WYROK UZASADNIENIE - Sąd Okręgowy w Poznaniu

WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 grudnia 2015 r.
Sąd Okręgowy w Poznaniu IV Wydział Karny Odwoławczy w składzie:
Przewodniczący: SSO Ewa Taberska
Sędziowie: SSO Hanna Bartkowiak (spr.)
(...) del. do SO Przemysław Suszczewicz
Protokolant: p. o. staż. M. F.
przy udziale oskarżyciela skarbowego starszego komisarza skarbowego Ł. K. z Urzędu Skarbowego P. – W. i
Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Poznaniu B. T.
po rozpoznaniu w dniu 29 grudnia 2015 r.
sprawy P. W. (1)
oskarżonego z art. 56 § 2 kks
na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego
od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w P.
z dnia 23 kwietnia 2015 r. sygn. akt VIII K 259/14
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu Poznań – Stare Miasto w P. do ponownego
rozpoznania.
P. S. E. H. B.
UZASADNIENIE
P. W. (1) został oskarżony o popełnienie przestępstwa skarbowego z art. 56 § 2 kks (k. 27-28).
Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P., wyrokiem nakazowym z dnia 29 maja 2014 r. wydanym w postępowaniu
o sygn. akt VIII K 259/14, uznał oskarżonego P. W. (1) za winnego zarzuconego mu przestępstwa skarbowego i za
to wymierzył mu karę grzywny. Ponadto zasądził od niego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe (k. 21-22).
Oskarżony wniósł od powyższego wyroku sprzeciw (k. 14).
Po przeprowadzeniu rozprawy Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P., wyrokiem zaocznym z dnia 23 kwietnia
2015 r., uznał oskarżonego P. W. (1) za winnego przestępstwa skarbowego z art. 56 § 2 kk i wymierzył mu karę
grzywny w wysokości 50 stawek dziennych, przy ustaleniu wysokości jednej stawki dziennej na kwotę 100 zł. W drugim
punkcie wyroku zasądził od niego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe (k. 56-57).
Wyrok ten zaskarżył w całości obrońca oskarżonego. Zarzucił mu, mającą wpływ na treść orzeczenia, obrazę przepisów
postępowania. Podnosząc tak, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego, a z
ostrożności procesowej o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji
(k.93-96).
Sąd Okręgowy zważył, co następuje :
Apelacja okazała się zasadna i zasługiwała na uwzględnienie. Skutkiem tego było uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu Poznań – Stare Miasto w P. do ponownego rozpoznania.
Sąd odwoławczy podzielił stanowisko skarżącego, że Sąd niższej instancji obraził art. 8 § 1 kpk oraz art. 7 kpk w zw.
z art. 113 § 1 kks, a także naruszył zasadę bezpośredniości, co miało wpływ na treść wydanego w pierwszej instancji
orzeczenia.
Jak wynika z protokołu rozprawy głównej, przewód sądowy został w zasadzie ograniczony do ujawnienia
treści protokołu przesłuchania oskarżonego P. W. (2) – czynności przeprowadzonej w toku postępowania
przygotowawczego, oraz treści dokumentów wytworzonych w toku postępowania podatkowego. Jest przy tym istotne,
a co wynika z pisemnych motywów zaskarżonego wyroku, że Sąd niższej instancji nie dał wiary wyjaśnieniom
oskarżonego tam, gdzie ten nie przyznawał się do winy, albowiem „były one w tym zakresie sprzeczne ze
zgromadzonymi w sprawie dokumentami, w szczególności z wiarygodną w całości decyzją Naczelnika Urzędu
Skarbowego P. – W. Nr (...)-5/13/W, od której nie złożono odwołania” (str. 2 uzasadnienia wyroku SR, k. 72).
Z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Rejonowy oparł swe wnioski na założeniu, iż decyzje organu
podatkowego przynależą do kategorii prawomocnych rozstrzygnięć organów kształtujących prawo lub stosunek
prawny, a w związku z tym, zgodnie z art. 8 § 2 kpk, wyrażone w tych decyzjach oceny są wiążące dla sądu karnego.
