Spis treści i fragment

Spis treƑci
Od Autora ..........................................................................................................................................6
1. Wymowa (UƩale) .......................................................................................................................... 7
1.1. Alfabet norweski ........................................................................................................................ 7
1.2. KlasyÞkacja samogųosek ............................................................................................................. 8
1.3. Wymowa samogųosek norweskich. ............................................................................................ 9
1.4. DųugoƑđ samogųosek ................................................................................................................. 10
1.5. PoųČczenia samogųoskowe (dyŌonogi). .................................................................................... 10
1.6. Spóųgųoski ................................................................................................................................. 11
1.7. Spóųgųoski nieme (niewymawiane)........................................................................................... 12
1.8. Akcent wyrazowy ..................................................................................................................... 12
1.9. Tonemy ..................................................................................................................................... 13
2. Rodzajnik (ArƟkkel) ..................................................................................................................... 15
2.1. Rodzajnik nieokreƑlony............................................................................................................. 15
2.2. Opuszczenie rodzajnika nieokreƑlonego .................................................................................. 16
2.3. Rodzajnik okreƑlony ................................................................................................................. 16
2.4. Porównanie rodzajnika nieokreƑlonego i okreƑlonego ............................................................. 17
2.5. UǏycie rodzajnika okreƑlonego ................................................................................................. 17
2.6. Opuszczenie rodzajnika okreƑlonego ....................................................................................... 17
2.7. Podwójne okreƑlenie. ............................................................................................................... 18
2.8. Konstrukcja prostego okreƑlenia .............................................................................................. 19
2.9. KlasyÞkacja rodzajników........................................................................................................... 19
3. Rzeczownik (SubstanƟv) ............................................................................................................. 22
3.1. Rodzaj gramatyczny rzeczownika. ............................................................................................ 22
3.2. Koŷcówki rzeczowników wskazujČce na rodzaj gramatyczny rzeczownika. ............................. 22
3.3. Forma nieokreƑlona rzeczownika. ............................................................................................ 23
3.4. Forma okreƑlona rzeczownika. ................................................................................................. 24
3.5. Liczba rzeczownika. .................................................................................................................. 24
3.6. Rzeczowniki uǏywanie jedynie w liczbie pojedynczej............................................................... 27
3.7. Rzeczowniki uǏywane jedynie w liczbie mnogiej...................................................................... 28
3.8. Przypadki rzeczownika. ............................................................................................................ 28
3.9. Rzeczowniki zųoǏone. ................................................................................................................ 30
3.10. Homonimy.............................................................................................................................. 31
3.11. Rzeczownik + przyimek .......................................................................................................... 32
3.12. Wybrane nazwy paŷstw i ich mieszkaŷcy .............................................................................. 35
4. Zaimek (Pronomen) ..................................................................................................................... 39
4.1. Zaimki osobowe. ...................................................................................................................... 39
4.2. Zaimki dzierǏawcze ................................................................................................................... 40
4.3. Zaimki wskazujČce .................................................................................................................... 42
4.4. Zaimki wzglħdne....................................................................................................................... 45
4.5. Zaimki zwrotne ......................................................................................................................... 46
4.6. Zaimek wzajemny ..................................................................................................................... 47
4.7. Zaimki pytajČce ........................................................................................................................ 47
4.8. Zaimki nieokreƑlone ................................................................................................................. 49
dla poczČtkujČcych i zaawansowanych
norweski 17.05.indd 3
3
2012-05-27 16:56:16
5. Przyimek (Preposisjoner) ............................................................................................................ 58
5.1. Przyimki proste......................................................................................................................... 58
5.2. Przyimki okreƑlajČce czas ......................................................................................................... 75
5.3. Przyimki zųoǏone....................................................................................................................... 76
5.4. Przyimki zroƑniħte .................................................................................................................... 78
