plik pdf
Transkrypt
plik pdf
ATEX-owy Sprawocznik L Michaª Jó¹wikowski 7 stycznia 2010 Streszczenie A A L TEX-em. Dokument ten stanowi rozszerzenie Maªego sprawocznika L TEX-owego [1]. Omawiam tutaj bardziej zaawansowane aspekty pracy z W wi¦kszo±ci s¡ to rozwi¡zania problemów na które sam natkn¡ªem si¦ podczas pracy nad ró»nymi dokumentami. Dlatego te» s¡dz¦, »e mog¡ by¢ one przydatne dla innych u»ytkowników A L TEX-a. i ii Spis tre±ci Wst¦p 1 A Praca z dokumentami LATEX 2 A.1 Edytor LEd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 A.2 Organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 A.3 Preambuªa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 B Wygl¡d dokumentu 6 B.1 Geometria strony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 B.2 Lokalne zmiany wygl¡du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 B.3 Strona tytuªowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 B.4 Struktura logiczna 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C Efekty specjalne 10 C.1 Doª¡czanie graki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 C.2 Odsyªacze i hiperª¡cza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 C.3 Liczniki (zabawy numeracj¡) 16 C.4 Listy, wypunktowania i wyliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D Wyra»enia matematyczne 17 19 D.1 Denicje, twierdzenia, etc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 D.2 Numeracja w matematyce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 D.3 Wzory wielowierszowe 21 D.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D.3.1 Jedno rówananie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 D.3.2 Wiele równa« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Mniej standardowe symbole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E Spisy tre±ci, bibliograa, indeksy E.1 Spis tre±ci, tabel, rysunków E.2 Bibliograa E.3 Indeksowanie 24 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 F Slajdy 30 Literatura 33 A Sprawocznik L TEX-owy 1 Wst¦p Omawiane w tym zbiorku zagadnienia dotycz¡ problemów, które wykraczaj¡ poza ele- AT X-a. Zakªadam, »e Czytelnicy s¡ zaznajomieni z podstawami pracy z LAT Xmentarz L E E em na przykªad w wymiarze opisanym w [2, 1]. Tematy zostaªy wybrane na podstawie subiektywnego kryterium opisuj¦ tylko takie, które okazaªy si¦ mi potrzebne w toku AT X-em. Z podobnych przesªanek wynika tak»e szczekilku lat moich do±wiadcze« z L E góªowo±¢ opisu staraªem si¦ nie przekracza¢ granicy obszaru, w którym praktyczne korzy±ci z u»ycia danego narz¦dzie rekompensuj¡ wysiªek potrzebny do jego opanowania. W zwi¡zku z tym ograniczeniem Sprawocznik nie mo»e by¢ traktowany jako kompletne ¹ródªo informacji o rozwa»anych zagadnieniach. Tym niemniej, poniewa» jego rodowód jest jak najbardziej konkretny, wierz¦ »e mo»e on sta¢ si¦ pomocny w codziennej studenckiej i naukowej praktyce przy tworzeniu prac dyplomowych, artykuªów czy prezentacji. Do±¢ trudno w sposób jednoznaczny wskaza¢ ¹ródªa tej pracy. Na pewno pierwszym AT X-a, którego u»ywaªem byª [2]. Niejednokrotnie wymieniaªem dopodr¦cznikiem L E ±wiadczenia z moimi kolegami lub podpatrywaªem ich pomysªy. Niektóre konstrukcje na przykªad ciekawsze zastosowania liczników odkrywaªem i tworzyªem na wªasny u»ytek, chocia» nie mog¦ twierdzi¢, »e podobne rzeczy nie byªy wcze±niej opisywane w AT X-a bardzo przyliteraturze. Przy bardziej systematycznym poznawaniu mo»liwo±ci L E datne byªy ró»ne ¹ródªa dost¦pne on-line, mi¦dzy innymi zasoby Wikipedii [3] oraz GUST [Gust, 10]. Sporo skorzystaªem tak»e sªuchaj¡c wykªadów i czytaj¡c notatki Jerzego Trzeciaka z dziaªu wydawnictw IMPAN i studiuj¡c dokumentacj¦ poszczególnych pakietów AT X-a, niew¡tpliwie przy[15, 16]. Poza tym, je±li chodzi o matematyczne zastosowania L E datnym ¹ródªem jest [13], chocia» osobi±cie nie korzystaªem z tej ksi¡»ki. Pierwszy rozdziaª po±wi¦cam bardzo wa»nym, w moim odczuciu, zagadnieniom dobrej organizacji pracy. Nast¦pnie przyst¦puj¦ do omówienia problemów zwi¡zanych z formatowaniem wygl¡du dokumentu, prac¡ w trybie matematycznym, uzyskaniem specjalnych efektów w tek±cie oraz budowaniem spisu tre±ci, czy bibliograi. Ostatni rozdziaª po±wi¦cam tworzeniu prezentacji. 2 A Praca z dokumentami LATEX A.1 Edytor LEd AT X-u wygodnie jest korzysta¢ z jakiego± edytora. Ja u»ywam Tworz¡c dokumenty w L E AT X Editor (LEd). Aplikacja jest ªatwa darmowego (i dodajmy, »e rodzimego) programu L E w obsªudze i przyjazna u»ytkownikowi. W mojej ocenie bije ona na gªow¦ komercyjny WinEdt, z którego wcze±niej korzystaªem. Zainteresowanych podstawami LEd odsyªam do [1, rozdziaª 1]. Omawiam tam kilka prostych lecz bardzo przydatnych udogodnie« programu, mi¦dzy innymi funkcj¦ podpowiedzi i auto-wypeªniania, zakªadki, schowek, .dvi z opcj¡ projektu LEd [17]. podgl¡d odsyªania do kodu ¹ródªowego, itp. Warto te» zajrze¢ na stron¦ A.2 Organizacja pracy W tej cz¦±ci chciaªem przedstawi¢ kilka podstawowych reguª, których staram si¦ prze- AT X-a. strzega¢ przy pracy z dokumentami L E AT X produkuje mnóstwo ró»nego 1. Wszystkie pliki w jednym katalogu. Poniewa» L E rodzaju plików pomocniczych, je±li nie b¦dziemy si¦ pilnowa¢ mo»emy po chwili straci¢ orientacj¦. Aby tego unikn¡¢ dobrze aby wszystkie pliki dotycz¡ce dokumentu nad którym pracujemy mieszkaªy w jednym katalogu. W edytorze LEd jest to bardzo proste prac¦ nad dokumentem zaczynamy od zdeniowania nowego projektu (Nowy->Projekt), a tworz¡c kolejne pliki .tex wybieramy dodaj do projektu. LEd b¦dzie zapisywaª wszystkie pliki w katalogu ..\Moje Dokumenty\LEdProjects\nazwa_projektu. opcj¦ 2. U»ywaj projektów. Praca z projektami ma wiele zalet. Jedna z nich to mo»liwo±¢ u»ywania automatycznego sªownika. Inna jest taka, »e zapisuj¡c projekt zapisujemy jednocze±nie wszystkie ustawienia programu i dokumentu. Dodatkow¡ zalet¡ jest mo»liwo±¢ pracy z wieloma dokumentami jednocze±nie (przykªad takiej strategii opisuj¦ w [1, rozdziaª 1.4]). Aby wyró»ni¢ plik projektu spo±ród innych plików w katalogu wygodnie jest nazwa¢ go dodaj¡c z przodu znak specjalny, na przykªad @nazwa. Nie tracimy wówczas czasu na szukanie wªa±ciwego pliku do otworzenia. 