Autoreferat rozprawy doktorskiej obronionej na WNE UW

Autoreferat rozprawy doktorskiej1
Rola wymiany handlowej i bezpośrednich inwestycji
zagranicznych w transferze innowacji do Polski
Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski
mgr Małgorzata Jakubiak
5 listopada 2008 r.
Wprowadzenie
Motywacją do napisania pracy doktorskiej była chęć diagnozy przyczyn wzrostu
gospodarczego w Polsce od lat 1990. i oszacowania na ile wzrost PKB był związany z transferem
nowoczesnych technologii zza granicy.
Od połowy lat 1990. do 2003 r. tempo wzrostu polskiego PKB wynosiło średnio około 4%
rocznie. Na tle ówczesnego tempa rozwoju niektórych zamożnych gospodarek europejskich, na
przykład gospodarki niemieckiej, był to imponujący wynik. Spośród wszystkich sektorów gospodarki
największy wkład we wzrost PKB w ciągu analizowanej dekady miał wzrost wartości dodanej w
przemyśle, a ściślej w przetwórstwie przemysłowym2. Przetwórstwo przemysłowe rozwijało się
szybciej niż budownictwo, rolnictwo czy sektor usług. Ma również największy udział w krajowej
wartości dodanej. Dlatego najbardziej interesującym wydaje się badanie przyczyn rozwoju
gospodarczego właśnie tam. Jednocześnie, jest to sektor gospodarki najbardziej otwarty na wymianę
handlową. Już w pierwszej połowie lat 1990. zniesiono dużą część barier handlowych w stosunku do
towarów przemysłowych, co zaowocowało coraz silniejszymi związkami z najbardziej rozwiniętymi
gospodarkami świata. Kolejne bariery handlowe, szczególnie w stosunku do krajów UE, były
stopniowo znoszone do 2004 r. Powiązania gospodarcze z rozwiniętymi krajami pogłębiła również
coraz większa obecność inwestorów zagranicznych w Polsce, potocznie kojarzona z produkcją
bardziej nowoczesnych wyrobów i z wprowadzaniem konkurencji. Czy zatem zmiany te związane
1
Praca przygotowywana pod kierunkiem prof. dr hab. Jana Jakuba Michałka
Przetwórstwo przemysłowe (ang. manufacturing) to największa sekcja przemysłu (D). Według Europejskiej
Klasyfikacji Działalności EKD (NACE) oprócz przetwórstwa przemysłowego, jako przemysł klasyfikuje się
również górnictwo i kopalnictwo oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę.
2
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
były z technologicznymi efektami zewnętrznymi, mającymi wpływ na poprawę produktywności
przedsiębiorstw?
Hipotezy badawcze
Autorka ma nadzieję, iż referowana praca dostarcza odpowiedzi na dwa podstawowe pytania:
1.
czy mamy do czynienia z napływem innowacji do Polski, przede wszystkim w postaci
importu technologicznie zaawansowanych dóbr pośrednich, używanych w produkcji
dóbr finalnych oraz poprzez efekty zewnętrzne związane z pro-innowacyjną
działalnością inwestorów zagranicznych oraz
2.
czy technologiczne efekty zewnętrzne związane z transferem innowacji zza granicy
zwiększają produktywność krajowego przemysłu.
Modele wzrostu opartego na innowacjach
Użytecznych ram do analizy dostarcza neoklasyczna teoria endogenicznego wzrostu. Zgodnie
z nią, rozwój gospodarczy zależy w długim okresie od wielkości zatrudnienia, inwestycji, a także od
wzrostu produktywności. Na tę ostatnią mogą mieć wpływ takie czynniki jak wyższe kwalifikacje
pracowników czy postęp technologiczny. Z kolei sam postęp technologiczny może dokonywać się
szybciej na skutek otwierania się gospodarki.
