteles, Etyka Nikomachejska; tłum. D. Gromska, wybór z ksiąg A, B, E, Z, H.
3. Tenże, Etyka Eudemejska, tłum. W Wróblewski, B 3 1221 (wykaz cnót i wad).
Zalecane:
1. Platon, Charmides, tłum. W. Witwicki [dowolne wydanie].
2. Arystoteles, Protreptikos. Zachęta do filozofii, tłum. K. Leśniak, PWN; Warszawa 1988.
3. G. Reale, Historia filozofii starożytnej, jw., s. 311-349.
Varia:
1. P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna?, tłum. P. Domański, Aletheia, Warszawa 2000,
część 2 [ = s. 85-127].
2. I. Krońska, Sokrates, Wiedza Powszechna, Warszawa 2001, s. 61-100.
3. R. Spaemann, Dwuznaczność szczęścia, jw., s. 129-146.
4. E. Tugendhat, Wykłady o etyce, tłum. J. Sidorek, Oficyna Naukowa, Warszawa 2004;
wykład 13: Teoria cnót Arystotelesa.
5. M. Siemek, Logos jako dialogos. Greckie źródła intersubiektywnej racjonalności,
„Principia” XXVII-XVIII (2000), s. 60-83.
6. M. Żurba, Filozof i psychoanalityk. O przemianie moralnej: możliwość dopełnienia etyki
arystotelesowskiej przez jedną ze współczesnych teorii psychologicznych, „Etyka” 41, 2008,
s. 162-181.
III. Cynicy, Epikurejczycy, Sceptycy, Stoicy
Zagadnienia:
cynicka koncepcja wolności; epikurejska zasada telepharmakon; arete, aiskesis i phronesis w
hedonizmie Epikura; postulaty prymatu filozofii praktycznej; stoickie definicje cnoty i
szczęścia oraz stosunek wobec śmierci (Epiktet, Marek Aureliusz, Seneka); metody
samorefleksji intelektualno-moralnej; stoickie zasady harmonii, ataraxis i sophrosyne;
moralne kryteria i konsekwencje skepsis; znaczenie listów i tzw. solilokwiów dla historii
1
W ramach ćwiczeń z historii filozofii antycznej oraz średniowiecznej (prowadzonych przez dr Piotra Juchacza
oraz mgr Aleksandrę Mathiesen) omówiona będzie Obrona Sokratesa. Dlatego w ramach ćwiczeń z historii etyki
zaproponować mogę inny dialog – Kritona.
2
rozwoju pism moralnych/problematyki społeczno-etycznej w Anytku i Średniowieczu
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy..., ks. VI, rozdz. 1-2; z ks. X: 117-154 [= s. 640-658].
Do wyboru (Epiktet – Marek Aureliusz)
2. Epiktet, Encheiridion, w: Tenże, Diatryby. Encheiridion. Z dodaniem..., tłum. L.
Joachimowicz, PWN, Warszawa 1961.
albo
3. Marek Aureliusz, Rozmyślania, tłum. M. Reiter [dowolne wydanie], księgi: 3, 2, 5, 10.
4. Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, tłum. A. Krokiewicz, Akme, Warszawa 1998, ks. 3,
rozdz. 21-25.
Seneki do wyboru
5. Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, tłum. S. Stabryła [dowolne wydanie].
lub
6. Tenże, O gniewie, tłum. S. Stabryła [dowolne wydanie].
Zalecane:
1. P. Hadot, Filozofia jako ćwiczenie duchowe, tłum. P. Domański, Aletheia,Warszawa 2003,
rozdz. 1 [ = s. 9-68].
2. J. Gajda-Krynicka, Gdy rozpadły się ściany świata. Teorie wartości w filozofii
hellenistycznej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995; rozdziały: 2, 3, 6.
3. G. Reale, Historia filozofii starożytnej, t. I, jw., s. 402-428.
Varia:
1. K. Banicki, Stoicka teoria wartości a psychopatologia. Czy ideał apatii ma charakter
neurotyczny?, „Diametros” nr 10 (12. 2006):
http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/pdf/diam10banicki.pdf
2. M. Wilejczyk, Stanowisko moralne starożytnych cyników, czyli hartowanie duszy
nieprzyjemnością, trudem, niewygodą, bólem, „Etyka” 43, 2010, s. 111-124.