5.5. WyraǏenia przyimkowe ............................................................................................................ 79
5.6. Przyimek na koŷcu zdania ........................................................................................................ 82
6. Liczebnik (Tallord)........................................................................................................................ 86
6.1. Liczebniki gųówne ..................................................................................................................... 86
6.2. Liczebniki en/ei/eƩ................................................................................................................... 87
6.3. Formy: hundrer oraz tusener ................................................................................................... 88
6.4. Liczebniki: en null (zero), en million (milion), en milliard (miliard) .......................................... 88
6.5. Liczebniki porzČdkowe ............................................................................................................. 89
6.6. Forma: andre/annen ................................................................................................................ 90
6.7. Formy: annenhver/hver annen, hver tredje, hver łerde ......................................................... 90
6.8. Formy: nest beste, tredje beste, łerde beste .......................................................................... 90
6.9. Liczebniki uųamkowe ................................................................................................................ 90
6.10. Formy: halvannen/en og en halv, halvannet/et og et halvt ................................................... 91
6.11. Liczebniki: 1/2, 1/3, 1/4, 2/5 .................................................................................................. 91
6.12. OkreƑlanie daty ...................................................................................................................... 92
6.13. Dziaųania matematyczne ........................................................................................................ 92
7. Przymiotnik (AdjekƟv) ................................................................................................................. 94
7.1. Forma nieokreƑlona przymiotnika............................................................................................ 94
7.2. Forma okreƑlona przymiotnika................................................................................................. 95
7.3. Deklinacja sųaba i mocna .......................................................................................................... 95
7.4. Nieregularna odmiana przymiotników ..................................................................................... 95
7.5. Stopniowanie przymiotników................................................................................................. 101
7.6. Nieregularne stopniowanie przymiotników ........................................................................... 102
7.7. Stopniowanie przymiotników – forma opisowa ..................................................................... 104
7.8. Porównania ............................................................................................................................ 105
8. Przysųówek (Adverb) .................................................................................................................. 109
8.1. Przysųówki miejsca ................................................................................................................. 109
8.2. Przysųówki czasu ..................................................................................................................... 111
8.3. Przysųówki okreƑlajČce rodzaj i sposób................................................................................... 113
8.4. Przysųówki okreƑlajČce stopieŷ oraz miarħ ............................................................................. 113
8.5. Przysųówki pytajČce ................................................................................................................ 115
8.6. Przysųówki wskazujČce ........................................................................................................... 115
8.7. Przysųówki nieokreƑlone ......................................................................................................... 115
8.8. Przysųówki wyraǏajČce niepewnoƑđ, przypuszczenie .............................................................. 116
8.9. Przysųówki negujČce ............................................................................................................... 116
8.10. Przysųówki wyraǏajČce przeciwieŷstwo ................................................................................ 117
8.11. Przysųówki podkreƑlajČce ..................................................................................................... 117
8.12. Przysųówki pozostaųe ............................................................................................................ 117
4
norweski 17.05.indd 4
2012-05-27 16:56:16
8.13. Stopniowanie przysųówków.................................................................................................. 117
8.14. Nieregularne stopniowanie przysųówków ............................................................................ 118
8.15. Stopniowanie przysųówków miejsca..................................................................................... 118
9. Czasownik (Verb) ....................................................................................................................... 120
9.1. Czas teraǍniejszy (Presens) ..................................................................................................... 120
9.2. Tryb rozkazujČcy ..................................................................................................................... 122
9.3. Czas przeszųy – Preteritum ..................................................................................................... 123
9.4. Czasowniki sųabe (regularne) ................................................................................................. 124
9.5. Czasowniki mocne (nieregularne) .......................................................................................... 129
9.6. Pary czasownikowe ................................................................................................................ 135
9.7. Czasowniki posiųkowe............................................................................................................. 137
