Agresywna in ynieria finansowa i ksi ęgowa a zarządzanie ryzykiem

prof. Stanisława Surdykowska
Uniwersytet Jagielloński
Agresywna inżynieria finansowa i księgowa a zarządzanie ryzykiem
* Skuteczna walka z kryzysami finansowymi nie jest możliwa bez przestrzegania
podstawowej zasady gospodarki rynkowej: za popełniane błędy odpowiada ten, kto je
popełnił. Tymczasem wśród bardzo zróżnicowanych reakcji na obecny kryzys, najbardziej
niepokojącym zjawiskiem jest podejście, które najbardziej syntetycznie można określić, jako
„prywatyzacja zysków i uspołecznienie ryzyka”. Moralny hazard, jaki z tego wynika jest
bardzo groźny, gdyż prowadzi do „rozmycia” odpowiedzialności za błędne decyzje instytucji
finansowych i podmiotów gospodarczych dotyczące alokacji kapitału, wskutek ignorowania
podstawowych zasad zarządzania ryzykiem. Są to zjawiska groźne tym bardziej, że jeśli
odpowiedzialność za określone rodzaje ryzyk nie zostanie zaadresowana do konkretnych
osób, wówczas za nie nikt
nie odpowiada, bowiem z punktu widzenia prawa
odpowiedzialność zbiorowa nie istnieje.
* W powyższym kontekście „personifikacja” i „demokratyzacja” ryzyka, staje się
obecnie najtrudniejszym wyzwaniem, jakie stoi przed wszystkimi jednostkami biznesowymi
i instytucjami finansowymi, poszukującymi możliwości przetrwania w środowisku coraz
bardziej skutecznie działającej „niewidzialnej globalnej ręki rynku”. Przejawia się to między
innymi zwiększoną częstotliwością występowania kryzysów finansowych po 1973 roku, które
po prostu „czyszczą rynek” z negatywnych skutków błędnych decyzji podjętych przez jego
uczestników. Amerykańscy profesorowie: B. Eichengreen z Berkeley oraz
M. Bordo
z Rutgers Uniwersity zidentyfikowali 139 kryzysów finansowych między 1973 a 1997
rokiem, z czego 44 miały miejsce w krajach wysoko rozwiniętych. Jest to znaczny wzrost
w porównaniu z okresem 1945 – 1971, w którym miało miejsce – ogółem - „tylko” 38
kryzysów.
SKwP
ul. Górnośląska 5
00-443 Warszawa
www.skwp.pl
PTE
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
www.pte.pl
* Przyspieszenie w pojawianiu się kryzysów dowodzi, że mimo ogromnych wysiłków
regulacyjnych
podjętych w dążeniu do
stworzenia podstaw efektywnego zarządzania
ryzykiem zarówno w bankach – np. NBUK – jak poprzez zwiększenie odpowiedzialności
organów nadzoru korporacyjnego w spółkach (wielkie osiągnięcia Brytyjczyków tym
zakresie), kolejnych reform nadzoru finansowego w różnych krajach, rosnących wymagań
informacyjnych pod adresem spółek giełdowych,
reformowania międzynarodowych
instytucji finansowych różnego typu (m.inn. IMF, MFW), organizowania „szczytów”
dotyczących budowy „nowej architektury systemu finansowego”, itp., nadal mamy do
czynienia z najbardziej kosztownym z punktu widzenia społecznego „uzdrawianiem”
mechanizmów alokacyjnych rynku, czyli kryzysami, a nawet wzrostem ich częstotliwości.
Każdy kryzys powoduje bowiem załamanie lub spowolnienie gospodarcze, a zatem spadek
PKB, co ma bardzo negatywne skutki społeczne. Czyni to walkę polityków z załamaniem
gospodarczym bardzo trudną, ze względu na ewentualną ingerencję państwa w gospodarkę
w różnej formie, powodującą nierzadko dalsze „rozregulowanie” rynku.