IV. Z filozofii moralnej wieków średnich
Zagadnienia:
praktyczny charakter filozofii późnego Antyku; koncepcja człowieka wg prawa naturalnego;
augustiańska etyka cnoty; kategorie agape, caritas, spes i bonum; Augustyna i Tomasza nauki
o afektach i umiarkowaniu, duchowości i moralności; wolna wola; zasada miłości bliźniego;
ludzka zdolność do samooglądu i wewnętrzenego pogodzenia (consensus) – według Abelarda
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
Augustyna do wyboru:
1. Augustyn, O życiu szczęśliwym, tłum. A. Świderkówna, w: Tenże, Dialogi filozoficzne,
Znak FiR, Kraków 1999, s. 15-50.
albo
2. Tenże, Solilokwia, tłum. A. Świderkówna, PAX, Warszawa 1953, ks. I, fragmenty: I-II.7;
VI.12-XIII.23.
Także do wyboru Tomasza z Akwinu
3.Tomasz z Akwinu, Traktat o człowieku (Summa Teologii 1, 75-89), tłum. S. Swieżawski,
Antyk, Kęty 1998; kwestia 79, art. 12-13 [ = s. 335-342], kw. 83, art. 1-4 [ = s. 436-452].
3
lub
4. Tenże, O doskonałości życia duchowego, w: Tenże, Dzieła wybrane, tłum. J. Salij et al.,
rozdz. 1-3, 7-8, 11, 14-16 [ = s. 364-366, 368-372, 379-383, 390-398].
5. Abelard, Etyka, czyli poznaj samego siebie, w: Tenże, Rozprawy, tłum. L. Joachimowicz,
PWN, Warszawa 1969 (wybrany fragment zostanie podany).
Zalecane:
1. E. Gilson, Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, tłum. S. Zalewski, PAX,
Warszawa 1987(wybrane fragmenty zostaną podane).
Varia:
1. W. Jaeger, Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, tłum. K. Bielawski, Homini,
Bydgoszcz 2002.
2. G. Bunge, Acedia – duchowa depresja. Nauka duchowa Ewagiusza z Pontu, tłum. J.
Bednarek, A. Ziernicki, Wyd. Benedektynów, Tyniec/Kraków 2007.
3. S. Swieżawski, Święty Tomasz na nowo odczytany, rozdz. XV-XVI, [dowolne wydanie].
4. P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna?, jw., cz. 3, rozdz. XI-XII [ = s. 317-353].
5. J. Domański, Z dawnych rozważań o marności i pogardzie świata oraz nędzy i godności
człowieka, IFiS PAN, Warszawa 1997, s. 86-112.
6. K. Kornacka, Racjonalność woli jako dominanta strukturalna myśli etycznej Wilhelma
Ockhama, „Studia Philosophiae Christianae” 2009, nr 2 (45).
7. M. Bukata, Etyka ekonomiczna średniowieczna, „Etyka” 37, 2004, s.85-102.
V. Etyka Humanizmu
Zagadnienia:
etyczny ideał humanizmu: ratio, virtus, sapientia, bene vivere... (jego elementy horacjańskie,
epikurejskie, stoickie); antropocentryzm; postulaty vita conteplativa, vita activa; kategorie
godności ludzkiej i równości społecznej; utopie społeczne i filozoficzne; tolerancja religijna a
ateizm
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. F. Petrarka, O niewiedzy własnej i innych. Listy wybrane, tłum. W. Olszaniec, A.
Gorzkowski, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2006 (wybrany fragment zostanie podany).
2. Erazm z Rotterdamu, Zbożna biesiada, w: Tenże, Trzy rozprawy, tłum. J. Domański (s. 43128 – zostanie podany wybór fragmentów).
Do wyboru
3. T. Morus, Utopia, tłum. K. Abganowicz, PAX, Warszawa 1954 (wybrany fragment zostanie
podany).
albo
4. T. Campanella, Miasto słońca, tłum. L. R. Brandwajnowie, Alfa, Warszawa 1994.
Zalecane:
1. N. Machiavelli, Książę [dowolne tłumaczenie z oryginału, dowolne wydanie].
Varia:
1. S. Swiezawski, Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku, t. VI: Człowiek, ATK, Warszawa
1983.
