Pobierz artykuł PDF

ANALIZA SCENARIUSZOWA JAKO CZ ROZSZERZONEJ OCENY EFEKTYWNOCI PRZEDSIWZI INFORMATYCZNYCH
MIROSŁAW DYCZKOWSKI
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Streszczenie
Badając efektywnoĞü przedsiĊwziĊü informatycznych, których Ĩródłem finansowania (współfinansowania) są Ğrodki pochodzące z funduszy europejskich stosuje siĊ
podejĞcie typu CBA (cost-benefits analysis). CBA i wyliczane podczas analizy wartoĞci NPV i IRR są podstawą oceny opłacalnoĞci i okreĞlonych rekomendacji dla decyzji o uruchomieniu projektów. UwzglĊdnienie w takich ocenach czynników zmiennoĞci załoĪeĔ projektowych oraz związanego z nimi ryzyka wymaga ich rozszerzenia o
dodatkowe badania, których przykładem jest analiza scenariuszowa. W artykule
omówiono istotĊ analizy scenariuszowej oraz przedstawiono przykład jej uĪycia w
ocenie efektywnoĞci projektu implementacji systemu klasy ERP w rozproszonym
przestrzennie przedsiĊbiorstwie dystrybucyjnym.
Słowa kluczowe: przedsiwzicia informatyczne, efektywno inwestycji informatycznych, metody oceny efektywnoci, analiza scenariuszowa
1. Wprowadzenie
Współczenie informatyka jest jednym z waniejszych czynników rozwoju, dziki któremu
jest moliwe tworzenie nowych form i sposobów obsługi działalnoci wewntrz firm oraz w ich
otoczeniu gospodarczym i społecznym. Jednak takie rozwizania i wspomagajce je inwestycje
informatyczne powinny, podobnie jak kada aktywno przedsibiorstw, sprzyja osiganiu
zakładanych korzyci, a wic ich realizacja oraz wytworzone produkty musi cechowa
efektywno.
Autor od kilku lat zajmuje si w swej działalnoci naukowo-badawczej problematyk
organizacji i zarzdzania przedsiwziciami informatycznymi, ze szczególnym uwzgldnieniem
zagadnie ich efektywnoci ekonomicznej. Obserwujc procesy informatyzacji i badajc ich
rezultaty zauwaył, e jednym z wanych zagadnie w planowaniu biznesowej strony
przedsiwzi informatycznych jest jak najbardziej precyzyjne oszacowanie ich efektywnoci.
W literaturze przedmiotu (por. m.in. [1], [2], [5] i [7] oraz powoływane tam prace innych
autorów) precyzyjnie sformułowano załoenia dotyczce procesu badania efektywnoci, które
nastpnie przekładaj si na jego struktur oraz przebieg procedur pomiaru i oceny. Po pierwsze,
takie badanie powinno mie charakter pełnozakresowy, czyli dotyczy obu stron rachunku
efektywnoci, a wic nakładów (kosztów) i efektów (wyników, korzyci). Po drugie, pomiar musi
opiera si na jednoznacznych kryteriach i adekwatnych, moliwych do zastosowania
w rodowisku danego projektu metodach i miarach. Po trzecie, aby zapewni porównywalno
ocen, naley znormalizowa obiekty pomiaru, co najlepiej osigamy wyraajc je w jednostkach
pieninych. Po czwarte, perspektyw badawcz powinno by ujcie zintegrowane (systemowe),
obejmujce efektywno procesow, zwizan z przedsiwziciem IT oraz efektywno
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 16, 2008
27
produktow, której istot stanowi pełne koszty posiadania (TCO) i korzyci z uytkowania (TCB)
jego produktów.
Wymienione zasady spełniaj szeroko opisane w literaturze ekonomicznej (por. [7, rozdz. 2]
i powoływane tam prace), sprawdzone w praktyce rachunku inwestycyjnego i stosowane coraz
czciej take w obszarze IT (por. [2, rozdz. 4 i 5] i [3]) metody analityczne oparte na algorytmach
typu CBA (cost-benefits analysis). W praktyce przedsiwzi informatycznych najczciej s one
jednak ograniczane do prostych ocen bezwzgldnej opłacalnoci, uzyskiwanych poprzez finansowe
miary statyczne (okres zwrotu – PB i ksigowa stopa zwrotu – ARR) oraz dynamiczne
(zaktualizowana warto netto – NPV, wewntrzna stopa zwrotu – IRR, wskanik rentownoci –
PI, zdyskontowany okres zwrotu – DPP i zmodyfikowana wewntrzna stopa zwrotu – MIRR).