9.8. Czasowniki modalne............................................................................................................... 139
9.9. Imiesųów czasu teraǍniejszego ............................................................................................... 141
9.10. Imiesųów czasu przeszųego ................................................................................................... 142
9.11. Czas przeszųy – Perfektum .................................................................................................... 142
9.12. Czas przeszųy – Pluskvamperfektum ..................................................................................... 144
9.13. Formy czasów przeszųych ..................................................................................................... 145
9.14. Czas przyszųy – Futurum ....................................................................................................... 145
9.15. Tryb przypuszczajČcy – KonjunkƟv ....................................................................................... 148
9.16. Tryb warunkowy – Kondisjonalis .......................................................................................... 148
9.17. Strona bierna – Passiv .......................................................................................................... 149
9.18. Czasowniki z koŷcówkČ -s bez znaczenia strony biernej (Verba deponenƟa) ...................... 152
9.19. Czasowniki zwrotne.............................................................................................................. 153
9.20. Czasowniki nieosobowe ....................................................................................................... 154
9.21. Czasowniki zųoǏone............................................................................................................... 154
9.22. Mowa zaleǏna ...................................................................................................................... 156
10. Spójnik (Konjunksjoner) ........................................................................................................... 163
10.1. Spójniki wspóųrzħdne ........................................................................................................... 163
10.2. Spójniki podrzħdne............................................................................................................... 164
10.3. Przykųady uǏycia wybranych spójników ................................................................................ 165
11. Elementy zdania (Setningselementer) ...................................................................................... 168
11.1. Podmiot................................................................................................................................ 168
11.2. Zaimek det jako podmiot ..................................................................................................... 168
11.3. Orzeczenie ............................................................................................................................ 169
11.4. Dopeųnienie .......................................................................................................................... 169
12. Skųadnia (OrdsƟlling) ............................................................................................................... 170
12.1. Szyk wyrazów w zdaniu prostym .......................................................................................... 170
12.2. Szyk wyrazów w zdaniach pytajČcych................................................................................... 170
12.3. Szyk wyrazów w zdaniach podrzħdnie zųoǏonych ................................................................. 171
12.4. Miejsce przeczenia ikke w zdaniu......................................................................................... 171
Klucz do đwiczeŷ............................................................................................................................ 174
Tabele ........................................................................................................................................... 177
dla poczČtkujČcych i zaawansowanych
norweski 17.05.indd 5
5
2012-05-27 16:56:16
2. RODZAJNIK
Rozdziaï 10.
Spójnik (Konjunksjoner)
Spójniki sČ nieodmiennymi czħƑciami mowy ųČczČcymi wyrazy, grupy wyrazów, bČdǍ zdania. Spójniki dzielimy
na wspóųrzħdne (proste oraz podwójne) i podrzħdne.
10.1. Spójniki wspóïrzÚdne
W tej grupie wyróǏniamy spójniki proste oraz podwójne.
Spójniki proste (pojedyncze)
ඵ og
Spojnik og znaczy: i. Jest to spójnik ųČczny.
Far og mor (Ojciec i matka)
Han er gammel og grå (On jest stary i siwy)
Han er sterk og stor (On jest silny i duǏy)
ඵ
eller
Spójnik eller tųumaczymy jako: albo. Jest on spójnikiem rozųČcznym.
Vil du ha kaīe eller te (Czy ty chcesz kawħ czy herbatħ?)
nå eller aldri (teraz albo nigdy)
pengene eller livet! (pieniČdze albo Ǐycie!)
ඵ
men
Men jest spójnikiem przeciwstawnym i oznacza: ale, lecz
Datamaskin er gammel, men virker helt Þnt (Komputer jest stary, ale dziaųa dobrze)
Hun er fra Polen, men snakker ßytende norsk (Ona jest z Polski, ale mówi pųynnie po norwesku)
Bilen hans var ikke gammel, men (tvert imot) helt ny (Jego samochód nie byų stary, lecz zupeųnie nowy)
sist, men ikke minst (ostatni, ale nie najmniejszy, ostatni ale nie mniej waǏny)
ඵ
for
For jest spójnikiem wynikowym i znaczy: poniewaǏ, bo, dlatego bo
Hun lå, for hun var syk (Ona leǏaųa poniewaǏ byųa chora)
Jeg kan ikke gå på kino i dag, for jeg må lese Ɵl eksamen (Nie mogħ dziƑ iƑđ do kina poniewaǏ muszħ
uczyđ siħ do egzaminu)
ඵ
samt
Samt jest literackČ formČ wersji bokmål. Samt jest spójnikiem ųČcznym i oznacza: wraz z
Jeg skal ha en seng samt frokost (Bħdħ miaų nocleg wraz ze Ƒniadaniem)
ඵ
så
Så jest spójnikiem wynikowym i oznacza: tak wiħc, dlatego,a wiħc
Jeg var der, så alle kunne se meg (Byųem tam, wiħc wszyscy mogli mnie widzieđ)
Du har bodd i Norge, så du må være ßink i norsk (MieszkaųeƑ w Norwegii, wiħc musisz byđ dobry
w jħzyku norweskim)
Den bilen er alƞor dyr, så den vil jeg ikke ha (Ten samochód jest za drogi, wiħc go nie chcħ)
www.jezykiobce.pl
norweski 17.05.indd 163
dla poczČtkujČcych i zaawansowanych
163
2012-05-27 16:56:37
NORWESKI GRAMATYKA
Spójniki podwójne
ඵ både ... og
Spójnik både og oznacza: zarówno (to) jak i (to)
Både Per og Olav er gamle nå (Zarówno Per, jak i Olav, sČ starzy)
Både nordmenn og polakker elsker idreƩ (Zarówno Norwedzy, jak i Polacy, uwielbiajČ sport)
Podobne znaczenie posiada konstrukcja så vel ... som (zarówno ... jak i ...)