3. Dziel i rz¡d¹. Plik maj¡cy wi¦cej ni» 300 linii staje si¦ ci¦»ki w obsªudze trudno tra¢ na wªa±ciwe miejsce w kodzie. Dlatego dobrze jest podzieli¢ wi¦ksze pliki na fragmenty. Naturalnym wyborem jest podziaª zgodny ze struktur¡ logiczn¡ dokumentu rozdziaªy, podrozdziaªy, itp.. Polecam te» oddzieli¢ cz¦±¢ nagªówkow¡ (gdzie b¦dziemy rzadko zagl¡da¢) i cz¦±¢ zawieraj¡c¡ wªasne polecenia u»ytkownika. Wszystkie te fragmenty nale»y oczywi±cie skojarzy¢ z gªównym projektem. Struktura pliku gªównego mo»e wówczas wygl¡da¢ mniej wi¦cej tak \input{naglowek.tex} \input{makra.tex} A Sprawocznik L TEX-owy 3 \begin{document} \maketitle \include{wstep.tex} \include{rozdzial1.tex} ... \end{document} 4. Stosuj przemy±lane oznaczenia. Tworz¡c wªasne makra dobrze jest nazwa¢ je tak, aby z nazwy daªo si¦ jednoznacznie wywnioskowa¢ do czego dane polecenie sªu»y. Czytelno±¢ wydaje si¦ mi wa»niejsza ni» zwi¦zªo±¢ nazwy po dªu»szej przerwie b¦dziemy mieli problem z rozszyfrowaniem sprytnych skrótów. Ta zasada jest jeszcze wa»niejsza w odniesieniu do etykiet. Wygodna konwencja nazewnicza, któr¡ od pewnego czasu stosuj¦ to typ:nazwa. Dla przykªadu sec:wstep jednoznacznie thm:gauss nie pozostawia w¡tpliwo±ci, »e wskazuje na odwoªanie do wst¦pu, za± chodzi nam o twierdzenie Gaussa. 5. Archiwizuj prac¦. Co tu du»o mówi¢, lepiej dmucha¢ na zimne. dzo wygodn¡ archiwizacj¦ wybieramy archiwizuj projekt LEd umo»liwia bar- i po chwili dostajemy spakowane archiwum z dat¡ utworzenia w katalogu gªównym. Oczywi±cie wyniki warto przechowywa¢ na wi¦cej ni» jednym no±niku. 6. Korzystaj z gotowych wzorów. Dobrze stworzy¢ sobie kilka u»ytecznych szablonów. Ja mam na przykªad wzór standardowego pliku nagªówkowego, pliku z makrami oraz prezentacji. Kiedy zaczynam nowy projekt kopiuj¦ odpowiedni plik i na tej bazie rozpoczynam prac¦. 7. U»ywaj komentarzy. Nie nale»y si¦ ogranicza¢. Zaoszcz¦dzi to nam zb¦dnego my±lenia po dªu»szej przerwie. Szczególnie przydaj¡ si¦ komentarze w tam gdzie rzadko zagl¡damy, czyli w pliku nagªówkowym. Dzi¦ki temu nie zastanawiam si¦ nigdy dªugo jak zmieni¢ formatowanie górnej paginy czytam swój komentarz przy komendzie \pagestyle w nagªówku i ju» wiem. 8. U»ywaj kolorów. To jedna z fajniejszych sztuczek, które poznaªem. Je±li wiemy, »e jaki± fragment tekstu b¦dzie wymagaª pó¹niejszych poprawek lub uzupeªnie« zaznaczmy go na czerwono na pewno nie zapomnimy o koniecznej korekcie. 9. Ograniczaj czas przed komputerem. Nie wiem na ile jest to reguªa uniwersalna. W ka»dym razie unikam my±lenia przed komputerem kªad¡c palce na klawiaturze staram si¦ mie¢ w zanadrzu gotowy szkic tego co chciaªbym napisa¢. Ekran nie bardzo sprzyja koncentracji, przez co praca nad tworzeniem dokumentu znacznie si¦ wydªu»a. A.3 Preambuªa Przedstawiam tutaj typowy ukªad nagªówka w moim dokumencie. Ten poni»ej dotyczy dokumentu w klasie article. W rozdziale F znajduje si¦ tak»e dokument klasy beamer. 4 Zaczynamy od zadeklarowania klasy dokumentu \documetclass{article} Nast¦pnie zaª¡czamy kolejne pakiety. Te zwi¡zane z wyborem czcionek i j¦zyka: \usepackage[T1]{fontenc} \usepackage[cp1250]{inputenc} \usepackage[polish]{babel} \usepackage[MeX]{polski} Pakiey zwi¡zane z notacj¡ matematyczn¡ (pakiet nych liter greckich, xy ams z dodatkami, bm do pogrubio- do rysowania diagramów) por. rozdziaª D: \usepackage[leqno]{amsmath} \usepackage{amsthm,amsfonts} \usepackage{bm} \input xy \xyoption{all} Pakiety zwi¡zane z opcjami wygl¡du i ukªadem strony (wi¦cej w rozdziale B): \usepackage{geometry} \usepackage{multicol} \usepackage{setspace} \usepackage{color} Pakiety zwi¡zane doª¡czaniem graki do dokumentu (wi¦cej w rozdziale C.1): \usepackage{graphicx} %opcja - draft \usepackage{wrapfig} \usepackage{subfig} \usepackage{sidecap} Pakiety zwi¡zane z numerowaniem i odno±nikami (wi¦cej w rozdziaªach C.2 i E): \usepackage{enumerate} \usepackage{hyperref} W pliku makra.tex umieszczam parametry wygl¡du dokumentu oraz wªasne komendy i ±rodowiska. Typowy ukªad wygl¡da nast¦puj¡co. %dane \autor{} \title{} \date{\today} %wygl¡d dokumentu \pagestyle{myheadings} % domy±lny =plain A Sprawocznik L TEX-owy \markright{Sprawocznik \LaTeX-owy} %wygl¡d paginy górnej %\geometry{a4paper,footskip=1cm,lmargin=30mm,rmargin=25mm} \setlength{\parindent}{10pt} %wielko±¢ wci¦cia akapitu %\setcounter{tocdepth}{2} %szczegóªowo±¢ spisu tre±ci %\linespread{1.5} %odst¦p mi¦dzy wierszami %wªasne makra \newcommand{\R}{\mathbb{R}} \newcommand{\pa}{\partial} \newcommand{\arctg}{\operatorname{arctg}} ... 5 6 B Wygl¡d dokumentu B.1 Geometria strony W tym podrozdziale opisz¦ jak zmieni¢ formatowanie stron w caªym dokumencie. W kolejnym zajm¦ si¦ zmianami na poziomie lokalnym. Wymiar papieru i rozmiar czcionki najpro±ciej ustali¢ dodaj¡c odpowiedni parametr w poleceniu \documetclass w nagªówku \documentclass[11pt, a4paper, twoside]{article} Opcja twoside (ewentualnie oneside) okre±la czy tekst ma by¢ skªadany jako dokument jedno czy dwustronny. Powoduje to ró»nice w rozmiarze marginesów i wygl¡dzie pagin. Inn¡ przydatn¡ opcj¡ jest twocolumn, która spowoduje, »e tekst b¦dzie skªadany w dwóch kolumnach. Znacznie wi¦ksze mo»liwo±ci wpªywania na geometri¦ strony daje u»ycie pakietu geometry. Pozwala on ustawi¢ takie wielko±ci jak rozmiar marginesów (parametr *margin, gdzie * to r, l, t, b), wielko±¢ stopki (footskip), nagªówka (head) oraz skalowanie strony (scale, a tak»e vscale i hscale). Peªna lista parametrów znajduje si¦ na stronie [10] opis pakietu geometry. Przykªad u»ycia pakietu mo»e wygl¡da¢ nast¦puj¡co \usepackage{geometry} \geometry{a4paper,tmargin=3cm,bmargin=3.5cm,footskip=1cm, lmargin=30mm,rmargin=25mm,twoside} \pagestyle{styl}. plain (wy±wietla si¦ tylko numer strony) inne mo»liwo±ci to empty, headings lub myheadings. W ostatniej wersji mo»na ustali¢ parametry \markright albo \markboth. Przykªadowo w tym dokumencie formatowanie wygl¡da nast¦puj¡co: Styl strony (numeracji i pagin) ustawiamy za pomoc¡ komendy Domy±lnym stylem jest \pagestyle{myheadings} \markright{Sprawocznik \LaTeX-owy} Warto jeszcze doda¢, ze komenda \pagestyle posiada tak»e wersj¦ lokaln¡ \thispagestyle. Zmienia ona formatowanie od bie»¡cej strony do ko«ca dokumentu (lub do kolejnej zmiany). Bardziej wyranowane zabawy z paginami wymagaj¡ u»ycia pakietu fancyhdr. Przyzwoity opis mo»na znale¹¢ na Wikipedii [4]. AT XDo innych globalnych parametrów wygl¡du, które mo»na ªatwo zmieni¢ w L E \linespread{ostep} \setlength{\parindent}{wielkosc} u nale»¡ odst¦py mi¦dzy wierszami. Ich wielko±¢ okre±la komenda któr¡ umieszczamy w preambule. Z kolei polecenie pozwala zdeniowa¢ »¡dan¡ wielko±¢ wci¦cia akapitu w caªym tek±cie. W tym dokumencie ustawiono 15pt. B.2 Lokalne zmiany wygl¡du Wygl¡d tekstu we fragmentach dokumentu najlepiej zmienia¢ przy u»yciu odpowiednich ±rodowisk. Zmian¦ standardowego obustronnego justowania tekstu dostajemy za pomoc¡ A Sprawocznik L TEX-owy ±rodowisk 7 flushleft, flushright, albo kami uzyskamy u»ywaj¡c ±rodowiska center. Z kolei zmian¦ odst¦pów mi¦dzy linij- doublespace (inna mo»liwo±¢ to onehalfspace), tak jak zostaªo to zrobione w tym paragrae. Wymagane jest przy tym zaª¡czenie