Znacznie rzadziej ocena efektywnoci jest rozszerzana o analizy uwzgldniajce zmienno
przyjmowanych załoe projektowych oraz czynnik ryzyka, które stanowi przecie immanentne
cechy przedsiwzi innowacyjnych, do których zaliczamy znacz cz projektów
informatycznych. Przykładowymi technikami, które z powodzeniem mona zastosowa w takich
rozszerzonych badaniach s analizy wraliwoci, scenariuszowe oraz probabilistyczno-statystyczne
i symulacyjne [7, s. 189-228]. Powysze techniki analityczne s rekomendowane w projektach
europejskich, w tym przedsiwziciach z obszaru IT prowadzonych z wykorzystaniem rodków
pochodzcych z europejskich funduszy wsparcia [6, s. 192-193]. Pierwsz z nich, tj. analiz
wraliwoci autor szerzej omówił wraz z pokazaniem przykładu jej uycia w projekcie utworzenia
regionalnego centrum personalizacji elektronicznej legitymacji studenckiej w pracy [4]. Natomiast
celem niniejszego opracowania jest prezentacja analizy scenariuszowej.
2. Istota analizy scenariuszowej
Analiza scenariuszowa (scenariuszy, scenario analysis) to – obok analizy wraliwoci oraz
grupy metod probabilistyczno-statystycznych i symulacyjnych – najwaniejsza porednia metoda
analizy ryzyka przedsiwzi inwestycyjnych [7, rozdz. 3]. Jest ona stosunkowo prost technik
analityczn, której istot stanowi badanie wpływu moliwych zmian podstawowych parametrów
przedsiwzicia na poziom jego opłacalnoci. Zakłada si przy tym, e w fazie realizacji projektu
(inwestycyjnej), a nastpnie w fazie uytkowania jego produktów (operacyjnej) wartoci
poszczególnych parametrów uytych do oszacowania jego efektywnoci ex ante mog przyj inne
wielkoci ni pierwotnie załoono. Takie podejcie wynika z charakterystycznego dla rozwoju
metod bezwzgldnego rachunku efektywnoci odejcia od załoe deterministycznych
w szacowaniu opłacalnoci projektów, utosamianego z przyjmowaniem w czasie badania jednego,
z góry przyjtego poziomu zmiennych, na rzecz probabilistycznego rozumienia efektywnoci, czyli
badania najwaniejszych zmiennych na wielu moliwych poziomach. Zwiksza to zakres
i wiarygodno dostarczanej informacji o ryzyku projektowym, gdy udostpnia decydentom
wiedz o skutkach zmiennoci parametrów, istotnych z punktu widzenia opłacalnoci, a tym
samym wraliwoci załoonych efektów na te zmiany. W sposób poredni wspomaga tym samym
szacowanie wartoci oczekiwanych i odchyle, redukujc tak charakterystyczn dla projektów IT
niepewno.
W analizie scenariuszowej, któr mona przeprowadza według modelu zagregowanego
i zdezagregowanego, uwzgldnia si zarówno wraliwo zmiennych objanianych (najczciej jest
ni NPV, ale mona te bada w ten sposób IRR czy MIRR) na zmiany niezalenych zmiennych
objaniajcych, jak i zakres najbardziej prawdopodobnych wartoci zmiennych objaniajcych
28
Mirosław Dyczkowski
Analiza scenariuszowa jako czĊĞü rozszerzonej oceny efektywnoĞci przedsiĊwziĊü informatycznych
(por. przykładowe warianty analityczne zawarte w tab.1). Pozwala to wyeliminowa istotne
ograniczenie standardowej analizy wraliwoci, w której po kolei bada si wpływ zmian wartoci
poszczególnych zmiennych objaniajcych, stabilizujc pozostałe składowe wystpujce
w algorytmie danej metody (wskanika).
Tabela 1. Warianty badania wraĪliwoĞci parametrów przedsiĊwziĊü informatycznych
Przykładowe kryteria oceny
Zmienne zagregowane
(1) zmiana (+/−) nakładów
i/lub kosztów
(2) zmiana (+/−) efektów
(1) zmiana długoci (+/−) faz
projektowych i/lub realizacyjnych
(2) zmiana długoci (+/−) fazy
uytkowania
przepływy pienine
netto (NCF)
n
NCFt
NPV = ¦
t
t = 0 (1 + k )
IRR* = k1 +
Zmienne szczegółowe
cykl ycia
przedsiwzicia
NPV1 * (k 2 − k1 )
NPV1 − NPV2
n
¦ CIF * (1 + k )
( n −1)
(1) zmiana (+/−) kosztu kapitału
(2) zmiana struktury finansowania
t
MIRR = n
t =0
n
COFt
¦
t
t = 0 (1 + k )
−1
stopa dyskontowa (k)
Przykładowe nakłady i/lub koszty
uytkowania
inwestycyjne
i obsługi
sprzt (zakup, instalacja, utrzymanie sprztu (w
uruchomienie...)