Så vel de unge som de eldre… (Zarówno mųodzi, jak i starsi…)
ඵ
enten ... eller
Spójnik enten eller oznacza: albo (to) albo (to)
Fotballkampen blir enten en stor suksess eller en total Þasko (Mecz piųkarski bħdzie albo sukcesem,
albo totalnym Þaskiem)
Det var enten 12. eller 13. februar (To byų 12 albo 13 lutego)
ඵ
verken/hverken ... eller
Spójnik verken eller oznacza: ani (to) ani (to), ni... ni...
Jeg ser verken Olav eller Astrid (Nie widzħ ani Olafa ani Astrid)
Han vil verken spise eller drikke (On nie chce ani jeƑđ ani piđ)
10.2. Spójniki podrzÚdne
Zdania poboczne ųČczone sČ za pomocČ spójników podrzħdnych.
at
Spójnik at oznacza: Ǐe
Mange tror at det er allƟd kaldt i Norge (Wielu uwaǏa, Ǐe w Norwegii jest zawsze zimno)
Han sa at han hadde seƩ det (On mówi, Ǐe to widziaų)
om
Spójnik om w zdaniach pytajČcych oznacza: czy. Spójnik ten oznaczađ moǏe równieǏ: jeƑli, nawet jeƑli.
Jeg lurer på om du helt har forståƩ det (Jestem ciekaw czy to zrozumiaųeƑ)
Hun spør om vi blir med på kino i kveld (Ona pyta czy my teǏ pójdziemy dziƑ wieczorem do kina)
w zdaniach okolicznikowych czasu: da (wtedy, wówczas), etter at (po tym jak), fra (od), før (przed),
idet (podczas gdy), innen (przed, do), mens (podczas), når (kiedy, jeƑli), siden (od kiedy), så
lenge (tak dųugo), så ofte (tak czħsto), så snart (tak szybko), til (do danego czasu)
Da jeg var ni år, bodde vi i Kraków (Kiedy miaųem 9 lat mieszkaliƑmy w Krakowie)
EƩer at vi gjorde det, fryser vi ikke lenger (Po tym jak to zrobiliƑmy, nie marzniemy juǏ dųuǏej)
Det har skjedd mye, siden han var her sist (DuǏo siħ zdarzyųo od kiedy on tu byų ostatnio)
Mens vi var på vei Ɵl Trondheim, begynte det å snø (Podczas gdy byliƑmy w drodze do Trondheim
zaczČų padađ Ƒnieg)
Når jeg kommer hjem fra ferien, må jeg forsøke å slanke meg (Kiedy wrócħ z wakacji muszħ
spróbowađ siħ odchudziđ)
Dere kan komme hit så oŌe dere vil (MoǏecie tutaj przychodziđ tak czħsto jak tylko zechcecie)
w zdaniach okolicznikowych przyczyny: fordi (poniewaǏ, dlatego bo), siden (poniewaǏ, dlatego bo),
da (bo, poniewaǏ), ettersom (da) (poniewaǏ)
Olav kunne ikke besƟlle noe fordi han var blakk (Olaf nie mógų nic zamówiđ poniewaǏ nie miaų
pieniħdzy)
Siden det vat godt vær, spiste vi ute (PoniewaǏ byųa ųadna pogoda zjedliƑmy na zewnČtrz)
Da vi kom for sent, Þkk vi ikke noe å spise (PoniewaǏ przyszliƑmy za póǍno, nie dostaliƑmy nic do
jedzenia)
164
dla poczČtkujČcych i zaawansowanych
norweski 17.05.indd 164
2012-05-27 16:56:38
10. SPÓJNIKI
w zdaniach warunkowych: hvis (kiedy, jeƑli, gdyby), såfremt (o ile, jeƑli tylko), i fall/i tilfelle
(w przypadku), bare/når bare (jeƑli tylko), dersom/om (jakby, jeƑli gdyby)
Hvis du vil, kan jeg hjelpe deg med det (JeƑli chcesz to mogħ ci pomóc)
Såfremt du kommer på besøk, skal du få se det (JeƑli tylko przyjdziesz w odwiedziny, zobaczysz to)
Hvor ville du reise i fall/i Ɵlfelle du kunne velge (Gdzie byƑ pojechaų w przypadku gdybyƑ mógų
wybrađ?)
