11. Rzepak ozimy

11. Rzepak ozimy
Uwagi ogólne
Według danych GUS powierzchnia uprawy rzepaku ozimego w naszym kraju wynosiła w ostatnich
latach 750-850 tys. ha. Szacunki wskazują, że areał uprawy może w przyszłości wzrosnąć do około 1
mln ha. Rzepak jest bardzo ważną rośliną w płodozmianie, zwłaszcza w tych gospodarstwach, w
których w strukturze zasiewu dominują zboża. O ewentualnym wzroście powierzchni uprawy
zdecydować może zapotrzebowanie na olej rzepakowy zużywany do produkcji biokomponentów
(estrów). W roku 2011 zakwalifikowano zaledwie 388 ha plantacji nasiennych dziewięciu odmian
rzepaku ozimego wpisanych do krajowego rejestru (najwięcej odmiany Monolit – 44 % ogólnej
powierzchni, Chagall - 12 %, Poznaniak - 10%) oraz czterech odmian z Wspólnotowego Katalogu
Odmian Roślin Rolniczych (CCA). W Polsce rozmnażane są głównie odmiany krajowe, które w roku
2011 zajmowały powierzchnię 299 ha, tj. 77 % całego areału. W roku 2012 do krajowego rejestru
wpisano piętnaście nowych odmian, cztery populacyjne i jedenaście mieszańcowych. Wszystkie
pochodziły z zagranicznych hodowli. Nowe odmiany rzepaku ozimego, obok dużego plonu nasion,
powinny charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi. Najlepiej, gdy nasiona zawierają
dużo tłuszczu i białka, a mało glukozynolanów i włókna. Rośliny powinny cechować się dobrą
zimotrwałością oraz dużą odpornością na wyleganie oraz główne choroby grzybowe.
Obecnie w krajowym rejestrze znajdują się 94 odmiany rzepaku ozimego (47 odmian populacyjnych i
47 odmian mieszańcowych). W tej liczbie jest 8 odmian krajowych 86 zagranicznych. Połowę
zarejestrowanych odmian stanowią odmiany nowe, wpisane do rejestru w ostatnich pięciu latach.
Plonowanie odmian jest wypadkową wielu czynników, zwłaszcza glebowych, agrotechnicznych i
pogodowych. Rolnik ma bezpośredni wpływ jedynie na agrotechnikę. Dlatego tak ważny jest np.
prawidłowy płodozmian, wybór odpowiedniej odmiany, stosowanie do siewu kwalifikowanego
materiału siewnego, przestrzeganie właściwego terminu siewu, terminowe i precyzyjne wykonanie
zabiegów. Przy zwiększającym się areale uprawy rzepaku ozimego nasilają się problemy związane
m.in. z samosiewami, kompensacją niektórych chwastów czy też częstszym występowaniem chorób i
szkodników. Jednoznaczne określenie wymagań glebowych nowych odmian jest w zasadzie
niemożliwe ze względu na stosunkowo krótki okres badań i niewielką liczbą doświadczeń
rejestrowych. Niemniej, można stwierdzić ogólnie, że odmiany mieszańcowe częściej niż populacyjne
plonowały lepiej na glebach gorszych (źródło: LOO COBORU, 2012 r.).
Doświadczenia PDOiR w województwie podkarpackim zostały założone w trzech miejscowościach o
zróżnicowanych warunkach klimatycznych i glebowych. W Przecławiu i Skołoszowie na glebach
dobrych oraz w Nowym Lublińcu na glebach lekkich. Doświadczenia zostały założone i prowadzone
według metodyki opracowanej przez COBORU. Badano 24 odmiany rzepaku ozimego na jednym
poziomie agrotechniki w czterech powtórzeniach. Nawożenie roślin stosowano uwzględniając lokalne
warunki glebowe w oparciu o analizy gleby. Stosowano herbicydy, środki owadobójcze, fungicydy
oraz regulatory wzrostu. Powierzchnia pojedynczego poletka do zbioru wynosiła 15 m2. Plon
określano przy 9% wilgotności nasion. Warunki agrotechniczne prowadzenia doświadczeń oraz
pochodzenie odmian przedstawiono odpowiednio w tabeli 1 i 2 a wyniki ważniejszych cech
gospodarczych w tabelach 3 do 7.