tym koszty serwisu)
oprogramowanie (licen- utrzymanie oprogramocje, modyfikacje, usługi wania (opieka autorska,
towarzyszce...)
upgrade’y)
usługi doradcze, techusługi doradcze, techniczne, szkoleniowe itp. niczne, szkoleniowe itp.
w ramach przygotowania w ramach wsparcia po
i realizacji projektu
wdroeniu
inne koszty operacyjne
inne nakłady i/lub koszty
(materiały eksploatacyj(pomieszczenia, koszty
ne, energia, koszty prabudetowane poza IT...)
cy...)
Przykładowe efekty
automatyzacji
informacyjne
obnienie kosztów działalnoci poprzez nisze
koszty wspomagania
procesów biznesowych
i/lub koszty IT...
generowanie nowych,
wczeniej niedostpnych
informacji lub dostarczanie informacji, które
wczeniej były dostpne,
poprawa sprawnoci
ale obecnie s dokładrealizacyjnej, wydajnoci
niejsze, udostpniane w
i produktywnoci procedogodniejszy sposób i w
sów biznesowych i/lub
postaci ułatwiajcej ich
informacyjnych poprzez
uycie, w trybie on-line,
ich całociow i/lub cznadnie, mobilnie...
ciow automatyzacj
ródło: Opracowanie własne na podstawie [2] i [7]; por. [4]
Istot techniki jest wic okrelanie scenariuszy, które zakładaj przyjmowanie przez
niezalene zmienne objaniajce wystpujce w algorytmie danej metody oceny opłacalnoci,
bdcej podstaw bezwzgldnego kryterium decyzyjnego (w projektach europejskich NPV ≥ 0
oraz IRR ≥ kgr, gdzie kgr to graniczna stopa dyskonta), okrelonych wartoci w przyszłoci [7, s.
204]. Korzysta si przy tym z informacji uzyskanych z analizy wraliwoci (macierze, wskaniki
i krzywe wraliwoci oraz oszacowane wzgldne i bezwzgldne marginesy bezpieczestwa, szerzej
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 16, 2008
29
na ten temat autor napisał w pracy [4]), sporzdzajc na ich podstawie moliwe warianty
(scenariusze) przyszłego kształtowania si niezalenych zmiennych objaniajcych.
Na rys. 1 przedstawiono miejsce analizy scenariuszowej w procesie pomiaru i oceny
efektywnoci przedsiwzi informatycznych. Wida na nim wyranie, e powinna ona by
stosowana na etapie decyzyjnym, szczególnie podczas badania ex ante, gdy decydujemy
o uruchomieniu projektu i/lub wybieramy jego warianty realizacyjne, próbujc odpowiedzie na
pytania typu:
− jakie rozwizania z zakresu technologii i/lub systemów informatycznych bd najefektywniej
wspiera biec i przyszł strategi firmy?
− czy a nastpnie kiedy naley podj si realizacji konkretnego projektu i jakie s główne powody takiej decyzji?
− które z przedsiwzi IT naley realizowa i w jakiej kolejnoci, jeeli tworz one program
informatyzacji (portfel projektów informatycznych)?
− z oferty którego z dostawców produktów i/lub usług IT, wybranego na bazie jakich kryteriów
szczegółowych, skorzysta realizujc dane przedsiwzicie?