Sąd odwoławczy uznał, że stanowisko to było błędne. Sąd niższej instancji nie uwzględnił bowiem, że sam obowiązek
podatkowy to – stosownie do Ordynacji podatkowej (dalej op) – wynikająca z ustaw podatkowych (a nie z
decyzji organu) nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem
zdarzenia określonego w tych ustawach (art. 4 op), zaś zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z tej powinności
zobowiązanie podatnika do zapłacenia podatku w określonej wysokości oraz w określonym terminie i miejscu (art. 5
op). Powstaje ono przy tym, co do zasady, z dniem zaistnienia danego zdarzenia i obliguje podatnika do samoobliczenia
podatku i jego uregulowania (art. 21 § 1 pkt 1 op), a ponadto wprawdzie także przez doręczenie mu decyzji organu
podatkowego, ale „ustalającej wysokość tego zobowiązania” (art. 21 § 1 pkt 2 op).
Sąd Rejonowy nie wziął również pod uwagę, że w nauce prawa krytycznie został oceniony wyrażany w orzecznictwie
sądów powszechnych pogląd, iż „samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego (art. 8 § 1 kpk) nie uprawnia
do dokonywania dowolnych ustaleń w zakresie obowiązku podatkowego”, a poparty argumentacją, że „skoro
ustalenie istnienia tego obowiązku (...) oraz wysokości podatku należy do organów skarbowych pod kontrolą sądu
administracyjnego (...) decyzje należy traktować jako „kształtujące stosunek prawny” (...) i uznawać za wiążące w
postępowaniu karnym” (tak: wyrok SA w Krakowie z dnia 20 kwietnia 2000 r., II AKa 32/00, KZS 2000/6/15;
postanowienie SA w Lublinie z dnia 17 czerwca 2009 r., II AKz 334/09, LEX nr 513121). Sąd odwoławczy podzielił
tę krytyczną ocenę. Uznał za przedstawicielami doktryny, że jakkolwiek samodzielność jurysdykcyjna nie upoważnia
sądu do czynienia „dowolnych ustaleń”, to jednak brać pod uwagę też trzeba, że w postępowaniu podatkowym
następuje „ustalenie istnienia obowiązku” podatkowego, ściślej zaś pisząc „zobowiązania podatkowego” wynikającego
z obowiązku podatkowego, a nie bynajmniej ukonstytuowanie tego obowiązku (por. komentarz do art. 8 kpk [w:] T.
Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. LEX, 2014).
Uwzględniwszy powyższe, Sąd II instancji stwierdził, że Sąd Rejonowy, zawężając w zasadzie przewód sądowy do
ujawnienia decyzji i ocen organu podatkowego, uchylił się de facto od rozpoznania oddanej mu pod osąd sprawy
karnej skarbowej. Sprawy dotyczącej przecież innych aspektów zachowania się podatnika, aniżeli te uwzględniane
w postępowaniu przed organami podatkowymi czy sądami administracyjnymi, a które znajdują odzwierciedlenie w
prawomocnych decyzjach tych organów.
Podkreślenia zatem wymaga, że obowiązkiem organu niższej instancji było rozstrzygnięcie w zakresie
odpowiedzialności oskarżonego P. W. (1) za przestępstwo skarbowe (ew. za wykroczenie skarbowe), co wymagało
ustalenia, że popełnił on czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w
czasie jego popełnienia. Wymagało też uwzględnienia, że nie jest przestępstwem skarbowym (lub wykroczeniem
skarbowym) czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, i że nie popełnia przestępstwa skarbowego
(lub wykroczenia skarbowego) sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu (art.
1 § 1 – 3 kks).
Zaznaczyć jednocześnie trzeba, że Sąd II instancji nie uznaje, iż powinność prowadzenia postępowania karnego
skarbowego wyklucza możliwość korzystania w jego toku z materiału dowodowego uzyskanego przez organy
skarbowe, jako pozyskanego w innym – w rozumieniu procedury karnej – postępowaniu. Uczynienie tego nie może
jednak zaprzeczyć zasadzie samodzielności jurysdykcyjnej, a także zasadzie swobodnej oceny dowodów (por. ibidem).