Wyniki doświadczenia
W Przecławiu z powodu znikomych opadów deszczu w okresie wschodów część nasion nie
skiełkowała, co było przyczyną niepełnej obsady roślin na poletkach.
Od połowy stycznia zalegała pokrywa śnieżna, która skutecznie chroniła rośliny przed
przemarznięciem przy spadkach temperatur do -32,90C. Odmiany rzepaku we wszystkich
doświadczeniach przezimowały bardzo dobrze. Niższa obsada roślin na wiosnę oraz niewielkie opady
deszczu przyczyniły się do dobrej zdrowotności roślin. Od czerwca wysokie temperatury powyżej
300C przyśpieszyły dojrzewanie łuszczyn.
W 2012 roku uzyskano przeciętne plony nasion, około 5 dt wyższe niż 2011 roku i około 6 dt wyższe
niż 2010 roku. W analizowanym roku najlepiej plonowały odmiany: Arthoga F1, Extend F1, NK
Technic F1. Ta ostatnia nieco słabiej plonowała w Przeclawiu. Dobrze oceniano również plonowanie
odmian: NK Prtrol F1, NK Diamond i SY Kolumb F1. Odmina NK Diamond słabsze oceny
plonowania uzyskała na glebach słabych w Nowym Lublińcu. Z odmian badanych po raz pierwszy na
bardzo dobrym poziomie plonowała odmiana DK Exquisite F1. Korzystne wyniki plonowania
uzyskały również odmiany Rumba F1 i Pamela. Wyraźnie niższe plony na tle wzorca uzyskały:
Adriana, ES Mercury F1 i Poznaniak F1, z odmian nowych: Starter, Tactic i ES Beata.
Przy średniej wysokości 146 cm w analizowanym roku do najniższych odmian zaliczyć można:
Casaor, Alegria i Starter, a do najwyższych: NK Petrol F1, NK Technic F1, SY Kolumb F1 i DK
Exquisite F1. Porażenie przez choroby w całym okresie wegetacji wystąpiło w niewielkim nasileniu.
Różnice na poszczególnych odmianach określona jako mało istotne, nie mające wpływu na poziom
plonowania.
Tabela 1.Rzepak ozimy. Odmiany badane. Rok zbioru 2012
Lp.
Odmiana
Rok wpisania
do Krajowego
Rejestru
Odmian w
Polsce
Rok
włączenia do
LZO
Liczba
lat na
LZO
Kod
kraju
pochode
nia
2009
2010
5
4
US
US
US
3
FR
3
1
2
3
Extend F1
Cadeli
Casoar
2006
2007
2007
4
Adriana F1
2008
5
6
7
8
9
10
11
12
NK Petrol F1
Visby F1
Adam F1
Chagall
ES Mercure F1
NK Technik F1
Poznaniak F1
Arot
2008
2008
2009
2009
2009
2009
2009
2010
13
Artoga F1
2010
FR
14
15
16
17
18
19
20
ES Alergia
NK Diamond
Primus F1
SY Kolumb F1
Andie
DK Exquisite F1
ES Beata
2010
2010
2010
2010
2011
2011
2011
FR
FR
DE
CH
DE
DE
FR
21
Pamela
2011
FR
22
23
24
Rumba F1
Starter
Tactic
2011
2011
2011
DE
2011
2011
3
CH
DE
FR
DE
2012
1®
CH
DE
CH
Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej –
pełnomocnika w Polsce.