2. P. O. Kristeller, Humanizm i filozofia. Cztery studia, tłum. G. Błachowicz, IFiS PAN,
Warszawa 1985.
4
VI. Główne kierunki w etyce XVII wieku
Zagadnienia:
etyka obowiązku i egoizm etyczny według Hobbesa; Pascal: porządek serca i porządek
rozumu, wielkość człowieka, zakład Pascala, pirronizm, jansenizm; arystotelejskie i stoickie
elementy etyki Kartezjusza; kartezjańskie postulaty moralności tymczasowej, pluralizmu i
umiarkowania mniemań; ego cogitans jako podmiot wyborów i działań etycznych
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. T. Hobbes, Lewiatan, tłum. Cz. Znamierowski, PWN, Warszawa 1954, rozdz. 10-11.
2. B. Pascal, Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński [dowolne wydanie], rozdz. 2, par. 1-7 [ = II.93197] oraz rozdz. 3, par.1-4 [ = III.255-333].
3. R. Descartes, Rozprawa o metodzie, tłum. T. Boy- Żeleński [dowolne wydanie], części 1-3.
Zalecane:
1. B. Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. I. Myślicki, PWN,
Warszawa 1954, cz. III (fragment dotyczący definicji afektów).
2. F. Copleston, Historia filozofii, t. IV: Od Kartezjusza do Leibniza, tłum. J. Marzęcki, PAX,
Warszawa 1995.
Varia
1. P.Th. Geach, Kilka twierdzeń o sprawiedliwości w stylu Hobbesa, „Etyka” 19, 1981, s. 6976.
2. W. Galewicz, Czy sądzimy to, co chcemy? Rozum i wola u Kartezjusza i Spinozy, w:
Tenże, Studia z etyki przekonań, Universitas, Kraków 1998, s. 46-77.
3. L. Kołakowski, Bóg nam nic nie jest dłużny: krótka uwaga o religii Pascala i o duchu
jansenizmu, Znak, Kraków 1994.
VII. Francuskie i niemieckie Oświecenie
Zagadnienia:
krytycyzm i racjonalizm etyki oświeceniowej; kategorie oświecenia i dojrzałości; moralny
ideał dostępności myśli naukowej – encyklopedyzm, publicystyka, kultura towarzystw
naukowych; emancypacja; krytyka absolutyzmu, ideał rozdziału praw i praworządności;
Rousseau: pojęcia natury, społecznych nierówności oraz wspólnoty ludzkiej; Voltaire i
Herder: tolerancja i humanizm oświeceniowy
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. Wolter, Traktat o tolerancji, tłum. Z. Ryłko, A. Sowiński, PIW, Warszawa 1988.
2. J.J. Rousseau, Umowa społeczna, w: Tenże, Umowa społeczna oraz Uwagi o rządzie
polskim [i inne pisma-M.B.], tłum. B. Baczko et al., PWN, Warszawa 1966 (wybrany
fragment zostanie podany).
3. M. Mendelssohn, W kwestii: Co znaczy oświecać?, tłum. T. Małyszek, R. Kuliniak,
„Principia”: http://www.principia.uj.edu.pl/attachments/article/29/43_Mendelssohn.pdf
4. J. G. Herder, Listy wzywające do krzewienia człowieczeństwa, tłum. E. Namowicz et al.
(wybrany list zostanie podany).
Zalecane:
1. J.J. Rousseau, List o moralności, w: Tenże, jw.
5
2. I. Kant, Co to jest Oświecenie?, tłum. Z. Kuderowicz [dowolne wydanie].
3. Z. Drozdowicz, Główne nurty w nowożytnej filozofii francuskiej, Wyd. UAM, Poznań
1991, s. 59-92.
4. P. Hazard, Myśl europejska w XVIII wieku. Od Monteskiusza do Lessinga, tłum. H.
Suwała, PIW, Warszawa 1972.