Prosty model Solowa (1956) nie dostarcza odpowiedzi na pytanie o źródła długookresowego
wzrostu gospodarczego. Jednakże od czasu Solowa powstała cała grupa modeli, gdzie zmiana
technologiczna determinowana jest wewnętrznie. Jest ona skutkiem akumulacji kapitału ludzkiego
(Lucas 1988, Aghion i Howitt 1992) bądź inwestycji w wiedzę (Romer 1986, 1990). Inwestycje w
wiedzę lub kapitał ludzki stają się opłacalne dzięki wprowadzeniu do modeli założenia o wyższej
użyteczności z powodu większej różnorodności dóbr (Romer 1986, 1990), ewentualnie osiągnięcia
monopolistycznych zysków po wprowadzeniu na rynek dobra o wyższej jakości (Aghion i Howitt
1992). W rezultacie otrzymywany jest wynik, iż gospodarka rozwija się szybciej kiedy zwiększa się
skłonność do oszczędzania, kiedy ogólny poziom technologii rośnie oraz przy niższych kosztach
działalności badawczo-rozwojowej. Jednym z wyników tej grupy modeli jest również szybszy rozwój
krajów o większej liczbie ludności.
Z punktu widzenia referowanej pracy szczególnie interesujący jest wynik o szybszym
wzroście gospodarczym w warunkach szerszej dostępności nowych technologii oraz przy niższych
kosztach działalności B+R. Natomiast rezultat mówiący o szybszym rozwoju dużych gospodarek jest
jednocześnie argumentem na rzecz otwierania się krajów relatywnie małych. Integracja z krajami
przodującymi obniża bowiem koszt nowych rozwiązań technicznych.
2
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
Można pokazać, iż na skutek wymiany handlowej i dyfuzji innowacji zamknięte dotychczas
gospodarki będą rozwijać się szybciej. W szczególności, można uzasadnić w jaki sposób wymiana
towarów z zagranicą wspiera wzrost kraju relatywnie biedniejszego (Barro i Sala-i-Marin 1995,
Grossman i Helpman 1991). Dzieje się to w dużym stopniu na skutek imitacji bądź adaptacji nowych
rozwiązań technologicznych dokonanych w krajach przodujących. Poprzez wymianę handlową kraje
biedne uzyskują dostęp do tych rozwiązań, zawartych w produktach końcowych. Następnie,
gromadząc wiedzę technologiczną, mogą je imitować, a nawet – po pewnym okresie – zacząć
wprowadzać innowacje. Za każdym razem wprowadzanie innowacji jest w tego rodzaju modelach
związane z osiąganiem przez pewien czas monopolistycznych zysków.
Neoklasyczne modele wzrostu dostarczają również teoretycznego wyjaśnienia konwergencji w
krajach biedniejszych, wspieranej przez inwestycje zagraniczne z krajów bogatszych (Barro i Sala-iMartin 1995, Krugman 1979). Jednakże konwergencja jest możliwa pod pewnymi warunkami, takimi
jak odpowiednia polityka gospodarcza, poszanowanie praw własności czy swobodny przepływ
kapitału. Ponadto, z późniejszych modeli wzrostu wypływa wniosek iż, technologia determinuje
wieloczynnikową produktywność, aczkolwiek nie jest z nią tożsama (na przykład Nelson i Phelps,
1966).
Dotychczasowe badania empiryczne na temat roli bezpośrednich
inwestycji zagranicznych i wymiany handlowej w podnoszeniu
produktywności krajowego przemysłu
Powyższe propozycje teoretyczne doczekały się szeregu prac empirycznych kwantyfikujących
efekty dyfuzji wiedzy. Badania nad dyfuzją wiedzy drogą handlową w latach 70. i 80. sugerują, iż w
grupie najbardziej rozwiniętych krajów świata zagraniczne technologie podnoszą produktywność (Coe
i Helpman 1995, Keller 1997). W cytowanych w pracy badaniach elastyczności produktywności
wobec technologii zawartej w imporcie były niewiele mniejsze od tych wpływu technologii
zgromadzonej w kraju. Wskazuje to na bardzo dużą rolę zagranicznych technologii w rozwiniętych
gospodarkach. Co więcej, szacunki pokazują, iż technologia zawarta w imporcie krajów biednych
również może wspierać ich wzrost gospodarczy (Coe, Helpman i Hoffmaister 1997 oraz Falvey,
Foster i Greenaway 2002).