W rozważanym przypadku nie budziło wątpliwości Sądu odwoławczego, że organ postępowania
pierwszoinstancyjnego nie przeprowadził pełnego postępowania dowodowego. Nie ujawnił bowiem na rozprawie
całokształtu materiału dowodowego, z którego wynikały okoliczności opisane w akcie oskarżenia. Ograniczył się w
zasadzie do zapoznania się treścią wskazanej w nim decyzji organu podatkowego, a w konsekwencji do przyjęcia za
własne wniosków i ocen wywiedzionych przez ten organ. Na ich podstawie zakwestionował też, w istotnej mierze,
wiarygodność oświadczeń procesowych podsądnego P. W. (1).
Zaniechawszy zestawienia wyjaśnień oskarżonego z całokształtem dostępnego w sprawie materiału dowodowego,
który miał znaczenie dla ustalenia czy oskarżony ma odpowiadać za zarzucane mu przestępstwo skarbowe, Sąd
Rejonowy naruszył przepisy kształtujące zasadę bezpośredniości oraz zasadę swobodnej oceny dowodów. Czyniąc zaś
swe ustalenia w oparciu o wnioski wyrażone w uzasadnieniu decyzji – sporządzonej w postępowaniu podatkowym
– Sąd niższej instancji nie dokonał samodzielnego rozstrzygnięcia zagadnień faktycznych i prawnych. Bazował on
wyłącznie na ustaleniach organu administracji, poczynionych w toku postępowania podatkowego.
Sąd II instancji uznał, że wskazane wyżej uchybienia świadczyły o nieprawidłowym sposobie procedowania przez
Sąd I instancji, a przy tym wskazywały na prawdopodobieństwo poczynienia przez organ orzekający nieobiektywnych
i nierzetelnych ustaleń faktycznych. Te okoliczności mogły mieć zaś wpływ na treść orzeczenia, albowiem mogły
zadecydować o uznaniu sprawstwa i winy oskarżonego. W szczególności, że Sąd Rejonowy oparł się na wniosku, iż
skoro P. W. (1) nie odwołał się od decyzji w sprawie podatkowej, to, składając deklarację PIT – 36L, działał z winy
umyślnej, gdyż co najmniej przewidywał możliwość popełnienia przestępstwa skarbowego i na to się godził.
Mając to na uwadze, Sąd Okręgowy podjął decyzję o uchyleniu zaskarżonego wyroku w całości. Stwierdził
jednocześnie, korzystając z regulacji prawnej wprowadzonej przez art. 436 kpk w zw. z art. 113 § 1 kks, iż z racji
zaistniałych uchybień procesowych, pełne ustosunkowanie się do zarzutów apelacyjnych byłoby przedwczesne.
Sąd odwoławczy zwraca jednak na marginesie uwagę skarżącemu, że przedmiotem postępowania apelacyjnego była
ocena prawidłowości postępowania organu sądowego niższej instancji, który nie procedował w oparciu o przepisy
Ordynacji podatkowej. Zarzut apelacyjny naruszenia art. 199a § 3 tej ustawy był zatem bezprzedmiotowy.
Konsekwencją uchylenia zaskarżonego wyroku było przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu Poznań – Stare Miasto
w P. do ponownego rozpoznania.
Nie przesądzając w tym miejscu kwestii sprawstwa i winy P. W. (1) należy stwierdzić, iż musi dojść do powtórzenia
postępowania rozpoznawczego, a w jego trakcie do bezpośredniego zapoznania się przez Sąd I instancji z dowodami,
będącymi podstawą ustalenia opisanych w akcie oskarżenia obowiązków, których naruszenia miał się oskarżony
dopuścić. Zadaniem Sądu Rejonowego będzie też zbadanie podniesionych w apelacji okoliczności dotyczących faktury
VAT wystawionej przez (...) Ś.. Wskazane przy tym będzie podjęcie próby bezpośredniego zapoznania się przez
organ sądowy z wyjaśnieniami podsądnego, jeśli ten skorzysta z uprawnienia do składania wyjaśnień i udzielania
odpowiedzi na pytania. Jest także ważne by przy ponownym prowadzeniu sprawy, Sąd Rejonowy w odpowiednim
stopniu uwzględnił zasady obiektywizmu i prawdy materialnej. Powinnością sądu przy określaniu odpowiedzialności
karnej (karnoskarbowej) danej osoby jest bowiem podjęcie rzetelnej próby dokonania ustaleń należycie umocowanych
w materiale dowodowym sprawy oraz w przepisach prawa.
P. S. E. H. B.