pakietu setspace (por. rozdziaª A.3). Pojedyncze odst¦py ustalonej wielko±ci uzyskamy za pomoc¡ komend \vspace{x} i \hspace{x}, gdzie x oznacza po»¡dan¡ odlegªo±¢. Efekt przesuni¦cia pionowego uzyskamy te» w taki sposób \\[1cm]. Dosuni¦cie tekstu do brzegu strony mo»na uzyska¢ za pomoc¡ komendy \hfill (analogicznie \vfill). Nowy paragraf inicjujemy zostawiaj¡c w kodzie ¹ródªowym lini¦ przerwy. Mo»emy go równie» wywoªa¢ komend¡ \par. Wielko±¢ wci¦cia pierwszej linijki nowego akapitu regulujemy ustawiaj¡c odpowidni¡ wielko±¢ parametru \parindent. Odpowiednie polecenie w kodzie ¹ródªowym b¦dzie wygl¡da¢ nast¦puj¡co \setlength{\parindent}{dªugo±¢}. Aby podzieli¢ tekst na kolumny nale»y u»y¢ ±rodowiska multicols. rodowisko Nie- multicols pozwala zªo»y¢ do 10 kolumn jednocze±nie. zb¦dne do tego jest zaª¡czenie pakietu Wielko±¢ i format separatora mi¦dzy multicol. Aby uzyska¢ efekt taki jak tu- kolumnami regulujemy za pomoc¡ para- taj nale»y wpisa¢ metrów \columnseprule i \columnsep. W tym tek±cie u»yªem \begin{multicols}{2} ...tekst... \end{multicols} \setlength{\columnseprule}{1pt} \setlength{\columnsep}{20pt} Podobny charakter ma ±rodowisko minipage. Pozwala ono utworzy¢ maª¡ stron¦ o po»¡danej szeroko±ci. Skªadnia jest nast¦puj¡ca: \begin{minipage}[parametr]{rozmiar} ...tekst... \end{minipage} rozmiar 0.6 \textwidth, gdzie mo»na a poda¢ w parametr okre±la b). formacie 5 cm albo czy wyrównanie ma by¢ do góry, czy do doªu (t albo Na koniec jeszcze kilka przydatnych konstrukcji. Notatk¦ ma marginesie mo»na doda¢ \marginpar{text}. Z kolei przypis1 \footnote{tekst}. Do±¢ przydatne bywa ±rodowisko pisma maszynowego verbatim i komenda \verb, z których nami¦tnie korzystam w tym tek±cie. Sªowa obj¦te komend¡ \verb umieszczamy poleceniem tworzymy komend¡ 2 wewn¡trz dwóch znaków + . 1 2 To jest przypis. Jak umie±ci¢ tam znak + nie pytajcie, nie mam poj¦cia. Margines jest zbyt w¡ski, aby . . . 8 AT X-a do pisania na kolorowo zaª¡czamy w preambule pakiet Aby zmusi¢ L E color. Do \textcolor{kolor}{tekst}. Taki sam efekt {\color{kolor}tekst}. Drugi wariant wydaje si¦ by¢ lepszy na przykªad wewn¡trz pierwszego ±rodowisko \verb nie chciaªo dziaªa¢. Kolor tªa mo»emy ustawi¢ za pomoc¡ komendy \colorbox{kolor}{text}. Wad¡ tej pisania kolorow¡ czcionk¡ sªu»y komenda uzyskamy za pomoc¡ konstrukcji jest to, »e nie da si¦ przenie±¢ tekstu do kolejnej linii. Aby sobie z tym poradzi¢ mo»emy na przykªad odpali¢ ±rodowisko \pagecolor{kolor} minipage wewn¡trz \colorbox. Komenda zmienia z kolei tªo caªej bie»¡cej strony. Na koniec o deniowaniu kolorów. U»ycie pakietu color z opcj¡ usenames pozwala ko- rzysta¢ z 68 standardowych kolorów, których list¦ (i nazwy) mo»na znale¹¢ na przykªad na \definecolor{nazwa}{model}{definicja}. Tutaj model to sposób generowania kolorów: rgb (wówczas w denicji nale»y poda¢ trzy liczby z przedziaªu 0-1 oddzielone przecinkami), grey (jedna liczba - skala szaro±ci) albo cymk (cztery liczby).UWAGA: kompilowanie do .pdf mo»e nie rozró»nia¢ kolorów z .ps trzeba deniowa¢ specjalne parametry dla pakietu color. Wikibooks [5]. Wªasne kolory deniujemy Zaawansowane tematy dotycz¡ce kolorowania porusza artykuª [11]. W szczególno±ci omawia on dodatkowe aspekty pakietu color i podaje sposoby jak zmienia¢ kolory we- AT X-a. Jest to wy»sza szkoªa jazdy, bo czasem trzeba grzeba¢ w wn¡trz ±rodowisk L E kodzie ¹ródªowym. B.3 Strona tytuªowa Standardowo mo»emy skorzysta¢ z polecenia \maketitle (w ten sposób zostaªa stwo- rzona strona tytuªowa bie»¡cego dokumentu). W preambule nale»y wtedy zadeklarowa¢ warto±ci dla \author, \title, \date. W pakiecie \beamer (patrz rozdziaª F) mo»na \institute. Gdyby w tytule nie Micha\l \ J\'o\'zwikowski. dodatkowo zadeklarowa¢ warto±ci dla\subtitle oraz chciaªy si¦ wy±wietla¢ polskie czcionki piszemy tak Je±li chcemy si¦ pobawi¢, to oczywi±cie mo»na zrobi¢ sobie stron¦ tytuªow¡ samemu. Na przykªad w taki sposób \begin{titlepage} \begin{center} \Large{Tytuª, autor, etc.} \\[2cm] \begin{minipage}{0.4\textwidth} \begin{flushleft} \large \emph{Student:} \\ Le« mierdz¡cy \end{flushleft} \end{minipage} \begin{minipage}{0.4\textwidth} \begin{flushright} \large \emph{Promotor:} \\ A Sprawocznik L TEX-owy 9 Straszny Potwór \end{flushright} \end{minipage} \vfill % Bottom of the page {\large \today} \end{center} \end{titlepage} Przy okazji u»yteczna sztuczka (przydaje si¦ ona na przykªad w nagªówkach poda«) »eby napisa¢ dwie rzeczy równolegle na stronie dzielimy j¡ na dwie mniejsze. B.4 Struktura logiczna AT X-u bardzo ªatwo jest nada¢ dokumentowi przejrzyst¡ struktur¦ logiczn¡. W klaW L E article, a tak»e beamer dost¦pnych jest kilka poziomów podziaªu. S¡ to kolejno \section, \subsection, \subsubsection, \paragraph \subparagraph. W klasie book dysponujemy dodatkowo wi¦kszymi jednostkami: \chapter oraz \part. Skªadnia ka»dego sie z polece« jest nast¦puj¡ca \section[tytuª_pomocniczy]{tytuª} Nieobowi¡zkowy parametr tytuª pomocniczy przydaje si¦ w sytuacji gdy chcemy nada¢ rozdziaªowi inn¡ nazw¦ w spisie tre±ci ni» w dokumencie. Wszystkie opisane wy»ej struktury dost¦pne s¡ w wersji gwiazdkowanej wówczas nie zostaj¡ wª¡czone do spisu tre±ci i nie s¡ numerowane w tre±ci dokumentu. O numerowaniu struktur podziaªu logicznego i odwoªywaniu si¦ do nich wi¦cej informacji mo»na znale¹¢ w podrozdziaªach D.2 oraz C.2, natomiast informacje o spisie tre±ci zawiera podrozdziaª E.1. 10 C Efekty specjalne C.1 Doª¡czanie graki Doª¡czanie graki to rzecz, która potra sprawi¢ najwi¦cej problemów i przyprawi¢ u»ytkownika o biaª¡ gor¡czk¦. Przedstawiam tutaj minimum wiedzy potrzebnej do w miar¦ precyzyjnego umieszczania graki w tek±cie. Opieram si¦ gªównie na Wikipedii [6] oraz [12]. Szczególnie w tym ostatnim ¹ródle mo»na znale¹¢ omówienie wielu niestandardowych funkcji i mo»liwo±ci, a tak»e odsyªacze literaturowe. Do wstawiania obrazków zrobionych w programie zewn¦trznym najpro±ciej u»y¢ pole- \includegraphisc[parametry]{plik}. Wymaga ono doª¡czenia pakietu graphicx. df .p ce draft fa s/ »emy zadeklarowa¢ takie warto±ci jak rotu), ry rys/face.pdf cenia W parametrach mo- width, height, scale, angle, origin (±rodek ob- (zamiast rysunku pojawia si¦ tylko ramka jego rozmiarów z nazw¡ rysunku AT X-a bywa to pomocne przy pracy ze zªo»onymi rysunkami ich skªadanie przez L E przy ka»dej kompilacji b¦dzie czasochªonne), final (odwrotno±¢ draft) i inne (na przy- kªad obcinanie wystaj¡cych fragmentów (clip), nierównomierne skalowanie, wycinanie fragmentów z rysunki (trim liczby wskazuj¡ ile nale»y obci¡¢ kolejno od brzegów lbrt) itp.). W powy»szym przykªadzie u»yªem komend \fbox{\includegraphics[scale=0.5,angle=45]{rys/face}} \includegraphics[scale=0.6,angle=90,draft]{rys/face} \includegraphics[scale=0.5,angle=-45,origin=c,draft]{rys/face} \includegraphics[trim = 5mm 5mm 5mm 5mm, clip,width=1.5cm]{rys/face} Szczegóªowe opisy poszczególnych parametrów mo»na znale¹¢ na [6] i w [12]. Warto doda¢, »e opcj¦ draft mo»emy zadeklarowa¢ przy zaª¡czaniu pakietu graphicx (wtedy wszystkie rysunki b¦d¡ skªadane w wy»ej opisany sposób) lub w opcjach klasy dokumentu (mo»e to wywoªa¢ jeszcze dodatkowe zmiany). AT XRodzaj obsªugiwanych plików zale»ny od u»ytego kompilatora. I tak kompilacja L E em wymaga plików png. eps, natomiast kompilacja pdfLATEX-em obsªuguje pliki pdf, jpg i Kompilator sam wybierze pliki o odpowiednim rozszerzeniu, a w przypadku ich braku poda komunikat o bª¦dzie. Do wstawiania obrazków, które b¦d¡ ªadnie komponowaªy si¦ z tekstem, miaªy podpis, numer i do których mo»na si¦ b¦dzie odwoªywa¢, najlepiej u»y¢ ±rodowiska Skªadnia jest bardzo prosta \begin{figure}[h!] \caption{Buzia} figure. A Sprawocznik L TEX-owy 11 \includegraphics[width=0.1\textwidth]{rys/face} \end{figure} Rysunek 1: Buzia h nakazuje LATEX-owi umieszczenie rysunku dokªadnie w miejscu pojawienia (here). Inne mo»liwo±ci to t (na górze strony), b na dole strony oraz p na specjalnej Parametr si¦ stronie z rysunkami. Poniewa» tak jak w powy»szym przypadku mo»e si¦ zdarzy¢, »e wstawiony w ten sposób rysunek nie najlepiej si¦ prezentuje, istniej¡ ±rodowiska z pomoc¡ których mo»na jego poªo»enie uatrakcyjni¢. Do oblewania rysunków tekstem (tekstu powinno by¢ mo»liwe du»o) wrapfigure. Jego u»ycie wymaga zaª¡wrapfig w preambule. Skªadnia przykªadu sªu»y ±rodowisko czenia pakietu widocznego obok wygl¡da nast¦puj¡co \begin{wrapfigure}[9]{o}{0.25\textwidth} \begin{center} \includegraphics[width=0.23\textwidth]{rys/face} \end{center} \caption{Buzia} \end{wrapfigure} Warto zwróci¢ uwag¦, »e okre±lamy osobno wielko±¢ Rysunek 2: Buzia wci¦cia i wielko±¢ rysunku pozwala to na pozostawienie odst¦pu mi¦dzy rysunkiem a oblewaj¡cym go tekstem. U»yty parametr o (tak»e O,I,i,R,r,L,l) okre±la z której strony dany rysunek ma by¢ oblewany (in\out\right\left) natomiast wielko±¢ litery decyduje czy rysunek ma by¢ skªadany dokªadnie w miejscu pojawienia si¦ (maªe) czy te» mo»e zosta¢ nieco przesuni¦ty (du»e). Opcjonalny parametr o zadeklarowanej tutaj warto±ci 9 okre±la wysoko±¢ (w linijkach) oblewanego fragmentu. Pozwala to pozby¢ si¦ zbyt du»ych lub zbyt maªych odst¦pów w pionie. Do umieszczania kilku rysunków obok siebie sªu»y komenda wewn¡trz ±rodowiska Przykªadowo \subfloat stosowana figure. Jej u»ycie wymaga zaª¡czenia w preambule pakietu subfig. 12 \begin{figure}[h!] \centering \subfloat[Buzia]{\label{fig:buzia}\includegraphics[width=0.2\textwidth]{rys/face}} \subfloat[Liczko]{\label{fig:liczko}\includegraphics[width=0.2\textwidth]{rys/face}} \subfloat[Pyszczek]{\reflectbox{\includegraphics[width=0.2\textwidth]{rys/face}}} \caption{Trzy mordki, jedna odbita}\label{fig:mordki} \end{figure} daje nast¦puj¡cy efekt. Warto zwróci¢ uwag¦ na komend¦ (a) Buzia (b) Liczko \reflectbox, pozwalaj¡c¡ na (c) Pyszczek Rysunek 3: Trzy mordki, jedna odbita wykonanie odbicia lustrzanego obrazka. Innym ±rodowiskiem, które pozwala na ªadne formatowanie jest zaª¡czenia pakietu scfig). hbtp, (wymaga Pozwala ono na tworzenie podpisów z boku obrazka. Skªad- nia jest zupeªnie taka sama jak ±rodowiska parametrów SCfigure figure, z tym »e niestety nie uznaje ono przez co kontrolowanie poªo»enia obrazka bywa problematyczne. Na AT X-u. Bardziej koniec warto doda¢ o mo»liwo±ci nakªadania obiektów jeden na drugi w L E wyranowane przykªady znale¹¢ mo»na w [12], ja natomiast ogranicz¦ si¦ do problemu w jaki sposób naªo»y¢ tekst (na przykªad wzory matematyczne) na rysunek. U»ywamy w tym celu polecenia \put(poªo»enie){obiekt}. Poªo»enie to dwie liczby okre±laj¡ce przesuni¦cie obiektu (w punktach = 1/72 cala) od punktu pocz¡tkowego zazwyczaj jest to jeden z rogów obrazka. Polecenie picture \put nale»y umieszcza¢ figure. Przykªadowo lub, jak w poni»szym przykªadzie, v⊗w−w⊗v uzyskaªem za pomoc¡ wewn¡trz ±rodowiska A Sprawocznik L TEX-owy 13 \begin{figure}[h!] \centering \includegraphics[width=0.2\textwidth]{rys/face} \put(-75,15){\large{$v\otimes w-w\otimes v$}} \end{figure} Istniej¡ tak»e specjalne programy, na przykªad xFig, które pozwalaj¡ na doª¡czanie graki wraz z tekstem specjalnym (na przykªad wzorami). Mój pocz¡tkowy entuzjazm dla tego programu nieco osªabª wydaje mi si¦, »e równie dobre efekty mo»na uzyska¢ za pomoc¡ \put, nie nara»aj¡c si¦ przy tym na ró»ne niespodzianki. C.2 Odsyªacze i hiperª¡cza UWAGA: do prawidªowego dziaªania odsyªaczy potrzebna jest dwukrotna kompilacja dokumentu. Przy pojedynczej kompilacji mo»e nie zgromadzi¢ wszystkich danych potrzebnych do przypisanie etykietom odpowiednich warto±ci. \label{etykieta}. Wygodnie jest stosowa¢ przejrzyst¡ konwencj¦ nazewnictwa rodzaj:etykieta, na przykªad sec:rozdzial1, thm:Lie. Pewne niuanse dotycz¡ce etykietowania wzorów matematycznych znajduj¡ si¦ w rozdziale D.2. Odwoªanie do etykiety uzyskujemy standardow¡ komend¡ \ref{etykieta}, a odwoªanie do równania \eqref{etykieta}. Na przykªad: W rozdziale D.2 znajdziemy Etykiet¦ w tek±cie tworzymy za pomoc¡ komendy wzór (#) uzyskamy za pomoc¡ W rozdziale \ref{ssec:numeracja} znajdziemy wzór \eqref{eqn:fur}. \cite{etykieta} \pageref{etykieta} Odwoªanie do pozycji literaturowej tworzymy za pomoca komendy (wi¦cej o bibliograi i cytowaniu w rozdziale E.2). Z kolei komenda da w wyniku numer strony na której dana etykieta si¦ znajduje. Aby o»ywi¢ nasze odno±niki zaª¡czamy pakiet hyperref (por. paragfaf A.3). Znawcy tematu twierdz¡, »e pakiet ten powinno si¦ doª¡cza¢ jako ostatni bo inaczej co± mo»e si¦ popsu¢. Peªne efekty uzyskamy w dokumentach w formacie niku kompilacji za pomoc¡ pdfLATEX-a. Dobry tutorial pakietu pdf powstaªych w wyhyperref znajduje si¦ Wikipedii [7]. W pakiecie hyperref komendy \ref{}, \eqref{}, \cite{} dziaªaj¡ normalnie, z tym »e dodatkowo dostajemy hiperª¡cze do odpowiedniego miejsca w tek±cie. Dodatkow¡ atrakcj¡ jest podlinkowany spis tre±ci widoczny po lewej stronie dokumentu. hyperref posada te» dodatkowe komendy. Polecenie \hyperref[label]{tekst} podlinkowuje sªowo tekst do etykietki label. Odwoªanie \nameref{label} tworzy odPakiet woªanie do tytuªu rozdziaªu. Na przykªad W rozdziale \ref{ssec:odnosniki} znajduje si¦ link do podrozdziaªu ,,\nameref{ssec:numeracja}'' oraz odwoªanie do \hyperref[niuanse]{trudnego sªowa}. da nam: W rozdziale C.2 znajduje si¦ link do podrozdziaªu Numeracja w matematyce oraz odwoªanie do trudnego sªowa. 