HWDSSU]HGGHF\]\MQ\
2NUHĞOHQLHJUDQLFSURMHNWX
'HNRPSR]\FMDSURMHNWX
3URMHNWV\VWHP
3RGSURMHNW\
3RGV\VWHP\
3URMHNWV\VWHP
3URFHV\
HWDSGHF\]\MQ\
:\EyUPRGHOXGHF\]\MQHJRLVFHQDULXV]DEDGDQLD
EDGDQLHH[DQWH
EDGDQLHZWUDNFLH
EDGDQLHH[SRVW
GHF\]MHSU]HGSURMHNWRZH
GHF\]MHRSHUDF\MQH
GHF\]MHSRSURMHNWRZH
XUXFKRPLHQLHSURMHNWXZ\EyUZDULDQWX
UHDOL]DF\MQHJR]GHILQLRZDQLH]DVDGRFHQ\
ZSURZDG]HQLH]PLDQ
]DQLHFKDQLHUHDOL]DFML
ZSURZDG]HQLH]PLDQLQLFMDFMD
QRZHJRSURMHNWX
SODQRZDQHQDNáDG\LHIHNW\
SRQRV]RQHQDNáDG\
LELHĪąFHHIHNW\
SRQLHVLRQHQDNáDG\
LX]\VNDQHHIHNW\
SURJQR]\HVW\PDFMHV\PXODFMH
NRQLHF]QRĞü XZ]JOĊGQLHQLDF]\QQLNyZ]PLHQQRĞFLLU\]\ND
DQDOL]\ZUDĪOLZRĞFL
SRPLDULRFHQD
5HSR]\WRULXPPHWRGEDGDQLDHIHNW\ZQRĞFL
DUDFKXQHNHIHNW\ZQRĞFLLQZHVW\FML
EDQDOL]DHNRQRPLF]QDLILQDQVRZD
FPHWRG\WUDG\F\MQHLGHG\NRZDQH
DQDOL]\VFHQDULXV]RZH
1DU]ĊG]LDZVSRPDJDMąFH
DSDNLHW\ELXURZHQS([FHO&DOF
EV\VWHP\]DU]ąG]DQLDSURMHNWDPLQS3URMHFW
Rys. 1. Miejsce analizy scenariuszowej w badania efektywnoĞci przedsiĊwziĊü IT
ródło: Opracowanie własne; por. [2, s. 68] i [5, s. 41]
30
Mirosław Dyczkowski
Analiza scenariuszowa jako czĊĞü rozszerzonej oceny efektywnoĞci przedsiĊwziĊü informatycznych
Analiza scenariuszowa obejmuje dwa podstawowe etapy: konstruowania scenariuszy
i obliczeniowo-oceniajcy. W pierwszym z nich okrela si scenariusze opisujce struktur
zmiennych objaniajcych (zagregowanych i/lub szczegółowych) oraz ich wartoci w przyszłoci.
Jak wskazano wczeniej, pomocna jest przy tym przeprowadzona wyprzedzajco analiza
wraliwoci, która pozwala zidentyfikowa dla kadego projektu czynniki o decydujcym wpływie
na jego efektywno, a wic wyznaczy tzw. zmienne krytyczne. Na przykład w projektach
europejskich dalszej analizie powinno si podda te parametry, których wzrost albo spadek o 1%
przynosi zmiany rzdu 1% w obliczanej na ich podstawie wartoci IRR lub 5% bazowej wartoci
NPV [6, s. 218].
W literaturze przedmiotu (por. m.in. [7, s. 204-205] i powoływane tam prace innych autorów)
zaleca si najczciej konstruowanie co najmniej trzech scenariuszy (tzw. analiza OBP):
− optymistycznego (optimistic, O), w którym niezalene zmienne objaniajce przyjmuj wartoci na poziomie najbardziej optymistycznym,
− bazowego (best, baseline, B), w którym niezalene zmienne objaniajce s przyjmowane
w wartociach załoonych i/lub wymaganych dla analizowanego przedsiwzicia,
− pesymistycznego (pessimistic, P), który jest tworzony dla najbardziej pesymistycznych wartoci niezalenych zmiennych objaniajcych.
W zwizku z tym, e w „rzeczywistoci projektowej” liczba scenariuszy jest nieograniczona,
mona spotka pogldy, i nie powinna by ona a priori okrelana. Tak koncepcj przedstawili
S.A. Ross, R.W. Westerfild i B.D. Jordan, ale jako minimum sugeruj oni jednoczenie
konstruowanie co najmniej 5 scenariuszy: bazowego, dwóch skrajnych (optymistycznego
i pesymistycznego) oraz dwóch opartych na wartociach porednich midzy scenariuszem
bazowym a skrajnymi (podano za prac [7, s. 205]).
W drugim etapie dla kadego zdefiniowanego scenariusza wylicza si wartoci zmiennej
objanianej. Jak zaznaczono wczeniej najczciej jest ni NPV, ale na przykład w projektach
europejskich (w zwizku z przyjtym bezwzgldnym kryterium decyzyjnym) dodatkowo powinno
si uwzgldnia róne formuły obliczeniowe NPV, tj. FNPV (finansowa NPV w ujciu
komercyjnym w wariantach dla projektu – tzw. FNPV/C i dla kapitału własnego – tzw. FNPV/K)
i ENPV (ekonomiczna NPV w ujciu społecznym), a take róne formuły IRR, tj. FRR (finansowa
IRR w ujciu komercyjnym w wariantach zwrotu z projektu – tzw. FRR/C i zwrotu z kapitału
własnego – tzw. FRR/K) oraz ERR (ekonomiczna IRR w ujciu społecznym); por. [6, s. 192 i 202216].