Niewątpliwie ważnym wnioskiem płynącym z niektórych prac jest ten o konieczności badania
zarówno kanału handlowego, jak i bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Co prawda na
podstawie pracy Lichtenberga i van Pottelberghe de la Potterie (1996) trudno szacować jaki będzie
wpływ przychodzących inwestycji zagranicznych w biedniejszych krajach goszczących. Ale już
badanie Hejazi i Safariana (1999) pokazuje, jak ważne są napływające inwestycje zagraniczne i
transferowane przez nie technologie dla produktywności gospodarek relatywnie biedniejszych. Co
3
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
więcej, Hejazi i Safarian (1999) twierdzą, iż rola BIZ w transferze zagranicznych technologii jest
większa niż rola technologii zawartej w imporcie. Zatem nie powinno się jej pomijać.
Spośród badań dotyczących krajów Europy Środkowej i Wschodniej warto wspomnieć
badania dotyczące Czech i Litwy, które pokazują, iż wpływ działalności inwestorów zagranicznych na
krajową produktywność może być skomplikowany. Kinoshita (2000) pokazuje, iż w Czechach mamy
do czynienia z transferem technologii za pośrednictwem BIZ, jednak pod warunkiem odpowiednio
dużej obecności firm zagranicznych. Natomiast Smarzyńska-Javorcik (2004) zwraca uwagę, iż
przepływ wiedzy od inwestorów krajowych może dokonywać się między pionowo zintegrowanymi
firmami, a w szczególności od międzynarodowych korporacji do lokalnych dostawców półproduktów.
Badania dotyczące Polski sugerują, iż w połowie lat 90. działalność czy współpraca z
inwestorami zagranicznymi nie była związana z pozytywnymi efektami zewnętrznymi dla polskich
przedsiębiorstw (Żukowska-Gagelman, 2001). Natomiast prace późniejsze sugerują wyniki wręcz
przeciwne. Na przykład Kolasa (2007)3 analizując źródła wzrostu produktywności w modelu opartym
na danych z polskich firm z lat 1996-2003 wykazuje istnienie różnego typu pozytywnych efektów
zewnętrznych związanych ze współpracą i z konkurencją ze strony przedsiębiorstw zagranicznych.
Prace Brzozowskiego i Kubielasa (2003, 2007), pokazują, iż rola technologii zarówno zawartej w
imporcie jak i tej związanej ze współpracą z inwestorami zagranicznymi w podnoszeniu
produktywności krajowego przemysłu od połowy lat 1990. była już znaczna. Szczególnie w obliczu
niskich nakładów na badania i rozwój (B+R) firm krajowych w latach dziewięćdziesiątych. Ponadto,
zarówno cytowane badania dotyczące polskich działów przemysłowych (Brzozowski, Kubielas,
2003), polskich firm (Kolasa 2007, Damian i in., 2003), jak i prace dotyczące Litwy (SmarzyńskaJavorcik, 2004) oraz Czech (Kinoshita, 2000) zwracają uwagę na specyficzne cechy współpracy z
inwestorami zagranicznymi wspierające produktywność: i) warunek współwystępowania technologii z
dominacją zagranicznych inwestorów w danej gałęzi lub ii) duże znaczenie powiązań pionowych, w
tym szczególnie zaopatrywania firm zagranicznych w dobra pośrednie przez lokalne firmy. Do
wymienionych wyników, metodologii badań i konstrukcji zmiennych nawiązuje empiryczna część
pracy doktorskiej.
Napływ innowacji do Polski
Pierwszym zadaniem badawczym było sprawdzenie czy mamy do czynienia z napływem
innowacji do Polski. Przede wszystkim w postaci importu technologicznie zaawansowanych dóbr
pośrednich, używanych w produkcji dóbr finalnych oraz poprzez efekty zewnętrzne związane z pro-
3
Wyniki M. Kolasy (2007) nie zostały opisane w rozprawie doktorskiej, ponieważ ukazały się już po jej
oddaniu. Jednak w kontekście referowanej rozprawy doktorskiej warto się do nich odwołać, szczególnie iż autor
dokonywał szacunków na dużej próbie i na poziomie firm.