Monsanto Polska sp.z.o.o., Trinity Park III, ul. Domaniewska 49, 02-672 Warszawa
Monsanto Polska sp.z.o.o., TrinityPark III, ul. Domaniewska 49, 02-672 Warszawa
Monsanto Polska sp.z.o.o., Trnity Park III, ul. Domaniewska 49, 02-672 Warszawa
Limagrain Central Europe Societe Europeene Sp. Europejska Oddział w Polsce,
62-052 Komorniki, ul. Ks. Piotra Wawrzyniaka 2
Syngenta Seeds sp. z o.o., ul. Powązkowska 44 c, 01-797 Warszawa
Saaten Union Polska sp.z.o.o., ul Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec
DSV Polska sp.z.o. ul. Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec
Lantmännen SW Seed sp. z o.o., 52-231 Wrocław, ul. Terenowa 6G
Euralis Saaten sp. z o.o. Oddzial w Polsce, ul. Wiece 12, 60-638 Poznań
Syngenta Seeds sp. z o.o., 01-797 Warszawa, ul. Powązkowska 44 C
Hodowla Roślin Strzelce sp.z.o.o., Grupa IHAR, ul Główna 20, 99-307 Strzelce
Saaten Union Polska sp.z.o.o., ul Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec
Limagrain Central Europe Societe Europeene Sp. Europejska Oddział w Polsce, 62-052
Komorniki, ul. Ks. Piotra Wawrzyniaka 2
Syngenta Seeds sp. z o.o., 01-797 Warszawa, ul. Powązkowska 44 C
Syngenta Seeds sp. z o.o., ul. Powązkowska 44 c, 01-797 Warszawa
DSV Polska sp.z.o. ul. Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec
Syngenta Seeds sp. z o.o., ul. Powązkowska 44 c, 01-797 Warszawa
Dieckmann Seeds Polska sp.z o.o., 86-100 Świecie, ul. Mikołaja Reja 4
DSV Polska sp.z.o. ul. Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec
Euralis Saaten sp. z o.o. Oddzial w Polsce, ul. Wiece 12, 60-638 Poznań
Limagrain Central Europe Societe Europeene Sp. Europejska Oddział w Polsce, 62-052
Komorniki, ul. Ks. Piotra Wawrzyniaka 2
DSV Polska sp. z o.o.ul. Straszewska 70, 62-100 Wagrowiec
Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o.., Grupa IHAR, ul Główna 20, 99-307 Strzelce
Syngenta Seeds sp. z o.o., 01-797 Warszawa, ul. Powązkowska 44 C
Tabela 2
Rzepak ozimy. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru 2012
Miejscowość
ZDOO Skołoszów
ZDOO Nowy Lubliniec
SDOO Przecław
Powiat
Kompleks rolniczej przydatności gleby
Klasa bonitacyjna gleby
pH gleby w KCl
Przedplon
Data siewu
(dzień, miesiąc, rok)
Obsada nasion
(szt/m2)
Data zbioru
(dzień, miesiąc, rok)
Nawożenie mineralne
N
(kg/ha)
P2O5
(kg/ha)
K2O
(kg/ha)
S
(kg/ha)
Jarosław
pszenny bardzo dobry
II
5,8
Pszenica jara
30 VIII 2011
50, 60
17 VII 2012
Lubaczów
żytni dobry
IV
5,8
Jęczmień jary
25 VIII 2011
50, 60
16 VII 2012
Mielec
Pszenny dobry
III a
5,8
Pszenica ozima
24 VIII 2011
80
09 VII 2012
Zaprawa nasienna
Herbicyd
Insektycyd
Fungicyd - I zabieg
Fungicyd - II zabieg
Regulator wzrostu
Desykacja
203
62
90
75
(nazwa)
(nazwa, dawka/ha)
(nazwa, dawka/ha)
(nazwa, dawka/ha)
(nazwa, dawka/ha)
(nazwa, dawka/ha)
(nazwa, dawka/ha)
F1 – odmiana mieszańcowa.
® - odmiana rekomendowana wstępnie
Command 480 EC – 0,2 l +
Rapsan 500 SC - 1,5 l
Proteus 110 OD – 0,5 l
Patriot 100 EC – 0,075 l
Proteus 110 OD – 0,6 l
Decis Mega 50 EW – 0,1 l
Mospilan 20 SP – 0,12 kg
nie stosowano
nie stosowano
nie stosowano
nie stosowano
180
50
75
52
Środki ochrony roślin
Cruiser OSR 322 FS
154
150
150
35
Butisan Star 416 SC – 3,0 l
Command 480 EC – 0,2 l +
Raspan 500 SC - 1,5 l
Patriot 100 EC - 0,08 l
Proteus 110 OD - 0,6 l