16 Odwoªania do adresów url, adresów email, czy plików uzyskujemy za pomoc¡ komend \href{url}{tekst} oraz \href{mailto:adres_email}{tekst}. szej komendy \url{adres_url}. Mo»na u»y¢ te» prost- Przy pracy z odno±nikami (i przy robieniu korekty) warto czasem skorzysta¢ z pakietu showkeys (nale»y doda¢ odpowiedni¡ linijk¦ w preambule). Sprawia on, »e w skompilowanej wersji dokumentu nazwy etykiet i odsyªaczy pojawiaj¡ si¦ w tek±cie. Mo»na odpali¢ go z opcj¡ [notcite] (razygnujemy z wy±wietlania pozycji bibliogracznych) oraz [notref] (nie wy±wietlaj¡ si¦ nazwy odsyªaczy). C.3 Liczniki (zabawy numeracj¡) Liczniki to struktury przydatne przy zabawach z numeracj¡. Nowy licznik inicjujemy komend¡ \newcounter{licznik}. Domy±lnie warto±¢ licznika wynosi 0. Aby ustawi¢ \setcounter{licznik}{n}, ewentualnie \addtocounter{licznik}{m}. po»¡dan¡ przez nas warto±¢ u»ywamy komendy dodajemy pewn¡ warto±¢ do licznika Aby wypisa¢ bie»¡c¡ warto±¢ licznika trzeba ewaluowa¢ go na jednym z polece« \arabic, \alph, \Alph, \roman lub \Roman. Jak ªatwo si¦ domy±le¢ wybieramy w ten sposób czy chcemy reprezentowa¢ nasz licznik jako liczb¦ arabsk¡, rzymsk¡ lub liter¦. Przykªadowo deniujemy nowy licznik i ustalamy jego warto±¢ pocz¡tkow¡ \newcounter{licznik} \setcounter{licznik}{2} Nast¦pnie dodajemy do niego cztery i ewalujemy w postaci wielkiej litery F. \addtocounter{licznik}{4} \Alph{licznik} Innym sposobem ewaluacji jest u»ycie komendy \thelicznik. Okre±la ona sposób for- matowania licznika. Aby zmieni¢ formatowanie wystarczy zmieni¢ t¦ komend¦ \renewcommand{\thelicznik}{<\Roman{licznik}>} Wpisanie \thelicznik da teraz w wyniku <VI>. Co wa»ne jest to zmiana lokalna, to znaczy zmienia wygl¡d licznika tylko w nast¦puj¡cych po niej cz¦±ciach dokumentu. AT X u»ywa standardowych liczników do numeracji wewn¡trz dokumentu. S¡ to liczL E niki takie jak przykªad thm page, subsection, equation oraz zdeniowane przez nas liczniki - na zwi¡zany z numeracj¡ twierdze« (porównaj paragraf D.2). Przykªadowo bie»¡ce warto±ci tych liczników wynosz¡ odpowiednio 14, 0, C.3 oraz C.0. Taka wiedza plus to czego dowiedzieli±my si¦ do tej pory pozwala na do±¢ swobodn¡ manipulacj¦ numeracj¡ w dokumencie. Na przykªad styl numeracji sekcji w tym dokumencie zostaª zmieniony za pomoc¡ komendy \renewcommand{\thesection}{\Alph{section}} A Sprawocznik L TEX-owy 17 umieszczonej w preambule. Aby zademonstrowa¢ inn¡ mo»liwo±¢ mo»emy zgubi¢ dwie strony w tym dokumencie zamiast 14 b¦dziemy mieli od razu wpisa¢ \addtocounter{page}{2}. 16. Wystarczy Niektórych zmian numeracji w dokumencie mo»na te» dokona¢ bardziej wysokopoziomowo. Na przykªad do zmiany numeracji stron na liczby rzymskie na pierwszych kilku stronach u»yªem polecenia \pagenumbering{roman}. Kolejne zastosowanie liczników znajdziemy w nast¦pnym paragrae z ich pomoc¡ mo»na bawi¢ si¦ numeracj¡ wypunktowania. Za najbardziej spektakularne zastosowanie liczników osobi±cie uwa»am makra, które same si¦ numeruj¡. Na przykªad je±li zdeniujemy komend¦ numer \zad korzystaj¡c¡ z licznika \newcounter{numer} \setcounter{numer}{1} \newcommand{\zad}{\textbf{Zad. \thenumer.} \addtocounter{numer}{1}} dostaniemy komend¦ dzi¦ki której nie b¦dziemy musieli martwi¢ si¦ o numeracj¦ zada«. \zad Oblicz... \zad Wyka», »e... Zad. 1. Oblicz... Zad. 2. Wyka», »e... C.4 Listy, wypunktowania i wyliczenia itemize, description, enumerate lub list. Ich obsªuga jest intuicyjna, wi¦c nie ma si¦ tu nad czym rozwodzi¢. Aby co± wypunktowa¢, albo wyliczy¢ u»ywamy jednego ze ±rodowisk AT X-a do numerowania tak jak my mu ka»emy? Ciekawsze wydaje si¦ pytanie jak zmusi¢ L E enumerate. Mo»emy wówczas enumerate (mo»liwe warto±ci i, I, a, A, 1 S¡ na to dwa sposoby. Pierwszy przez doª¡czenie pakietu doda¢ dodatkowy parametr do ±rodowiska co znacz¡ nie trudno si¦ domy±le¢), który nakazuje pewien styl numeracji. Na przykªad \begin{enumerate}[(a)] \item Raz \item Dwa \item Trzy. \end{enumerate} daje nast¦puj¡cy efekt (a) Raz (b) Dwa (c) Trzy. 18 Wada nie mo»na inicjowa¢ zmiennej od warto±ci (b). Sposób drugi jest bardziej wyranowany b¦dziemy korzysta¢ z liczników (por. poprzedni paragraf ). Przykªadowo \begin{list}{\Alph{licznik}...}{\usecounter{licznik}} \item raz \item dwa \setcounter{licznik}{3} \item trzy \label{punkt} \item cztery \end{list} A... raz B... dwa D... trzy E... cztery Korzystamy z licznika zdeniowanego w poprzednim paragrae. Zauwa»my, »e ±rodowisko list automatycznie zeruje u»ywany licznik, a wi¦c aby numerowa¢ od konkretnej list. Referencje komenda \thelicznik pozycji nale»y ustawi¢ r¦cznie warto±¢ licznika wewn¡trz ±rodowiska odysªaj¡ nas do punktów, które s¡ numerowane tak jak ka»e <IV>. Aby uzyska¢ zgodno±¢ numerowania i referencji najlepiej u»ywa¢ licznika w postaci \thelicznik. A Sprawocznik L TEX-owy 19 D Wyra»enia matematyczne D.1 Denicje, twierdzenia, etc Do pisania twierdze«, denicji itp. u»ywa si¦ specjalnych ±rodowisk deniowanych przez u»ytkownika za pomoc¡ polecenia \newtheorem. Przykªadowy fragment preambuªy pliku \theoremstyle{plain} \newtheorem{thm}{Twierdzenie}[section] \newtheorem{lem}[thm]{Lemat} \newtheorem*{gauss}{Theorema Egregium} \theoremstyle{definition} \newtheorem{def}[thm]{Definicja} Generalna konstrukcja jest nast¦puj¡ca \newtheorem{nazwa}[licznik]{tekst}[licznik_bazowy]. W powy»szym przykªadzie wszystkie ±rodowiska numerujemy tak jak twierdzenia, które z kolei bior¡ swój numer od numeru sekcji. Wyj¡tkiem jest twierdzenie Gaussa, które nie \theoremstyle{styl} okre±la sposób formatowania danego dost¦pne s¡ style theorem, definition i remark. Mo»na te» jest numerowane. Polecenie ±rodowiska. Standardowo okre±li¢ styl formatowania samodzielnie. Najpro±ciej b¦dzie si¦ tego nauczy¢ z dokumentacji pakietu amsthm dost¦pnej na stronie AMS-u [15]. Przykªad u»ycia zdeniowanych wy»ej ±rodowisk \begin{df}\emph{Krzywizn¡ Gaussa} nazywamy iloczyn krzywizn gªównych $K=\kappa_1\cdot\kappa_2$. \end{df} \begin{gauss} Krzywizna Gaussa jest niezmiennikiem izometrii wewn¦trznej. \end{gauss} \begin{lem}\label{thm:k_sek} Krzywizna Gaussa to krzywizna sekcyjna. \end{lem} i efekt Denicja D.1. Krzywizn¡ Gaussa nazywamy iloczyn krzywizn gªównych K = κ1 · κ2 . Theorema Egregium. Krzywizna Gaussa jest niezmiennikiem izometrii wewn¦trznej. Lemat D.2. Krzywizna Gaussa to krzywizna sekcyjna. Do wyró»nienia dowodu sªu»y ±rodowisko nie» za pomoc¡ komendy \qed. proof. Ko«cz¡cy kwadracik uzyskamy rów- Przykªad \begin{proof}[Dowód lematu \ref{thm:k_sek}] Jest oczywisty w ±wietle poprzednich rozwa»a«. \end{proof} Dowód lematu D.2. Jest oczywisty w ±wietle poprzednich rozwa»a«. 