4
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
innowacyjną działalnością inwestorów zagranicznych. Tym samym, starano się zbadać dostępność
zagranicznych technologii.
Aby zbadać wielkość technologii zawartych w importowanych produktach, obliczono miary
zasobów technologii importowanej z ośmiu przodujących gospodarek (za Kellerem 1997). Zasoby te
w latach 1995-2003 zwiększały się średnio o około 3% rocznie. Chociaż ze względu na konstrukcję
nie można ich precyzyjnie porównać z zasobami dostępnymi w kraju, jednak widać, iż były bardzo
znaczące w porównaniu z technologią wytwarzaną w Polsce. Import towarów o najwyższej zawartości
technologicznej pochodził z Niemiec, USA, a następnie Francji i Japonii. Były to towary należące do
działów produkcji pojazdów mechanicznych i części do nich, instrumentów medycznych,
precyzyjnych i optycznych oraz sprzętu i aparatury radiowej i telewizyjnej.
Transfer wiedzy od inwestorów zagranicznych podzielono na ten pochodzący od
przedsiębiorstw zagranicznych należących do tego samego działu (na skutek integracji „poziomej”)
oraz powstający na skutek dostaw do technologicznie silniejszych firm zagranicznych (integracja
pionowa typu backward), ewentualnie kupowania materiałów od takich firm (integracja pionowa typu
forward). Do jego obliczenia użyto wskaźników biorących pod uwagę działalność badawczorozwojową firm zagranicznych, obecność kapitału zagranicznego, a także ich powiązania z polskimi
klientami bądź dostawcami. Wskaźniki zostały obliczone w oparciu o metody zaproponowane m.in.
przez Kellera (1997) i Smarzyńską-Javorcik (2004). Patrząc na strukturę branżową obliczonych
wskaźników,
transfer
wydaje
się
być
najsilniejszy
w
przypadku
konkurencji
miedzy
przedsiębiorstwami krajowymi a zagranicznymi z tej samej grupy i działu, a także w przypadku
dostaw dla firm zagranicznych.
Podsumowując, obliczone wskaźniki technologii zawartej w imporcie, a także dostępność
wiedzy technologicznej na skutek współpracy z inwestorami zagranicznymi sugerują, iż w latach
1995-2003 następował transfer wiedzy zarówno poprzez wzrost technologicznej zawartości importu,
jak i poprzez współpracę z inwestorami zagranicznymi. Widać jednocześnie iż transfer technologii był
bardzo zróżnicowany w zależności od rodzaju produkcji.
Zdolności absorpcyjne polskich przedsiębiorstw
Ponieważ teoria sugeruje, iż warunkiem niezbędnym do skorzystania z transferu technologii
jest odpowiedni poziom wiedzy przedsiębiorstw w kraju goszczącym, w referowanej pracy zbadano
również jak wygląda potencjał absorpcyjny polskiej gospodarki. Innymi słowy, oszacowano czy
polskie przedsiębiorstwa dysponują wiedzą wystarczającą do wykorzystania nowoczesnych
technologii. Zanalizowano możliwości absorpcyjne polskiej gospodarki rozumiane jako zdolności do
identyfikacji, asymilacji i wykorzystania dostępnej wiedzy.
5
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
W porównaniu z najbardziej rozwiniętymi krajami świata, wiedza technologiczna w Polsce
skupiona jest bardziej w działach średniej i średnio-niskiej techniki. I tak na przykład w dziale
produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej nie sklasyfikowanych4 zgromadzono zasób B+R niemalże
równy wszystkim dziedzinom wysokiej techniki (grupującym pięć działów)5. Jest to argument
przemawiający za tezą, iż wiedza technologiczna gromadzona przez polskie przedsiębiorstwa służy
nie tyle do dokonywania nowych odkryć, ile do utrzymywania zdolności wykorzystywania dostępnych
nowości technologicznych w produkcji dóbr średniej techniki. Patrząc na sumę technologii
gromadzonej przez polskie firmy w latach 1995-2003 widać jedną niepokojącą cechę – mianowicie
mniejsze inwestycje w wiedzę w latach spowolnienia gospodarczego 2001-2002.
