Tezy wystąpienia na Konferencji Unia Europejska na polskiej wsi
Transkrypt
Tezy wystąpienia na Konferencji Unia Europejska na polskiej wsi
Andrzej Kaleta Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Tezy wystąpienia na Konferencji Unia Europejska na polskiej wsi. Początek demarginalizacji społeczności wiejskich? Warszawa, 29 września 2005 Trzy drogi demarginalizacji polskiej wsi 1. Urbanizacja Jeśli uznajemy, że konsekwencją procesów przechodzenia do gospodarki rynkowej musi być przyśpieszenie procesów urbanizacji - rozumianej jako przenoszenie racjonalności produkcji przemysłowej do rolnictwa i wykorzystywanie racjonalności miasta w rozwiązywaniu społecznych problemów obszarów wiejskich - to przed polską wsią rysują się nieciekawe perspektywy rozwoju, prowadzące do pogłębienia niekorzystnych zmian: a/ w wymiarze ekonomicznym - bankructwo wielu gospodarstw rolnych i wzrost bezrobocia wiejskiego, ze względu na permanentny deficyt pełnoetatowych miejsc pracy poza rolnictwem; b/ w wymiarze społecznym - pogłębienie degradacji cywilizacyjnej wielu rodzin wiejskich, w tym przede wszystkim rolniczych, i wyludnienie niektórych regionów kraju; c/ w wymiarze ekologicznym - pogarszanie się stanu gleb, wód, fauny i flory ze względu na konieczność intensyfikacji produkcji w mniejszej liczbie większych i bardziej produktywnych gospodarstw rolnych; d/ w wymiarze kulturowym - dalsza degradacja wielu ważnych (szczególnie z punktu widzenia procesów integracji europejskiej «Europa wielu ojczyzn») wartości tradycji chłopskiej i wiejskiej oraz niekorzystne zmiany w wiejskiej przestrzeni architektonicznokrajobrazowej, w konsekwencji zastosowania technologii przemysłowych w rolnictwie. Jeśli jednak proces urbanizacji określimy jako tworzenia podstaw wyższej jakości życia i procesów produkcyjnych wyższej generacji, a odwoływanie się do chłopskich form życia i produkcji potraktujemy jako cywilizacyjną potrzebę, to wieś polska znacznie łatwiej jak bardziej zmodernizowana wieś zachodnioeuropejska może się stać przestrzenią przyszłości. Przekonanie to wywodzę z coraz bardziej już dziś oczywistej konieczności ukształtowania nowych związków między obszarami wiejskimi i społeczeństwem post przemysłowym, który zakłada porzucenie racjonalności społeczeństwa przemysłowego oraz przyjęcie zasady społeczno-ekologicznej orientacji wszystkich działań na obszarach wiejskich naszego kraju. Uważam, że przyjęcie takiego modelu może nas chronić przed powtórzeniem poważnych i bardzo kosztownych błędów jakie w polityce wobec wsi i rolnictwa popełniły kraje wyżej od Polski rozwinięte. Skansenizacja Porzucenie racjonalności społeczeństwa przemysłowego oraz przyjęcie zasady społeczno-ekologicznej orientacji wszystkich działań na obszarach wiejskich naszego kraju (nazywane niekiedy skansenizacją) oznacza: • • • • • odrzucenie zasady dominacji sfery ekonomicznej nad sferą społeczno-kulturową i przyrodniczą (zasada rozwoju zrównoważonego); wprowadzenie zasady podmiotowości wsi i podmiotowości jej mieszkańców; zmianę społecznego usytuowania rolnictwa (funkcje, uznanie trwałości rodzinnego gospodarstwa rolnego, uznanie rolnika za zarządcę dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego i materialne rekompensowanie tych obowiązków); uznanie nowoczesnych mediów teleinformatycznych za podstawowy instrument gospodarczego i społecznego rozwoju obszaru wiejskiego; wzmacnianie lub odbudowywanie tożsamości kulturowej mieszkańców wsi jako gwaranta ochrony różnorodności kulturowej zintegrowanej Europy. i stanowi podstawę jej bardziej samodzielnego rozwoju. Samodzielny rozwój Wejście obszarów wiejskich na drogę samodzielnego rozwoju, polegającą na sprzężeniu ich zasobów materialnych i wartości kulturowych, nowych systemów organizacyjno-instytucjonalnych środowiska lokalnego i nowoczesnych technologii; wymaga przede wszystkim zmian mentalnych w osobowościach społecznych ich mieszkańców. Te z kolei kształtują się przede wszystkim pod wpływem najszerzej pojętej edukacji, generującej osobowości wyposażone w możliwie rozległą wiedzę. Nie mamy na myśli wyłącznie wiedzy fachowej, która różnymi kanałami docierała i dociera do rolników i innych mieszkańców wsi łatwiej niż wiedza ogólna i obywatelska, której dzisiaj przede wszystkim potrzeba. Te bowiem tworzą podwaliny myślenia kategoriami społeczeństwa obywatelskiego oraz skłaniają do aktywnego uczestnictwa w procesie podejmowania decyzji dotyczących obszarów wiejskich i własnej społeczności lokalnej. Wiedza jako niezbędny element składowy rozwoju zrównoważonego prowadzi nas do pojęć kapitału ludzkiego, nazywanego także humanistycznym, oraz kapitału społecznego, które musimy zacząć wreszcie wzmacniać.