Bare det kommer snø, går alt eƩer programmet (JeƑli tylko spadnie Ƒnieg wszystko pójdzie zgodnie
z programem)
Dersom jeg bare visste (Gdybym tylko wiedziaų)
Dersom du kommer, skal du få middag (JeƑli przyjdziesz to dostaniesz obiad)
w zdaniach przyzwalajČcych: enda (chociaǏ, aczkolwiek, chođ, jakkolwiek), selv om (chociaǏ), til
tross for at (chođ, chociaǏ, aczkolwiek), skjønt (chođ, chociaǏ)
Ruth tok ikke telefonen enda hun hørte at den ringte (Ruth nie odebraųa telefonu, chođ sųyszaųa, Ǐe
dzwoni)
Selv om jeg ikke liker det, må jeg akseptere det (ChociaǏ tego nie lubiħ, muszħ to zaakceptowađ)
w zdaniach okolicznikowych celu: for at (tak aby, aby, Ǐeby), så (aby, Ǐeby)
Jeg har gjort alt for at det skal lykkes (Zrobiųem wszystko aby siħ powiodųo)
Han snakket ungarsk så de andre ikke skulle forstå ham (Mówių po wħgiersku tak, aby inni go nie
zrozumieli)
w zdaniach skutkowych: så at (tak Ǐe, aǏeby, i dlatego, dlatego teǏ), sånn at (dlatego teǏ, aǏeby,
i dlatego), slik at (dlatego teǏ, aǏeby, i dlatego)
Han snakket så tydelig at alle kunne forstå det (On mówių tak wyraǍnie, Ǐeby wszyscy mogli to
zrozumieđ)
Ingrid og Torstein skrek så at/slik at/sånn at det var umulig å konsentrere seg (Ingrid i Torstein
krzyczeli tak gųoƑno, Ǐe nie byųo moǏliwe aby siħ skoncentrowađ)
w zdaniach porównawczych: som (jak), så som/slik som (tak jak), enn (niǏ), etter som (zaleǏnie
od tego, w zaleǏnoƑci od tego), jo-dess/jo-desto/jo-jo (im...tym), liksom/som om (jak gdyby,
jakby)
IngenƟng var som før (Nic nie byųo jak wczeƑniej)
Hun er blid som allƟd (Ona jest ųagodna jak zawsze)
Boken endte slik som/så som slike bøker pleier å ende (KsiČǏka koŷczy siħ tak, jak koŷczČ siħ zwykle
takie ksiČǏki)
Per oppførte seg som om/liksom han aldri hadde vært i selskap før (Per zachowywaų siħ tak, jak gdyby
nigdy wczeƑniej nie byų w towarzystwie)
Jo lenger du venter, desto/dess/jo verre blir det (Im dųuǏej czekasz, tym gorzej)
10.3. Przykïady uĝycia wybranych spójników
SzczególnČ uwagħ naleǏy zwróciđ na spójniki posiadajČce kilka znaczeŷ. NaleǏy pamiħtađ, Ǐe niektóre
z nich peųniČ równieǏ funkcje przyimków, bČdǍ przysųówków. Formy te w funkcji przyimków oraz przysųówków
zostaųy omówione w poprzednich rozdziaųach ksiČǏki.
www.jezykiobce.pl
norweski 17.05.indd 165
dla poczČtkujČcych i zaawansowanych
165
2012-05-27 16:56:38
NORWESKI GRAMATYKA
spójnik
znaczenie
przykųad uǏycia
bare
jeƑli tylko, gdyby tylko
Bare hun var her (Gdyby tylko ona tutaj byųa)
da
wtedy, wówczas
Fra da av ble alt bedre (Od wtedy wszystko siħ
poprawiųo).