Rola wymiany handlowej i BIZ w podnoszeniu produktywności
Drugim pytaniem badawczym było sprawdzenie czy transfer technologii zawartej w
importowanych dobrach pośrednich i wynikający z konkurencji bądź ze współpracy z obecnymi w
Polsce inwestorami zagranicznymi wpływa na produktywność krajowego przemysłu przetwórczego.
Ze względu na duży dystans technologiczny jaki dzieli polską gospodarkę od światowych liderów,
napływające technologie i możliwość adaptacji zagranicznych technologii przez firmy krajowe, można
oczekiwać, iż występują pozytywne efekty zewnętrzne z tej technologicznej współpracy i że wspierają
one produktywność krajowego przemysłu.
Aby to sprawdzić, oszacowano model ekonometryczny, w którym badano jakie znaczenie dla
produktywności ma transfer technologii i krajowe możliwości absorpcyjne. Postać modelu można
wyprowadzić z neoklasycznych teorii wzrostu, określając jakie czynniki mają wpływ na tzw. resztę
Solowa. Model został oszacowany dla 13 działów i klas EKD w latach 1995-2003. Szacunki
wykonywano liniową metodą najmniejszych kwadratów dla danych panelowych z efektami stałymi,
co pozwala częściowo wyeliminować różnice branżowe6.
Zgodnie z oczekiwaniami otrzymano pozytywny wpływ krajowej wiedzy technologicznej na
produktywność.
Elastyczność
wieloczynnikowej
produktywności
względem
zasobów
B+R
zgromadzonych przez firmy krajowe wynosiła w latach 1995-2003 około 12-16%. Jest to wynik
zgodny z otrzymywanymi dla innych krajów, w tym dla paneli skupiających tzw. „zamożne”
4
Obejmującym produkcję maszyn wykorzystujących energię elektryczną za wyjątkiem silników, pieców,
podnośników, maszyn dla rolnictwa i leśnictwa, narzędzi mechanicznych, maszyn n potrzeby przemysłu
przetwórczego i wydobywczego, broni i amunicji, sprzętu gospodarstwa domowego.
5
Produkcję statków powietrznych i kosmicznych, wyrobów farmaceutycznych, maszyn biurowych i
komputerów, sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i komunikacyjnych, instrumentów medycznych,
precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków.
6
Osobno szacowano wpływ technologii zawartej w imporcie – na danych uwzględniających nakłady B+R
zarówno firm jak i jednostek badawczo-rozwojowych. Wyniki tych szacunków przedstawione są w rozdziale
czwartym. W rozdziale piątym szacowano model powiększony o efekty związane z działalnością inwestorów
zagranicznych, a szacunki przeprowadzono na danych uwzględniających jedynie nakłady ponoszone przez same
przedsiębiorstwa.
6
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
gospodarki. Oznacza on, iż polskie przedsiębiorstwa dysponują zdolnościami wystarczającymi do
wykorzystania zagranicznych technologii, czyli są w stanie identyfikować i wykorzystać dostępną
wiedzę w celu poprawy produktywności.
Wyniki szacunków sugerują, iż w latach 1995-2003 poziomy i pionowy transfer technologii
od inwestorów zagranicznych odgrywał zróżnicowaną rolę. Poziomy transfer technologii hamował
wzrost wieloczynnikowej produktywności (elastyczność około -6%), natomiast transfer technologii od
pionowo zintegrowanych firm zagranicznych będących odbiorcami produkcji firm krajowych miał
wpływ pozytywny (elastyczność 10-11%). Oznacza to, iż bezpośrednia konkurencja ze strony
technologicznie bardziej zaawansowanych firm zagranicznych obniżała produktywność danej branży.