Tabela 2. Modelowe warianty sytuacji decyzyjnych w analizie scenariuszowej OBP
Warianty
I
II
III
IV
Bezwzgldne kryterium decyzyjne dla scenariusza
optymistycznego
bazowego
pesymistycznego
NPV ≥ 0 i IRR ≥ kgr
NPV ≥ 0 i IRR ≥ kgr
NPV ≥ 0 i IRR ≥ kgr
NPV < 0 i IRR < kgr
NPV ≥ 0 i IRR ≥ kgr
NPV ≥ 0 i IRR ≥ kgr
NPV ≥ 0 i IRR ≥ kgr
NPV < 0 i IRR < kgr
Rekomendacja
realizowa
NPV < 0 i IRR < kgr
NPV < 0 i IRR < kgr
konieczna pogłbiona analiza
NPV < 0 i IRR < kgr
NPV < 0 i IRR < kgr
odrzuci
ródło: Opracowanie własne na podstawie [7, s. 206]
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 16, 2008
31
Wyliczone wartoci zmiennej objanianej s podstaw dla decyzji inwestycyjnych. Modelowe
sytuacje decyzyjne oraz wynikajce z nich rekomendacje, zgodne z podanym wczeniej kryterium
opłacalnoci, przedstawiono w tab. 2. W przypadku wariantów II i III sugerowana jest pogłbiona
analiza metodami probabilistyczno-statystycznymi i symulacyjnymi oraz okrelenie akceptowalnej
przez inwestujcego wysokoci dopuszczalnej straty, czyli takiej, która nie zagrozi firmie
powanymi konsekwencjami finansowymi, w przypadku realizacji projektu według scenariusza
pesymistycznego lub do niego zblionego. Dla właciwie skonstruowanych scenariuszy
maksymalna warto potencjalnej straty jest równa ujemnej wartoci NPV, obliczonej dla
scenariusza pesymistycznego i ta włanie warto powinna stanowi punkt odniesienia przy jej
wyznaczaniu. Na ogół, gdy potencjalna strata, wynikajca z realizacji danego przedsiwzicia,
moe by bez wikszych problemów zakumulowana przez firm, podejmuje si decyzj
o uruchomieniu projektu.
3. Przykład oceny efektywnoci rozszerzonej o analiz
scenariuszow
Przedmiotem przykładu jest analiza efektywnoci inwestycji zwizanych z implementacj systemu klasy ERP w rozproszonym przestrzennie przedsibiorstwie dystrybucyjnym działajcym
przede wszystkim na rynku hurtowym oraz zaopatrzenia jednostek, w których procedury zakupowe
prowadzone s drog przetargów regulowanych prawem zamówie publicznych. W tab. 3 przedstawiono zakres projektu, prezentujc podstawowe funkcje uytkowa systemu wraz z liczb tzw.
aktywnych uytkowników (licencji).
Tabela 3. Zakres badanego projektu (podstawowe funkcje i liczba aktywnych uĪytkowników)
Lokalizacja
Podsystem
Dystrybucja hurtowa
Dystrybucja detaliczna (I etap)
Finanse, ksigowo i controlling
Kadry i płace
rodki majtkowe
Zarzdzanie sklepami
CRM (rozszerzony funkcjonalnie
o obsług przetargów i zamówie publicznych)
72
0
13
3
2
3
Oddziały (4
rozproszone)
56
0
6
0
0
7
60
56
Centrala
Sklepy
Razem
0
3
0
0
0
0
128
3
19
3
2
10
1
117
ródło: Opracowanie własne
Przedsiwzicie było prowadzone jako projekt zewntrzny, drog pozyskania od jednego dostawcy pełnicego rol integratora, zgodnego ze specyfikacj systemu zintegrowanego klasy ERP,
rozszerzonego o dodatkowe moduły dystrybucyjne zrealizowane w technologii bazujcej na usługach sieciowych. W tab. 4 podano struktur rodzajow nakładów i kosztów zwizanych z t inwestycj. Naley doda, e wszyscy dostawcy uczestniczcy w przetargu na realizacj projektu musieli „wpisa si” w zaprezentowan struktur, co ułatwiało porównanie pełnych kosztów pozyskania, implementacji i posiadania aplikacji (tzw. TCO projektu).