Varia:
1. J. Locke, List o tolerancji, tłum. L. Joachimowicz, PWN, Warszawa 1953.
2. G. E. Lessing, Natan mędrzec [zalecane jest tłumaczenie A. Kwiryna].
3. T. Buksiński, Nowożytna kultura umysłowa Niemiec, Wyd. UAM, Poznań 1985.
4. M. Foucault, Czym jest Oświecenie?, w: Filozofia, historia, polityka, tłum. D. Leszczyński,
L. Rasiński, PWN, Warszawa 2000.
VIII. Tradycja brytyjska: empiryzm, hedonizm, utylitaryzm, antynaturalizm, liberalizm
Zagadnienia:
tzw. zasady postępowania: życzliwość, uprzejmość, cierpliwość, roztropność; Hume’a
koncepcja uczuć moralnych, nauka o afektach oraz kategorie woli i konieczności; koncepcja
wolności Milla: koncepcja osoby ludzkiej, prawo do samostanowienia, wolności poglądów i
wypowiedzi, prawa kobiet, kategorie moralności i prawa; antynaturalizm i intuicjonizm
według Moore’a, jego definicja „tego, co dobre”.
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
Hume‘a do wyboru
1. D. Hume, Traktat o naturze ludzkiej, tłum. Cz. Znamierowski [dowolne wydanie], ks. 2, cz.
2, rozdz. 5-7; ks. 3, cz. 2., rozdz. 1-2 oraz cz. 3, rozdz. 1-3.
lub
2. Tenże, Badania dotyczące zasad moralności, dodatek 1: O uczuciu moralnym [zalecane
wydanie: tłum. A. Hochfeld, PWN, Warszawa 1975].
3. J. S. Mill, O wolności, rozdz. 1-2 [zalecane wydanie: tłum. A. Kurlandzka, Akme,
Warszawa 2002].
4. G.E. Moore, Zasady etyki, tłum. Cz. Znamierowski, rozdz. 1 i 5 [dowolne wydanie].
Zalecane:
1. D. Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego, rozdz. 1 i 8 [dowolne wydanie;
preferowane tłum. J. Łukasiewicza, K. Twardowskiego].
2. J. Bentham, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, tłum. B. Nawroczyński,
PWN, Warszawa 1958.
3. G.E. Moore, Etyka, tłum. Z. Szawarski, PWN, Warszawa 1980.
Varia:
1. F. Copleston, Historia filozofii, t. VIII: Od Benthama do Russella, tłum. B. Chwedeńczuk,
PAX, Warszawa 1989.
2. M. Ossowska, Myśl moralna oświecenia angielskiego, PWN; Warszawa 1966.
3. E. Klimowicz, Utylitaryzm w etyce, PWN, Warszawa 1974.
4. J. Gray, Po liberalizmie. Eseje wybrane, Aletheia, tłum. P. Maciejko, P. Rymarczyk,
Warszawa 2001.
5. M. Małek, Liberalizm etyczny Johna Stuarta Milla. Współczesne ujęcia u Johna Graya i
Petera Singera, Monografie FNP, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010.
6
IX. Etyka Kanta
Zagadnienia:
Kategorie wywiedzione z etyki deontologicznej: autonomia, wolna wola, sumienie,
obowiązek, słuszność; oparcie etyki na metafizyce; imperatyw kategoryczny; ogólność
maksymy jako prawa; granice filozofii praktycznej: ideał podporządkowania się prawu,
zagadnienia kary, buntu i wojny; kategorie: człowieczeństwo, doskonałość, godność,
mądrość.
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, Wyd. M. Drewiecki,
Kęty 2009.
2. I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu, tłum. B. Bornstein, ks. I, rozdz. 1, § 1-8 [dowolne
wydanie].
Zalecane:
1. I. Kant, Metafizyka moralności, tłum. E. Nowak, PWN, Warszawa 2005.
2. E. Tugendhat, Wykłady z etyki, jw.; wykłady: 6-7.
Varia:
1. Z. Kuderowicz, Kant, Wiedza Powszechna [dowolne wydanie].
2. M. Żelazny, Idea wolności w filozofii Kanta, Wyd. UMK, Toruń 1993.
3. R. Walker, Kant: prawo moralne, tłum. J. Hołówka, Amber, Warszawa 1998.
4. J. Kochan, Niebieskie oczy Kanta, „Nowa Krytyka. Czasopismo filozoficzne”:
http://nowakrytyka.pl/spip.php?article180
5. J. Kucharski, Negocjacje w świetle etyki kantowskiej, „Diametros” nr 12/ 2007, s. 44-59:
http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/pdf/diam12kucharski.pdf
X. Niemiecki idealizm i francuski pozytywizm
Zagadnienia:
Fichtego koncepcja postępu moralności; maksymalizm etyczny/humanistyczny; Heglowskie
nawiązanmie do etyki cnót; wątki wyzwoleńcze, narodowościowe, sprawiedliwości
dziejowej; Hegel i lewica heglowska: kategorie pracy, prawa, sprawiedliwości społecznej,
wspólnoty, podziału dóbr, solidarności; krytyka moralności historycznej; porządek społeczny
wg Comte’a; terminy „pozytywizm” i „socjologia”; jego kategorie więzi, wspólnoty i
altruizmu.
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. J.G. Fichte, Powołanie człowieka, tłum. A. Zieleńczuk, PWN, Warszawa 1956, księga 1.
2. G.W.F. Hegel, Encyklopedia nauk filozoficznych, tłum. Ś.F.Nowicki, PWN, Warszawa
1990, część 2, par. 483-521.
3. A. Comte, Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej [dowolne wydanie; wybrany fragment
zostanie podany].
Zalecane:
1. I. Berlin, Zmysł rzeczywistości. Studia z teorii idei, tłum. M. Filipczuk, Zysk i S-ka,
Poznań 2002.
7
Varia
1. Z. Kuderowicz, Filozofia nowożytnej Europy [dowolne wydanie].
2. B. Skarga, Comte, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977.
3. M.J. Siemek (red.), Marksizm w kulturze filozoficznej XX wieku, PWN, Warszawa 1998.
XI. Filozofia życia i filozofia egzystencji
Zagadnienia:
Schopenhauer: kategorie cierpienia i współczucia; kryterium ocen moralnych, wyborów i
działań; cnoty sprawiedliwości i miłości bliźniego; immoralizm Nietzschego – jego kategorie
inności i obcości, stanowisko wobec alternatywy dobra i zła, miłość i egoizm; wolność i
samostanowienie; Kierkegaarda koncepcja doświadczenia etycznego; egzystencja i jej
stadium etyczne; Jaspers: postulat etyki filozoficznej; kategoria egzystencji (samotność,
miłość, wolność, powinność...), doświadczenie sytuacji granicznej; demokracja i wojna,
zagadnienie współodpowiedzialności; Bergson: élan vital, wolność i twórczość, intuicjonizm.
Literatrura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. A. Schopenhauer, O podstawie moralności, tłum. Z Bassakówna [dowolne wydanie].
Do wyboru (Kierkegaard-Nietzsche)
2. S. Kierkegaard, Albo-albo, tłum. K. Toeplitz, t. II, rozdz. 2: O równowadze między...
[dowolne wydanie; wybrany fragment zostanie podany].
3. F. Nietzsche, Jutrzenka. Myśli o przesądach moralnych, księga 2 [proponowane jest tłum.
L. M. Kalinowskiego, Zielona Sowa, Kraków 2007].
Do wyboru (Jaspers – Bergson)
4. K. Jaspers, Filozofia egzystencji. Wybór pism, tłum. D. Lachowska, A. Wołkowicz, PIW,
Warszawa 1990 (wybrany fragment zostane podany)
5. H. Bergson, Dwa źródła moralności i religii, tłum. P. Kostyło, K. Skorulski [dowolne
wydanie; fragment zostanie podany].
Zalecane:
1. F. Nietzsche, Poza dobrem i złem, S. Wyrzykowski [polecane od wydania drugiego].
2. K. Jaspers, Autorytety. Sokrates, Budda, Konfucjusz, Jezus, tłum. P. Bentkowski, R.
Flaszak, KR, Warszawa 2000.
Varia:
1. D. Birnbacher, Bliskość i dystans. Dylematy etyki współczucia, tłum. A. Leśniewska, w: K.
M. Cern et al. (red.), Etyka życia publicznego, UAM, Wyd. Naukowe IF, Poznań 2009, s. 211225.
2. E. Bieńkowska, Twórczość przeciw samotności, w: Tejże, Spór o dziedzictwo europejskie.
Między świętym i świeckim, WAB, Warszawa 1998, s. 50-75.