Decis Mega 50 EW - 0,15 l
Mospilan 20 S - 0,12 kg
2 x Patriot 100 EC - 0,1 l
Proteus 110 OD – 0,6 l
Horizon 250 EW - 1,0 l
Karate Zeon 050 SC - 0,12 l
Horizon 250 EW - 0,75 l
Traper 250 EC - 0,5 l
nie stosowano
Reglone 200 SL - 3,0 l
nie stosowano
nie stosowano
nie stosowano
Rofosat 360 SL - 2,0 l
Tabela 3
Rzepak ozimy. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru 2012
Lp
1
Cecha
Stan roślin przed zimą
2 Obsada roślin po zimie
3 Wysokość łanu liści przed zimą
(skala 90)
2
(szt./m )
(cm)
(skala 90)
Skołoszów
Nowy Lubliniec
Przecław
8,0
8,0
7,5
53
26
55
21
29
7
0
0,1
0
80
100
99
27 IV 2012
01 V 2012
28 IV 2012
4
Ocena stopnia uszkodzenia rozet
5
Przezimowanie
6
Termin kwitnienia – początek
7
Wysokość roślin
(cm)
151
136
152
8
Wysokość łanu przed zbiorem
(cm)
131
124
146
9
Ugięcie łanu
(%)
13
9
4
(liczba dni)
180
186
180
(skala 90)
7,3
7,2
9,0
12 - zgnilizną twardzikową
(%)
3,8
3,2
0,0
13 - suchą zgnilizną zapustnych
(%)
0,0
0,0
0,0
(skala 90)
9,0
9,0
9,0
(dt z ha)
54,0
37,5
37,2
10 Termin dojrzałości technicznej
11 Porażenie przez choroby: czernią krzyżowych
14 - jasną plamistością
15 Plon ziarna
(% żywych roślin)
(dzień, m-c)
Wyniki średnie wszystkich badanych odmian
Skala 9º ; 9 – oznacza stan najkorzystniejszy, 1 – oznacza stan najmniej korzystny
- nie określano z powodu zniszczenia doświadczenia przez grad.
Tabela 4
Rzepak ozimy. Plon nasion odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru 2012
Lp
Odmiana
Wzorzec, dt z ha
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Extend F1
Cadeli
Casoar
Adriana
NK Petrol F1
Visby F1
Adam F1
Chagall
ES Mercure F1
NK Technik F1
Poznaniak F1
Arot
Artoga F1
ES Alegria
NK Diamond
Primus F1
SY Kolumb F1
Andie
DK Exquisite F1
ES Beata
Pamela
Rumba F1
Starter
Tactic
Skołoszów
Nowy Lubliniec
Przecław
54,0
103
93
100
98
103
98
97
97
95
103
98
102
105
99
108
100
101
101
106
97
101
105
101
93
37,5
112
88
103
85
102
101
113
91
92
117
89
104
109
91
94
99
105
100
108
97
109
113
82
95
37,2
118
115
93
96
105
93
91
103
99
97
68
96
124
96
108
91
103
102
120
86
105
101
97
93
Wzorzec – średnia plonowania wszystkich badanych odmia
F1 – odmiany mieszańcowe
Tabela 5
Rzepak ozimy. Plon nasion odmian (procent wzorca). Lata zbioru: 2012, 2011, 2010
Ocena
rozet po
zimie
2012
2011
2010
20102011
20102012
Wzorzec dt z ha
8,3
42,9
37,7
36,7
40,3
39,1
1 Extend F1
2 Cadeli
3 Casoar
4 Adriana
5 NK Petrol F1
6 Visby F1
7 Adam F1
8 Chagall
9 ES Mercure F1
10 NKTechnik F1
11 Poznaniak F1
12 Arot
13 Artoga F1
14 ES Alegria
15 NK Diamond
16 Primus F1
17 SY Kolumb F1
18 Andie
19 DKExquisite F1
20 ES Beata
21 Pamela
22 Rumba F1
23 Starter
24 Tactic
L-ba doświadczeń
8,6
8,4
8,4
8,5
8,5
8,2
8,3
8,4
8,2
8,2
8,0
8,2
8,5
8,3
7,9
8,4
8,6
8,3
8,5
8,2
8,4
8,3
8,8
8,3
3
110
98
99
94
103
98
100
97
95
105
87
101
112
96
103
97
103
101
111
94
105
106
94
94
3
101
93
104
92
97
102
88
94
101
106
103
93
106
93
104
105
102
100
96
95
95
111
94
113
106
105
114
93
105
96
102
93
100
99
95
96
98
106
96
98
110
95
103
102
102
104
96
99
94
103
97
100
99
100
109
95
2
2
5
7
L
p
Odmiana
Wzorzec – średnia plonowania wszystkich badanych odmian.
Zimotrwałość wg LOO 2012 COBORU (% wzorca).
F1 – odmiana mieszancowa
Tabela 6
Rzepak ozimy. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca).
Lata zbioru: 2012, 2010-2012
Lp.