32
Mirosław Dyczkowski
Analiza scenariuszowa jako czĊĞü rozszerzonej oceny efektywnoĞci przedsiĊwziĊü informatycznych
Tabela 4. Struktura rodzajowa nakładów i kosztów badanego projektu
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Rodzaj nakładu i/lub kosztu
Oprogramowanie aplikacyjne, stanowice własno oferenta
Motor bazy danych
Licencje za oprogramowanie nie stanowice własnoci oferenta i usługi towarzyszce
Usługi doradcze w ramach opracowania koncepcji wdroenia
Usługi doradcze w ramach przygotowania wdroenia
Usługi informatyczne w ramach przygotowania wdroenia – modyfikacje
systemu informatycznego
Usługi doradcze w ramach wdroenia
Usługi informatyczne, techniczne i szkoleniowe w ramach wdroenia – prace
wdroeniowe (instalacja, konfiguracja, szkolenia, tworzenie baz danych, w
tym migracja danych, testy systemu)
Usługi informatyczne i techniczne w ramach wsparcia po wdroeniu (roczna
opieka autorsko-upgrade’owa)
Sprzt komputerowy (serwery i urzdzenia sieciowe)
Łczna warto wg oferty
Warto w PLN
585 600,00
94 634,00
214 688,00
24 400,00
24 400,00
109 800,00
24 400,00
604 144,00
91 500,00
416 920,00
2 190 486,00
ródło: Opracowanie własne
Szacujc efekty przedsiwzicia oraz przepływy pienine oparto si na zasadach analizy
przyrostowej (por. [2] i [7]), przy czym efekty dotyczyły usprawnienia, a tym samym obnienia
kosztów procesów dystrybucyjnych, magazynowych oraz obsługi nalenoci i roszcze, a take
wynikajcego z tego zmniejszenia poziomu zapasów i udziału kredytów w finansowaniu działalnoci operacyjnej firmy. Poziom oczekiwanych efektów szacowano na podstawie projekcji zmian
struktury kosztów procesów biznesowych, okrelonej na bazie danych historycznych sprowadzonych do cen stałych i zakładanych przez firm korzyci z wdroenia rozwiza informatycznych.
Przyjto przy tym, e krzywa oczekiwanych efektów ekonomicznych bdzie miała przebieg charakterystyczny dla implementacji systemów klasy ERP, tj. w pierwszym roku ich skala wyniesie
2% w stosunku do redniej z lat poprzedzajcych projekt, w kolejnych dwóch latach bd one
wiksze o 6% i o 5% w stosunku do roku poprzedniego, natomiast w czwartym, ostatnim roku badania nie bdzie ju adnych przyrostów oszczdnoci. W zwizku z tym, e jednym ze ródeł sfinansowania projektu miały by rodki z europejskich funduszy wsparcia, badanie efektywnoci
przeprowadzono zgodnie z wymagan w takich sytuacjach procedur, uwzgldniajc obowizujce
kryterium decyzyjne. Przyjto warto stopy dyskontowej równ 8%, czteroletni cykl ycia projektu oraz załoono, e wszystkie inwestycje (dla dystrybucji detalicznej I etap) zostan wykonane w
pierwszym roku realizacji przedsiwzicia. W tab. 5 przedstawiono dane, procedur oraz wyniki
oblicze, konieczne do okrelenia efektywnoci inwestycji w zakładanym wariancie bazowym, tj.
takim, w którym wartoci poszczególnych parametrów przedsiwzicia s stałe i przyjmuj oczekiwane wielkoci.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 16, 2008
33
Tabela 5. Przepływy pieniĊĪne badanego projektu (dane w PLN)
Wyszczególnienie
Nakłady inwestycyjne i koszty
Szacowane efekty
Przepływy pienine netto (NCF)
Współczynnik dyskontowy (CO)
Zdyskontowane przepływy pienine
(NCF x CO)
rok
bazowy
2 190 486,00
215 395,26
−1 975 090,74
1,0000
rok
bazowy + 1
91 500,00
861 581,04
770 081,04
0,9259
rok
bazowy + 2
91 500,00
1 400 069,20
1 308 569,20
0,8573
rok
bazowy + 3
91 500,00
1 400 069,20
1 308 569,20
0,7938
−1 975 090,74
713 038,00
1 121 887,17
1 038 784,42
ródło: Opracowanie własne
Obliczone w arkuszu Excel na danych pobranych z tab. 5 wskaniki efektywnoci przedsiwzicia wyniosły odpowiednio: NPV = 898 618,86 zł i IRR = 19,98%, a wic wariant bazowy projektu spełniał wymagania bezwzgldnego kryterium opłacalnoci. Nastpnie na podstawie przeprowadzonej analizy wraliwoci zbudowano dwa dodatkowe (oprócz bazowego) scenariusze: pesymistyczny i optymistyczny. W tab. 6 przedstawiono zasady ich konstrukcji.