3. J. Hartman, Być przyjacielem Nietzschego, w: Tenże, Przez filozofię, Aureus, Kraków
2007, s. 97-107.
4. M. Środa, Obowiązek i wezwanie moralne w filozofii Henri Bergsona, „Etyka” 20, 1983, s.
23-44.
XII. Etyka fenomenologiczna i personalistyczna
Zagadnienia:
stanowisko wobec relatywizmu etycznego, utylitaryzmu, etyki Kanta; zagadnienie
resentymentu; formy sympatii, kategoria miłości u Schelera; tzw. porządek serca; osoba i
8
odpowiedzialność; koncepcja wczucia
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
Do wyboru z pism Schelera
1. M. Scheler, Resentyment i moralność, tłum. J. Garewicz, Czytelnik, Warszawa 1977
(wybrane fragmenty zostaną podane).
lub
2. M. Scheler, Ordo amoris, tłum. A. Węgrzecki, w: M. Grabowski (red.), O miłości –
antologia, Wyd. Naukowe UMK, Toruń 1998.
3. N. Hartmann, Najważniejsze problemy etyki, tłum. A. Węgrzecki, „Znak” 11/1974, s.
1422-1454.
Do wyboru (Husserl – Stein)
4. E. Husserl, Zagadnienie wczucia, „Znak” 3/1974, s. 319-326.
lub
5. E. Stein, O zagadnieniu wczucia, tłum. D. Gierulanka, J. Gierula, Znak, Kraków 1988
(wybrany fragment zostanie podany).
Zalecane:
1. D. Hildebrandt, Serce, tłum. J. Koźbiał, W drodze, Poznań 1985.
2. R. Ingarden, Wykłady z etyki, PWN, Warszawa 1989.
3. G. Marcel, Zarys fenomenologii posiadania, tłum. D. Eska, w: Tenże, Być i mieć, PAX,
Warszawa 1998, s. 225-256.
Varia:
1. W. Galewicz (red.), Z fenomenologii wartości, PAT, Kraków 1988.
2. J. Galarowicz, Fenomenologiczna etyka wartości, t. I-II, PAT, Kraków 1997.
3. H. Buczyńska-Garewicz, Milczenie i mowa filozofii, IFiS PAN, Warszawa 2003, rozdz. 6
[= s. 147-181].
4. H. Buczyńska-Garewicz, Uczucia i rozum w świecie wartości, rozdz. 5-6 [dowolne
wydanie].
5. Z. Kuderowicz, Scheler czyli personalizm etyczny, Warszawa 1962.
XIII. Filozofia dialogu – Egzystencjalizm – Etyka dyskursu
Zagadnienia:
kategorie dialogu, spotkania i inności – ich źródła w filozofii Hegla, w fenomenologii i
tradycji żydowskiej; słowa-zasady według Bubera; epifania twarzy oraz kategorie wolności i
odpowiedzialności u Lévinasa, jego postulat etyki jako filozofii pierwszej; różnice ujęcia
zagadnienia moralności, wolności oraz sensu w egzystencjalizmie (Sartre-Camus); moralność
według teorii działania komunikacyjnego Habermasa, jego etyka dyskursu.
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. M. Buber, Słowa-Zasady, „Znak” 3/1974, s. 291-310.
2. E. Lévinas, Etyka i Nieskończony. Rozmowy z Ph. Nemo, tłum. B. Opolska-Kokoszka,
PAT, Kraków 1991, s. 45-57.
Do wyboru (Sartre – Camus)
3. J. P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, tłum. J. Krajewski, Warszawa 1998
(wybrany fragment zostanie podany).
9
albo
4. A. Camus, Mit Syzyfa, tłum. J. Guze [wydanie dowolne].
5. J. Habermas, Teoria działania komunikacyjnego, tłum. A.M. Kaniowski, PWN, Warszawa
1999 (wybrany fragment zostanie podany).