20 D.2 Numeracja w matematyce. Standardowo etykiety tworzymy tak jak zostaªo to opisane w paragrae C.2. Etykieta umieszczona wewn¡trz ±rodowiska equation, align itd. b¦dzie wskazywa¢ na odpowied- nie równanie, natomiast etykiety znajduj¡ce si¦ wewn¡trz ±rodowisk sªu»¡cych do zapisu twierdze« i denicji na numer odpowiedniego twierdzenia. Obsªuga standardowej numeracji jest intuicyjna, dlatego te» zajmiemy si¦ tym jak zmieni¢ numeracj¦ na niestandardow¡. Pierwszym problemem jest zmiana numeracji struktur takich jak denicja i twierdzenie. Przykªad widzieli±my ju» w poprzednim paragrae deniuj¡c ±rodowisko thm za»¡dali±my aby byªo ono deniowane zgodnie z numerem sekcji. Wszystkie pozostaªe struktury s¡ numerowane tym samym licznikiem co ±rodowisko thm. Znaj¡c ten przykªad wiemy ju» wªa±ciwie wszystko. Przykªadowo przy nast¦puj¡cej denicji \newtheorem{thm}{Twierdzenie}[section] \newtheorem{lem}[thm]{Lemat} \newtheorem{prop}{Stwierdzenie}[thm] \newtheorem{def}{Definicja} twierdzenia i lematy b¦d¡ numerowane wspólnym licznikiem w postaci stwierdzenia nr sekcji.liczba, nr twierdzenia.liczba, natomiast denicje b¦d¡ numerowane niezale»nie kolejnymi liczbami 1, 2, 3... . AT X numeruje wzory kolejnymi liczbami naturalnymi. Aby uzyska¢ nuDomy±lnie L E meracj¦ zgodn¡ ze struktur¡ (na przykªad sekcji) nale»y dopisa¢ w preambule linijk¦ \numberwithin{equation}{section} AT X numeruje wszystkie Przejd¹my teraz do numeracji poszczególnych wzorów. L E wzory umieszczone w ±rodowiskach takich jak equation, czy align. Aby caªkowicie zrezygnowa¢ z numeracji nale»y u»ywa¢ gwiazdkowanych wersji tych ±rodowisk na $$wzór$$), align*, itd. Aby opu±ci¢ numerek w ±rodowisku bez gwiazdki nale»y u»y¢ komendy \notag. Do deniowania wªasnego symbolu sªu»y \tag{nazwa}. Wersja \tag*{nazwa} wyprodukuje nazw¦ bez nawiasów wokóª niej. Na przykªad equation* (albo przykªad Z f (x − y)g(y)dy g ? f (x) = (1) # fˆ(k) = Z f (x)eikx dx fˇ(x) = Z f (k)e−ikx dk. W pierwszej linijce skorzystali±my z numeracji standardowej, w drugiej u»yªem komendy \notag, a w ostatniej \begin{align} \tag*{\#}. Peªny kod ¹ródªowy A Sprawocznik L TEX-owy 21 g\star f(x)&=\int f(x-y)g(y)dy \\ \hat{f}(k)&=\int f(x)e^{ikx}dx\notag\\ \check{f}(x)&=\int f(k)e^{-ikx}dk. \tag*{\#}\label{eqn:fur} \end{align} rodowisko subequations pozwala numerowa¢ podpunkty danego równania. Na przy- kªad \begin{subequations} \begin{align} f(\lambda x)&=\lambda f(x)\\ f(x+y)&=f(x)+f(y) \end{align} \end{subequations} f (λx) = λf (x) (2a) f (x + y) = f (x) + f (y) (2b) Aby ponumerowa¢ kilka linijek jedn¡ etykiet¡ mo»na u»y¢ ±rodowiska split. Przy- kªad, który wszystko wyja±nia. \begin{align} \begin{split} G_{\mu\nu}&=8\pi T_{\mu\nu}\\ G_{\mu\nu}&=R_{\mu\nu}-\frac{1}{2}Rg_{\mu\nu} \end{split}\\ R&=R^\mu_\mu \end{align} Gµν = 8πTµν (3) 1 Gµν = Rµν − Rgµν 2 µ R = Rµ (4) W opisie pakietu AMS [15] mo»na znale¹¢ dodatkowe informacje jak r¦cznie ustali¢ poªo»enie znacznika. D.3 Wzory wielowierszowe D.3.1 Jedno rówananie Standardowo do pisania wzorów matematycznych u»ywamy ±rodowiska equation* dowiska multline. tualnie albo dolarów $$wzór$$). Kawaªki rodzielone znakiem \\ zostaj¡ wyrównane do odpowiednich marginesów. Mo»na tym sterowa¢ za pomoc¡ polece« Przykªad equation (ewen- Je±li wzór robi si¦ dªugi mo»na u»y¢ ±ro- \shoveleft oraz \shoveright. 22 \begin{multline} f(x)=\text{baaaaaaaaaaaaardzo dªuuuugi napis numer 1}+\\ \text{jeszcze du»o baaaaaaaaaaardziej dªuugi napis numer 2} \end{multline} f (x) = baaaaaaaaaaaaardzo (5) dªuuuugi napis numer 1+ jeszcze du»o baaaaaaaaaaardziej dªuugi napis numer 2 Podobny efekt (ale dodatkowo z wyrównaniem) mo»na uzyska¢ u»ywaj¡c ±rodowiska split wewn¡trz innego ±rodowiska pisa¢ equation*). Przykªad matamatycznego (dolary nie chc¡ dziaªa¢ - trzeba \begin{equation*} \begin{split} f(x)&=\text{baaaaaaaaaaaaardzo dªuuuugi napis numer 1}+\\ &\quad+\text{jeszcze du»o baaaaaaaaaaardziej dªuugi napis numer 2} \end{split}\end{equation*} f (x) = baaaaaaaaaaaaardzo + jeszcze dªuuuugi napis numer 1+ du»o baaaaaaaaaaardziej dªuugi napis numer 2 D.3.2 Wiele równa« Do wypisywania wielu wyrównanych równa« sªu»y ±rodowisko wersji align*). Miejsce do wyrównania wskazuj¡ znaki &. align (ewentualnie w Aby doda¢ tekst mi¦dzy po- szczególymi równaniami (z zachowaniem wyrównania) u»ywamy komendy \intertext. Na przykªad. \begin{align} A_1&=N_0(\lambda;\Omega')-\phi(\lambda;\Omega'),\\ A_2&=\phi(\lambda;\Omega')-\phi(\lambda;\Omega),\\ \intertext{and} A_3&=\mathcal{N}(\lambda;\omega). \end{align} (6) A1 = N0 (λ; Ω0 ) − φ(λ; Ω0 ), (7) A2 = φ(λ; Ω0 ) − φ(λ; Ω), and (8) rodowisko A3 = N (λ; ω). align mo»e sªu»y¢ tak»e do wypisywania wzorów w kilku kolumnach. Trzeba &. Na przykªad je rozdzieli¢ dodatkowymi znakami A Sprawocznik L TEX-owy 23 \begin{align} x& = y_1-y_2+y_3-y_5+y_8-\dots && \text{by (6)}\\ & = y'\circ y^{*} && \text{by property (5)}\\ & = y(0) y' && \text{by Axiom 1.} \end{align} x = y1 − y2 + y3 − y5 + y8 − . . . (9) by (6) 0 = y ◦ y∗ (10) = y(0)y (11) rodowisko align by property (5) 0 by Axiom 1. domy±lnie ustala wielko±¢ wyra»enia na jedn¡ linijk¦. eby dosta¢ kilka bloków wyra»e« mo»na u»y¢ ±rodowiska aligned (uwaga, trzeba go u»ywa¢ we- wn¡trz innego ±rodowiska matematycznego). Na przykªad taki efekt ∇◦D =ρ ∇◦B =0 . ∇ × H = ∂D . ∂t ∇ × E = −j + ∂B ∂t Dostaniemy umieszczaj¡c w dolarach dwa bloki aligned. $$\left\{ \begin{aligned} \nabla\circ D&= \rho\\ \nabla\times E&= -j+\frac{\pa B}{\pa t} \end{aligned}\right.\phantom{XXXXXXXXXX} \left\{\begin{aligned} \nabla\circ B&=0\\ \nabla\times H&= \frac{\pa D}{\pa t}. \end{aligned}\right.$$ Do pisania funkcji z kalmerk¡ sªu»y ±rodowisko cases (równie» u»ywane wewn¡trz innego ±rodowiska mateamtycznego). Na przykªad \begin{equation}f(x):=\begin{cases} g(x) & \text{dla } x<0,\\ g(-x) & \text{dla pozostaªych $x$} \end{cases} \end{equation} daje w wyniku (12) ( g(x) f (x) := g(−x) Drobn¡ mutacj¡ ±rodowiska Dziaªa tak samo jak align align jest dla x < 0, dla pozostaªych flalign x (dost¦pny te» w wersji z gwiazdk¡). ale daje w wyniku wyrównanie do brzegu. 