* Metody zarządzania ryzykiem ściśle zależą od źródeł finansowania działalności
gospodarczej. Mogą nimi być: giełda, fundusze typu: private equity(PE) w tym private
investments in public equity (PIPE), venture capital (VC), sovereign wealth funds (SVF) oraz
fundusze hedgingowe. Niezależnie jednak od źródeł kapitału na rozwój, o przetrwaniu
przedsiębiorstw i instytucji finansowych przesądza konieczność jednoczesnej realizacji
dwóch fundamentalnych celów finansowych, jakimi są zyskowność i wypłacalność. Podstawą
oceny stopnia realizacji tych celów są sprawozdania finansowe, sporządzane zgodnie
z zasadami systemu rachunkowości finansowej, obowiązującymi w danym kraju.
* Jakość każdego systemu ocenia się na podstawie jego najsłabszego ogniwa.
W przypadku rachunkowości jest nim wycena bilansowa, oparta w coraz szerszym zakresie
na decyzjach uznaniowych, podejmowanych przez osoby w różnym stopniu
złożoności tej wyceny w środowisku globalnej gospodarki.
SKwP
ul. Górnośląska 5
00-443 Warszawa
www.skwp.pl
PTE
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
www.pte.pl
świadome
Zniekształcenia wyceny zarówno
celowe jak nieświadome trudno jest udowodnić.
Tymczasem naturalnym odruchem każdego człowieka jest unikanie ryzyka. Znacznie
bezpieczniej jest powołać się na określone paragrafy, standardy, ekspertyzy, wyceny
zewnętrzne itp. aniżeli podejmować decyzje uznaniowe, nierzadko intuicyjne, które trzeba
będzie uzasadnić, ryzykując brakiem zrozumienia istoty problemu przez tych, którzy będą
oceniać skutki ewentualnych decyzji.
* Zjawisko, o którym mowa jest tym bardziej istotne, że ryzyko błędnej wyceny
bilansowej, negatywnie wpływając
na jakość informacji zawartych w sprawozdaniach
finansowych, rośnie obecnie znacznie szybciej, aniżeli pozostałe rodzaje ryzyk związanych ze
sporządzaniem sprawozdań finansowych. Bezpośrednią przyczyną tego problemu jest:
# dynamiczny rozwój innowacyjnych technik agresywnej inżynierii finansowej
polegającej na konstruowaniu i wykorzystania modeli matematycznych w tworzeniu coraz
bardziej złożonych finansowych instrumentów pochodnych, rozumianych przez nielicznych
i stwarzających fundamentalne problemy w przypadku podejmowania próby ich rzetelnej
wyceny bilansowej,
# agresywna inżynieria księgowa, polegająca na podejmowaniu uznaniowych decyzji
w zakresie wyceny finansowych instrumentów pochodnych lub zlecaniu tych wycen
wykonawcom zewnętrznym – w jednym i drugim przypadku - opartych na założeniach
obarczonych tak wielkim ryzykiem, że czynią tę wycenę mało wiarygodną, lecz trudną do
zakwestionowania bez kolejnej wyceny, lub - w skrajnym przypadku – „skorygowaną” przez
rynek (np. sub prime USA),
# agresywna inżynieria intelektualna, która polega na konstruowaniu wyjaśnień
zjawisk, o których mowa w taki sposób, aby mniej zorientowane osoby zaakceptowały
poziom ryzyka jako bezpieczny, podczas gdy w rzeczywistości z góry wiadomo, że warunki,
na jakich umowa została zawarta faworyzują jedną ze stron. Wśród licznych przykładów
takich zjawisk w Polsce najbardziej drastycznym przykładem są obecnie kontrowersje
dotyczące transakcji związanych z opcjami walutowymi.
SKwP
ul. Górnośląska 5
00-443 Warszawa
www.skwp.pl
PTE
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
www.pte.pl