Tabela 6. Scenariusze realizacyjne badanego projektu
Wyszczególnienie
pesymistyczny
975 465 zł
Łczna warto licencji na oprogra- (konieczno rozszerzenia
mowanie
licencji – koszt wyszy o
9%)
Usługi informatyczne i techniczne w
102 480 zł
ramach wsparcia po wdroeniu
(usługi powdroeniowe
(roczna opieka autorskodrosze o 12%)
upgrade’owa)
909 151 zł
Łczne koszty wdroenia
(wdroenie drosze o
15,5%)
437 766 zł
Sprzt informatyczny
(sprzt droszy o 5%)
Razem nakłady i koszty
2 424 862 zł
Wzgldne efekty w II roku
4%
Bezwzgldne efekty w II roku
430 791 zł
Scenariusze
bazowy
optymistyczny
894 922 zł
823 328 zł
(licencja tasza o 8%)
91 500 zł
86 925 zł
(usługi powdroeniowe
tasze o 5%)
787 144 zł
692 687 zł
(wdroenie tasze o 12%)
416 920 zł
2 190 486 zł
6%
646 186 zł
379 397 zł
(sprzt taszy o 9%)
1 982 337 zł
8%
861 581 zł
ródło: Opracowanie własne
Dla obu dodatkowych scenariusz sporzdzono nastpnie tabele przepływów pieninych i na
ich podstawie obliczono wskaniki efektywnoci przedsiwzicia, które zawarto w tab. 7. Tabel t
uzupełniono nastpnie o dwa kolejne zestawy wskaników, tzw. skorygowane, które s wyliczane
dla „złagodzenia” nadmiernego optymizmu i pesymizmu scenariuszy skrajnych. Jest to zwizane
z zauwaonymi w wikszoci konstruowanych scenariuszy tendencjami do przeszacowywania za-
34
Mirosław Dyczkowski
Analiza scenariuszowa jako czĊĞü rozszerzonej oceny efektywnoĞci przedsiĊwziĊü informatycznych
gregowanych wielkoci granicznych, poprzez najbardziej optymistyczne i/lub pesymistyczne szacowanie ich składowych. Podczas, gdy w rzeczywistoci prawdopodobiestwo, e wszystkie niezalene zmienne objaniajce osign jednoczenie najwysz albo najnisz warto jest bardzo
małe. T wad analizy scenariuszowej mona wyeliminowa metodami probabilistycznostatystycznymi i symulacyjnymi [7, s. 207].
Tabela 7. Zestawienie porównawcze wartoĞci NPV i IRR dla poszczególnych scenariuszy
Scenariusz
Miara
NPV
IRR
pesymistyczny
80 851,55 zł
1,69%
pesymistyczny
skorygowany
88 936,71 zł
1,85%
bazowy
898 618,86 zł
19,98%
optymistyczny
skorygowany
1 506 287,15 zł
35,95%
optymistyczny
1 673 652,39 zł
39,94%
ródło: Opracowanie własne.
Analizujc przedstawione wyniki analizy scenariuszowej oraz wyliczone wartoci NPV i IRR
mona zauway, e projekt w pełni spełnia bezwzgldne kryterium opłacalnoci (NPV ≥ 0 oraz
IRR ≥ kgr) dla scenariuszy bazowego i obu optymistycznych. Inaczej jest natomiast w przypadku
obu scenariuszy pesymistycznych, gdzie wprawdzie NPV ≥ 0, ale IRR < kgr. Stopa ta na ogół jest
przyjmowana w typowych projektach komercyjnych na poziomie równym lub przewyszajcym
WACC, tj. redni koszt pozyskania kapitału, natomiast w komercyjnych projektach współfinansowanych z europejskich funduszy wsparcia załoono na lata 2000-2006, e kgr = 6%, przy czym
dopuszcza si sytuacj, e moe by ona nisza [6, s. 2006]. Mona wic uzna badany projekt za
efektywny w ujciu ekonomicznym i udzieli rekomendacji dla rozpoczcia wdroenia. Koczc
prezentacj przykładu naley doda, e w rzeczywistoci jego efektywno ekonomiczna okazała
si wysza, gdy udało si go w znacznej mierze sfinansowa ze rodków pochodzcych z europejskich funduszy wsparcia (EFS oraz SPO Wzrost Konkurencyjnoci Przedsibiorstw).