Być może jest to efekt silnej konkurencji na rynku w latach spowolnienia gospodarczego 2001-2002.
Taki wynik wbrew pozorom nie jest zaskakujący dla gospodarki transformującej się. Efekt
ujemnego „poziomego” wpływu obecności inwestorów zagranicznych na produktywność firm
krajowych uzyskano wcześniej w badaniach dotyczących Litwy oraz badając wpływ horyzontalnego
BIZ na produktywność polskich firm będących własnością krajową w połowie lat 90. (ŻukowskaGagelmann 2001). Jednocześnie bycie dostawcą technologicznie zaawansowanych firm zagranicznych
w referowanym badaniu zwiększa produktywność danej branży. Należy przy tym zauważyć iż,
ujemny horyzontalny efekt jest mniejszy w wartościach absolutnych współczynników niż dodatni
efekt „pionowego” transferu technologii. Łączny efekt transferu technologii od firm zagranicznych
zatem jest dodatni.
Patrząc na technologię zawartą w imporcie zaskakuje stwierdzony brak związku ze wzrostem
produktywności w latach 1995-2003. Wyniki sugerują, iż w ostatnich latach efekty zewnętrzne
związane z tzw. importem wiedzy zawartej w sprowadzanych towarach nie występowały. Odwołując
się do endogenicznych modeli wzrostu można stwierdzić, iż w takiej sytuacji wymiana handlowa (a
tutaj import) z całą pewnością nie wpływa pozytywnie na produktywność, utrwalając jedynie
istniejącą strukturę produkcji. Nie jest bowiem spełniony warunek mówiący o konieczności
występowania efektów zewnętrznych związanych z importem wiedzy (odpowiednie współczynniki są
nieistotne).
Powstaje zatem pytanie, dlaczego technologia zawarta w imporcie nie wpływa na
produktywność. Prawdopodobnie głównego powodu należy szukać w niekorzystnych zmianach w
gospodarce, jakie dokonały się w latach spowolnienia gospodarczego 2001-2002. Fakt, iż firmy
znacznie ograniczyły inwestycje w B+R i import technologicznie zaawansowanych półproduktów
dowodzi, iż „innowacyjna” część produkcji dokonującej się w Polsce jest niezmiernie wrażliwa na
zmiany koniunktury; ponadto w sferze bardziej nowoczesnej produkcji polska gospodarka nie jest
(albo nie była do 2003 r.) silnie zintegrowana ze światowymi liderami. Domniemanie takie
7
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
potwierdzają dodatkowe szacunki wykonane na krótszej próbie czasowej (do 2000 r.). Wcześniej, w
latach 1995-2000, zawartość technologiczna importu wspierała wieloczynnikową produktywność.
Ogólnie wyniki badania można podsumować w następujący sposób: firmy polskiego
przemysłu przetwórczego posiadają zdolności do asymilacji wiedzy technologicznej i można
zauważyć, iż przyswajają tę wiedzę, głównie od technologicznie zaawansowanych klientów – firm
zagranicznych rozwijających w Polsce produkcję. Z drugiej strony, nie stwierdzono poprawiającego
produktywność transferu technologii za pomocą importu. Wynik taki (o wspieraniu produktywności
przez wysoko-technologiczny import) występuje w większości szacunków dla krajów zamożnych i był
stwierdzany dla danych polskich sprzed 2000 roku.
Uwagi końcowe
Przy interpretacji przedstawionych tutaj wyników należy pamiętać, iż odnoszą się one do
okresu transformacji gospodarczej, w którym dokonywało się wiele zmian strukturalnych, mających
wpływ na działalność badawczo-rozwojową przedsiębiorstw. Niektóre z tych zmian są kontrolowane
w niniejszym badaniu, jednak zastosowane podejście nie pozwala na pełną kontrolę tego czynnika.