Zalecane:
1. E. Tugendhat, Wykłady z etyki, jw.; wykład 8: Etyka dyskursu.
Varia
1. A. Stanowski, Egzystencjalizm, „Znak” 1958, nr 46, s. 684-699.
2. K. Święcicka, Transcendentalizm Husserla a filozofia dialogu, IFiS PAN, Warszawa 1993.
3. J. P. Sartre, Przy drzwiach zamkniętych, tłum. J. Kott [dowolne wydanie].
4. L. Kołakowski, K. Pomian (red.), Filozofia egzystencjalizmu, PWN, Warszawa 1965.
XIV. Polska myśl etyczna XX wieku
Zagadnienia:
Kotarbińskiego postulat niezależności etyki, jego nauka o szczęściu oraz kategorie sumienia,
słuszności, prawości i litości; cechy prakseologii Kotarbińskiego; stoicyzm etyki Elzenberga,
jego koncepcja wartości perfeksyjnej; godność i samostanowienie człowieka (Ossowska,
Skarga)
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. T. Kotarbiński, Medytacje o życiu godziwym [wydanie dowolne, wybrany fragment
zostanie podany].
2. H. Elzenberg, Pojęcie wartości perfekcyjnej, w: Tenże, Wartość i człowiek, Wyd. Naukowe
UMK, Toruń 2005.
Do wyboru (Ossowska – Skarga):
3. M.Ossowska, Normy moralne w obronie godności człowieka, „Etyka” 5, 1969, s.7-26.
4. B.Skarga, Jeszcze raz o etyce i polityce, w: Tejże, Człowiek to nie jest piękne zwierzę,
Znak, Kraków 2007, s. 181-193.
Zalecane:
1. W. Tatarkiewicz, O szczęściu [dowolne wydanie].
2. L. Kołakowski, Mała etyka, w: Tenże, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań,
Aneks, Londyn 1984, s. 83-120.
Varia:
1. R. Ingarden, Książeczka o człowieku [dowolne wydanie].
2. M.Gołaszewska, Romana Ingardena filozofia moralności, „Etyka” 9, 1971, s. 113-144
3. K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność [dowolne wydanie].
4. J. Tischner, Filozofia dramatu [dowolne wydanie].
5. J. Dudek, Czego się jeszcze można nauczyć od Tadeusza Kotarbińskiego?, „Etyka” 39,
2006, s. 21-47.
XV. Etyka dziś - główne spory, zagadnienia i pytania
Zagadnienia:
Termin „filozofia po Auschwitz”; zagadnienia wojny, pokoju, praw człowieka, ochrony praw
mniejszości, ekologii oraz globalizacji w etyce drugiej połowy XX wieku; etyka
10
ponowoczesna – między tradycją chrześcijańską a ideałami postsekularyzmu
Literatura:
Obowiązkowo – na zajęcia:
1. A. MacIntyre, Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, tłum. A. Chmielewski,
PWN, Warszawa 1996 (wybrane fragmenty).
2. P. Singer, Jeden świat. Etyka globalizacji, tłum. C. Cieśliński, Książka i Wiedza, Warszawa
2006 (wybrane fragmenty).
Zalecane:
1. Z. Baumann, Etyka ponowoczesna, Aletheia, tłum. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir [wydanie
dowolne].
2. A. Bielik-Robson, Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości,
Universitas, Kraków 2000, s. 225-261.
3. J. Habermas, Obywatelstwo a tożsamość narodowa. Rozważania nad przyszłością Europy,
tłum. B. Markiewicz, IFiS PAN, Warszawa 1993.
Varia:
1. H. Plessner, Pytanie o conditio humana, tłum. M. Łukasiewicz, PIW, Warszawa 1988.
2. Th. Adorno, Minima moralia. Refleksje z poharatanego życia, tłum. M. Łukasiewicz, Wyd.
Literackie 1999
3. G. Agamben, Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, tłum. M. Salwa, Prószyński i
Sk-a, Warszawa 2008, cz. 3: Obóz jako... [ = s. 163-257].
4. H. Jonas, Zasada odpowiedzialności, tłum. M. Klimowicz, Platan, Kraków 1996.
5. M. Welzer, Wojny klimatyczne, tłum. M. Sutowski, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa
2010.
6. W. Galewicz, Decyzje o zakończeniu życia, w: Tenże (red.), Wokół umierania i śmierci,
Universitas, Kraków 2009, s. 9-82.
7. M. Środa, Indywidualizm i jego krytycy, Aletheia, Warszawa 2003.
11