Odmiana
Liczba lat
badań
Wzorzec
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Extend F1
Cadeli
Casoar
Adriana
NK Petrol F1
Visby F1
Adam F1
Chagall
ES Mercure F1
NKTechnik F1
Poznaniak F1
Arot
Artoga F1
ES Alegria
NK Diamond
Primus F1
SY Kolumb F1
Andie
DKExquisite F1
ES Beata
Pamela
Rumba F1
Starter
Tactic
Liczba doświadczeń
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
Zgnilizna twardzikowa
(%)
2012
2010-2012
3,5
6,4
-1,5
1,5
0,7
-1,1
0,5
-0,6
0,0
-2,8
0,5
0,5
1,5
0,2
-1,0
2,5
-1,3
-2,1
-0,3
-0,9
-1,0
-0,7
1,5
2,9
0,0
-1,7
0,2
-0,8
-1,0
3,5
-1,0
-2,7
-0,3
-1,1
0,0
1,0
3,0
-0,5
0,7
-1,0
0,7
0,7
-1,3
2
5
Czerń krzyżowych (skala 9o)
2012
7,2
0,5
0,5
0,0
0,0
-0,2
0,0
-0,5
0,3
-0,5
0,0
-0,5
-0,2
0,3
-0,2
0,0
-0,2
-0,2
0,3
0,8
0,0
0,3
0,5
0,0
-0,5
2
2010-2012
6,9
0,2
0,6
0,3
-0,1
-0,2
-0,2
-0,1
-0,1
-0,1
0,0
0.0
-0,3
0,0
-0,1
-0,3
-0,4
-0,3
Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła.
Wzorzec – wszystkie badane odmiany.
Liczba doświadczeń dla okresu 2010-2012 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla
badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza
6
Liczba lat
badań
Tabela 7 Rzepak ozimy. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2012, 2010- 2012
Zawartość w nasionach *
Dojrzałość techniczna
Wysokość (cm)
(liczba dni od początku tłuszczu
Ugięcie łanu (%)
Lp.
roślin
łanu
glukozynolanów
Odmiana
% s.m.
roku)
Wzorzec
1 Extend F1
2 Cadeli
3 Casoar
4 Adriana
5 NK Petrol F1
6 Visby F1
7 Adam F1
8 Chagall
9 ES Mercure F1
10 NKTechnik F1
11 Poznaniak F1
12 Arot
13 Artoga F1
14 ES Alegria
15 NK Diamond
15 Primus F1
16
17 SY Kolumb F1
18 Andie
19 DKExquisite F1
20 ES Beata
21 Pamela
22 Rumba F1
23 Starter
24 Tactic
Liczba doświadczeń
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
μM/g
2012
2010-2012
2012
2010-2012
2012
2010-2012
2012
2010-2012
146
149
134
131
9
36
182
184
46,2
10,2
3
-2
-7
1
8
3
6
4
5
14
0
-1
4
-7
-8
-3
12
2
10
-5
-4
0
-9
-5
6
-1
-7
-3
8
1
3
1
4
7
0
-1
2
-7
-6
-5
8
3
-1
-4
1
7
5
6
2
7
6
0
-1
2
-1
-2
-1
1
-1
1
0
2
-1
-1
1
-1
3
-1
-1
3
-1
-3
0
1
0
-1
1
0
2
0
-1
1
3
0
1
0
1
0
-1
1
-1
2
0
-1
2
0
-2
0
1
0
45,7
47,2
45,5
47,4
45,4
45,8
46,9
46,7
44,7
45,7
45.6
47,6
46.5
47,6
47,1
47,1
46,3
46,5
11,6
9,4
13,0
9,0
8,7
8,3
8,7
10,3
11,4
10,3
8,5
11,5
10,1
7,5
9,7
9,8
8,5
11,0
45,9
46,7
46,2
10,6
9,9
47,8
12,1
8
-3
3
-1
2
2
-3
2
-3
-1
4
2
3
2
-5
-4
-1
5
-1
-1
3
-2
2
3
5
3
0
0
2
2
1
-1
0
-1
-2
0
2
0
1
-4
-3
-2
0
3
5
-7
-4
-1
6
6
4
-1
5
7
-1
-4
3
-1
-3
-2
5
2
9
-7
-1
-1
-10
-10
3
Zawartość tłuszczu i glukozynolanów wg LOO – COBORU 2012
8
8
8