Podstawową słabością przedstawionych szacunków jest krótki badany okres, a co za tym idzie
duża zmienność wyników przy różnej długości szeregów czasowych. Otrzymane rezultaty różnią się
od wyników badań publikowanych kilka lat wcześniej, pomimo bardzo podobnego podejścia. Jest to
skutkiem formułowania wniosków w oparciu o dane z dziewięciu lat, obejmujące zaledwie dwa cykle
koniunkturalne – szybki wzrost drugiej połowy lat 1990. i spowolnienie po 2000 r. Natomiast modele
endogenicznego wzrostu odnoszą się do zmian zachodzących w długim okresie. Zasadnym zatem
wydaje się powtórzenie podobnych badań w przyszłości, wydłużając badany okres.
W miarę możliwości w przyszłych badaniach warto byłoby uwzględnić czynnik geograficzny.
Jak pokazują prace empiryczne o różnym poziomie agregacji, geograficzna bliskość jest ważnym
czynnikiem determinującym dyfuzję wiedzy od inwestorów zagranicznych bądź od działających
wyłącznie za granicą kontrahentów.
Większa ilość danych i dłuższy badany okres zwiększyłyby nie tylko wiarygodność wyników.
Te czynniki pozwoliłyby również na zastosowanie bardziej złożonych metod estymacji, w tym dwuetapowych procedur uwzględniających złożony charakter determinant produktywności oraz byłyby
argumentem na rzecz zastosowania modeli dynamicznych.
Na podstawie przeprowadzonych badań można sformułować następujące wnioski dla polityki
gospodarczej. Jeżeli rząd pragnie promować rozwój technologiczny krajowego przemysłu, powinien
wspierać rodzaje aktywności zwiększające możliwości absorpcyjne przedsiębiorstw, tj. edukację,
badania na potrzeby produkcji, współpracę z technologicznie zaawansowanymi
8
firmami
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
zagranicznymi i zapleczem naukowym oraz być może w przypadku firm małych, inwestycje w
badania i rozwój na potrzeby produkcji.
Z kolei zachęty oferowane dużym, tzw. strategicznym inwestorom, powinny być dokładnie
przemyślane. Do końca badanego tutaj okresu, tj. do roku 2003 w Polsce przedsiębiorstwa mogły się
ubiegać o wsparcie finansowe dużych inwestycji praktycznie jedynie tworząc wystarczająco dużo
miejsc pracy. W świetle przedstawionych badań widać, iż tego rodzaju zachęty inwestycyjne są
dyskusyjne, bowiem są zazwyczaj kosztowne dla budżetu a z drugiej strony nie podnoszą
automatycznie produktywności przedsiębiorstw (wpływając jedynie na zwiększenie zatrudnienia).
Wyniki przedstawionego badania nabierają szczególnego znaczenia w świetle zobowiązań
zapisanych w Strategii Lizbońskiej. Jednym z podstawowych zobowiązań było podniesienie poziomu
wydatków na badania i rozwój do 3% PKB w roku 2010 przez państwa członkowskie. Dodatkowo,
około trzy czwarte z ogółu wydatków na B+R powinno pochodzić z sektora przedsiębiorstw. W
Polsce, przy obecnym poziomie wydatków poniżej 1% PKB od dłuższego czasu oraz przy mniej niż
10% ogółu krajowych wydatków na B+R ponoszonych przez same przedsiębiorstwa, osiągnięcie tego
celu wydaje się nierealne. Jednakże, jeżeli zostaną stworzone odpowiednie bodźce do rozwijania
działalności badawczo-rozwojowej przez same firmy, należy oczekiwać iż efekty tych inwestycji
szybko będą widoczne w postaci wzrostu produktywności gospodarki. Na zakończenie warto
podkreślić, że wśród wspomnianych wyżej odpowiednich bodźców najważniejszy jest przyjazny
klimat inwestycyjny. Przyjazny klimat inwestycyjny i proste regulacje będą pozwalały na budowanie
zaplecza badawczo-rozwojowego przez same firmy, które z reguły dokonują bardziej efektywnych
inwestycji niż państwo.
Literatura
Aghion, P. and Howitt, P. (1992). A Model of Growth Through Creative Destruction. Econometrica,
60, 2, pp. 323-351.