Da jeg kom, var han syk (Jak przyszedųem, on byų
chory).
Da Anne var mindre, pleide hun å lese mye (Jak Ania
byųa maųa, to miaųa w zwyczaju czytađ duǏo).
enda
poniewaǏ, bo
Da ingen hadde innvendinger, ble forslaget vedtaƩ
(PoniewaǏ nie byųo Ǐadnych zastrzeǏeŷ to przyjħto
propozycjħ)
chociaǏ, chođ
Hun spiste ingenƟng enda hun var sulten (Nic nie
zjadųa, mimo Ǐe byųa gųodna).
Han er sterk enda han er liten (On jest silny chođ maųy)
for
poniewaǏ, bo, dlatego Ǐe Hun vet det ikke, for hun var ikke der (Ona o tym nie
wie poniewaǏ jej tam nie byųo)
når
kiedy
Hun kommer når hun vil (Ona przyjdzie wtedy, kiedy
zechce)
om
jeƑli
Når enden er god, er allƟng godt (przysųowie:
„Wszystko dobre, co siħ dobrze koŷczy”)
czy
Han spurte om jeg ville komme (On zapytaų, czy ja
przyjdħ)
jeƑli, o ile
Bli med, om du har lyst (DoųČcz, jeƑli masz na to
ochotħ).
Om jeg ikke tar mye feil, er du fra Warszawa (JeƑli/o
ile siħ nie mylħ, ty jesteƑ z Warszawy)
siden
nawet jeƑli
Om jeg så var hundre år, skal jeg på den konserten
(Nawet jeƑli miaųbym 100 lat, pójdħ na ten koncert)
od kiedy, odkČd
Siden hun ble giŌ, har jeg ikke seƩ henne (Od kiedy
ona wyszųa za mČǏ, nie widziaųem jej)
poniewaǏ, bo, dlatego Ǐe Siden han ikke har vært her før, skal jeg vise ham veien
(PoniewaǏ on tu przedtem nie byų, pokaǏħ mu drogħ)
som
jak
Det blir som jeg har sagt (Bħdzie tak jak powiedziaųem).
land som Polen, Norge og Tyskland... (kraje takie jak
Polska, Norwegia i Niemcy…).
rød som en rose (czerwony jak róǏa)
jako
Her lekte jeg som barn (Jako dziecko bawiųem siħ
tutaj).
Som forretningsmann er han veldig rik (Jako
biznesmen on jest bardzo bogaty)
166
dla poczČtkujČcych i zaawansowanych
norweski 17.05.indd 166
2012-05-27 16:56:38
10. SPÓJNIKI
spójnik
znaczenie
przykųad uǏycia
så
dlatego, toteǏ, stČd
Jeg har studert norsk, så jeg snakker norsk veldig
bra (Studiowaųem jħzyk norweski, wiħc mówiħ
bardzo dobrze po norwesku)
tak aby, aby, Ǐeby
Vær forsikƟg, så du ikke slår deg (BČdǍ ostroǏny tak
aby siħ nie uderzyđ)
tak Ǐe, w ten sposób Ǐe
Han slo i bordet så alt falt ned i gulvet (On uderzyų
w stóų tak, Ǐe wszystko spadųo na podųogħ)
mWICZENIA
60
W poniǏszych zdaniach wstaw odpowiednie spójniki.
1. Vil du ha kaīe … te
2. Hun er fra Norge, … snakker ßytende polsk
3. Han var der, … alle kunne se ham
4. … nordmenn … polakker er store patrioter
5. Jeg liker … Morten … Astrid
6. Jeg tror … det er rikƟg
7. Han spør … vi blir med på kino i kveld
www.jezykiobce.pl
norweski 17.05.indd 167
dla poczČtkujČcych i zaawansowanych
167
2012-05-27 16:56:39