4. Podsumowanie
Przedstawione w opracowaniu metody analityczne, opierajce si na przyjtej w projektach
europejskich filozofii CBA z uyciem bezwzgldnych kryteriów decyzyjnych opartych na estymowanych wartociach NPV i IRR oraz przykład ich zastosowania do zbadania opłacalnoci projektu
wdroeniowego, pokazuj przydatno zaproponowanego podejcia do oceny efektywnoci ekonomicznej tego typu inwestycji. Dowodz te, e badanie efektywnoci ekonomicznej jest dobrym
sposobem na wstpne wyeliminowanie projektów nieopłacalnych i ułatwia podjcie decyzji o rozpoczciu realizacji przedsiwzicia, które powinno przynie oczekiwane korzyci. Potwierdzaj
take, i rozszerzenie takiego badania o intuicyjnie zrozumiał i wzgldnie mało pracochłonn analiz scenariuszow, pozwala uwzgldni w ocenie efektywnoci bardzo wan w przedsiwziciach
informatycznych zmienno załoe projektowych oraz czynnik ryzyka, podnoszc tym samym
istotnie wiarygodno uzyskanych wyników.
Jest to szczególnie wane, gdy w czasie realnego zapotrzebowania na gospodarcze systemy
informatyczne, konieczna jest rzetelna ocena efektywnoci tego typu przedsiwzi. Tylko ona
bowiem zapewni alokacj rodków finansowych i rzeczowych wymagan dla podtrzymania dynamicznego rozwoju zastosowa tej klasy aplikacji, w tym stałe jego zasilanie w ramach projektów
europejskich. Aby nasze firmy mogły bowiem skutecznie korzysta z oferty europejskich funduszy
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 16, 2008
35
wsparcia musz nauczy si stosowania metod rachunku efektywnoci wymaganego przez instytucje zarzdzajce tymi funduszami. Autor ma nadziej, e przedstawione w opracowaniu rozwaania i zaprezentowany przykład przyczyni si do upowszechnienia wiedzy na ten tak istotny temat.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Cypryjaski J.: Metodyczne podstawy ekonomicznej oceny inwestycji informatycznych
przedsibiorstw. Seria: Rozprawy i Studia, tom 669. Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007.
Dudycz H., Dyczkowski M.: Efektywno przedsiwzi informatycznych. Podstawy
metodyczne pomiaru i przykłady zastosowa. Wydawnictwo AE, Wrocław 2006.
Dudycz H., Dyczkowski M.: Selected problems of the assessment of economic
effectiveness of IT projects. In: Development of Methods and Technologies of Informatics
for Process Modeling and Management. (Studziski J., Drelichowski L., Hryniewicz
O., Eds.). PAS SRI, Series Systems Research, Vol. 50, Warsaw 2006, pp. 43-53.
Dyczkowski M.: Analiza wraliwoci jako element rozszerzonej oceny efektywnoci
przedsiwzi informatycznych. W: Systemy wspomagania organizacji SWO’2008.
(Porbska-Mic T, Sroka H., Red.). Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej, Katowice
2008 (w druku).
Informatyka – ocena efektywnoci. Red. Dudycz H., Dyczkowski M., Nowak J.S., Polskie
Towarzystwo Informatyczne – Oddział Górnolski, Katowice 2006.
Rogowski W.: Rachunek efektywnoci projektów europejskich. W: Zarządzanie
projektem europejskim. (Trocki M., Grucza B., Red.). PWE, Warszawa 2007, s. 191-222.
Rogowski W.: Rachunek efektywnoci przedsiwzi inwestycyjnych. Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2004.
36
Mirosław Dyczkowski
Analiza scenariuszowa jako czĊĞü rozszerzonej oceny efektywnoĞci przedsiĊwziĊü informatycznych
SCENARIO ANALYSIS AS A PART OF THE EXTENDED EFFECTIVENESS ASSESSMENT IN IT PROJECTS
Summary
For a purpose of effectiveness assessment in IT projects, financed or cofinanced with the European funds, cost/benefit analysis (CBA) is applied. CBA and
calculated within this analysis NPV and IRR values are used as a basis for viability
assessment and recommendations for decisions related to project launch. If such assessments are to consider variability factors for projects’ assumptions and related
risk, they should be extended by additional examinations, for example by scenario
analysis. The paper discusses a concept of scenario analysis and presents an example of its application in effectiveness assessment for implementing ERP-class system
in geographically dispersed distribution company.
Keywords: IT projects, effectiveness of IT investments, methods of effectiveness assessment, scenario analysis
Mirosław Dyczkowski
Instytut Informatyki Ekonomicznej
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wrocław, ul. Komandorska 118/120
e-mail: [email protected]
http://www.ue.wroc.pl/