Barro, R. J., and Sala-i-Martin, X. (1995). Economic Growth. MIT Press: Cambridge, Mass.
Brzozowski M. and S. Kubielas (2007). Struktura techniczna gospodarki a dyfuzja technologii w
perspektywie realnej konwergencji Polski z UE. W: J. J. Michałek, W. Siwiński i M. W.
Socha (red.) Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej.
Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa.
Brzozowski M. and S. Kubielas (2003). Dyfuzja technologii i import kapitału w warunkach
liberalizacji obrotów handlowych i kapitałowych. W: J. J. Michałek, W. Siwiński, M. W.
Socha (red.) Od liberalizacji do integracji Polski z Unią Europejską. Mechanizmy i skutki
gospodarcze. Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa.
Coe, D. and E. Helpman (1995). International R&D Spillovers. European Economic Review Vol. 39,
str. 859-887.
9
Rola wymiany handlowej i BIZ w transferze innowacji do Polski
Małgorzata Jakubiak
Coe, D., Helpman, E. and A. Hoffmaister (1997). North-South R&D Spillovers. The Economic
Journal, Vol. 107, No. 440, pp. 134-149.
Damian, J. P., Knell, M., Majcen, B., and M. Rojec (2003). Technology Transfer through FDI in Top10 Transition Countries: How Important are Direct Effects, Horizontal and Vertical
Spillovers? William Davidson Institute Working Paper No. 549. William Davidson Institute at
the University of Michigan Business School.
Falvey, R. E., Foster N., and D. Greenaway (2002). North-South Trade, Knowledge Spillovers and
Growth. University of Nottingham GPT Research Paper No. 2002/13. Później ukazało się w:
Journal of Economic Integration, 2002, Vol. 17, No. 4.
Grossman, G., and E. Helpman (1991). Innovation and Growth in the World Economy. Cambridge,
MA: MIT Press.
Hejazi W., and A. E. Safarian (1999). Trade, Foreign Direct Investment and R&D Spillovers. Journal
of International Business Studies, Vol. 30, No. 3, pp. 491-511.
Keller, W. (1997). Trade and the Transmission of Technology. NBER Working Paper No. 6113.
Kinoshita, Y. (2000). R&D and Technology Spillovers Via FDI: Innovation and Absorptive Capacity.
CERGE-EI Working Paper No.163. November.
Kolasa, M. (2007). How does FDI inflow affect productivity of domestic firms? The role of horizontal
and vertical spillovers, absorptive capacity and competition. Naional Bank of Poland Working
Paper No. 42.
Krugman, P. (1979). A Model of Innovation, Technology Transfer, and the World Distribution of
Income. Journal of Political Economy, Vol. 87, 2, pp. 253-266.
Lichtenberg, F., and van Pottelsberghe de la Potterie, B. (1996). International R&D Spillovers: A Reexamination. NBER Working Paper No. 5668.
Lucas, R. (1988). On the Mechanics of Economic Development, Journal of Monetary Economics, 22,
1, pp. 3-42.
Nelson, R. R. and E. Phelps (1966). Investment in Humans, Technological Diffusion, and Economic
Growth. American Economic Review, Vol. 52, 2, pp. 69-75.
Romer, P. M. (1990). Endogenous Technological Change. Journal of Political Economy. Vol. 98, pp.
71-102.
Romer, P. (1986). Increasing Returns and Long-Run Growth, Journal of Political Economy, 94, 5, pp.
1002-1037.
Smarzyńska-Javorcik, B. (2004). Does Foreign Direct Investment Increase the Productivity of
Domestic Firms? In Search of Spillovers Through Backward Linkages. The American
Economic Review Vol. 94, No. 3, June.
Solow, R. M. (1956). A Contribution to the Theory of Economic Growth. The Quarterly Journal of
Economics, Vol. 70, pp. 65-94.
Żukowska-Gagelmann, K. (2001). Productivity Spillovers from Foreign Direct Investment. The Case
of Poland. Peter Lang: Frankfurt.
10