24 \begin{flalign*} x&=yz & a&=bc & s&=t+u\\ y&=zt & b&=a+c & t&=sw \end{flalign*} x = yz a = bc s=t+u y = zt b=a+c t = sw alignat (jak standardowe align ale mo»na r¦cznie gather (zbiera równania, wycentrowuj¡c Oba ±rodowiska maj¡ wersj¦ z -ed: alignedat oraz Inne ±rodowiska matematyczne to ustawia¢ odlegªo±ci mi¦dzy kolumnami) oraz je domy±lnie na ±rodku linijki). gathered. Wi¦cej informacji mo»na znale¹¢ w dokumentacji pakietu AMS [15] a tak»e w materiaªach na stronie IMPAN [18]. D.4 Mniej standardowe symbole Do rysowania diagramów sªu»y pakiet xy. Zainteresowani powinni zajrze¢ do jego doku- mentacji [16]. Obsªuga jest do±¢ prosta, wi¦c nauka tworzenia takich cacuszek T∗ ED DD π DD E DD D" T∗ τ E τ idE ∗ E∗ F FF FFπ FF F" M nie powinna zaj¡¢ du»o czasu. W pakiecie / TE ∗ GGGG Tπ GG τE ∗ GG G# ρ / TM τM / E∗ FF FF π FF FF " id /M ε xy mo»na tworzy¢ nie tylko diagramy, ale tak»e grafy, w¦zªy, schematy i wiele innych fajnych rzeczy. Do konstrukcji macierzy sªu»y zestaw ±rodowisk z liter p, v, V, b, B. *matrix, gdzie w zamiast * stoi jedna Dla ró»nych liter otrzymujemy ró»ne nawiasy. Na przykªad α a b c ... z . a1 . . . . . . . . . . . . . · .. , a n . . . . . . . . . zn η dostaniemy pisz¡c $$\begin{pmatrix} a & b& c & \hdots & z\\ a_1 &\hdotsfor{4}\\ A Sprawocznik L TEX-owy 25 a_n & \hdotsfor{3} & z_n \end{pmatrix}\cdot \begin{bmatrix}\alpha \\ \vdots\\ \eta\end{bmatrix}$$ Polecenie hdotsfor{n} wypisuje ci¡g kropek dªugo±ci tek±cie wygodnie jest u»y¢ ±rodowiska smallmatrix. n. Do umieszczania macierzy w Efekt wygl¡da tak a b . c d Jak pisa¢ dªugie strzaªki, a tak»e jak umie±ci¢ tekst nad albo pod strzaªk¡ wyja±nia nast¦puj¡cy przykªad A\longrightarrow B\xleftarrow[\alpha]{\gamma\circ\beta^{-1}\circ\psi} C Efekt: γ◦β −1 ◦ψ A −→ B ←−−−−− C . α Inne sposoby umieszczenia czego± pod czym± s¡ nast¦puj¡ce. Polecenie ∗ daje X lecenie \binom{n}{n-k} wyrzuci \cfrac. Na przykªad \cfrac{1}{1-\cfrac{1}{\hdots}} za± \overset{*}{X} n n−k . Modykacj¡ standardowego uªamka jest po- 1 1 1− ... . Z kolei z wielo±ci¡ indeksów mo»emy poradzi¢ sobie tak X daje \sum_{\substack{i<j\\j i=n}}P(i,j): P (i, j), i<j j+i=n a z podpisami tak \sideset{_a}{^*}\prod p_i: Y∗ a pi . Wielko±¢ odst¦pów w trybie matematycznym mo»na uszeregowa¢ nast¦puj¡co: \,, \:, \;, \quad, \qquad. Wielko±¢ nawiasów mo»na stopniowa¢ komendami \bigl, \Bigl, \biggl, \Biggl. Komenda \left (albo \right) dostosowuje wielko±¢ nawiasu do wielko±ci wyra»enia. Cz¦sto przydaj¡ si¦ komendy \rangle i \langle, które daj¡ symbol iloczynu skalarnego h·, φi. Przy cz¦stym u»ywaniu tego symbolu wygodnie b¦dzie zdeniowa¢ polecenie o nast¦puj¡cej skªadni \def\<#1>{\big\langle #1\big\rangle} \<a,b> daje a, b . Do deniowania nazw funkcji (na przykªad sgn(x)) sªu»y komenda \operatorname{nazwa}. Najwygodniej stosowa¢ j¡ w poª¡czeniu z \newcommand. Pisanie iloczynu skalarnego staje si¦ wówczas bardzo proste \newcommand{\sgn}{\operatorname{sgn}} 26 Wersja \operatorname* deniuje napisy które mo»na skªada¢ z dolnymi i górnymi in- deksami. \text{}. ±rodowiska cases Aby pisa¢ w zwykªym tekstem w trybie matematycznym u»ywamy komendy Przykªad u»ycia znajdziemy w poprzednim paragrae przy opisie warto zwróci¢ uwag¦ na sposób wprowadzenia wyra»e« matematycznych wewn¡trz pole- \text{...}. Pogrubione czcionki matematyczne otrzymujemy za pomoc¡ polecenia \mathbf{}. Ten sposób nie dziaªa na litery greckie. Trzeba wtedy zaª¡czy¢ pakiet \bm, u»ywa¢ komendy \bm{} i b¦dzie po κªopocie. Warto jeszcze doda¢ sªówko o kaligracznej czcionce matematycznej mathcal. Dziaªa ona tylko dla wielkich liter. W przypadku gdy potrzebujemy u»y¢ maªych liter mo»na zastosowa¢ podobn¡ czcionk¦ \mathpzc na przykªad Vect . Aby jej u»y¢ nale»y doda¢ w preambule dokumentu doda¢ deklaracj¦ cenia czcionki \DeclareMathAlphabet{\mathpzc}{OT1}{pzc}{m}{it} A Sprawocznik L TEX-owy 27 E Spisy tre±ci, bibliograa, indeksy UWAGA: Aby odsyªacze dobrze dziaªaªy niezb¦dna jest co najmniej dwukrotna kompilacja. E.1 Spis tre±ci, tabel, rysunków Komenda \tableofcontents generuje automatycznie spis tre±ci. Na tej samej zasadzie \listoffigures oraz \listoftables generujemy spis rysunków i tabel. Po- komendami lecenie \addcontentsline{lista}{struktura}{nazwa} gdzie lista to toc, lof lub lot, pozwala doda¢ do spisu tre±ci dodatkowe pozycje nie b¦d¡ce formalnymi strukturami - przykªad znajdziemy w nast¦pnym paragrae. Komenda \setcounter{tocdepth}{liczba} umieszczona w preambule mówi z jak¡ dokªadno±ci¡ ma by¢ generowany spis tre±ci (do rozdziaªów, podrozdziaªów, etc.) Aby zmieni¢ nazw¦ spisu tre±ci nale»y u»y¢ polecenia \renewcommand{\contenstsname}{nowa nazwa} Komend¦ t¦ najlepiej umie±ci¢ bezpo±rednio przed \tableofcontents. E.2 Bibliograa thebibliography, wewn¡trz którego dodajemy \bibitem[etykieta]{nazwa}. Po tej komendzie pi- W wersji prostszej otwieramy ±rodowisko kolejne pozycje za pomoc¡ komendy szemy autorów, tytuª artykuªu, etc. W tek±cie do danej pozycji odwoªujemy si¦ za pomoc¡ komendy \cite{nazwa}. Mo»emy u»y¢ tak»e konstrukcji \cite{nazwa1,nazwa2,nazwa3} \cite[s. 666]{nazwa}. a tak»e poda¢ dodatkowe informacje na przykªad numer strony Przykªad bibliograi zbudowanej powy»sz¡ metod¡ W pracach \cite[rozdzial 5]{joz08} i \cite{joz09} omówiono szczegóªowo... \begin{thebibliography}{9} \bibitem[joz07]{joz07} M. Jó¹wikowski ''Jak nie zostaªem stra»akiem'', Wyd. MJ, 2007. \bibitem[joz08]{joz08} M. Jó¹wikowski, ''Jak zostaªem piratem'' Wyd. Jacek i Placek, 2008. \end{thebibliography} 28 W pracach [joz07, rozdzial 5] i [joz08] omówiono szczegóªowo... AT X-a jest dodanie bibliograi Typowym problemem przed jakim staj¡ u»ytkownicy L E do spisu tre±ci. Robimy to wykorzystuj¡c konstrukcj¦ z poprzedniego paragrafu. Przed miejscem pojawienia si¦ bibliograi wpisujemy \phantomsection \addcontentsline{toc}{section}{Bibliografia} Polecenie \phantomsection jest potrzebne w pakiecie hyperref, »eby móc utworzy¢ link do odpowiedniego miejsca w tek±cie. Sprawdzaªem, »e dziaªa te» wªo»enie samej linijki \addcontentsline{}{}{} bezpo±rednio do ±rodowiska thebibliography. Z problemem zmiany nazwy bibliograi radzimy sobie nast¦puj¡co \renewcommand{\refname}{nowa nazwa}. W wersji bardziej zaawansowanej korzystamy z programu BibTeX. Tego sposobu warto u»ywa¢ gdy mamy do czynienia z du»ymi dokumentami (na przykªad piszemy ksi¡»k¦ z du»¡ ilo±ci¡ cytowa«), a tak»e gdy wielokrotnie b¦dziemy odwoªywa¢ si¦ do tej samej bazy literaturowej zaoszcz¦dzimy wówczas du»o pracy. O co chodzi? Najpierw robimy plik tekstowy z rozszerzeniem .bib. W ten plik wpisujemy caª¡ baz¦ artykuªów, ksi¡»ek, etc. Przykªadowy plik mo»na znale¹¢ na przykªad na Wikipedii [8]. W odpowiednie pola trzeba wpisa¢ dane pozycji. Nie wszystkie pola s¡ obowi¡zkowe. Do pliku wynikowego wstawiamy komend¦ \bibliographystyle{styl} \bibliography{plik.bib} gdzie styl plain. LEdzie automatycznie po najechaniu na oznacza sposób formatowania bibliograi. Domy±ln¡ warto±ci¡ jest Najpopularniejsze nazwy stylów pojawiaj¡ si¦ w polecenie myszk¡. Opisy innych stylów i instrukcj¦ jak zrobi¢ sobie wªasny na Wikipedii AT X jest taki m¡dry, »e do bibliograi wstawi tylko te pozycje od których si¦ odwo[8]. L E ªywali±my. Je±li mamy pozycj¦, któr¡ chcemy zacytowa¢, ale do której si¦ nie odwoªujemy \nocite{nazwa}. LaTeX->BibTeX->LaTeX->LaTeX. Aby skompilowa¢ BibTeXodpowiedniego kompilatora w LEdzie w pasku narz¦dzi kompilacja- w tek±cie mo»na wpisa¢ Kompilacja jest straszna: em trzeba u»y¢ dodatkowe. E.3 Indeksowanie Wersja prostsza gdy tworzymy tylko jeden indeks w preambule zaª¡czamy pakiet a nast¦pnie wpisujemy komend¦ moc¡ komendy \index{nazwa}. \makeindex. makeid W dokumencie indeksujemy sªowa za po- W miejscu, gdzie chcemy mie¢ plik wynikowy dajemy \printindex. Indeksowa¢ mo»na bardziej wyranowanie, na przykªad \index{nazwa!nazwa1} daje pod-hasªo, za± \index{nazwa|see{nazwa1}} odsyªa do innego hasªa. Wi¦cej przykªadów tego typu na Wikipedii [9]. Wersja bardziej wyranowana - kiedy tworzymy kilka indeksów. Ró»nice s¡ niewielkie. W preambule zaª¡czamy pakiet A Sprawocznik L TEX-owy 29 \usepackage{multind} \makeindex{nazwa1} \makeindex{nazwa2} \index{nazwa_indeksu}{hasªo}, za± indeks \pintindex{nazwa_indeksu}{tytuª_indeksu}. UWAGA! eby to wszystko dziaªaªo, trzeba skompilowa¢ programem makeindex (ikonka IDX w pasku narz¦dzi kompilacja-dodatkowe) ka»dy z indeksów z osobna. Wtedy pliki .idx przeformatowuj¡ si¦ tak, coby je LATEX dobrze czytaª. LATEX-ujemy jeszcze raz i Poszczególne sªowa indeksujemy komend¡ wstawiamy do pliku za pomoc¡ komendy gotowe. 30 F Slajdy Aby zrobi¢ slajdy, nale»y u»y¢ klasy \documentclass{beamer}. Dodatkowo w nagªówku \multicol lub nale»y wystrzega¢ si¦ pakietów i polece« formatuj¡cych na przykªad \pagestyle, a tak»e nadmiaru parametrów w pakietach. Przykªad sensownej (i dzia- ªaj¡cej) preambuªy: \documentclass{beamer} \usepackage[T1]{fontenc} \usepackage[cp1250]{inputenc} \usepackage[polish]{babel} \usepackage[MeX]{polski} \usepackage{amsmath} \usepackage{amsthm,amsfonts} \input xy \xyoption{all} \usepackage{geometry} \usepackage{color} \usepackage{graphicx} \usepackage{hyperref} Kompilacja bywa problematyczna. Po pierwsze ªadny plik wynikowy otrzymamy tylko jako .pdf, a wi¦c trzeba kompilowa¢ pdf-LATEX-em. Po drugie w LEdzie dobrze kompilo- waªo mi si¦ tylko wtedy, gdy inicjowaªem kompilacj¦ b¦d¡c w pliku gªównym (inne pliki z tego samego projektu si¦ zacinaªy). Dodatkowe parametry prezentacji (deniowane w preambule): \usetheme{styl} \title[tytuª1]{tytuª} \subtitle{podtytuª} \author{autor} \institute{afiliacja} \date{data} Parametr styl okre±la wygl¡d prezentacji. Dopuszczalnymi warto±ciami s¡ nazwy wy- branych miast ±wiata (Warsaw dziaªa dobrze). tytuª1 to wersja tytuªu, która b¦dzie si¦ ukazywa¢ na dole strony. Podstawow¡ jednostk¡ prezentacji jest ramka, której skªadnia wygl¡da nast¦puj¡co \begin{frame} \frametitle{tytuª ramki} tre±¢ ramki... \end{frame} Typowa sztuczka przy tworzeniu prezentacji polega na wy±wietlaniu listy wyraz po wyrazie A Sprawocznik L TEX-owy 31 \begin{itemize} \item pierwszy punkt \pause \item drugi punkt \pause \item \end{itemize} Wariacje tej sztuczki: mo»emy u»y¢ \begin{itemize}[<+->] wtedy lista b¦dzie si¦ wy±wietla¢ wyraz po wyrazie bez konieczno±ci u»ycia za ka»dym razem komendy \pause. Mo»emy te» sterowa¢ pojawianiem si¦ danego punktu w nast¦puj¡cy sposób: \begin{itemize} \item<2-> od slajdu 2 \item<2-4> na slajdach 2, 3 i 4 \item<4> na slajdzie 4 \end{itemize} W podobny sposób mo»emy pracowa¢ ze zwykªym tekstem. Do ukrywania/odkrywania \uncover<czas>{tekst}. Parametr czasowy <n>, <n-> lub <n-m>. Bli¹niacz¡ komend¡ jest \only<czas>{tekst}. tym, »e \uncover pozostawia miejsce na schowany tekst. tekstu sªu»y komenda mo»e mie¢ posta¢ Ró»nica polega na Zamiast odkrywa¢ co± na konkretnych slajdach mo»na to co± ukry¢ za pomoc¡ ko- \invisible<czas>. Mo»na równie» wstawi¢ tekst alternatywny u»ywamy wtedy \alt<czas>{tekst na <czas>}{tekst poza <czas>}. Do kolorowania tekstu na czerwono sªu»y \alert<czas>{tekst} a na inne kolory \color<czas>{kolor}{tekst}. Poza tym opcje pakietu color dziaªaj¡ standardowo (porównaj rozdziaª B.2). Klasa beamer umo»liwia tworzenie kolumn, a nast¦puj¡cy sposób mendy \begin{columns} \begin{column}[l]{5cm} ... \end{column} \begin{column}[r]{6cm} ... \end{column} \end{columns} Na sam koniec o odsyªaczach i referencjach (porównaj rozdziaª C.2). beamer umo»li- wia tworzenie struktury rozdziaªów i podrozdziaªów i odwoªywanie si¦ do nich. UWAGA: znaczniki rozdziaªów umieszczamy poza ramkami. Informacja o rozdziale wy±wietla si¦ u góry slajdu. Spis tre±ci generujemy standardowo (porównaj rozdziaª E). Nowo±ci¡ jest mo»liwo±¢ umieszczania guzików. Skªadnia jest nast¦puj¡ca: tworzymy etykiet¦ w odpowiedniej ramce 32 \begin{frame}[label=etykieta] tre±¢ ramki \end{frame} \hyperlink{etykieta}{\beamergotobutton{nazwa guzika}}. beamer-a znajdziemy tutaj [14]. Tam te» znajdziemy dodatkowe a guzik generujemy tak Dobry tutorial do informacje o wy±wietlaniu tabeli wiersz po wierszu. A Sprawocznik L TEX-owy 33 Literatura AT X-owy, 2009. [1] M. Jó¹wikowski, Maªy sprawocznik L E [2] T. Oetiker, H. Partl, I. Hyna, E. Schlegl i inni systemu LATEX 2ε . Jak nie zostaªem stra»akiem, Wyd. MJ, 2007. [joz07] M. Jó¹wikowski [joz08] M. Jó¹wikowski, Jak nie zostaªem piratem, Wyd. Jacek i Placek, 2008. AT X-a, [3] Wikibooks materiaªy dotycz¡ce L E [4] Wikibooks ukªad strony, [5] Wikibooks kolory, [6] Wikibooks Nie za krótkie wprowadzenie do http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX. http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Page_Layout. http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Colors. http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Importing_ http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Floats,_Figures_ graka, Graphics oraz and_Captions. [7] Wikibooks hiperª¡cza, http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Hyperlinks. [8] Wikibooks bibliograa, Management. http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Bibliography_ [9] Wikibooks indeksowanie, http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Indexing. [Gust] Strona GUST: Polskiej Grupy U»ytkowników Systemu TEX, http://www.gust.org.pl. [10] Katedra TEX-ologii stosowanej - ró»ne artykuªy, http://www.ia.pw.edu.pl/~wujek/tex/. [11] Wªodzimierz Macewicz LATEX w kolorach, http://www.ia.pw.edu.pl/~wujek/tex/latex2e/kolory/color.pdf. [12] Wojciech Myszka Wª¡czanie grak do tekstów w LATEX 2ε , http://www.immt.pwr.wroc.pl/~myszka/grafika/grafika.pdf. [13] G. Grätzer [14] Tutorial More Math Into LaTeX, Springer, 2007. beamera N. article77. AT X, [15] Dokumentacja AMS-L E [16] K. H. Rose xypic.pdf. Squalem, http://www.math-linux.com/spip.php? http://www.ams.org/tex/amslatex.html. XY-pic User's Guide, www.math.columbia.edu/~scautis/tools/ [17] Strona projektu LEd, http://www.latexeditor.org. 34 [18] Strona Instytutu Matematycznego PAN pomocnik dla autorów, http://www.impan.pl/PubHouse/for-authors.html.